Ireferensiya Inaphwanyeya va Yoochariha ya Muthukumano Okumi ni Muteko Ahu Weekristu
13-19 A APIRILI
MUHAKHU WA MASU A MULUKU | MAPHATXUWELO 31
“Yakopo ni Lapani Yaapaka Nlakano na Murecele”
(Maphatxuwelo 31:44-46) Wanthowa nenla, nipake waataana wi okhale namoona weyo ni miyo.” 45 Vaavaa, Yaakopo aakusha nluku, eemesha. 46 Yaakopo aahi wa ahimaawe: “Muukele tho maluku makina.” Yaaheerano hiihaa, yuukela maluku mancipale, elya vasulu vaavale va maluku.
it-2 epaax. 173 epara. 8
Kaleti
Erehereryaka mmurecele mwaha wa owanawana, Yakopo ni Lapani yaapaka nlakano mukina ni mukhwaawe. Mmukhalelo yoola, Yakopo aathukumanya maluku ni aahaaruma “ahimaawe” wi ethukumanye maluku, akhweya mmukhalelo wa emeesa, vaava yaalyilaayavo yoolya ya nlakano. Mwawiihiiha, Lapani aahichuwa muconco yoole nsina mu Aramaiko (Siiriyu) “Yekari-Sahatutha”, nyenya Yakopo aachuwa “Kaleti,” eniiwanana ni Ehepiri. Lapani aaloca: “Maluku ala [Ehepiri, gal] ekhale namoona [Ehepiri, ʽedh] wa miyo ni weyo.” (Map 31:44-48) Wuukeliwa wa maluku (muconco wa maluku) waanavahererya onamoona wa oothene yaale yaavira vaavale. Eri ntoko enalocaaya eversikulu 49 ya Maphatxuwelo, “Apwiya anannivarerya [Ehepiri, mits·pahʹ],” ennooniherya wi Yakopo ni Lapani yaaheemererya otikitherya murecele variyari va imusi saya ni voorukurerya vaya. (Map 31:50-53) Moovira wa elukuluku, yaanaphariheliwa maluku mmukhalelo mmohamoha ntoko onamoona wa murecele.—Yos 4:4-7; 24:25-27.
(Maphatxuwelo 31:47-50) Yaachuwa nipuro nenle nsina na Yekari-Sahatutha mu elocelo ya Lapani ni nsina na Kaleti mu elocelo ya Yaakopo. 48 Lapani aaloca sa nsina aachunweiye nipuro nenle ii: “Maluku ala uukeliwe olelo ekhale namoona wa miyo ni weyo.” 49 Aahiichana tho nsina na Miisipa ii: “Apwiya anannivarerya nari nri ociiwene mukina ni mukhwaawe. 50 Waanaahosha anamwane aka, waanyanyala waathela athiyana akina, nari ahikhanlevo muchu oonivarerya, onasuwela wi Muluku onarwa akhala namoona a miyo ni weyo.”
it-3 epaax. 728
Mulipeleli
Yakopo aathukumanya maluku nave aachuwa “Kaleti” (nnataphulela “Muconco wa onamoona”) ni “Apwiya anannivarerya.” Lapani aaloca: “Apwiya anannivarerya naari nri ociiwene mukina ni mukhwaawe.” (Map 31:45-49) Othukumanyiwa wa maluku wonooniherya wi Yehova aanaavarerya, ni yoolakelela ya wi Yakopo ni Lapani yaakhwaniherye nlakano na murecele.
(Maphatxuwelo 31:51-53) Lapani aahi tho wa Yaakopo: “Ala maluku uukeliwe va. Nla tho nluku naweemeshiwa. Ari veeri vahu. 52 Oopiili ala aneerela namoona wi miyo kihipwahe maluku yaala oweerela yoonanara. Emohamoha tho weyo ohipwahe maluku yaala ni nluku nenla wi okeerele yoonanara. 53 Wi Muluku a Aaparahamu, ni Muluku a Naahore, Muluku a nloko naya anivareryeke.” Hiihaa Yaakopo aamulipela Muluku awoopiha a atiithinya, Isaaki.
Mphwanye Muhakhu Woomunepani
(Maphatxuwelo 31:19) Tiwi elukuluku yeele Lapani aari makupa aya acemaka ipucepuche sawe nave Rakele aawiiya amuluku oopakiwa a vaate a atiithinya.
it-3 epaax. 693
Amuluku Oopakiwa
Sookhumelela sa otholathola wa Mesopotamiya ni mapuro awaacamela sinnooniherya wi okhalano amuluku oopakiwa yaari ya muchu yoole aahaala waakhela soohiyeriwa sa veemusini. Ntoko nipawa niphwanyiwe o Nusi, okhalano muluku a emusi, mmikhalelo mikina waanaavaha ekari mukamwene owerya wa oya nipuro nnalociwawo milacu wi awerye okookiheryiwa sookhalano sa ampwuye awe. (Ancient Near Eastern Texts, edited by J. Pritchard, [Soorepa Sakhalai so Oriyenti Awaacamela] 1974, ipaax. 219, 220, ni masu a vathi 51) Ti wooweryeya woona wi Rakele, ni yeeyo mmuupuweloni, aaphiyerya makuchuwelo wi anwerya waakuxa amuluku oopakiwa, nthowa nawi atiithi awe yaanwoka Yakopo, aiyawe. (Mulikanyihe ni Map 31:14-16.) Ochuneya wa amuluku oopakiwa vooloca sa waakhela ichu soohiyeryiwa, sinnanikhaviherya wiiwexexa ntakhara heeni Lapani aareiye awuukhuwa ophiyerya waakuxa annawe wi emwiikare Yakopo mmukwaha wa mahiku mathanu nameeli. (Map 31:19-30) Mweeparipari, Yakopo haasuwenle naari mano echu emoha Rakele aapankeiye (Map 31:32), nave hiyaavo yoothoonyerya wi aahintoko weererya waapharihela amuluku oopakiwa wi akhaleno yoohiyeryiwa ya anamwane a Lapani. Yakopo haarino echu yaapaka makupa ni soophwaniherya. Ohoolo waya, amuluku oopakiwa yaahaala onyaanyiwa vaava Yakopo aavintheiye, vathi va mwiri mutokotoko waakhala waacamela o Sikemi, amuluku oothene yaawo yaaruuhiwe ni emusi awe.—Map 35:1-4.
(Maphatxuwelo 31:41, 42) Kaalapa hiiha miyaakha seiya makhumi meeli. Miyaakha khumi ni miyaakha misheshe kohaalapa anamwane aa eeli wi kaathele. Miyaakha mithanu nammoha kaalapa wi kaakhele inama. Nto wanaakakhanyiha wiili-wiili yoolivela aka. 42 “Ahaakikhapelenle Muluku a makholo aka, Muluku Aaparahamu, Muluku awoopiha a atiithi aka Isaaki, olelo waaya okirowiha kihirino echu mano. Nto Muluku aahoona ohaawa waka, ni wuukhuwa waka, hiihaa tooloponleiye osilo ohiyu.”
(1 Pedro 2:18) Anamuteko yaacicimiheryeke ni owoova asaapwiya aya, tahi yaaworu ari aphaama ni oomaala, nto yaawo tho oopwaalu.
w13 15/3 epaax. 21 epara. 8
Yehova—Nipuro Nahu Nookhalavo
Vaavaa Yakopo aaphin’yeiye o Harani, apwiya Lapani yaamwaakhela moosivela, nave ohoolo waya, yaamwinnya Liya ni Rakele ntoko asaariye. Moovira wa elukuluku, Lapani aaheererya omucela Yakopo, aavukula nlivelo nawe ikwaha khumi. (Map. 31:41, 42) Nyenya Yakopo aavilela ni oohookolowa, aroromelaka wi Yehova aahaala otitelela omukhaviherya,—nave owo aaheerano! Mweeparipari, elukuluku yeeyo Muluku aalonceiye wi akookele o Kanani, owo “aatepa oreela aakhalano inama sincipale, anamuteko aasilopwana ni aasithiyana, akamiila ni apuuru.” (Map. 30:43) Ni nthamalelo ntokweene Yakopo aavekela: “Nyuwo Muluku a nikholo naka Aaparahamu, ni atiithi aka Isaaki, mwaakileela wi kichikele elapo aka kiyariwaakawo, nave mwaamukerela mwaphaama.”—Map. 32:10.
20-26 A APIRILI
MUHAKHU WA MASU A MULUKU | MAPHATXUWELO 32-33
“Apwanne Munnawana wi Mwaakhele Mareeliho?”
(Maphatxuwelo 32:24) Aahaaruma wi elapuwele ekhopela ya muhice yoole, ekunshe ichu sawe areiyeno.
w03 15/8 epaax. 25 epara. 3
Apwanne Munniilipixerya Omwaavya Yehova?
Mpiipiliyani sookhalamo sootakiherya sincipale sa yaale yiilipixenrye omwaavya Yehova. Mmoha a yaawo aari Yakopo, aawanne ni munkeelo a Muluku ophiyerya osavo. Ntoko yookhumelela, Yakopo aahaakhela nsina na Isarayeli ntakhara ‘owana’, wiilipixerya ni ovilela ni Muluku. Munkeelo aamureeliha nthowa na wiilipixerya wawe.—Map 32:24-30, masu a vathi.
(Maphatxuwelo 32:25, 26) Yaakopo ahanle oculi meekheiye, aakumana ni mulopwana enuupurushana ophiyerya osha. 26 Onneiye wi hanamuwerya Yaakopo, ewanaka hiihaale mulopwana yoole aamukwirikwinya weevaruni.
it-1 epaax. 578
Oorakala, Ootuthunya
Otuthunya wa Yakopo. Vaavaa Yakopo aareiyeno iyaakha 97 owo aawana ni munkeelo a Muluku ohiyu woothene. Owo amphara munkeelo ophiyerya amvanhe nreeliho. Variyari va mukhico, munkeelo aamukwirikwinya weevaruni wa Yakopo. Yookhumelela aya, Yakopo eeca mootuthunya. (Map 32:24-32; Ose 12:2-4) Emanle weereya hiiha, Yakopo aakhalano wuupuwelela wi naamwi ‘aawanne ni Muluku’ [munkeelo a Muluku] vamoha ni achu, ophiyerya wi [owo] atitelela okhala mukumi, ntoko munkeelo aalonceiye, honaweryeya muchu omvootha munkeelo akuru a Muluku. Eyo yaari mwawiiwanana ni yoochuna ni weemererya wa Muluku vaavaa Yakopo eemereryiweiye owana ni Munkeelo a Muluku, wi ooniherye othamalela wawe nchuno na waakhela mareeliho a Muluku.
(Maphatxuwelo 32:27, 28) Wooshishelo mulopwana owo aahi wa Yaakopo: “Okihiye, kinarowa, wooshavo.” Yaakopo aamwaakhula: “Nkinoohiya orowa, ohikireelinhe.” 28 Mulopwana aamukoha: “Nsina naa taani?” Yaakopo aahaakhula: “Kiniichaniwa Yaakopo.”
it-2 epaax. 450
Isarayeli
1. Nsina Muluku amvanheiye Yakopo vaavaa aareiyeno iyaakha 97. Waari ohiyu vaavaa aalapunweiye muhice toreti wo Xapoke, ayaaka okumana ni munna awe Esawu, Yakopo aapacerya owana ni yoowo iisuupulunle wi yene aari munkeelo. Nthowa na okhoma wa Yakopo mu mukhico yoowo, naatorokiwa nsina nawe aniichaniwa Isarayeli, ntoko eneneeryo ya mareeliho a Muluku. Wi uupuwelele saweereya seihe, Yakopo aahiichana nipuro nenle nsina na Penuwele. (Map 32:22-31; moone YAKOPO No. 1.) Ohoolo waya, o Peteli, matorokelo a nsina nenla yaaheemereryiwa ni Muluku, nnya opacerya vaavale, oya vahoolo, ophiyerya okhwa wawe, Yakopo wiiliwiili aaniichaniwa Isarayeli. (Map 35:10, 15; 50:2; 1Math 1:34) Makupa mancipale nsina na Isarayeli ninnaphwanyeya ikwaha 2.500, yeeyo, enooniherya muyareriwo wa Yakopo ntoko nloko.—Muk 5:1, 2.
Mphwanye Muhakhu Woomunepani
(Maphatxuwelo 32:11) Miyo koosuwela wi hokiphwanenle osivela wanyu ni ororomeleya wanyu munakeerelanyu miyo, kapuro anyu. Kimulapuwaka muhice Yoortano, kaakunshe ekopo akaru. Vano kookhalano makhuuru meeli.
(Maphatxuwelo 32:13-15) Nto nyuwo mwaaheera wi soothene ikaneeca phaama wa miyo, ni anamwane aka enarwa yaaca ntoko ehaava ya ophareya, ahikhanlevo muchu oowerya waalakhanya.” 14 Yaakopo aakona vaavale ohiyu yoole. Aarehererya seiyo aareiyeno wi amvahe munnawe Esawu. 15 Aahaathanlela ipuri seethiyana masana meeli, seelopwana makhumi meeli, ipucepuche seethiyana masana meeli seelopwana makhumi meeli.
w10 15/6 epaax. 22 ipara. 10-11
Oloca Moosivela Onnatikitherya Onthamwene Waphaama
Oloca moosivela ni wiiwanana onnakhaviherya otikitherya onthamwene waphaama. Mweeparipari, wiilipixerya wi ninnuwihe onthamwene ahu ni akina, onnawerya waacererya wiiwanana. Waaphiyerya akina ni meerelo eeparipari a osivela ntoko waavya ekari ya okhaviherya, ovaha yamahala, okhala oowaakhela aleco, onnawerya okhaviherya wiiwanana weeparipari. Nnawerya omuukelela “makhala a mooro” muchu owo, wakhala wi ninnooniherya makhalelo aphaama, nave tho onamukhala wookhweya omaliha makacamiho.—Aro 12:20, 21.
Yakopo aanasuwela yeeyo. Ekwaha emoha, Esawu, munnawe aayariweiyeno nihiku nimoha, aatepa onyeenyeya ni Yakopo, ophiyerya omweeriha ochawa nthowa na woova wiiphiwa ni yene. Sivinrevo iyaakha sincipale, Yakopo aahichika. Esawu ni alopwana awe 400 yaaya okumana ni Yakopo. Owo aavekela wa Yehova avekaka nikhaviheryo. Voocharela vaya, ahaakumve okumana ni Esawu, Yakopo aamurumihela yamahala etokweene ya muhuwo. Yamahala yaaheeriha wi ichu sikhumelele phaama. Vaavaa yaakumannaaya, Esawu, moohakalala, aachimaka amukhupaarela Yakopo.—Map. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.
(Maphatxuwelo 33:20) Vaavale aatekavo nipuro na mukucho, achuwa “Muluku, Muluku a Isarayeli.”
it-1 epaax. 699
Muluku, Muluku a Isarayeli
Sookhumelela sa okumana wawe o Petuwele ni munkeelo a Yehova, Yakopo aahaakhela nsina na Isarayeli, nave tho ni ochekula waphaama ni munnawe Esawu, owo aapacerya okhala o Sukoti nave tho o Sikemi. Aaphwanya nipuro na anamwane a Hamore nave aapaka muxakala wawe vaavale. (Map 32:24-30; 33:1-4, 17-19) “Vaavale aatekavo nipuro na mukucho, achuwa ‘Muluku, Muluku a Isarayeli’” naari wi “Muluku ori Muluku a Isarayeli.” (Map 33:20) Iisuwanyeihaka moorweela wa nsina nawe nivyaani aakhenleiye ni nsina na mukucho, Yakopo ooniherya weemererya ni othamalela wawe wa nsina nenla, ni mukhalelo Yehova amvulunxeiye ni omuhoola okookela elapo ya nlakano. Yaweereya yeela enaphwanyeya pahiru ekwaha emoha Mpiipiliyani.
27 A APIRILI–3 A MAIYU
MUHAKHU WA MASU A MULUKU | MAPHATXUWELO 34-35
“Sookhumelela Soowaawa sa Onthamwene Woonanara”
(Maphatxuwelo 34:1) Tiina, mwaana a Yakopo ni Liiya, aaya oweececela athiyana eelapo yeele.
w97 1/2 epaax. 30 epara. 4
Sikemi—Epooma Yaacamenle Muhice
Anaamiravo yaahaala omoonaka hai mwali, aaxekurya moohihiyererya epooma aya, mwawooneya ari meekheiye? Mwaana a mutokweene “aamoona, amphara, akonano.” Ntakhara heeni Tina aahiihela va yawoopiha ya opaka onthamwene ni a Kanani oocapaheya? Apwanne naari nthowa na ochuna okhalano onthamwene ni asimwali a iyaakha sawe? Apwanne waari wiikhoma wawe, ni wiilakelela ntoko akina a asinnawe? Mwaalakhanye yaweereya ya Maphatxuwelo, ni mwaavyavye wiiwexexa othanana ni wuuliwa muru wa Yakopo ni Liya yoonnaaya nthowa na sookhumelela soowaawa sa oxekurya wa mwanaya epooma yo Sikemi.—Map 34:1-31; 49:5-7; mmoone tho Mulipeleli a 15 a Yunyu a 1985, epaaxina 32.
(Maphatxuwelo 34:2) Shekemu mwaana a Hamoori muHeevi mutokweene eelapo yeele, aamoona, amphara, akonano.
lvs ekap 9 epaax. 124 epara. 14
“Chawani Mararuwo!”
Sikemi aheera yeeyo aakhovelenleiye nave yaari yaweemereryeya wa yoowo. Woona wi aamuchuna Tina, owo “amphara, akonano.” (Mwaalakhanye Maphatxuwelo 34:1-4.) Yaweereya ela yaaheeriha wi ekhumelele makacamiho, ohiya pahiru wa Tina, nave tho wa echoko yoothene.—Map 34:7, 25-31; Gal 6:7, 8.
(Maphatxuwelo 34:7)
(Maphatxuwelo 34:25)
w09 1/9 epaax. 21 ipara. 1-2
Muni Mvoothe Hai Ophuciwa?
Ikwaha ikina, achu ancipale anninla ikuhu echunaka ovukula osooseya waya murima nthowa na ophuciwa. Ntoko yootakiherya, Piipiliya onnaloca wi vaavaa anamwane a muhepri Yakopo yaasuwenlaaya wi murokora aya Tina aaphuciwa ni Sikemi, o Kanani, ‘yaathanana, esarasareyaxa murima.’ (Map 34:1-7) Wi yinle ikuhu nthowa na yoonanara yeela, anamwane eeli a Yakopo yaahinwoka Sikemi vamoha ni emusi awe yoothene. Semi ni Levi yaavolowa mu epooma ya Akanani ni ewiipha alopwana oothene, ophitaanyerya Sikemi.—Map 34:13-27.
Apwanne wiipha yoola waahimaliha mwaha? Vaavaa Yakopo aasuwenleiye yeeyo anamwane awe yaapankaaya, owo aahaalaka: “Nyuwo vano mookipakiha oothanyeya ni awuunkha eyuuce. . . yoomwi ewopana ekirweela okirosha, anamukiipha ni ahima aka oothene.” (Map 34:30) Ohiya orehererya mwaya, meerelo a winla ikuhu, mweeparipari, saarino sookhumelela soohiyana. Vano, emusi ya Yakopo yaaphwanela okhala awiwehererya nthowa nawi akhweya yaamuhipheliwa ni maloko onyeenyeya a ipooma sawaacamela. Wi eheereye yeeyo, Muluku aamuleela Yakopo othaama muceche yoole wa Peteli vamoha ni emusi awe.—Map 35:1, 5.
Mphwanye Muhakhu Woomunepani
(Maphatxuwelo 35:8)
it-1 epaax. 670 epara. 9
Tepora
1. Namuteko a Repeka. Vaavaa Repeka aapwanheiye veechokoni ya atiithinya, Petuwele, ayaaka o Palestina wi atheliwe ni Isaki, Tepora aamuhoola. (Map 24:59) Voocharela ivinrevo iyaakha alapaka vaate va Isaki, Tepora aatitelela okhala vaate va Yakopo, akhweya Repeka amanle okhwa. Akhweya enooneya wi sivinrevo iyaakha 125 wa othela wa Isaki ni Repeka, Tepora aakhwa nave avithiwa vathi va mwiri mutokweene, o Peteli. Nsina naavahiwe mwiri owo (Allon-bacuth, enataphulela “Mwiri wa miithori”) ela ennooniherya mukhalelo Yakopo ni emusi awe yaamusivelaaya.—Map 35:8.
(Maphatxuwelo 35:22-26)
Makoho a Alipa Waalakhanya
Nnasuwela hai wi makholo a Mesiya tahi wi yaaphwanela okhala yaale yaari oopacerya oyariwa?
Khalai niiwexexa wi naakhulo naari “Aai.” Ela yaakhala wi yaaniiwanana ni Ahebri 12:16. Eversikulu ela enaloca wi Esawu haacicimiha ichu sa Muluku nave wi aatumiha “otokweene awe woopacerya oyariwa ni olya omoharu.” Vano, yaakhala ntoko wi Yakopo aathuma “otokweene awe woopacerya oyariwa” ni Esawu, yeeyo yaavahererya okhala nikholo na Mesiya.—Mat. 1:2, 16; Luka 3:23, 34.
Saweereya ikina sa Mpiipiliyani sinnanikhaviherya woona wi mu Isarayeli haaphwanela okhala mwaana oopacerya oyariwa wi akhale nikholo na Mesiya. Moone sawooniherya ikina vooloca sa yeeyo.
Yakopo onniichaniwa tho Isarayeli nave aakhalano anamwane ancipale. Oopacerya aari Rupeni aamuyanreiye ni Liya. Nyenya Yakopo aakhalano mwaariye mukina, Rakele. Owo aari mwaariye aamusiveleiye vancipale, nave mwanawe oopacerya aamuyanreiye ni Rakele aari Yosefe. Ekwaha emoha Rupeni aapaka echu yoonanaraxa. Hiihaa, ophwanelela wa mwaana oopacerya oyariwa, aathaamiheryiwa Yosefe nikholo na Mesiya. (Map. 29:31-35; 30:22-25; 35:22-26; 49:22-26; 1 Math 5:1, 2) Ti wi Rupeni ni Yosefe hiyaari makholo a Mesiya. Mwaana a Yakopo taari nikholo na Mesiya yoowo iichaniwa Yuta, mwaana aneexexe a Yakopo aamuyanreiye ni Liya.—Map 49:10.