Tohi he Tohi Tapu Numera 37—Hakai
Tagata Tohia: Hakai
Matakavi Tohia: Ierusalema
Katoatoa he Tohia: 520 F.V.N.
Katoa he Magaaho: 112 e aho (520 F.V.N.)
KO HAKAI e higoa haana; ko e perofeta mo e “fekau a Iehova” e kotofaaga haana, ka e tupu mai a ia i fe? (Hakai 1:13) Ko hai a ia? Ko Hakai ne hogofulu aki ia lautolu ne fakahigoa ko e tau perofeta ikiiki, mo e ko ia e perofeta fakamua ia lautolu tokotolu ne fekafekau ke he tau Iutaia he liliu atu ke he motu ha lautolu he 537 F.V.N., ko e tokoua ne toe ko Sakaria mo Malaki. Ko e higoa ha Hakai (faka-Heperu, Chag·gaiʹ ) kua kakano “[Fanau he] Aho Galue.” Kua liga fakakite he mena nei kua fanau a ia he aho kai galue.
2 He talahau he tau tala tuai faka-Iutaia, kua latatonu ke pehē ne fanau a Hakai i Papelonia mo e liu ki Ierusalema mo Serupapelu mo e Ekepoa ne Mua ko Iosua. Ne fekafekau fakalataha a Hakai mo e perofeta ko Sakaria, ti fakakite mai ia Esera 5:1 mo e Esr 6:14, ko laua hane fakamalolō e fanau he paeaaga ke liu matutaki e talaga he faituga. Ko ia ko e perofeta ha Iehova ke he ua e puhala, ne fakamafana e ia e tau Iutaia ke fakamooli ke he kotofaaga ha lautolu ke he Atua mo e talahau tuai e luelue he tau motu oti, ke lafi ke he tau mena loga foki.—Hakai 2:6, 7.
3 Ko e ha ne kotofa e Iehova a Hakai? Ma e kakano nei: He 537 F.V.N., ne talahau e Kuresa e poakiaga ke fakaatā e tau Iutaia ke liliu ke he motu ha lautolu ke liu talaga e fale a Iehova. Ka kua hoko tuai ke he 520 F.V.N., mo e nakaila teitei e faituga ke mau. He tau tau oti nei ne fakaatā he tau Iutaia e totokoaga he tau fī pihia mo e aga fakateaga ha lautolu mo e velevelemena ke taofi a lautolu mai he mailoga e kakano ne liliu ai.—Esera 1:1-4; 3:10-13; 4:1-24; Hakai 1:4.
4 Tuga ne fakakite mai he fakamauaga, ne nakaila leva e fakatoka e matapatu he faituga (he 536 F.V.N.) ti “fakalolelole ai he tau tagata he motu e tau tagata Iuta, mo e fakamatakutaku ai e lautolu a lautolu kua eke e fale; ne totogi foki e lautolu falu ke pulega mo e fakalavelave kia lautolu.” (Esera 4:4, 5) Fakahiku ai he 522 F.V.N., ko lautolu nei ne totoko ne nakai ko e tau Iutaia nukua kautū a lautolu ke pā matafakatufono e gahua. Ko e tau ke uaaki he pule e patuiki Peresia ko Tariu Hystaspis, ko e tau 520 F.V.N., ne kamata a Hakai ke perofeta ti fakamalolō he mena nei e tau Iutaia ke matutaki e gahua talaga ha lautolu he faituga. Ke he mena ia, ne fakafano he tau kovana he katofia e tohi ki a Tariu ke ole ko e heigoa e taliaaga he matafekau; ne liu a Tariu fakatū e poakiaga ha Kuresa mo e lalago e tau Iutaia mai he tau fi ha lautolu.
5 Ne nakai fai fakauaua e tau Iutaia ke he tonuhia he perofetaaga ha Hakai i loto he kanona Heperu, ti lalago foki he tau talahauaga hagaao ki a ia he Esera 5:1 ne perofeta ai “ke he higoa he Atua a Isaraela.” Ko e perofetaaga haana ko e vala he ‘tau Tohiaga Tapu oti kana mai he agaaga he Atua’ ne fakamooli e Paulo he fatiaki mai ia Heperu 12:26: “Kua talahau mai nai a ia, kua pehe mai, To lagataha foki he luelue e au, nakai ko e lalolagi hokoia, ka e katoa foki mo e lagi.”—Hakai 2:6.
6 Ne ha ha he perofetaaga ha Hakai fā e fekau ne talahau ke he 112 e aho. Kua mukamuka mo e hakotika e puhala tohi haana, ti mailoga lahi e peehi haana ke he higoa a Iehova. Ke he 38 e kupu, ne laga 35 e totoku e ia e higoa ha Iehova, laga 14 e talahau “Iehova Sapaota.” Ne nakai fai fakauaua a ia ko e fekau haana kua mai ia Iehova: “Ti tala age a Hakai ko e fekau a Iehova ko e fekau a Iehova ke he motu kua pehe age, Kua pehe mai a Iehova, Ko au, ha ha i ai au mo mutolu.”—1:13.
7 Ko e magahala uho lahi anei he fakamauaga tuai he tau tagata he Atua, ti mooli kua aoga lahi mahaki e gahua ha Hakai. Ne nakai fakateaga a ia he kotofaaga haana ko e perofeta, ti nakai fakavalavala e ia e tau kupu ke he tau Iutaia. Ne tala age fakahako a ia ki a lautolu ko e magaaho anei ke ua fakatuai ka e eketaha ke he gahua. Ko e magaaho anei ke liu talaga e fale ha Iehova mo e fakafoou e tapuakiaga meā kaeke manako a lautolu ke olioli ha monuina mai ia Iehova. Ko e kakano katoa he fekau ha Hakai, ka manako e tagata ke olioli e tau monuina mai ia Iehova, kua lata ia ia ke fekafekau ke he Atua mooli mo e taute e gahua ne poaki e Iehova ke taute.
KAKANO NE AOGA AI
13 Ne fā e fekau ha Iehova ne puhala ia Hakai ti kua aoga ke he tau Iutaia he magahala ia. Ne fakamafana ki a lautolu ke eketaha ke gahua, ke he fā mo e hafa e tau, ti mau katoatoa e faituga ke fakalaulahi e tapuakiaga mooli i Isaraela. (Esera 6:14, 15) Ne fakamonuina e Iehova e gahua fakamakutu ha lautolu. He magahala nei ne talaga e faituga ne kumikumi he patuiki ko Tariu ha Peresia e tau fakamauaga he motu mo e omoi e poaki ha Kuresa. Ne mau katoatoa ai e faituga ha ko e lalago matafakatufono haana.—Esera 6:1-13.
14 Ne ha ha foki he perofetaaga e fakatonuaga pulotu ma e vahā ha tautolu. Puhala fe? Taha e mena, ne omoi ai kua lata he tagata ke tuku fakamua e tau mena he tapuakiaga he Atua ke he tau manako fakatagata haana. (Hakai 1:2-8; Mata. 6:33) Kua fakamaama foki ko e lotokai ko e mena ke moumou ai e tagata, mo e teao e tutuli ke he tau koloa he tino; ka ko e mafola mo e monuina ha Iehova ke maukoloa ai. (Hakai 1:9-11; 2:9; Fakatai 10:22) Kua peehi foki ko e fekafekau ke he Atua hokoia kua nakai meā ai e tagata ka ko e fekafekau mai he loto meā mo e solu katoa mo e nakai ilaila he ha mahani kelea. (Hakai 2:10-14; Kolo. 3:23; Roma 6:19) Kua nakai lata e tau tagata he Atua ke fakateaga, he liu manatu e “tau aho fakamua ne mitaki,” ka e onoono ki mua, ‘he manamanatu ke he ha lautolu a tau mahani’ mo e fakamakamaka ke fakaheke a Iehova. To fakalataha mogoia a Iehova mo lautolu.—Hakai 2:3, 4; 1:7, 8, 13; Filipi 3:13, 14; Roma 8:31.
15 Magaaho ne lavelave a lautolu he gahua he faituga, ne fiafia a Iehova ke he tau Iutaia, ti monuina a lautolu. Ne galo e tau mena fakatauhele. Ne katoatoa e gahua he magaaho mitaki. Ko e gahua loto malolō mo e fakamakutu ma Iehova to palepale tumau. He tau tuaga uka, mooli po ke manamanatu noa ki ai, kua maeke ke kautū ka fakagahua e tua malolō. Kua fua mitaki e omaoma ke he “kupu a Iehova.”—Hakai 1:1.
16 Ka e kua e perofetaaga ko Iehova ka ‘luelue e lagi mo e lalolagi’? Kua fakakite he aposetolo ko Paulo e kakano he Hakai 2:6 ke he tau kupu nei: “Ka kua talahau mai nai [e Atua], kua pehe mai, To lagataha foki he luelue e au, nakai ko e lalolagi hokoia, ka e katoa foki mo e lagi. Ko e kupu nai foki, To lagataha foki, kua fakailoa mai ai e ia e utakeheaga he tau mena ne luelue, tuga ne tau mena kua eke, kia tumau e tau mena kua nakai maueue. Hanai, kua moua e mutolu e kautu kua nakai maueue, kia fakaaue ai a tautolu, kia fekafekau ai a tautolu ke he Atua mo e fakafiafia kia ia, mo e maimaina, mo e matakutaku. Ha ko e Atua ha tautolu ko e afi puhopuho haia.” (Hepe. 12:26-29) Ne fakakite e Hakai kua luelue ke ‘fuluhi e nofoaiki he tau kautu mo e fakaoti foki e malolo he tau kautu he tau motu kehe.’ (Hakai 2:21, 22) Ke he taha faahi, ne fatiaki e Paulo e perofetaaga ke he Kautu he Atua ne “kua nakai maueue.” He tatali ke he amaamanakiaga nei he Kautu, kia o mai a tautolu mogoia ‘ke fakamalolō mo e gahua’ he taute e fekafekauaga tapu ke he Atua. Kia tokaloto foki e tautolu to utakehe e Iehova e tau motu he lalolagi, to fai mena uho ka luelue mai mo e o mai ia lautolu ke moua e fakahaoaga: “To luelue foki e au e tau motu oti; ti hoko mai ai e tau mena kua manako ki ai e tau motu oti; to fakapuke foki e au e fale nai ke he lilifu, kua pihia mai a Iehova Sapaota.”—2:4, 7.