Iloa Nakai e Koe?

Ko hai e tau Makoi ne o atu ke ahiahi e tama mukemuke ko Iesu?

▪ Hagaao ke he tala he fanauaga ha Iesu i loto he Evagelia ha Mataio, ko e tau tagata ahiahi mai he “fahi uta” ne kitia e fetū he patuiki foou ne ta atu e tau mena fakaalofa ke he tama tote ko Iesu. Ko e tau kupu Heleni ke he Evagelia ne fakahigoa e tau tagata ahiahi nei maʹgoi, ko e kakano “makoi.” (Mataio 2:1) Ko e heigoa ha tautolu ne iloa hagaao ki a lautolu?

Ko e tau vala tala mooli fakamua atu hagaao ke he tau Makoi ne talahau he tagata tohi tala tuai ha Heleni ko Herodotus. Moui a ia he senetenari ke lima aki F.V.N., ne fakamau e Herodotus ko e matakau fakalataha e tau Makoi mo e vahega akoako Peresia ne pulotu he kitekite ke he tau aolagi, fakakakano he tau miti, mo e taute mana. He magahala ha Herodotus, ko e lotu ha Peresia ko e Zoroastrianism. Ko e mena ia, ko e tau Makoi ne tutala a ia ki ai kua liga ko e tau akoako Zoroastrian. “Ke he kakano fakalaulahi,” he talahau he The International Standard Bible Encyclopedia, “ko e mágos he lalolagi faka-Heleni ne moua ai e lotomatala mo e iloilo fakaliga kehe ti taute mana he falu magaaho.”

Tokologa e “Kerisiano” talahau tala fakamua atu tuga a Justin Martyr, Origen, mo Tertullian, ne fakamaama e tau Makoi ne ahiahi atu ki a Iesu ko e tau tagata kitekite ke he tau aolagi. Ma e fakatai, ne tohi e Tertullian he tohi haana On Idolatry: “Iloa e mautolu na matuuta mitaki e taute mana mo e kitekite ke he tau aolagi. Ko e tau tagata talahau mena ke he tau fetū mogoia, ko lautolu haia fakamua . . . ne age ki a Ia [Iesu] e ‘tau mena fakaalofa.’” Ke tatai mo e maamaaga nei, loga e tau liliuaga he Tohi Tapu ne fakaliliu e maʹgoi ko e “tau tagata kitekite ke he tau aolagi.”

Ko e ha ne talahau a Mataio hagaao ke he tau kupu he tohi a Sakaria kua mai he perofeta ko Ieremia?

▪ Ko e faahi kupu ne fakatutala ki ai, ne moua mai he Mataio 27:9, 10, ne tutala e tagata tohia he Evagelia ke he tupe ne age ki a Iuta Isakariota ke afo aki a Iesu. Pehē e kupu tohi: “Ati fakamoli ai e kupu he perofeta ko Ieremia, ne pehe mai, Kua toto e lautolu e tau tupe ne tolugofulu, ko e fakafua hanā ne fakalata ki ai. . . . Ati fakafua aki e lautolu e fonua he tagata eke kapiniu kelekele.” Ko e perofetaaga hagaao ke he 30 e tupe ario ne talahau mua e Sakaria, nakai ko Ieremia.—Sakaria 11:12, 13.

Ne tuga ko e tohi a Ieremia nakai ko e ha Isaia ne hau fakamua he tau fakaputuaga tohi ne fakahigoa ko e ‘Tau Perofeta.’ (Mataio 22:40) Ati ko e magaaho ne tutala a Mataio ki a “Ieremia” he mena nei, nukua hagaao a ia ke he vala katoa he Tohiaga Tapu ne ui aki e higoa ia e tohi fakamua. Ko e vala nei he Tohiaga Tapu ne putoia foki a Sakaria.

Ke he puhala ia foki, ne fakahigoa e Iesu ‘Tau Salamo’ e loga he tau tohi he Tohi Tapu ne iloa foki ko e Tau Tohi. Ko e mena ia, he magaaho ne ui e ia ko e tau mena oti nukua tohia hagaao ki a ia ‘ne tohi ke he fakatufono a Mose, mo e tau Perofeta, mo e Tau Salamo’ kua lata ke fakamooli, nukua hagaao a ia ke he tau perofetaaga i loto he Tau Tohiaga Tapu Heperu katoa.—Luka 24:44.