Iloa Nakai e Koe?
Tā mooli kia he tau tagata e tau leo kofe he tau mauku he vahā a Iesu?
▪ Kua tutala e Tohi Tapu ke he tau leo kofe tuga e tau pū he magaaho kai galue. (1 Tau Patuiki 1:40; Isaia 5:12; 30:29) Kua fakakite foki na tā e tau pū he tau magaaho mauku. He magaaho ia, ko e tau pū ni e tau leo fakatagitagi ne totoku. Ko e Evagelia ko Mataio ne talahau na ole e iki Iutaia ki a Iesu ke fakamaulu e tama fifine haana, ne teitei mate. Ka ko e mogo ne hoko atu a Iesu ke he fale he iki, ne “fioia ai e ia a lautolu ne fakatagi kofe mo e lanu tagata kua gaualoa” ha kua fitā e tama he mate.—Mataio 9:18, 23.
Kua hako nakai a Mataio he fakamau hifo e aga fakamotu nei? Ne talahau he tagata fakaliliu ko William Barclay: “Tali mai he laulahi he lalolagi i tuai, i Roma, i Heleni, i Foinike, i Asuria mo Palesitaina, ko e tā he tau pū kua matutaki tumau mo e mate mo e matematekelea.” Hagaao ke he Talmud, ko e tagata mativa lahi mahaki i Iutaia foki ne mate e hoana he senetenari fakamua V.N. ka fakalataha tokoua e tagata tā pū mo e fifine tagi fekapai he fakatutuku ke he haana a hoana ne mate. Ko Flavius Josephus, ko e tagata tohi tala tuai ne moui he senetenari fakamua, ne fakamau hifo he magaaho ne hoko atu e tau tala ki Ierusalema he kautūaga ha Roma ki a Jotapata i Kalilaia, mo e kelipopoaga he tau tagata i ai he 67 V.N., “tokologa e tau tagata fakatutuku ne ole ke he tau tagata tā leo fakatagi ke fakalataha ke he tau lologo mauku ha lautolu.”
Ko e heigoa e kolokolovao he tau tagata matahavala ne fakatautau fakalataha mo Iesu?
▪ Kua ui he Tohi Tapu e tau tagata matahavala nei ko e “[tau] tagata fofo mena.” (Mataio 27:38; Mareko 15:27) Falu he tau fakamaamaaga faka-Tohi Tapu ne fakakite kua fakaaoga he tau Tohiaga Tapu e tau kupu kehekehe ke fakakite aki e tau vahega matahavala. Ko e kupu Heleni kleptes ne hagaao ke he tagata kaihā ne taute fufū ke nakai moua ai. Kua hagaao e kupu nei ki a Iuta Isakariota, ne kaihā fufū mai he puha tupe he tau tutaki. (Ioane 12:6) Ko e kupu lestes, he taha faahi, ne fa hagaao ke he taha ne kaihā he mahani favale mo e hagaao ai foki ke he fakafualoto, matahavala, po ke latau. Ko laua ne matahavala ne fakatautau fakalataha mo Iesu ne haia he vala ke uaaki. Taha ia laua ne talahau pehē: “Kua taui mai a taua ke lata mo e tau mena ne eke e taua.” (Luka 23:41) Kua fakakite he mena ia ne mua atu e agahala ha laua ke he kaihā hokoia.
Tuga e tau tagata tokoua ia ne fofō mena, ko Parapa ne ui ko e lestes. (Ioane 18:40) Ko Parapa ia ne mua atu foki ke he tagata kaihā ne maaliali ai mai ia Luka 23:19, ne talahau ko ia “ne toka he fale puipui ha ko e fakafualoto ne eke ke he māga, mo e kelipopo tagata.”
Ti ko e tau tagata kolokolovao ne fakatautau fakalataha mo Iesu ne fofō mena, kua liga putoia a laua ke he fakafualoto kelea po ke kelipopo foki. Ko e mena ni ne tupu, ko e Kovana Roma ko Ponotio Pilato ne onoono ki a laua kua latatonu ke tamate he fakatautau.