ILOA NAKAI E KOE?

Ko e ha ne fakahigoa a Nineva i tuai ko e “maga keli tagata”?

Ko Nineva ko e maaga lahi he Atu Motu Asuria. Ko e maaga malolō ne toka ai e tau fale patuiki mo e tau faituga ofoofogia, tau puhalatū laulahi, mo e tau kaupā tokoluga. Ko e perofeta Heperu ko Nahuma ne hagaao ki ai ko e “maga keli tagata.”​​—Nahuma 3:1.

Latatonu e talahauaga ia, ha ko e tau fakamaamaaga mai he fale patuiki ha Sanerivi i Nineva kua fakamooli e favaleaga ha Asuria. Taha fakatino ne fakakite e tagata fakakikiveka ne hamu e alelo he tagata ne tuku he fale puipui ne hoka hifo ke he kelekele. Kua fakahakehake he tau talahauaga ko e tau tagata fakapaea ne takitaki he tau toua kua pipi ke he tau matau ne huki aki e tau ihu po ke tau laugutu ha lautolu. Ko e tau leoleo fakapaea ne fakaohooho ke tau e tau ulu he tau patuiki mamate ha lautolu he tau kākia ha lautolu, tuga e tau kahoa fakalialia.

Ko e tagata kumikumi ke he tau koloa Asuria ko Archibald Henry Sayce ne fakamaama e tau favale kelea lahi mahaki ne mui mai he fakapaeaaga he taone: “Ko e tau piramiti he tau ulu tagata ne fakamailoga e hala he tagata kautū; ko e tau tama taane mo e tau tama fifine ne tugi moui po ke toka ke lata mo e tau fakahikuaga kelea lahi mahaki; ko e tau tagata taane ne fakatautau, fole moui, fakamatapouli, po ke hio e tau lima mo e tau hui ha lautolu, tau teliga mo e tau ihu ha lautolu.”

Ko e heigoa e kakano he tuku viko e pa ke puipui e tau tua fale he tau fale Iutaia?

Ne poaki he Atua ke he tau Iuta: “Ka ta ai e koe e fale fou, ti eke e koe e pa ke puipui aki takai hau a tua fale ki luga, neke fakamaligi ai e toto ha ko e fale hau, ka to hifo ai taha.” (Teutaronome 22:8) Ko e pa puipui kua latatonu, ha ko e tau magafaoa Iutaia he tau vahā Tohi Tapu ne fakaaoga fakamitaki e tau tua fale ha lautolu.

Laulahi he tau kaina Isaraela ne lautatai e tua fale. Ko e tua fale ko e mena mitaki ne fa nonofo ai e tau tagata ke moua e mafana he laā, fakahauhau he matagi, po ke taute e tau fekau kaina. He vahā mafana, kua hagahaga mitaki ke mohe i ai. (1 Samuela 9:26) To fakaaoga he tagata gahua fonua e tua fale ke tavaki e tau tega akau ato tukituki fakavalavala po ke tavaki e tau fua mati mo e tau fua vine.​​—Iosua 2:6.

Ko e tua fale ne fakaaoga foki ma e tapuakiaga mooli mo e tupua. (Nehemia 8:16-18; Ieremia 19:13) Ko e aposetolo ko Peteru ne hake ke he tua fale he mogo afiafi ke liogi. (Gahua 10:9-16) Ka malumalu he tau vine, po ke tau lau paama, ko e tua fale kua eke mo fakahauhauaga.

Ko e pepa The Land and the Book ne pehē ko e tau kaina Isaraela ne fai sitepe po ke papahi ke he tua fale, “i fafo he fale, ka e i loto he lotopā.” Ti toka he tagata he kaina e tua fale ka e nakai hū atu ki fale. Liga fakamaama he mena nei e hatakiaga ha Iesu hagaao ke he mafiti he fehola kehe he maaga ne malona: “Ko ia ha i luga he fale, aua neke hifo a ia ke uta taha mena he fale hana.”​​—Mataio 24:17.