Veveheaga 19

Ko e Fakalilifuaga Faka-Atua ke he Moui mo e Toto

1. Pete kua mahani mau e lalolagi mo e mahani favale, fefe he fakaako mai he Tohi Tapu ke he kitiaaga he moui?

FEFE e haohao mitaki ka moua e tautolu oti kaeke ke moua e tautolu e fakalilifuaga faka-Atua ke he moui mo e toto! Ka e totokologa a lautolu kua nakai moua e mahani fakalilifu ia. Ko e mahani favale mo e fakamaligi toto kua tolomaki atu ke he tau kalakala oti. Ko e loga he tau mena kua matematekelea tumau ai e moui he tagata kaeke kua fano a ia tokotaha ke he puhala he po. Ti kua fakamahani e lalolagi ke he tau mahani favale ti kua, pete ni ke he tau mena fakafiafia, tokologa he tau tagata kua fakaaoga e loga he tau magaaho ke kitekite ke he tau TV po ke tau kifaga. Pete ia, kua fakaako mai he Tohi Tapu ki a tautolu ko e moui ko e mena fakatapuina. Pihia nakai haau a kitiaaga?

2. Ko e ha kua ofo ai e falu a tagata ha ko e fakaakoaga he Tohi Tapu ke he moui mo e toto?

² Ko e tau manatu nakai moua mai he Tohi Tapu kua eke mo mena mahani mau he vaha nei ko e tau fakaakoaga mai he Tohi Tapu ke he mena nei to ofo ai e falu a tagata he magaaho fakamua. Pete ia, ko ia ne Tohia e Tohi Tapu, ko ia foki ko e Punaaga he moui mo e Tufugatia he toto, ko ia ko e Pule Mua ue atu ke he fakaakoaga nei. Ko e haana tau mata fakatufono kua lata ke omaoma ki ai.—Salamo 36:5-9; Isaia 55:8, 9.

“FAKAMALIGI E TOTO HE TAGATA”

3. (a) Ko hai ne vagahau fakamua ki ai e Atua hagaao ke he mamafa lahi ke uta kehe e moui he tagata? Ko e ha? (e) He mole atu e fakapuke, fefe he fakamahino he Atua e uho he moui? (i) Kua nakai kia aoga e fakatufono ia he vaha nei?

³ Ne fakamua ai ki a Kaino, ko e tama tane a Atamu, ne vagahau a Iehova ke he manamanatuaga hokulo ke uta kehe e moui he tagata. Ne kua oti he fakailoa mo e hataki he Atua ki a Kaino ko e haana a ita to takitaki a ia ke he hala, ka e nakai talia e Kaino e hatakiaga mo e eke fakakelea e ia haana tehina ko Apelu ti kelipopo ai e ia a ia. Ti pehe mai e Atua: “Ko e leo he toto he matakainaga hau, kua tagi mai ia kia au mai he kelekele.” Ha ko e haana holifono ke fakamaligi e toto ko Kaino to tali atu a ia ke he Atua. (Kenese 4:6-11) Mui atu ki ai e fakapuke he vaha ia Noa, ne liu foki fatiaki he Atua ko e tau momoui he tau tagata ko e mena uho ki mua haana. “To kumi e au ha mutolu a tau toto he tau moui ha mutolu,” ne pehe foki e Atua. “Ko ia ne fakamaligi e toto he tagata, to fakamaligi he tagata hana ni a toto; ha ko e fakatai he Atua ne eke ai e ia e tagata.” (Kenese 9:5, 6) Ko e poakiaga ia nakai fakaoti mo e tau aho ne kua mole atu. Kua fakalata ke he tau tagata oti kana he vaha nei ne tutupu mai oti ia Noa. Po ke fakatufono he tau tagata kua fakahala a lautolu ne mahani fakahanoa ke totoko ke he tau mata fakatufono tapu po ke nakai, to fakamau ai e Iehova a lautolu ka uta kehe pule noa e tau momoui.

4. Kaeke ke fia moua e tautolu e moui tukulagi, ko e heigoa e mena kua lata ke uta kehe mai he tau momoui ha tautolu, ke aua neke fakamatakutaku ai e tau momoui he falu?

⁴ Ke fakatumau mo e nakai fai ilaila mai i mua haana ko e Punaaga he moui, hā hā i ai foki e falu a mena. Ke he 1 Ioane 3:15 kua tohi mai pehe: “Ko lautolu oti kua vihiatia e tau matakainaga ha lautolu, ko e tau tagata kelipopo tagata a lautolu; kua iloa foki e mutolu, ko lautolu oti kua kelipopo tagata kua nakai toka mau ia lautolu e moui tukulagi.” Ka fia moua e tautolu e moui tukulagi, kua lata ke kape kehe mai he tau momoui ha tautolu e tau fakavihia oti ke he tau tagata oti kana. To nakai laveaki he Atua ke he haana a fakatokaaga foou a lautolu, tuga a Kaino, ne kua fakateaga ke he tau hatakiaga tapu mo e fakamatakutaku ke he tau momoui he tokologa ha ko e ha lautolu a tau mahani ita vave. Ko e kitekiteaga faka-Atua ke he moui ke lata ai kia fakaako ke fakaalofa ke he tau tagata oti kana.—1 Ioane 3:11, 12; Mataio 5:21, 22.

5. Ko e heigoa e kitiaaga he Tohi Tapu ke he fakafanau maua?

⁵ Kaeke ke fakafaliu a tautolu ke he puhala kua manamanatu ki ai e Atua ke he mena nei, to maeke ke fakaaue ai a tautolu ha kua nakai fakateaga e fakatapuaga he moui ha kua fuakau e taha po ke tote agaia. Ko e Kupu he Atua kua fakakite mai pete ni ko e moui he tama nakai la fanau mai he nofoagatama he haana matua fifine ko e mena uho ia ki a Iehova. (Esoto 21:22, 23; Salamo 127:3) Ka e ha i ai agaia e miliona kua fakafanau maua e tau tama hane taute ai ke he lalolagi katoa. Ko e holifono a nei ke he mata fakatufono he Atua, ha ko e tino he tagata nakai la mau ko e mena moui kua nakai lata ke kelipopo. Kaeke kua fioia he tane mo e hoana ke fakakaupa ha laua a magafaoa ha kua nakai katoatoa e tau mena kua moua, malolo mitaki mo e falu a mena foki, ko e ha laua a fifiliaga ni a ia, ko e puhala ke he tauteaga he mena ia ko e pule ni ha laua tuga kua loto a laua ki ai. Ka to nakai kalo kehe a tautolu ha ko e mahani fakafanau maua kua nakai fakakite ai e mahani faka-Atua ke maimaina ke he moui.

‘KIA FAKAMAMAO A MUTOLU MAI HE TOTO’

6. (a) Ko hai kua hā hā i ai e tonu ke he talahauaga ke he toto? (e) Ko e magaaho ne tuku age he Atua e fakaataaga ke he tagata ke kai e maaga kakano manu, ko e heigoa e fakatufono ke he toto?

⁶ Kua fakaaoga tumau he Tohi Tapu e “Toto” ke hukui aki e “moui.” Ko e mena ne eke ai pihia ha ko e moui po ke solu (soul) ha ha i loto he toto. (Levitika 17:11) Ha ko e Atua ko ia ko e Tufugatia he toto, kua iloa e ia e tau mena oti ki ai nakai tuga a tautolu, ti ha ha ia ia e pule katoatoa ke talahau po ke heigoa ke fakaaoga ki ai. Ko e fakaataaga fakamua he mole atu e Fakapuke he lalolagi ne fakaatā he Atua e tau tagata oti kana ke kai e maaga kakano he manu huifa. Ti ko e magaaho ia ne tuku age foki e ia e mata fakatufono ke he toto, kua pehe: “Ko e tau mena momoui oti kua o fano, to eke ia mo mena kai ma mutolu; kua foaki atu e au ma mutolu e tau mena oti kana, tuga ne tau akau ikiiki lau mukamuka. Ka ko e kakano manu ha i ai hana moui—ko e hana toto haia—aua neke kai ai e mutolu.” (Kenese 9:3, 4) Ko e maaga kakano manu kua maeke ke kai, ka e nakai maeke e toto.

7. (a) Ko e heigoa ne tohi mai he matakau pule he tau Kerisiano fakamua hagaao ke he toto? (e) Fefe he fakakite he mena ia e mamafa “ke fakamamao mo e toto?”

⁷ Ne mole atu ai, ko e mata fakatufono ia ne lafi ke he tau fakatufono ne tuku age ke he motu ko Isaraela, ko e Kupu he Atua kua eke foki ia mo pipiaga fakalataha mo e tau Kerisiano. Ne mole atu e fakatutalaaga fakamakutu ke he tau poakiaga he Atua ma e tau Kerisiano, ko e matakau pule he fakapotopotoaga he tau Kerisiano fakamua ne tohi atu ke he tau tagata motu kehe nakai ko e tau tagata Heperu: “Ha ko e mena kua mitaki ke he Agaga Tapu mo mautolu nai, aua neke tuku atu taha kavega kia mutolu, ko e tau mena nai hokoia ke lata, kia fakamamao a mutolu mo e tau mena kua ekepoa ai ke he tau tupua, mo e toto, mo e tau mena fofota, mo e feuaki; kaeke ke fakamamao a mutolu mo e tau mena ia, ti mitaki ai a mutolu. Kia monuina a mutolu!” (Gahua 15:28, 29) Ti, ko tautolu, foki, kia ‘fakamamao mai he toto.’ Kaeke ke taute e tautolu pihia ko e mena ke fakamakamaka ki ai haia, ha kua fakatatai mo e fakatokaaga ke he fakamamao mo e feuaki mo e hufeilo ke he tau tupua.

8. (a) Kaeke ke nakai fakatafe e toto he manu, to kai kia e maaga kakano? (e) Maeke nakai e toto ke fiofio aki ha mena kai? (i) Ti ko e ha kua nakai kehe ai e tapu he toto he tagata?

⁸ Kua kitia maaliali mai he talahauaga he Atua ke he toto ke aua neke kai e tautolu e kakano he manu ka e nakai fakatafe kehe e toto. (Teutaronome 12:15, 16) Nakai maeke foki ia tautolu ke inu e toto he tau manu po ke fio fakalataha mo e falu a mena kai. Ka ko e toto ni kia he tau manu kua lauia ai? Ko e mooli nakai fakatapu he Atua ke kai e toto he manu ka e fakaata e ia ke kai e toto he tagata, ke tuga kua tote e fakatapuaga! Ne fakamaama fakamitaki e ia ke he tau tagata Isaraela: “Kaeke ko e tagata . . . kua kai e maga toto, to eke e au e tagata ia ne kai e toto mo fi haku.”—Levitika 17:10.

9. Ko e heigoa e talahauaga he taha Kerisiano tohitala fakamua hagaao (a) ke he falu ne inu e toto he vaha ia? (e) ke he kitiaaga he tau Kerisiano fakamua hagaao ke he toto?

⁹ Ko e mena nei ne maama mitaki ke he tau Kerisiano he vaha fakamua. Pete ni kua fa taofi ki ai ko e inuaga he toto he taha tagata to aoga ia ke he moui he taha, ka e iloa e lautolu ko e malōlo mitaki tumau, he faahi fakatino mo e fakaagaga, kua falanaki ni ke he omaomaaga ke he Atua. Ti, ko Tertullian, ko e tagata tohi tala he tau Kerisiano he ua mo e tolu e senetenari V.N., ne pehe: “Ko lautolu, foki, ha he lotopa he tau manu favale ne eke mo mena fakafiafia, ke fakamalōlo aki ha ko e gagao vikoia [epilepsy], ne inu hou mo e lotokai e toto he tau tagata fakahala ne kelipopo ai ke he male, ne tafe foou mai he tau mena ne pakia, ti feoho atu—ki a lautolu ne moua mai ai? . . . Faliu kula ai e tau fofoga ha ko e mahani favale ki mua he tau Kerisiano, ne nakai ha i ai e toto he tau manu ke he tau mena kai mukamuka mo e mooli; ne fakamau ai e mena ia ke he taha e fakafifitakiaga mukamuka, ti kamatamata e koe e Kerisiano ke he tau tosisi kua taute aki e toto, ha kua iloa maaliali ia koe ko e mena ia ne lali a koe ke taute a lautolu ke agahala ka kua taofi ni a lautolu kua nakai lata ia mo e mata fakatufono.” Ne iloa e lautolu e mata fakatufono he Atua kua fakatatai e toto he tau mena oti, ko e tau manu mo e tau tagata.

10. (a) Fakamaama la ko e ha ne nakai kehe ai e fagaitoto mo e “kai.” (e) Fakamaama la e “fakamamao mo e toto” ko e kakano ke aua neke tuku ki loto he tau tino ha tautolu.

¹⁰ Ka e fefe e fakaaogaaga he toto he tau tagata kua taute ai he vaha nei? Ko e tau Ekekafo taute vai, kua iloa e lautolu e malōlo he moui mai he toto, kua fakaatā e fagaiaga he toto ke he tuluiaga he tau tatalu he tau tagata gagao. Kua tatai kia e mena nei mo e finagalo he Atua? Ko e falu a tagata kua manatu ko e fagai toto ke he falu nakai ko e “kai toto.” Ka e nakai kia ko e mooli ko e tagata gagao ka nakai maeke ke kai hala gutu, ko e tau ekekafo kua fa fagai a ia ke he puhala taha ni mo e fagaiaga he toto kua fa mahani ki ai? Kumikumi fakaeneene ke he Tohi Tapu mo e iloa ai kua fakaite mai ki a tautolu ke ‘fakamamao mo e toto’ mo e ‘kalo kehe mai he toto.’ (Gahua 15:20, 29) Ko e heigoa e kakano he mena nei? Kaeke ke tala atu e ekekafo ki a koe ke fakamamao mo e kava, kua pehe kia e mena ia ke aua neke inu e koe hala gutu ka e fagai ki a koe fakahako ke he tau hokohoko he tino haau? Nakai pihia! Ti, pihia foki ni, e ‘fakamamao mo e toto’ ko e kakano ke aua neke tuku ki loto he tau tino ha tautolu.

11. (a) Ko e ‘fakamamao mo e toto’ kua eke kia mo mena uka ke he tau fekafekau he Atua? (e) Ko e heigoa e mena ka tupu ke he tokologa he tau tagata gagao ka fagaitoto? (i) Ko e mena iloa mooli nakai he tau ekekafo ko e mena to mate e tagata kaeke ke nakai fagai aki e toto?

¹¹ Kua eke kia e mena ia ke eke ai e tau fekafekau he Atua mo mena fakateaga ka fakatatai ki a lautolu kua tiaki e Tohi Tapu mo e talia e fagaiaga he toto? Nakai, kua ai fai mena ke fakamatematekelea ki a lautolu. Aua neke nimo, ko e magaaho ia ni he mole e tala age ke he tau Kerisiano ke ‘fakamamao a mutolu mo e toto,’ ti pehe mai e Tohi Tapu: “Kaeke ke fakamamao a mutolu mo e tau mena ia, ti mitaki ai a mutolu. Kia monuina a mutolu!” (Gahua 15:29) Fai kakano ne fakamau ai he Atua e mena nei ke he Tohi Tapu. Iloa e Ia e mena kua vagahau a ia ki ai! Kua iloa lahi e Ia e tau mena ke he toto mai he tau mena kua iloa he tau ekekafo mo e ha lautolu a tau fakamakai, pete ni kua taute mo e tau kakano kua aoga lahi, ka e nakai moua mai ai tumau e tau taui kua lata. (Mareko 5:25-29) Ko e mena mooli hanei, ko e loga he tau tagata gagao kua hao ha ko e fagai toto, tokologa ne kua moua he tau gagao kelea kehekehe ha ko e puhala ia ko e afe mo afe foki ne kua mamate ai ke he tau tau oti ha ko e tau tauteaga pihia. Hā hā i ai foki falu a lagatau ke tului aki kua nakai fai mena ke tupu mai ai. To talaage pehe e ekekafo ke he taha to hoko vave mooli e mate haana kaeke ke nakai talia e ia e fagaiaga he toto, ka e pete ni ia kua hoko e mate ke he tagata kua talia e fagai toto. Ka ko e taha faahi, tuga he iloa e koe, kua ha i ai foki e tokologa ia lautolu e tau tagata gagao kua moua e tau tino malōlo pete ni kua talahau he tau ekekafo e tau mena ke tutupu.

12. (a) Ko e ha kua nakai lotomatala ai ke lali ke fakahao e moui he tagata ka e moumou e fakatufono he Atua? (e) Kua mua kia he aoga e mouiaga nei ke he omaomaaga ke he Atua?

¹² Ke moui mo e nakai iloa tonuhia ko e fefe e leva ke moui ai ke he fakatokaaga nei, ko e mena mitaki kia ke fuluhi tua e tagata mai he Atua ha ko e moumou he haana a mata fakatufono? Kaeke ke lali a tautolu ke fakahao ha tautolu a moui, po ke solu, ha kua moumou e mata fakatufono he Atua, to galo ia tukulagi. Ko e mena haia ne pehe ai a Iesu: “Ha ko ia ne fia kuku hana moui, to moumou ai kia ia; ka ko ia ke moumou hana moui ha ko au, to moua ai e ia.” (Mataio 16:25) Ti ko e puhala ni kua tonu kia fakatumau e falanakiaga ke he tutonu he tau mata fakatufono he Atua mo e tua fakamooli, kaeke kua taute pihia, to foaki mai foki he Atua e moui ma tautolu he liu tumai ke he haana fakatokaaga foou. (1 Tesalonia 4:13, 14) Ko e puhala ia ni ke fakakite ai e tautolu e fakalilifu fakaatua ke he moui. To nakai kitekite a tautolu ke he moui nei ke mua haana a uho ke he fakamooliaga ke he Atua. Ka e, to matakaki e tautolu e Atua mo e haana tufaaga ke he moui tukulagi ma lautolu kua mumui atu ke he puhala he kupu mooli.

13. (a) Ko e heigoa foki ke moua ai e moui, ka e nakai ko e fagai toto hokoia? (e) Ko e heigoa e mena kua lata ke taute e tautolu ke maeke ai ke ‘mea mai he toto he tau tagata oti,’ tuga a Paulo?

¹³ Nakai la fai mena pihia tali mai he vaha fakamua, kua hā hā i ai e fakamakamaka fakamafiti ke he tau tagata oti ke moua e kitekiteaga he Atua ke he moui. Ko e mena kua lata ke iloa e lautolu e tufaaga uho kua taute he Atua ko Iehova ke eke mo laveakiaga he moui. Ne fakafano mai e Ia haana Tama ko Iesu Keriso ke fakamaligi e ia haana a toto he moui ma lautolu kua fakagahuahua e tua, ti fakaliu tumai a ia mai he mate. (Heperu 13:20, 21) Nakai ko e puhala he fagai toto ka ko e mena moua mai ni ha ko e tua ke he toto a Iesu ne fakamaligi ke moua mai ai e fakamouiaga. Ti ko e mena haia kia fakamakamaka ke moua mo e fakagahuahua ai e mahani he tua he mogonei ato hoko mai e fakaotiaga he fakatokaaga tuai nei. Kaeke ke iloa e tautolu e tufaaga uho fakaalofa noa nei, kua lata ni ke fakagahuahua aki a tautolu ke taute mo e fakamakai mo e malōlo katoa. (Esekielu 3:17-21) Kaeke ke hahamo e tautolu e gahua nei mo e fakatumau ki ai ato katoatoa oti a lautolu ke he fakatokanoaaga ke logona ai, to maeke a tautolu ke vagahau ke tuga mo e aposetolo ko Paulo: “Kua mea na au he toto he tau tagata oti, ha ko e mena kua nakai toka e au taha kupu, neke nakai fakailoa atu kia mutolu e finagalo oti he Atua.”—Gahua 20:26, 27.