Kolo Toko he FATATOHI INITANETE
Kolo Toko
FATATOHI INITANETE
Faka-Niue
ā
  • ā ē ī ō ū
  • TOHI TAPU
  • TAU TOHI
  • TAU FELEVEIAAGA
  • pr vala 3 lau 10-16
  • Ko e Punaaga Kehe Ue Atu he Pulotu Tokoluga

Nakai fai vitiō ma e fifiliaga nei.

Fakamolemole, fai lekua ke moua e vitiō.

  • Ko e Punaaga Kehe Ue Atu he Pulotu Tokoluga
  • Ko e Heigoa e Kakano he Moui? To Moua Fefe e Koe?
  • Tau Vala Mataulu
  • Tau Tohi Pihia Foki
  • Ko e Tohi Tuai kua Leva ne Mua e Tufatufaaga
  • Tonutika Fakasaiene
  • Tonutika he Fakamauaga Tala Tuai
  • Ha i Ai e Lautatai mo e Tonuhia
  • Ko e Kitiaaga Kehe Ue Atu
  • Fakamoliaga he Perofetaaga
  • Kua Foaki Mai e Tali
  • Ko e Tohi ne Fakakite e Iloilo ke he Atua
    Iloilo ne Takitaki Atu ke he Moui Tukulagi
  • Ko e Tohi Tapu—Tohi Mai he Atua
    Ko e Heigoa ne Fakaako Mooli he Tohi Tapu?
  • Ko e Tohi Tapu​—Tohi Mai he Atua
    Ko e Heigoa ka Fakaako Mai he Tohi Tapu?
  • Kua Fakailoa Mai he Atua ki a Tautolu e Hana a Finagalo
    Kua Leveki Moli Kia he Atua a Tautolu?
Kitia Foki
Ko e Heigoa e Kakano he Moui? To Moua Fefe e Koe?
pr vala 3 lau 10-16

Vala 3

Ko e Punaaga Kehe Ue Atu he Pulotu Tokoluga

1, 2. Kia kumikumi he ha a tautolu ke he Tohi Tapu?

Ko e Tohi Tapu kia e fakamauaga he pulotu tokoluga ia? Maeke nakai ke tuku mai kia tautolu e tau tali moolioli ke he tau huhu aoga ne hagaao ke he kakano he moui?

2 Kua lata moli e Tohi Tapu ke kumikumi a tautolu ki ai. Taha kakano ko e tohi fakaliga kehe ne kua fakapotopoto, ti kua kehe lahi mai he falu tohi. Kikite la ke he tau talahauaga ne mui mai.

Ko e Tohi Tuai kua Leva ne Mua e Tufatufaaga

3, 4. Kua tuai fefe e Tohi Tapu?

3 Ko e Tohi Tapu ko e tohi tuai kua leva, ko e tau vala i ai kua fakatokatoka ai he kavi 3,500 e tau tau he mole. Kua loga e senetenari he tuai mai he falu tohi ne talahau foki ke fakatapu. Ko e tohi fakamua he tau tohi 66 ne toka i loto kua tohia ke liga afe e tau tau ato ha ha ai a Puta mo Confucius mo e liga ua e afe tau ato ha ha ai a Muhammad.

4 Ko e fakamauaga tala tuai i loto he Tohi Tapu kua hoko atu ke he kamataaga he magafaoa he tagata ti kua fakamaama mai e puhala ne o mai a tautolu ke ha ha he lalolagi. Kua ta atu foki a tautolu ke he magaaho fakamua to tufuga e tau tagata, fakailoa ai ki a tautolu e tauteaga he lalolagi.

5. Fiha e tohi fakamau he vaha i tuai he Tohi Tapu ne hao, ka fakatai ke he tau tohiaga he vaha i tuai he lalolagi?

5 Ko e falu tohi fakalotu, mo e tau tohi noa foki, kua gahoa ni e tau lagaki he tau tohi fakamau tuai ha lautolu ne toe. Kua kavi ke 11,000 he tau lagaki tohi lima he Tohi Tapu po ke falu vala he vagahau Heperu mo e vagahau Heleni, falu kua mai he vaha ne oti ai ke he vaha ne tohi ai. Ka kua hao mai a lautolu nei pete ni ko e laliaga kelea muitui ke totoko ke he Tohi Tapu.

6. Kua lahi fefe e tufatufaaga he Tohi Tapu?

6 Ko e Tohi Tapu foki, ko e tohi ne mua ue atu e tufatufa he fakamauaga tuai. Kavi ke tolu e piliona Tohi Tapu po ke tau vala hana kua tufatufa ke liga ua e afe vagahau. Kua pehe ke 98 e pasene he tau magafaoa he tagata ne moua e Tohi Tapu ke he ha lalu vagahau. Nakai fai tohi foki kua pihia e tufatufaaga.

7. Ko e heigoa ka talahau hagaao ke he tonutika he Tohi Tapu?

7 Lafi ki ai, kua nakai fai tohi vaha i tuai foki ke fakatatai ke he tonutika he Tohi Tapu. Ko e tau saienetisi, tau tagata fakamau tala tuai, tau tagata kelikeli kelekele, tau tagata kumikumi ke he moui mo e lalolagi, tau pulotu he tau vagahau, mo e falu foki kua fakamoli tumau e tau fakamauaga he Tohi Tapu.

Tonutika Fakasaiene

8. Tonutika fefe e Tohi Tapu he hagaaki ke he tau mena fakasaiene?

8 Ke fakatai ki ai, pete ni kua nakai tohia e Tohi Tapu mo tohi fakasaiene, kua lautatai ai mo e saiene moli he magaaho ka fehagai mo e tau mena fakasaiene. Ka ko e falu tohi vaha i tuai ne pehe ke fakatapu kua toka ai e tau tala tuai fakasaiene, tau hepehepe, mo e tau fakavai. Mailoga la fa mai ni he tau fakafifitakiaga loga tonutika faka-saiene he Tohi Tapu:

9, 10. He nakai fakatata e tau manatu nakai fakasaiene he vaha, ko e heigoa ne talahau he Tohi Tapu hagaao ke he mena ne tautau ai e fua lalolagi?

9 Tautau fefe e fua lalolagi he mena toka noa. He tau vaha i tuai he magaaho ne tohia agaia ni e Tohi Tapu, kua lahi mahaki e tuaha hagaao ke he puhala ne tautau ai e lalolagi he mena toka noa. Ne talitonu falu kua haia e lalolagi i luga he tau elefane fa ne tutu i luga he fonu tahi mahaki. Ne fakaako e Aristotle, ko e pulotu mo e saienetisi Heleni he senetenari ke fa aki F.V.N., kua nakai fakai e lalolagi ke tautau he mena toka noa. Ka kua fakaako e ia ko e tau mena he lagi kua fakapiki mau ke he taha mena mao, ko e veliveli fua ataata, ti kua fakataufata mo e taha veliveli foki. Talitonu ai ko e fua lalolagi haia he veliveli i loto, mo e fua veliveli i fafo ne tautau ai e tau fetu.

10 Ka e, he nakai fakatata e tau manatu noa mo e nakai fakasaiene ne ha ha i ai he magaaho ne tohia ai, ne talahau fakatonu mai e Tohi Tapu (kavi he tau 1473 F.V.N.): “Ne tautau ai [he Atua] e lalolagi ka e nakai ha i ai ha mena ke tautau a ia ki ai.” (Iopu 26:7) He vagahau Heperu fakamua, ko e tau kupu “nakai ha i ai ha mena” kua fakaaoga he puhala nei ke kakano “nakai fai,” ti ko e magaaho hokoia ni anei ne kitia ai ke he Tohi Tapu. Ko e fakatino ne fakakite hagaao ke he lalolagi ne viko takai he mena toka noa kua mailoga ai he tau tagata fakaako tokoluga ke eke mo fakakiteaga ne mua he vaha. Ne talahau he Theological Wordbook of the Old Testament: “Kua fakakite maaliali he Iopu 26:7 e lalolagi he vaha ia ke tautau i luga he mena toka noa, ti kua amaamanaki ai ke he tau mouaaga fakasaiene he vaha i mua.”

11, 12. Ne fe ne maama he tau tagata e kupu moli he Iopu 26:7?

11 Ko e talahauaga tonutika he Tohi Tapu kua fakamua atu ke molea e 1,100 he tau tau ki a Aristotle. Ka kua tumau agaia e tau manatu a Aristotle ke fakaako mo mena moli he mole e 2,000 e tau tau he mate hana! He mogo fakamui, he 1687 V.N., ne fakailoa e Sir Isaac Newton hana a kumikumiaga ko e lalolagi kua tautau he mena toka noa ke tatai atu ke he falu mena he lagi, ko e mena ia, ko e malolo taofi hifo. Ka kua teitei e mena ia ke he 3,200 e tau tau he mole e talahau fakalapalapa he Tohi Tapu ko e lalolagi kua tautau “ka e nakai ha i ai ha mena.”

12 E, kua teitei ke 3,500 e tau tau he mole, kua hako e talahauaga he Tohi Tapu kua nakai fai mena ne tautau ai e fua lalolagi, ti kua lautatai ai mo e maamaaga he tau matafakatufono fou mai nei ke he malolo taofi hifo mo e holoaga. “Ko e iloa e Iopu e kupu moli,” he talahau he taha tagata fakaako tokoluga, “ko e matakupu ne nakai mukamuka ia lautolu ne fakatikai e fakaohoohoaga he agaga e Tohiaga Tapu ke mahino.”

13. Mailoga fefe he tau tagata e talagaaga he lalolagi he tau senetenari kua mole, ka ko e heigoa ne hiki aki e tau manatu ha lautolu?

13 Ko e talagaaga he fua lalolagi. Ne talahau he The Encyclopedia Americana: “Ko e iloaaga fakamua atu he tagata ke he lalolagi ko e mena lapalapa mo e pekepeke a luga ne ha ha ai he lotouho he lalolagi mo e lagi katoatoa. . . . Ko e maamaaga ke he fua lalolagi veliveli kua nakai talahaua ato hoko e Hikiaga Lahi.” Ko e falu tagata matahalavaka kua matakutaku foki neke to e toga ha lautolu he tapitapi he lalolagi lapalapa. Ka kua taute he kamapasi mo e falu iloaaga fou ke fakahololoa e tau fenoga he moana. Ko e “tau fenoga he kumikumiaga” nei, he fakamaama foki he taha enesaikolopetia, “ne fakakite kua veliveli e lalolagi, nakai lapalapa tuga ne talitonu ki ai e laulahi he tau tagata.”

14. Fakamaama fefe he Tohi Tapu e talagaaga he lalolagi, mo e ne fe?

14 Ka e, leva tigahau ato fai fenoga pihia, he kavi ke 2,700 e tau tau ne mole, ne pehe e Tohi Tapu: “Ko ia ne haele ki luga he mena ne takai aki e lalolagi.” (Isaia 40:22) Ko e kupu Heperu nei ne fakaliliu “mena ne takai” kua kakano foki ko e “veliveli,” tuga ne mailoga he tau gahua tohi fakamoli kehekehe. Ko e falu fakaliliuaga Tohi Tapu, kua talahau foki, “ko e veliveli he lalolagi” (Douay Version) mo e, “ko e fua lalolagi.”—Moffatt.

15. Ko e ha kua nakai hufia e Tohi Tapu he tau manatu fakasaiene hagaao ke he lalolagi?

15 Ti kua nakai lauia e Tohi Tapu ha ko e tau manatu nakai fakasaiene ne malolo he magaaho ia ne hagaao ke he tokaaga mo e talagaaga he lalolagi. Ko e kakano kua mukamuka: Ko e Punaaga he Tohi Tapu e Punaaga he lalolagi mo e lagi katoatoa. Ne tufuga e ia e lalolagi, ti kua lata ia ia ke iloa ko e tautau he heigoa mo e fefe e talagaaga. Ka e he magaaho ne fakaohooho he agaga hana e Tohi Tapu, ne matakaki lahi a ia ke ai fai manatu nakai fakasaiene ke tohi i loto, pete ni kua lahi e talitonu he falu he magaaho ia ki ai.

16. Talia fefe e tauteaga he tau mena momoui mo e talahauaga tonu he Tohi Tapu?

16 Ko e feaki fakalataha he tau mena momoui. “Ti eke ai e Iehova ko e Atua e tagata ke he efuefu he kelekele,” he talahau he Kenese 2:7. Ne talahau he The World Book Encyclopedia: “Ko e tau valavala kemikolo oti ne ha ha he tau mena momoui kua moua foki ke he tau mena nakai moui.” Ti ko e tau kemikolo ne ha he tau manu momoui, putoia ai e tagata, kua moua foki ke he lalolagi. Kua felautatai ai mo e talahauaga tonu he Tohi Tapu ne fakakite e kanavaakau ne fakaaoga he Atua ke tufugatia aki e tau tagata mo e falu a mena momoui foki.

17. Ko e heigoa e kupu moli ke he ha ha i ai he tau mena momoui?

17 “Takitaha mo e hana kakano.” Ne tala mai he Tohi Tapu ne tufuga he Atua e tau tagata tokoua fakamua mo e mai ia laua e tau tagata oti. (Kenese 1:26-28; 3:20) Kua pihia foki, he talahau mai, e falu mena momoui, tuga e tau ika, tau manu lele, mo e tau manu totolo fanafanau fufua, kua tupu “takitaha mo e hana kakano.” (Kenese 1:11, 12, 21, 24, 25) Ko e mena nei ni ne kitia he tau saienetisi ke he tufugatia pauaki, kua tutupu mai e tau mena momoui oti kana he matua taha pihia. Kua nakai fai fakamaamaaga foki. Ke he mena nei ne talahau he tagata fisiki ko Raymo: “Taute he moui e moui; kua taute pihia ni i loto he tegatega moui he tino. Ka e maeke fefe he mena nakai moui ke ta mai e moui? Ko e taha he tau matapatu huhu ne nakaila moua ha tali he kumikumiaga ke he tau mena momoui, ka kua tali manatu noa ni he tau tagata kumikumi ke he tau mena momoui. Kua fai puhala ni ne moui ai e tau mena nakai moui. . . . Kua liga ni ke moli e punaaga he Kenese.”

Tonutika he Fakamauaga Tala Tuai

18. Ko e heigoa ne talahau he loea hagaao ke he tonutika he fakamauaga tala tuai he Tohi Tapu?

18 Kua toka i loto he Tohi Tapu e tonutika ue atu he fakamauaga tala he vaha i tuai ke he ha tohi foki. Ne fakamaama he tohi A Lawyer Examines the Bible e tonutika he fakamauaga tuai he Tohi Tapu ke he puhala nei: “He tokaga ke fakatatai e tau mena tutupu he tau loto femanakoaki, tau tala tuai mai tigahau mo e tau fakavai ke he falu a matakavi mamao mo e falu magaaho nakai iloa tonu, ti he holitu e tau matafakatufono fakamua kua iloa e mautolu ko e tau loea e fakahikuaga mitaki, ko e ‘fakamoliaga kua lata ni ke fai magaaho mo e matakavi,’ ko e tala he Tohi Tapu kua fakakite ki a tautolu e aho mo e matakavi he tau mena pihia mo e kua hakotika lahi.”

19. Ko e heigoa ne talahau he taha tohi hagaao ke he tau matafeiga he fakamauaga tala tuai he Tohi Tapu?

19 Ne talahau he The New Bible Dictionary: “Ne fakatokatoka [e ia ne tohi e Gahua] e tala hana hagaao ke he fakamauaga tala tuai he vaha; kua puke ai e tau lau tohi hana he tau fakamoliaga ki a lautolu he fale fakafili he maaga, tau kavana he matakavi, tau motu ne falanaki ke he taha motu, mo e tau mena pihia foki, ti kua fakatumau e tau fakamoliaga nei ke latatonu ma e matakavi mo e magaaho ka fai huhu.”

20, 21. Ko e heigoa ne talahau he taha tagata fakaako Tohi Tapu hagaao ke he fakamauaga tuai he Tohi Tapu?

20 He tohi i loto he The Union Bible Companion, ne pehe a S. Austin Allibone: “Ko Sir Isaac Newton . . . kua eke foki mo tagata tuhituhi talahaua ke he tau matatohi he vaha i tuai, mo e kumikumi fakamatafeiga ke he tau Tohiaga Tapu. Ko e heigoa e fifiliaga hana ke he mena nei? Ne pehe a ia, ‘ne moua e au loga e tau mena moli he Maveheaga Fou ke he ha mena nakai fakalilifu he fakamauaga tuai he [lalolagi nei].’ Ne talahau e Dr. Johnson kua moua e tautolu e tau fakamoliaga loga kua mate a Iesu Keriso he Calvary, tuga ne tohi he tau Evagelia, mai he mena ne iloa e tautolu ko e mate a Julius Caesar i loto he Fale Fono. Kua haia moli ia tautolu e tau fakamoliaga loga.”

21 Kua talahau foki he tohi nei: “Kia huhu la ke he ha tagata ne talahau ke fakauaua ke he kupu moli he fakamauaga tuai he Evagelia, ke he kakano hana ne talitonu ai kua mate a Caesar i loto he Fale Fono, po kua fakafoufou he Pope Leo III. e Pule Atu Motu ko Charlemagne ke eke mo Pule Atu Motu he Fahi Lalo he 800? . . . Ti iloa fefe e koe kua fai tagata pihia tuga a Charles I. [ha Igilani], ne hio e ulu, ti eke a Oliver Cromwell mo hukui hana? . . . Kua fakaheke a Sir Isaac Newton he moua e fakatufono he malolo taofi hifo . . . Kua talitonu a tautolu ke he tau fakailoaaga oti ne taute hagaao ke he tau tagata nei; ti kua pihia, kakano kua ha ha ia tautolu e fakamoliaga mai he fakamauaga tala tuai ke he ha lautolu a kupu moli. . . . Ti kaeke, he fakakite e tau fakamoliaga tuga anei, kua nakai mahalo agaia falu ke talitonu, to fakaheu e tautolu a lautolu ia ke tuga e goagoa feutu po kua nakai fai amaamanaki.”

22. Ko e ha e falu ne nakai mahalo ke talia e moolioli he Tohi Tapu?

22 Ti fakahiku mai e tohi nei: “Ko e heigoa ka talahau e tautolu, mogoia, hagaao ki a lautolu, pete ni ko e tau fakamoliaga loga ne moua he mogonei ke he tonutika he tau Tohiaga Tapu, ne talahau kua nakai talia e lautolu? . . . Ti kua tonu lahi ai ia tautolu ke fakahiku ko e loto nakai ko e ulu ne hepe;—ti kua nakai mafai a lautolu ke talitonu ke he mena ka fakatokolalo aki e tau loto fakaikaluga ha lautolu, mo e ka fakaohooho a lautolu ke hiki e tau momoui.”

Ha i Ai e Lautatai mo e Tonuhia

23, 24. Ko e ha e lagotataiaga he Tohi Tapu kua kehe lahi mahaki?

23 Ka e kua mogoia ka tohia e tohi he magahala he Kautu Roma, hoko ai ke he Tau Vaha Lotouho, ti fakaoti ai he senetenari ke 20 aki nei, mo e tokologa e tagata ne lagomatai ke tohi ai. Ti ko e heigoa e manatu fakahiku hau ane mai ko e tau tagata tohia kua fekehekeheaki ke he tau gahua ha lautolu ko e tau kautau, tau patuiki, tau faifeau, tau tagata takafaga ika, tau tagata leveki manu, mo e tau ekekafo? Amanaki nakai a koe ke felautatai mo e matutaki mitaki e tohi? ‘Nakai fakai!’ ka talahau e koe. Kua tohia foki e Tohi Tapu ke he tau tutuaga pehenei. Pete ni ia, kua felautatai e tohi katoa, nakai ni ke he tau manatu katoatoa i loto ka kua pihia foki ke he tau matafeiga matatetotonu.

24 Ko e Tohi Tapu ko e lafilafiaga he tau tohi 66 ne tohia ke molea e 1,600 e tau tau, mai he tau tagata kehekehe ne 40, kamata ai he 1513 F.V.N. mo e fakaoti he 98 V.N. Kua o mai e tau tagata tohia he tau puhala kehekehe, mo e tokologa ne nakai feleveia a lautolu. Ka ko e tohi ne tupu mai, kua ha ha ai e mataulu uho mo e matutaki mitaki he tohi katoa, tuga kua tohi he tagata taha. Ti kehe mai he talitonuaga he falu, ko e Tohi Tapu nakai mai he tau tagata he Fahi Lalo, ka kua tohia ai he tau tagata he Fahi Uta.

25. Lalago fefe he mahani fakamoli mo e tonuhia he Tohi Tapu e tau mena ne talahau he tau tagata tohia Tohi Tapu?

25 Kua laulahi e tau tagata tohia he vaha i tuai ke hokotaki hokoia ni e tau kautuaga mo e tau mahani mitaki lahi ha lautolu, ka ko e tau tagata tohia Tohi Tapu kua talahau fakataanaana e lautolu e tau hepe ha lautolu, pihia foki e tau kaumahala he tau patuiki mo e tau takitaki ha lautolu. Ne fakamau he Numera 20:1-13 mo e Teutaronome 32:50-52 e tau kaumahala a Mose, mo e tohia ni e ia e tau tohi nei. Ne tohi he Iona 1:1-3 mo e 4:1 e tau kaumahala a Iona, ko ia ne tohia e tau fakamauaga ia. Ne fakamau he Mataio 17:18-20; 18:1-6; 20:20-28; mo e Mat 26:56 e tau mahani kelea muikau ne fakakite he tau tutaki ha Iesu. Ti ko e mahani fakamoli mo e tonuhia he tau tagata tohia Tohi Tapu kua lago atu ke he talahauaga ha lautolu ke fakaohooho he agaga he Atua.

Ko e Kitiaaga Kehe Ue Atu

26, 27. Ko e ha ne tonutika lahi ai e Tohi Tapu ke he tau mena fakasaiene mo e falu mena foki?

26 Kua fakakite mai he Tohi Tapu ko e ha ne tonutika ai ke he fakasaiene, he fakamauaga tala tuai, mo e falu mena foki mo e ko e ha ne felautatai mo e moli lahi ai. Kua fakakite mai ko Ia ne Mua Ue Atu, ko e Atua malolo ue atu, ko e Tufuga ne taute e lalolagi mo e lagi katoatoa, ko e Punaaga he Tohi Tapu a ia. Kua fakaaoga ni e ia e tau tagata tohia Tohi Tapu mo tau tohikupu hana, ti omoomoi a lautolu he hana malolo gahuahua ke tohi hifo e tau mena ne mai he agaga hana ke tohi.

27 Ne tohi he aposetolo ko Paulo i loto he Tohi Tapu: “Ko e tau Tohi Tapu oti kana mai he Agaga he Atua ia, kua aoga ni ke fakaako ai, ke fakatonu ai, ke akonaki ai, ke fakailoilo ai foki ke he tututonu. Kia katoatoa ai e mitaki he tagata he Atua, kia taute ni a ia ke he tau gahua mitaki oti kana.” Ti pehe foki e aposetolo ko Paulo: “Kua talia e mutolu e kupu he Atua ne fanogonogo mai ai a mutolu kia mautolu, ti talia ai e mutolu nakai ko e kupu he tau tagata, ka ko e kupu he Atua.”—2 Timoteo 3:16, 17; 1 Tesalonia 2:13.

28. Ti mai i fe, mogoia, e Tohi Tapu?

28 Kitia ai, kua mai e Tohi Tapu he manamanatuaga he Punaaga tokotaha maka—ko e Atua. Mo e hana malolo ofoofogia lahi, kua mukamuka ia ia ke matakaki kua puipui e moliaga he mena ne tohi hifo ke hoko mai ke he vaha ha tautolu. Ke he pule malolo ne mua he tau tohi fakamau tuai, ne talahau e Sir Frederic Kenyon, he 1940: “Ko e manatu fakahiku ma e ha fakauaua kua hoko moli mai e tau Tohiaga Tapu ki a tautolu tuga ni he tohia kua utakehe ai he mogonei.”

29. Maeke fefe mogoia ke fakamaama e lotomatala he Atua ke fakamatutaki?

29 Kua ha ha he tau tagata e lotomatala ke fakafano ke he lalolagi e tau fakailoaaga letio mo e televisoni mai he tau afe e tau maila he lagi likoliko, ti mai foki he mahina. Kua fakafano mai he tau kanavaakau he lagi likoliko ke he lalolagi e tau kitiaaga moli mo e tau ata poki mai he tau palaneta ne teau e tau miliona he tau maila he mamao. Ka ko e Tufuga he tagata, ko e Tufuga he tau malolo letio, kua mahomo ue atu e mena ka taute. Moli, kua mukamuka ia ia ke fakaaoga e malolo ue atu hana ke tuku e tau kupu mo e tau ata fakatino ke he tau loto manamanatu ha lautolu ne fifili e ia ke tohi e Tohi Tapu.

30. Manako nakai e Atua ke iloa he tau tagata e finagalo hana ma lautolu?

30 Mua atu, kua ha ha ai e tau mena loga hagaao ke he lalolagi mo e moui ne fakakite e fiafia he Atua ke he tau tagata. Ti kua kitia maali ai e manako hana ke lagomatai e tau tagata ke iloa ko hai a ia mo e ko e heigoa e finagalo hana ma lautolu he fakakite e tau mena nei i loto he tohi—ko e fakamoliaga tukumalagi.

31. Ko e ha ne mahomo atu e matafekau fakaohooho he agaga ne fakamau hifo ke he fakailoaaga ne moua mai he kupu he gutu?

31 Kikite foki ke he tokoluganea he tohi ne puna mai he Atua, ka fakatatai mo e fakailoaaga ne hifo mai he tau tagata he puhala ni he kupu he gutu. Ko e kupu he gutu kua nakai ke falanaki ki ai, ha kua mahani e tau tagata ke liu fatiaki e matafekau, ti he vaha loa, kua fevihiaki tuai e kakano moli. To talahau gutu e lautolu e fekau ke he ha lalu manatu ni. Ka ko e fakamauaga mauokafua kua tohia hifo ne fakaohooho he agaga he Atua kua nakai ha ha ai ha hepe. Kua maeke foki e tohi ke liu taute mo e fakaliliu ke maeke he tau tagata ne totou ke he tau vagahau kehekehe ke aoga mai ai. Ti nakai kia ko e tonu a ia he ha tautolu a Tufuga ke fakaaoga e tau puhala pihia ke foaki e tau fakailoaaga? Moli, kua mahomo atu mai he tonu, ha kua talahau he Tufuga ko e mena ia ni ne taute e ia.

Fakamoliaga he Perofetaaga

32-34. Ko e heigoa ne ha ha ai he Tohi Tapu ne nakai toka he falu a tohi?

32 Ke lafi ki ai, kua kitia ke he Tohi Tapu e fakaohoohoaga faka-Atua ke he puhala kehe ue atu: Ko e tohi he tau perofetaaga ne kua fita mo e kua fakatumau ke moli e tau fakamoliaga.

33 Ke fakatai ki ai, ko e moumouaga a Turo he vaha i tuai, ko e veli a Papelonia, ko e liu ati hake a Ierusalema, mo e tau mafuluhi he tau patuiki i Metai-Peresia mo Heleni kua matafeiga mai i tuai i loto he Tohi Tapu. Ko e tau perofetaaga kua tonutika lahi ati lali falu tagata tuhituhi ke talahau teao noa kua tohi ai he mole atu e tutupu he tau mena ia.—Isaia 13:17-19; 44:27–45:1; Esekielu 26:3-6; Tanielu 8:1-7, 20-22.

34 Ko e tau perofetaaga ne talahau e Iesu hagaao ke he moumouaga a Ierusalema he 70 V.N. kua tonutika e fakamoliaga. (Luka 19:41-44; 21:20, 21) Mo e tau perofetaaga hagaao ke he “tau aho fakamui” ne talahau e Iesu mo e aposetolo ko Paulo kua hane fakamoli ai he vaha ha tautolu.—2 Timoteo 3:1-5, 13; Mataio 24; Mareko 13; Luka 21.

35. Ko e ha kua hau hokoia ni e perofetaaga he Tohi Tapu mai he Tufuga?

35 Kua nakai fakai e lotomatala he tagata, pete ni kua iloilo lahi, ke talahau tuai mo e tonutika e tau mena he vaha anoiha. Ko e lotomatala hokoia ni he Tufuga malolo katoatoa he lalolagi mo e lagi katoatoa ka maeke, tuga ka totou e tautolu he 2 Peteru 1:20, 21: “Kua nakai fai kupu perofeta ha he Tohi kua fakamatala noa. Ha ko e mena nakai ko e loto he tau tagata ne tuku mai ai e tau perofetaaga i tuai, ka ko e tau tagata tapu he Atua ne vagavagahau mai he omoi a lautolu he Agaga Tapu.”

Kua Foaki Mai e Tali

36. Ko e heigoa ne tala mai he Tohi Tapu ki a tautolu?

36 Ti ke he tau puhala loga, kua fakakite he Tohi Tapu e fakamoliaga ko e Kupu fakaohooho he agaga hana ko Ia ne Mua Ue Atu. Tuga ia, kua talamai ki a tautolu ko e ha ne ha ha ai e tau tagata he lalolagi, ko e ha kua lahi mahaki e matematekelea, o ki fe a tautolu, mo e puhala ka hiki ai e tau tutuaga ke he mitaki. Kua fakakite ki a tautolu kua ha ha ai e Atua mua ue atu ne tufuga e tau tagata mo e lalolagi nei mo e kakano, ti to fakamoli ai e finagalo ia hana. (Isaia 14:24) Kua fakakite mai foki he Tohi Tapu ki a tautolu ko e heigoa e lotu moli mo e maeke fefe ia tautolu ke moua. Ti ko e punaaga hokoia ni a ia he pulotu tokoluga ka talamai ki a tautolu e kupu moli hagaao ke he tau huhu aoga oti he moui.—Salamo 146:3; Tau Fakatai 3:5; Isaia 2:2-4.

37. Ko e heigoa kua lata ke huhu hagaao ke he Kerisitenitome?

37 He ha ha i ai e tau fakamoliaga loga ke he mauokafua mo e moolioli he Tohi Tapu, kua muitua oti kia a lautolu ne talahau ke talia e tau fakaakoaga i ai? Kikite, ke fakatai ki ai, ke he tau motu ne pehe ke fakagahuahua e faka-Kerisiano, ko e Kerisitenitome. Kua toka ia lautolu e Tohi Tapu ke he tau senetenari loga. Ka kua fakatata moli nakai he tau manamanatu mo e tau gahua ha lautolu e pulotu tokoluga he Atua?

[Tau Fakatino he lau 11]

Kua talitonu a Sir Isaac Newton ko e lalolagi kua tautau he mena toka noa ke tatai atu ke he falu mena he lagi ha ko e malolo taofi hifo

Ko e fakatino ne fakakite he Tohi Tapu ne hagaao ke he fua lalolagi ne viko takai he mena toka noa kua mailoga ai he tau tagata fakaako tokoluga ko e fakakiteaga ne mua he vaha

[Fakatino he lau 12]

Ko e falu tagata matahalavaka kua matakutaku foki neke to e toga he tapitapi he lalolagi lapalapa

[Fakatino he lau 13]

Kua loga e tau fakamoliaga nukua moui a Iesu Keriso ki a Julius Caesar, Pule Atu Motu ko Charlemagne, Oliver Cromwell, po ke Pope Leo III

[Fakatino he lau 15]

Ko e fakamoliaga he tau perofetaaga ne talahau e Iesu hagaao ke he moumouaga a Ierusalema he 70 V.N. kua fakamoli ai he Arch of Titus i Roma

    Tau Tohi Faka-Niue (1982-2025)
    Saini ki Fafo
    Saini ki Loto
    • Faka-Niue
    • Tufa
    • Tau Manako
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Tau Kupu Fakaaoga
    • Fakavēaga Fakatagata
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Saini ki Loto
    Tufa