Veveheaga 8
Ko e Ha ne Fakaata he Atua e Matematekelea?
1, 2. Fa fefe e aga he tau tagata ke he matematekelea he tagata?
HE MAGAAHO ne hoko mai e matematekelea, kua moumou ai e tau kaina mo e uta kehe e tau momoui, tokologa kua nakai maama ko e ha ne tutupu ai e tau mena kelea pihia. Kua fakaatukehe e falu he laulahi e tau tutuaga, ekefakakeleaaga, mo e tupu he holifono mo e favale. Kua liga manamanatu foki a koe, ‘Ko e ha ne fakaata he Atua e matematekelea?’
2 Ha kua nakai moua e lautolu e tali makona ke he huhu nei, tokologa kua nakai tua ke he Atua. Kua logona hifo e lautolu kua nakai fai manamanatu a ia ke he tau tagata. Ko e falu ne kua talia e matematekelea mo taha vala he moui he tagata kua lahi e ita mo e tuku aki e Atua e tau mena kelea oti he kaufakalatahaaga he tagata. Kaeke kua ha ha ia koe e tau logonaaga ia, kia nakai fai fakauaua to liga fiafia lahi a koe ke he talahauaga tonu i loto he Tohi Tapu hagaao ke he tau mena nei.
MATEMATEKELEA NAKAI MAI HE ATUA
3, 4. Ko e ha kua iloa moli ai e tautolu ko e tau kelea mo e tau matematekelea kua nakai mai ia Iehova?
3 Kua fakamoli mai he Tohi Tapu ki a tautolu ko e matematekelea ne kitia e tautolu ne ha ha viko ia tautolu kua nakai fakatupu he Atua ko Iehova. Tuga a nei, tohi mai he tutaki Kerisiano ko Iakopo: “Aua neke pehe mai taha ka kamatamata a ia; Kua kamatamata au mai he Atua; ha ko e mena nakai kamatamata ai e Atua ke he mena kelea, nakai kamatamata foki e ia ke he taha.” (Iakopo 1:13) Ha kua pihia, kua nakai fakatupu he Atua e tau mena uka ne fakatupetupe aki e tau tagata. Kua nakai tamai e ia e tau kamatamata ke he tau tagata ke tauteute aki a lautolu ke lata mo e moui he lagi, nakai taute foki e ia e tau tagata ke matematekelea ha ko e tau gahua kelea ne kua liga taute e lautolu he moui he vaha kua mole.—Roma 6:7.
4 Ke lafi ki ai, pete ni kua loga e tau mena ne kua taute ke he higoa he Atua po ke ha Keriso, kua nakai fai mena ne talahau i loto he Tohi Tapu kua fiafia taha ia laua ke he tau gahua ia. Kua nakai kau atu e Atua mo Keriso ki a lautolu ne talahau ko e fekafekau a lautolu ki a laua ka e kua kaiha mo e nakai fakamoli, keli tagata mo e fakavai, mo e taute e falu mena loga ne fakatupu e matematekelea ke he tau tagata. Ka e moli ni, “kua vihiatia e Iehova e puhala he tau tagata mahani kelea. Kua mamao [e Atua] mo e tau tagata mahani kelea.”—Tau Fakatai 15:9, 29.
5. Ko e heigoa e falu mahani ha Iehova, mo e fefe e logonaaga hana hagaao ke he hana tau mena momoui?
5 Kua fakamaama mai he Tohi Tapu ko Iehova ko e “fakaalofa fakalahi mai . . . mo e hofihofi noa.” (Iakopo 5:11) Kua fakailoa ai “kua fiafia a Iehova ke he fakafiliaga.” (Salamo 37:28; Isaia 61:8) Kua nakai taui kelea a ia. Kua fakaalofa mo e loto hofihofi noa a ia ke he tau mena moui hana mo e foaki age ki a lautolu oti e mena kua mitaki lahi ma e ha lautolu a levekiaga mitaki. (Gahua 14:16, 17) Kua taute pihia e Iehova e mena ia tali mai he kamataaga he moui ke he lalolagi.
KO E KAMATAAGA MITAKI KATOATOA
6. Kua fakahaha fefe e falu tala tuai ke he tau tutuaga he vaha fakamuaaki he tagata?
6 Kua mahani a tautolu ke kitia mo e logona hifo e mamahi mo e matematekelea. Ti kua liga uka ke manamanatu ke he magaaho ka nakai fai matematekelea, ka e kua pihia e tau mena he kamataaga he tagata. Kua fakahaha mai pihia foki e tau tala tuai he falu motu kua fakamoli ai ke he kamataaga fiafia pihia. I loto he tala fakataitai Heleni, ke fakamuaaki he “Tau Vaha ne Lima he Tagata” kua fakahigoa ko e “Vaha Mahuiga.” I ai kua nonofo e tau tagata mo e moui fiafia, ataina he tau mena uka, mamahi, mo e tau hagahaga kelea he fuakau. Kua talahau he tau Saina ko e he magahala he pule he tagata tala fakataitai ko e Pule Atu Motu Ago (Huang-Ti), kua nonofo e tau tagata mo e mafola, kua olioli fakalataha foki mo e matagi mo e tau manu favale. Ko e tau Peresia, tau Aikupito, tau Tipeti, tau Peru, mo e tau Mesiko kua fai tala fakataitai oti hagaao ke he magaaho he fiafia lahi mo e mitaki katoatoa he kamataaga he tagata.
7. Ko e ha ne tufugatia he Atua e lalolagi mo e tau tagata?
7 Kua fakataogo ni he tau tala fakataitai he tau motu e talahauaga ne mua atu e tuai ne tohia he fakamauaga tala tuai he tau tagata, ko e Tohi Tapu. Kua tala mai ki a tautolu kua tuku he Atua e tau tagata fakamua, ko Atamu mo Eva, ke he parataiso ne fakahigoa ko e kaina ko Etena mo e poaki ki a laua: “Kia fanau mo e fakatokologa, kia fakapuke foki e lalolagi, mo e kautu ki ai.” (Kenese 1:28) Kua olioli ha tau tautolu a tau mamatua fakamua ke he mitaki katoatoa mo e ha ha ia laua e monuina ke kitia e lalolagi katoa kua eke mo parataiso ne ha ha i ai e magafaoa he tagata kua nonofo ai ke he mafola mo e fiafia tukulagi. Ko e finagalo haia ne tufugatia ai he Atua e lalolagi mo e tau tagata.—Isaia 45:18.
KO E PALEKO KUA MUA ATU E KELEA
8. Kua amanaki ki a Atamu mo Eva ke omaoma ke he poakiaga fe, ka e ko e heigoa ne tupu?
8 Ke tumau ke he fiafia he Atua, kua lata ia Atamu mo Eva ke taofi mai he kai e “akau ke iloa ai e mitaki mo e kelea.” (Kenese 2:16, 17) Ane mai omaoma a laua ke he matafakatufono ha Iehova, to liga nakai fai matematekelea ke fakaila aki e moui he tagata. He omaoma ke he poakiaga he Atua, liga to fakatata e laua e fakaalofa ha laua ki a Iehova mo e ha laua a fakamoli ki a ia. (1 Ioane 5:3) Ka e tuga kua fakaako a tautolu ki ai he Veveheaga 6, kua nakai taute pihia e tau mena ke tuga kua fakatoka. Kua fakaohooho e Satani, ne kai e Eva e fua he akau ia. He magaaho fakamui, ne kai foki a Atamu ke he fua akau fakatapu.
9. Ko e heigoa e matakupu ne putoia ki a Iehova ne huhu e Satani?
9 Kua kitia nakai e koe e kelea lahi he mena ne tupu? Kua tau atu a Satani ke he tuaga a Iehova ko e Tokoluga Mua Ue Atu. He talahau, “Nakai ni mamate a mua,” kua fakakehekeheaki he Tiapolo e tau kupu he Atua, “To mate ai ni a koe.” Kua pehe ai foki e tau kupu ha Satani kua taofi e Iehova a Atamu mo Eva ke ailoa ko e maeke ke tuga e Atua, ti kua nakai lata Ia ia ke fifili ko e heigoa e mena mitaki mo e kelea. Ti kua tuku mai he paleko ha Satani e huhu ke he hako mo e tonu he tuaga ha Iehova ko e Pule he Lalolagi mo e Lagi Katoatoa.—Kenese 2:17; 3:1-6.
10. Ko e heigoa e tau talahauaga ne taute e Satani hagaao ke he tau tagata?
10 Kua talahau foki e Satani ko e Tiapolo to tumau ni e tau tagata ke omaoma ki a Iehova ka moua e lautolu e mitaki ma lautolu ni ha ko e omaoma ke he Atua. Ke he falu kupu foki, kua huhu ai ke he mahani fakamoli he tagata. Ne tukumale e Satani to nakai fai tagata ka tumau noa ni ke mahani fakamoli ke he Atua. Ko e tukumale ne mua atu e kelea nei mai ia Satani kua kitia maali ke he tala he Tohi Tapu hagaao ki a Iopu, ko e fekafekau tua fakamoli ha Iehova ne kua hoko ki ai e kamatamata lahi ato hoko ke he falu magaaho ato 1600 F.V.N. Ka totou atu a koe ke he tau veveheaga fakamua ne ua he tohi a Iopu, to moua e koe e maamaaga ke he kakano he matematekelea he tagata mo e ko e ha ne fakaata ai he Atua.
11. Ko e tagata fefe a Iopu, ka e ko e heigoa e tukumale ne taute e Satani?
11 Ko Iopu, “ko e tagata mahani hakohako mo e mahani tonu,” kua ekefakakelea e Satani. Fakamua, kua tuku age e Satani e tau manatu kelea ki a Iopu he huhu age, “Kua matakutaku noa kia a Iopu ke he Atua?” He mogoia, ne tuku fakakelea tokoua e Satani e Atua mo Iopu he tukumale ko e fakatau e Iehova e mahani fakamoli a Iopu ha kua puipui mo e fakamonuina a ia. “Ka kia,” he paleko e Satani ki a Iehova, “fakaolo atu a e koe e lima hau mo e pipiki atu ke he hana tau mena oti, ti vagahau kelea ai a ia kia koe ki mua hau ni.”—Iopu 1:8-11.
12. (a) Ko e huhu fe ka fai tali kaeke ni ke fakaata he Atua a Satani ke kamatamata a Iopu? (e) Ko e heigoa kua fua mai he kamatamata a Iopu?
12 Kua fekafekau ni ka a Iopu ki a Iehova ha ko e tau mitaki oti ne moua e ia mai he Atua? To maeke nakai e mahani fakamoli ha Iopu ke tumau ki lalo he kamatamata? Ke he taha fahi, kua lahi nakai e tua a Iehova ke he hana a fekafekau ke fakaata a ia ke hoko ki ai e kamatamata? Ko e tau huhu nei kua maeke ke fai tali kaeke ke fakaata e Iehova a Satani ke ta mai e tau kamatamata lalahi ki a Iopu. Ko e tua fakamoli ha Iopu ke he kamatamataaga ne fakaata he Atua, tuga ne kua talahau mai he tohi a Iopu, kua fakamoli ai mo fakatokolugaaga katoatoa he tututonu a Iehova mo e mahani fakamoli he tagata.—Iopu 42:1, 2, 12.
13. Kua putoia fefe a tautolu ke he mena ne tupu i Etena mo e ki a Iopu?
13 Ka e, ko e mena ne tupu he kaina i Etena mo e tagata ko Iopu, kua ha ha i ai e kakano ne mua atu. Ko e tau matakupu ne fakatu mai e Satani kua putoia ai e tau tagata oti, faka- lataha mo tautolu he vaha nei. Kua ekefakakelea ai e higoa he Atua, mo e kua paleko atu ke he hana pule katoatoa. Ko e mahani hakohako he tufugatiaaga he Atua, ko e tagata, kua huhu atu ki ai. Kua lata ai e tau matakupu nei ke fai tali.
PUHALA KE TALI E TAU MATAKUPU
14. Ka fehagai ai mo e paleko ne mua atu e kelea, ko e heigoa ka liga ke taute he tagata ne tukumale ki ai?
14 Ma e kakano he fakataiaga, kia o mai a tautolu ke talahau ko e matua fakaalofa a koe mo e loga e tau tama he magafaoa fiafia. Liga taha mai he katofia kaina hau ne fakatupu e tala pikopiko, he tukumale ko e matua kelea a koe. Ko e heigoa kaeke ke pehe e katofia kaina hau ko e nakai fakaalofa e fanau hau ki a koe, ko e nonofo ni a lautolu mo koe ha kua nakai iloa e lautolu ha mena mitaki, mo e to o a lautolu ka fakakite he taha tagata e puhala ki a lautolu. ‘Kua kelea ha!’ ka liga talahau e koe. E, ka e maeke fefe ia koe ke fakamoli ai? Falu mamatua kua liga ita. Mai he taute foki e falu he tau lekua, ko e tau taui vale pihia ka foaki e fakamoliaga ke he tau tala pikopiko. Ko e puhala mitaki lahi ke fehagai mo e lekua pihia ke fakaata taha magaaho ma e tagata ne fatipiko ke fakamoli e tukumale hana mo e ma e fanau hau ke talahau moli ko e fakaalofa a lautolu ki a koe.
15. Kua fifili e Iehova ke fakafehagai fefe mo e paleko a Satani?
15 Kua tuga e matua fakaalofa a Iehova. Kua fakatatai ai a Atamu mo Eva ke he fanau, mo Satani kua lata tonu a ia mo e katofia kaina fatipiko. Kua pulotu e Atua he nakai fakaotioti fakaave a Satani, Atamu, mo Eva ka e fakaata a lautolu ne taute mena hehe nei ke fakatumau ke fai magaaho ke moui. Kua fakaata he mena nei ha tautolu a tau mamatua fakamua ke kamata e magafaoa he tagata, mo e tuku age ai ke he Tiapolo e magaaho ko e maeke nakai ke fakamoli ko e moli nakai e tukumale hana, ke moua ai e tau tali ke he tau matakupu. Ka e, mai he kamataaga, iloa he Atua to fakamoli e falu tagata ki a ia mo e to fakamoli ai a Satani ko e pikopiko. Kua fakaaue ha a tautolu ha kua tumau a Iehova ke fakamonuina mo e lagomatai a lautolu ne fakaalofa ki a ia!—2 Nofoaga he Tau Patuiki 16:9; Tau Fakatai 15:3.
KO E HEIGOA KUA FAKAMOLI?
16. Kua hoko mai fefe e lalolagi ke ha ha he malolo a Satani?
16 Kua teitei ke he tau magahala oti he vaha tuai he tau tagata, kua ha ha ia Satani e tokanoaaga ke taute e tau lagatau hana ke pule ke he tau tagata. Ke he falu mena foki, kua fakaohooho atu foki e ia e tau pule fakapolitika mo e kua fakatu hake e tau lotu ne kua taute fakagalo e tapuaki ki a ia ka e nakai ki a Iehova. Ati kua eke ai e Tiapolo mo “atua he lalolagi nai,” mo e kua ui a ia ko e “iki he lalolagi nai.” (2 Korinito 4:4; Ioane 12:31) Kua moli, “ko e lalolagi oti ha he pule hana kua mahani kelea.” (1 Ioane 5:19) Kua kakano ka e mena nei kua fakamoli tuai e Satani e tukumale hana ko e to futiaki e ia e tau tagata mai he Atua ko Iehova? Nakai pihia! He fakaata ai a Satani ke tumau ke ha ha i ai, kua fakatumau a Iehova ke fakahoko hana ni a finagalo. Ti ko e heigoa, mogoia, ne kua fakakite he Tohi Tapu hagaao ke he fakaataaga he Atua ke he mahani kelea?
17. Ko e heigoa kua lata ia tautolu ke mauloto hagaao ke he fakatupuaga he mahani kelea mo e matematekelea?
17 Nakai fakatupu e Iehova e mahani kelea mo e matematekelea. Ha ko Satani ko e pule he lalolagi nei mo e atua he fakatokaaga he tau mena nei, kua lago ki a ia mo lautolu he fahi hana e tuaga he kaufakalatahaaga he tagata he mogonei mo e tau kelea oti ne fakamatematekelea ai e tau tagata. Nakai fai tagata ke talahau fakatonu ko e Atua ne fakatupu e tau mena uka pihia.—Roma 9:14.
18. Ko e heigoa ne kua fakamoli he fakaata e Iehova e mahani kelea mo e matematekelea hagaao ke he manatu ke he tu tokotaha mai he Atua?
18 Ha kua fakaata e Iehova e mahani kelea mo e matematekelea kua fakamoli ai ko e tu tokotaha mai he Atua kua nakai tamai e lalolagi mitaki. Ti kua nakai fakatikai ai, kua fakamailoga mai he vaha i tuai e tutupu tumau he tau matematekelea. Ko e kakano he mena nei ha kua fifili e tau tagata ke tutuli e puhala tu tokotaha ha lautolu ni mo e kua nakai fakakite ha lilifu ma e kupu mo e finagalo he Atua. He magaaho ne tutuli ai he tau tagata i tuai ha Iehova mo e ha lautolu a tau takitaki e “puhala mahuiga” mo e tiaki hana a kupu, kua fua mai e matematekelea. He puhala mai he hana perofeta ko Ieremia, ne tala age e Atua ki a lautolu: “Kua fakamā ai e tau tagata iloilo, kua matakutaku a lautolu, mo e moua; kitiala, kua tiaki e lautolu e kupu a Iehova; ti heigoa kia e iloilo ha ha ia lautolu?” (Ieremia 8:5, 6, 9, fakatatai NW.) Ha kua kaumahala ke muitua ke he tau poakiaga ha Iehova, kua eke e laulahi he tau tagata ke tuga e toga ne nakai fai fohemuivaka, kua hikihikifano i loto he tahi loka.
19. Ko e heigoa e fakamoliaga ne ha ha i ai ko e nakai maeke a Satani ke fuluhi kehe e tau tagata oti mai he Atua?
19 Ko e fakaata he Atua e mahani kelea mo e matematekelea kua fakamoli foki kua nakai maeke a Satani ke fuluhi kehe e tau tagata oti mai ia Iehova. Kua fakakite mai foki he fakamauaga tala tuai e tau tagata takitokotaha ne kua fakatumau ke tua fakamoli ke he Atua pete ni ko e tau kamatamataaga mo e tau ekefakakelea ne kua hohoko ki a lautolu. Ke he tau senetenari kua mole, kua fakakite ai e malolo ha Iehova ke he hana a tau fekafekau, mo e hana a higoa kua fakapuloa ai ke he lalolagi katoa. (Esoto 9:16; 1 Samuela 12:22) Kua tala mai he Heperu veveheaga 11 ki a tautolu hagaao ki a lautolu ne tua fakamoli, ne putoia ai foki a Apelu, Enoka, Noa, Aperahamo, mo Mose. Ia Heperu 12:1 kua ui a lautolu ko e “aolu lahi mahaki ko e tau fakamoli.” (NW) Ko e tau fakafifitakiaga a lautolu he tua nakai maueue ki a Iehova. Ke he tau vaha fou nei foki, tokologa ne kua foaki e tau momoui ke fakamoli mo e malolo ke he Atua. Ha ko e ha lautolu a tua mo e fakaalofa, ko lautolu takitokotaha ia kua fakamoli mo e tonu kua nakai maeke a Satani ke fuluhi kehe e tau tagata oti mai he Atua.
20. Ko e fakaata e Iehova e mahani kelea mo e matematekelea ke tumau kua fakamoli ai e heigoa hagaao ke he Atua mo e tau tagata?
20 Ke he fakahikuaga, ko e fakaata e Iehova e mahani kelea mo e matematekelea ke tumau, kua foaki mai e fakamoliaga ko Iehova ni hokoia, ko e Tufuga, kua maeke ai mo e ha ha i ai e tonu ke pule ke he tau tagata ma e ha lautolu a monuina tukulagi mo e fiafia. Ke he tau senetenari, kua fakatai he tau tagata e tau faga fakatufono loga. Ka ko e heigoa e fua? Ko e tau mena vihi mo e tau matematekelea ne fehagai mo e tau motu he vaha nei ko e tau fakamoliaga moli na ia, tuga ne tuhi mai he Tohi Tapu, “kua pule ai e taha tagata ke he taha, ke kelea ai e ia ni.” (Fakamatalaaga 8:9) Ko Iehova ni hokoia ka laveaki a tautolu mo e ke fakamoli e finagalo hana he kamataaga. To taute fefe e ia e mena nei, mo e a fe?
21. Ko e heigoa ka taute atu ki a Satani, mo e ko hai ka fakaaoga ke fakakatoatoa e mena nei?
21 He mole ai e mokulu a Atamu mo Eva ke he lagatau a Satani, ne fakapuloa he Atua Hana a finagalo hagaao ke he puhala he fakamouiaga. Hanei e mena ne fakailoa e Iehova hagaao ki a Satani: “To fakatupu e au e faitaua kia mua mo e fifine, ko e hau a fanau foki mo e hana fanau; to tatuki e ia hau a ulu, ka e tatuki ni e koe hana muihui.” (Kenese 3:15) Kua fakamoli he fakailoaaga ia to nakai fakaata e Tiapolo ke liu taute e tau gahua kelea hana tukulagi. Ha ko e Patuiki he Kautu faka-Mesia, ko e Tega he maveheaga, ko Iesu Keriso, ‘to tatuki a Satani ke he ulu.’ E, to “taholi vave,” e Iesu e totoko ko Satani!—Roma 16:20.
KO E HEIGOA HAU KA TAUTE?
22. (a)Ko e tau huhu fe kua lata ia koe ke fakafehagai ki ai? (e) Pete ni kua fakahoko e Satani e ita hana ki a lautolu ne tua fakamoli ke he Atua, ko e heigoa ha lautolu kua lata ke mauokafua ki ai?
22 He iloa e tau matakupu ne putoia i ai, to tu a koe he fahi ha hai? To fakamoli nakai a koe ha ko e hau a tau gahua ko e lago mo e fakamoli a koe ki a Iehova? Ha kua iloa e Satani kua ku e magaaho hana, to taute e ia e tau mena ne maeke a ia ki ai ke fakahoko e ita hana ki a lautolu ne manako ke taofi e mahani fakamoli ke he Atua. (Fakakiteaga 12:12) Ka e kua maeke ia koe ke kumi lagomatai ke he Atua ha kua “fioia he Iki ke laveaki e tau tagata mahani Atua mai he kamatamata.” (2 Peteru 2:9) To nakai tuku atu e ia a koe ke he kamatamata kua mua atu ke he mena kua fahia ai a koe, mo e to taute e ia e mena ke fahia ai a mutolu ke fakauka ai ke he tau kamatamataaga.—1 Korinito 10:13.
23. Ke he heigoa kua maeke ia tautolu ke onoono ki mua mo e mauokafua?
23 Mo e mauokafua, kia o mai a tautolu ke onoono atu ki mua ke he magaaho ka taute ai he Patuiki ko Iesu Keriso taha mena ki a Satani mo lautolu oti ne mumuitua ki a ia. (Fakakiteaga 20:1-3) To uta kehe ai e Iesu a lautolu ne lagomatai atu ke he tau oi mo e tau fakaatukehe ne kua fakamatematekelea aki e tau tagata. Ato hoko mai e magaaho ia, taha e faga mamahi ne mua atu he matematekelea ko e galo he ha tautolu a tau fakahele ke he mate. Totou la e veveheaga ne mui mai ke kitia ko e heigoa ka tutupu ki a lautolu.
KAMATAMATA E ILOILO HAU
Iloa fefe e tautolu ko e nakai fakatupu e Iehova e matematekelea ke he tau tagata?
Ko e heigoa e tau matakupu ne huhu mai e Satani i Etena mo e kua fakakite fakamaali he vaha a Iopu?
Ko e heigoa kua fakamoli ai ha kua fakaata he Atua e matematekelea?