Fakalilifu a Iehova—Ko e Ha mo e Fefe?
“Ka ko lautolu kua fakalilifu mai kia au, to fakalilifu atu e au kia lautolu; ka ko lautolu kua fakavihia mai kia au, to talahaua a lautolu kua fakateaga.”—1 SAMUELA 2:30.
1. Ko hai ne moua e tau fakamailoga Nobel, ko e heigoa e tau mena ia, mo e hagaao fefe e onoonoaga he tokologa ke he tau foakiaga nei?
HE TAU tau takitaha, fa e tau fakatutuaga Sakanatinavia, ne foaki palepale fakamailoga Nobel, ki a lautolu ne taute mena ‘foaki, ne lata lahi mahaki ma e tau tagata he vaha he tau kua mole.’ Ko e tau fakamailoga, ne foaki atu ma e tau gahua mitaki ke he ono e tau fahi gahua kehekehe. Ko e fakamailoga Nobel ke he tau manamanatuaga he tokologa, ko e fakalilifu lahi mahaki ne maeke ke tuku atu ke he ha tagata.
2. Ko hai ne nakai mailoga he tau tagata foaki fakamailoga Nobel, mo e ko e ha, ne lata lahi pauaki a Ia ke fakalilifu?
2 Nakai hepe ka tuku atu e fakalilifu ke he tau tagata kua lata, ka ko lautolu nei ne foaki atu e tau fakalilifu, kua manamanatu nakai ke fakalilifu e Foaki Lagomatai ne mua ue atu he tau tagata? Ko e Foaki Lagomatai ia ni, ne foaki e tau mena mitaki loga ne nakai maeke ke totou, ne lata ke he tau tagata talimai he magaaho ne tufugatia e ia e tagata tane mo e fifine fakamua ke he 6,000 he tau tau i tuai. Kua fa kaumahala tumau ke fakalilifu atu, ti liga fakamanatu mai ki a tautolu e tau kupu ha Elihu, ko e kapitiga ha Iopu i tuai, ne kitia: “Ka e nakai pehe taha, Ko fe kia e Atua ne eke ai au? Ko ia ne foaki mai ai e tau lologo he tau po.” (Iopu 35:10) Ko e ha tautolu a Foaki Lagomatai ne taute tumau ‘e mitaki, foaki e tau uha mai he lagi mo e tau tau fua loga, ke fakapuke aki e tau loto ke puke lahi mo e tau mena kai mo e loto fiafia.’ (Gahua 14:16, 17; Mataio 5:45) Ko Iehova moli ko e Foaki he “tau mena mitaki oti kua foaki noa mai, katoa mo e tau mena fakaalofa oti kua katoatoa ai e mitaki.”—Iakopo 1:17.
Ko e Kakano he Foaki e Fakalilifu
3. Ko e heigoa e tau patu kupu Heperu mo e Heleni ne fakaaoga e “fakalilifu,” mo e ko e heigoa ha lautolu a tau kakano?
3 Ko e matapatu kupu Heperu ma e fakalilifu, ko e ka·vohdhʹ, kua kakano tonu ke he “mamafa lahi.” Ti pehe e hagaaoaga ke he tagata ne fakalilifu ki ai, kua mamafa lahi, lahi mahaki, poke fakahikuaga ke he fai mena. Kua kitia lahi ke he kupu Heperu nei, ko e ka·vohdhʹ, kua tumau foki ke liliu ke he “fakahekeaga” i loto he kupu he Tohiaga Tapu, ti kua fakakiteaga mai foki, ko e hagaao fefe e lahi mahaki poke mua atu, he tau manamanatu ki a ia ne fakalilifu. Ko e taha kupu Heperu, ko e yeqarʹ, ne tohi mai ko e “fakalilifu” i loto he tau kupu he Tohiaga Tapu, ne tohi mai foki ko e “fakahele” mo e “tau mena fakahele.” Ti i loto he tau kupu he Tohiaga Tapu Heperu, ne fetataaki e kupu fakalilifu ke he fakahekeaga mo e fakahelehele lahi. Ko e kupu Heleni ne liliu ke “fakalilifu” i loto he Tohi Tapu ko e ti·meʹ, mo e ne fakakiteaga ai foki e fakakakanoaga ne tokoluga lahi, mena uho, mena fakahelehele lahi.
4, 5. (a) Ko e heigoa e kakano ke foaki atu e fakalilifu ki luga he taha tagata? (e) Ko e heigoa e tutuaga mena ne talahau mai he Eseta 6:1-9 ne fakatai aki ko e haofia ke he heigoa e foakiaga fakalilifu?
4 Ti kua fakalilifu atu e taha ke he taha ka hokulo e fakalilifu ne fakakiteaga mo e fakatokoluga lahi e tagata ia. Ke fakatai ki ai, ki a manamanatu la ke he tutuaga ne talahau i loto he Tohi Tapu hagaao ke he Iutaia fakamoli ko Moretikai. Taha e magaaho ne fakakiteaga e Moretikai e pulega kelea ke he moui he Patuiki ko Ahasueru i Peresia i tuai. Ke he taha magaaho fakamui, he po ne nakai maeke e patuiki ke mohe, ne liu fakakiteaga atu ke he patuiki e tau gahua a Moretikai. Ne huhu atu a ia ke he hana fekafekau: “Ti pehe age ai e patuiki, Ko e heigoa kia e mena mitaki mo e lilifu kua eke ai ma Moretikai ha ko e mena na?” Ne tali atu a lautolu: “Nakai eke ai ha mena māna.” Ne maagi lahi! Ne fakahao e Moretikai e moui he patuiki, ka kua kaumahala e patuiki ke fakakiteaga hana fakaaue.—Eseta 6:1-3.
5 Ti ko e magaaho kua lata, ne huhu atu a Ahasueru ke he hana ulu fekafekau fakatufono ko Hamanu, ko e ha fe e puhala mitaki lahi ke fakalilifu aki taha ne fiafia kolikoli e patuiki ki ai. He magaaho ia ni ne manamanatu a Hamanu ke he hana loto: “Po ko hai kia kua finagalo e patuiki ke fakalilifu atu ki ai, ka ko au ni.” Ti kua pehe atu a Hamanu kua lata e tagata ia ke fakatapulu aki e “tapulu he patuiki” mo e heke ke he “solofanua kua heke ai he patuiki.” Ne pehe hana tau kupu fakahiku: “Kia fakaheke ai foki e lautolu a ia ke he solofanua ke he male he maga, mo e tauhea ai a lautolu ki mua hana, to eke ai pihia ke he tagata kua finagalo e patuiki ke fakalilifu atu ki ai.” (Eseta 6:4-9) Ti ko ia ne fakalilifu ka fakatokoluga lahi he tau tagata oti.
Ko e Ha, Kua Lata ke Fakalilifu a Iehova
6. (a) I luga he falu oti, ko hai kua lata ki ai ha tautolu a fakalilifu? (e) Ko e ha kua lata lahi e kupu “lilifu” ke fakahagaao ki a Iehova?
6 Ke he vaha katoa i tuai ne tuku atu he tau tagata e fakalilifu, tumau ke nakai lata ai foki. (Gahua 12:21-23) Ka, ko hai kua lata lahi e fakalilifu i luga he falu? Ko e ha, ko e Atua ko Iehova ni! Kua lata a ia ke he ha tautolu a fakalilifu, kakano he lilifu moli hana. Ne fa hagaao tumau e matakupu “lilifu ue atu” ki a ia. Ko ia ko e Taha Lilifu ue atu, ko e Taute Lilifu ue atu, ko e Tufuga Lilifu ue atu, ko e Patuiki Lilifu ue atu, ko e Faiaoga Lilifu ue atu, ko e Ikipule Lilifu ue atu. (Salamo 48:2, NW; Fakamatalaaga 12:1, NW; Isaia 30:20, NW; Isaia 42:5, NW; Isaia 54:5, NW; Hosea 12:14, NW) Ko ia e lilifu ne homo lahi mahaki, ne lilifu lahi, tokoluga lahi, ko e iki lahi, talahaua, mo e fakaofoofogia lahi. Kua molea lahi e kehe a Iehova ke he ha fakatataiaga, nakai tatai taha ki a ia, ne molea lahi e kehe he tokoluga hana. Ne talahau fakamoli mai e ia ni ke he mena nei, he pehe: “Ko hai kia ke fakatai au ki ai, po ke fakatatai mo au, po ke fakalata kia au ke tatai a taua mo ia?”—Isaia 46:5.
7. Tokologa fefe e tau puhala kehekehe kua maeke ke pehe ko e kehe lahi e Atua ko Iehova, mo e ko e ha kua maeke ai ke pehe ko e nakai maeke ke fai fakatataiaga ke he hana pule malolo?
7 Ko Iehova e Atua ne nakai maeke ke fai fakatatai ki a ia ke he fitu he tau puhala maali lahi, ti kua tuku mai e tau kakano tonu ke fakalilifu atu ki a ia. He fakamua aki ke he tau mena oti, ko e Atua ko Iehova kua lata mo e fakalilifu mua ue atu, kakano he nakai fai fakatatai ke he hana pule malolo. Ko e Iki ko Iehova e Pule Katoatoa he Lagi mo e Lalolagi Katoatoa—ko ia e mua ue atu. Ko ia ha tautolu a Ikifakafili, Tautefakatufono, mo e Patuiki. Kua tali oti e tau tagata oti i luga he lagi mo e he lalolagi, ki a Ia; ka e nakai tali a ia ki a taha. Ko e fakamaamaaga ki a ia, ko e “lahi, malolo lahi mahaki mo e matakutakuina.”—Teutaronome 10:17, NW; Isaia 33:22; Tanielu 4:35.
8. Ko e ha kua maeke ai ke pehe ko e nakai fai ne tatai ki a Iehova (a) ke he hana tuaga? (e) ke he hana moui tukulagi tukumuitea?
8 Ke ua aki, kua lata e Atua ko Iehova ke moua e fakalilifu ne mua ue atu, ha ko ia ni hokoia kua nakai fakaai e taha ke tatai ke he hana tuaga. Ko Ia e “Tokoluga mo e Tapunu Mua ue atu,” ko e Tokoluga Mua ue atu. Ne nakai maeke ke iloa e mamao atu he tokoluga lahi hana, ke he tau mena momoui oti hana he lalolagi! (Isaia 40:15; 57:15, NW; Salamo 83:18) Ke tolu aki, ko e Atua ko Iehova ka fakalilifu i luga he falu oti kana, kakano ha ko e nakai tatai taha ke he hana moui tukulagi tukumuitea. Ko ia tokotaha ne nakai fai kamataaga, ko e mai he tukulagi ke he tukulagi.—Salamo 90:2; 1 Timoteo 1:17.
9. I loto ke he heigoa e puhala ne nakai fai fakatataiaga a Iehova (a) ke he hana a lilifu? (e) ke he hana tau matapatu mahani?
9 Ke fa aki, kua lata e fakalilifu lahi mahaki ke he Atua ko Iehova, ha ko e lahi mahaki he lilifu ne ha ha ia ia ni. Ko ia ni e “Matua he maama.” Kua malolo lahi e maama ia ia, kua nakai maeke ha tagata ke ono atu ki a ia mo e tumau e moui. Kua moli ni hana a ofoofogia lahi. (Iakopo 1:17; Esoto 33:22; Salamo 24:10) Ke limaaki, kua kaitalofa a tautolu ke he Atua ko Iehova e fakalilifu lahi mahaki ha ko e hana tau mahani mitaki lahi. Ne katoatoa hana malolo lahi mahaki, nakai fai otiaga e malolo, nakai fai kaupaaga hana iloilo, nakai fai otiaga e pulotu; kua mitaki katoatoa oti kana hana tau fakafiliaga tonu; mo e ki a ia ni e fakakiteaga he fakaalofa.—Iopu 37:23; Fakatai 3:19; Tanielu 4:37; 1 Ioane 4:8.
10. I loto ke he heigoa e puhala ne nakai fai taha foki ki a Iehova (a) ke he tau gahua tufugatia mo e tau koloa loga? (e) ke he hana higoa mo e talahaua?
10 Ke ono aki, kua lata ke tuku atu ke he Atua ko Iehova e fakalilifu lahi mahaki kua maeke lahi ki ai ma e hana tau gahua tufugatia lahi. Ha ko e Tufuga he tau mena oti i luga he lagi mo e he lalolagi, he magaaho taha ia foki, ko ia e Pule Lahi Tokotaha ke he tau mena oti. Ne totou e tautolu he Salamo 89:11: “Ko e hāu ni e lagi, ko e hāu foki e lalolagi.” Ke fituaki, kua lata ke fakalilifu ke he Atua ko Iehova i luga he falu oti ha kua nakai fai ke tatai ki a ia, nakai fai taha ke tuga a ia hagaao ke he hana higoa mo e talahaua. Ko ia ni tokotaha ne lago e higoa ko Iehova, ne kakano “Ko ia ne Fakatupu ke Pihia ai.”—Kikite Kenese 2:4, NW, matahui tohi.
Ke Fakalilifu Fefe a Iehova
11. (a) Ko e heigoa a falu puhala kua maeke ia tautolu ke fakalilifu a Iehova? (e) Maeke fefe ia tautolu ke fakakiteaga ko e fakalilifu moli a tautolu ki a Iehova he falanaki e tua ki a ia?
11 Ke he onoonoaga ke he tau fuafua mitaki katoa ha Iehova, maeke fefe ia tautolu ke fakalilifu a ia? Tuga to kitia e tautolu, kua maeke ia tautolu ke fakalilifu a ia, ka fakakiteaga ko e matakutaku ki a ia mo e loto fakalilifu, he omaoma ki a ia, he fakakiteaga ko e mailoga e tautolu a ia ke he tau puhala oti ha tautolu, he foaki mena fakaalofa noa, he fifitaki atu ki a ia, mo e olelalo atu ki a ia. Kua maeke foki ia tautolu ke fakalilifu a ia he tuku atu ha tautolu a tua ki a ia, he falanaki atu e tua ki a ia pete ni ko e heigoa ka tupu. Ne ole fakamakamaka mai ki a tautolu ke “tua a koe kia Iehova mo e hāu a loto katoa.” Ti kua fakalilifu e tautolu e Atua ko Iehova he tua ke he hana ni a kupu. Ke fakatai ki ai, ne pehe a ia: “Ua matakutaku a koe, ha kua fakalataha au mo koe; aua neke kitekite fano a koe, ha ko au ko e hau a Atua; kua fakamalolo e au a koe; ko e moli, kua lagomatai au kia koe.” (Fakatai 3:5; Isaia 41:10) Ka kaumahala ke falanaki katoatoa ki a ia, kua maeke ai ke nakai fakalilifu a ia.
12. Ko e heigoa e vala kua fetauteaki e omaoma mo e matakutaku ke he gahua fakalilifu ki a Iehova?
12 Ko e puhala ne tata lahi ke fakalilifu e Atua ko Iehova ko e omaoma ki a ia ni. Mo e aoga lahi ke he omaoma e matakutaku fakaatua, e ko e matakutaku neke nakai fiafia e Atua. Ne fakakiteaga mai e fakafetuiaga he vaha loto he matakutaku mo e omaoma ke he tau kupu ha Iehova ki a Aparahamo he mole mai e omaoma a Aparahamo ke taute poa hana tama ko Isaako. Ne pehe a Iehova, “kua iloa tuai e au kua matakutaku a koe ke he Atua.” (Kenese 22:12) He magaaho ne tutala ko e heigoa kua kaitalofa e tau fanau ke he tau mamatua ha lautolu, ne fakakiteaga foki he aposetolo ko Paulo ne o fakalataha e omaoma mo e fakalilifu. (Efeso 6:1-3) He omaoma ke he tau poakiaga he Atua, ko e tau mena nakai mamafa, kua fakalilifu e tautolu a Iehova. Kua nakai taumaleku ai, ka nakai omaoma ke he Atua ko Iehova kua maeke ke nakai fakalilifu a ia.—1 Ioane 5:3.
13. Ka fakalilifu e Atua to fakatupu ke ha ha ia tautolu e mahani manamanatu fefe, hagaao ke he ha tautolu a tau gahua mo e tau fakatokatokaaga?
13 Ke lafi ki ai, maeke ia tautolu ke tamai e fakalilifu kua lata ke he Atua ko Iehova he taute e fakatonuaga ia Fakatai 3:6: “Kia manatu e koe a ia ke he hāu a tau puhala oti [e, mailoga a ia], ti fakahakohako ai e ia hāu a tau puhala.” Ko e tutaki ko Iakopo ne foaki mai ki a tautolu e tomatoma mitaki ke he matutakiaga nei. Ka e kehe mai he fano mo e loto tua tokotaha ke he taha aho mo e taha aho, he tua ni ke he hana a iloilo, kua lata a tautolu ke pehe: “Ka finagalo e Iki ki ai, to momoui a tautolu, to eke e tautolu e mena ia mo e mena ia.” (Iakopo 4:15) Ke he tau tau kua mole, ko e mahani he tau Tagata Fakaako Tohi Tapu he Lalolagi Katoa ke lafi ke he tau talahauaga hagaao ki a anoiha, e kupu fakamatatohi ku ko e D.V., ne hagaao ke he Deo volente, ne kakano ko e “ka finagalo e Atua.”
14. (a) Ko e heigoa e manamanatu ne hagaao ke he ha tautolu a tau laliaga kua lata ke taute e tautolu kaeke ke maeke a tautolu ke fakalilifu e Atua? (e) Ko e heigoa e manamanatu ne fakakiteaga ke he tutakiaga mo e lomi fakailoa he tau tohi he Kaufakalatahaaga he Kolo Toko?
14 Kua fakalilifu foki e tautolu e Atua ko Iehova ka fakakiteaga e manamanatuaga holoilalo, he tuku e mitaki ke he Atua ma e tau mena ne kautu oti kua liga olioli ai a tautolu. Ne kitia tonu he aposetolo ko Paulo hagaao ke he hana fekafekau: “Ne to e au, ne fakamalū e Apolo, ka ko e Atua ni kua fakatutupu ai. Hanai, kua noa a ia ne to, moe noa a ia ne fakamalū, ka koe Atua ni kua fakatutupu ai.” (1 Korinito 3:6, 7) Moli lahi, ne manamanatu ni a Paulo ke tamai e fakalilifu kua lata ke he Atua, nakai ki a ia ni poke ke he falu tagata. Ti ko e vaha nei, ko e tau lomiaga fakailoa he Kaufakalatahaaga Kolo Toko ne nakai fakamailoga a lautolu ne tohia a lautolu ia mo e tau tagata tohi tala ne kalo ke talahau ke he falu ko e heigoa ha lautolu ne foaki ki ai. Ke he puhala nei, kua tuku atu e ononoaga ke he mena fakailoa, ne taute ke fakalilifu a Iehova, mo e nakai ki luga he taha tagata.
15. Ko e heigoa e tau iloaaga, kua fakatai aki e uka he falu tagata ke maama e mahani fakatokolalo he tau Fakamoli a Iehova?
15 Ko e fakatokaaga nei ke fakahako atu e onoonoaga ki a Iehova, ti kua fakalilifu a ia, ko e mena ke ofo ai ke he falu. He tau tau gahoa kua mole, he magaaho ne fakatutu hake e fakatokaaga fakaleologona ma e lauga ke he tau tagata he Central Park ha New York City, ne fakatagi he tau Fakamoli e taha he tau Kingdom Melodies tepi ke kamatamata aki e fakatokaaga. Ne huhu atu e taha hoa tokoua ne tauteute mitaki, ke he taha he tau Fakamoli, ko e heigoa e leo kofe ia. Ha kua manamanatu ko e tau Fakamoli e hoa tokoua, ne tali atu a ia: “Ko e Kingdom Melodies Numela 4.” “E, ka e ko hai ne fati e leo kofe ia?” Ne tali atu e Fakamoli: “Oi, nakai fakailoa e tagata fati leo kofe.” Ne tali atu e hoa tokoua: “Ko e tau tagata ne fati e faga leo kofe pehe na, ko e mena nakai taute fufu.” Ne tali atu e Fakamoli: “Ka e taute pihia e tau Fakamoli ha Iehova.” E, kua taute e lautolu e mena nei ke tuku atu oti e fakalilifu ke he Atua ko Iehova!
16. Ke he heigoa a falu puhala kua maeke ia tautolu ke fakaaoga ha tautolu a tau leo ke tuku atu e fakalilifu ke he Atua ko Iehova?
16 Taha puhala ke fakalilifu a Iehova, ka fakaaoga ha tautolu a tau laugutu ke fakamoli hagaao ki a ia. Kaeke ne manamanatu moli lahi a tautolu ke tamai ki a ia e fakalilifu, to fakamakutu lahi a tautolu ke folafola atu e tala mitaki he Kautu. Maeke ia tautolu ke taute e mena nei, ka o ke he taha fale mo e taha fale mo e heigoa e falu puhala kua hafagi mai ki a tautolu, mo e kia nakai nimo e tau magaaho ne moua ke fakamoli atu he magaaho noa. (Ioane 4:6-26; Gahua 5:42; 20:20) Ke lafi ki ai, moua e tautolu e tau magaaho ke fakalilifu ha tautolu a Atua ke he ha tautolu a tau leo ke he tau feleveiaaga ha tautolu, ke taute, ua e tau tali, mo e tutaki atu ke hake mai e lologo he tau loto ha tautolu ke he tau lologo Kautu. (Heperu 2:12; 10:24, 25) Ke he ha tautolu a tau tutalaaga he aho, maeke foki ia tautolu ke fakalilifu e Atua ko Iehova ke he ha tautolu a tau laugutu. Mo e tote ni e lali, ke maeke ia tautolu ke fakaholahola e tutalaaga ki loto he taha hala ati hake fakaagaga, mo e to taui mai e mena nei he tamai e lilifu ke he Atua ko Iehova.—Salamo 145:2.
17. (a) Lago ke he heigoa e tau mahani hako ha tautolu ke fakalilifu a Iehova? (e) Ko e heigoa ka lauia ha ko e mahani hehe?
17 Mitaki he fakalilifu e Atua ko Iehova ke he ha tautolu a tau laugutu, kua lata foki ke fakalilifu a ia ke he ha tautolu a tau mahani. Ne nakai fiafia a Iesu ki a lautolu ne fakalilifu e Atua ke he tau laugutu ha lautolu ka e he magaaho taha, kua mamao kehe e tau loto ki a Ia. (Mareko 7:6) Ti maeke foki he mahani hehe ke tamai e nakai fakalilifu ke he Atua ko Iehova. Ke fakatai ki ai, ia Roma 2:23, 24, ne totou e tautolu: “Ko koe kua hula ke he fakatufono, kua fakakelea kia ke he Atua he holia e koe e fakatufono? Ha ko e mena kua eke fakakelea e higoa he Atua ha ko mutolu, ke he tau motu kehe.” He tau tau nakai leva e mole tokologa e tau afe ne fakaoti e fakalataha ke he tau fakapotopotoaga he tau tagata ha Iehova. Liga kua lahi atu foki e numela ne fakafetui atu ki loto e tau mahani nakai fakalilifu ne nakai fakaoti e fakalataha, kakano he fakakiteaga e lautolu e loto tokihala moli. Ko e tau tagata oti nei ne fa fakalilifu atu ki a Iehova ke he ha lautolu a tau laugutu, ka e kaumahala ke taute pihia ke he ha lautolu a tau mahani.
18. (a) Ko e heigoa e manamanatu kua lata a lautolu ne lahi mahaki e monuina pauaki ke fai, kaeke ke fakakiteaga e lautolu e fakalilifu kua lata ki a Iehova? (e) Maeke fefe he tutuaga he falu he tau ekepoa he vaha a Malaki ke fakatai aki e mena kua lata ke manamanatu ki ai?
18 Ko lautolu ne lavelave i loto he tau puhala kehekehe he fekafekau tumau—ke he Peteli, ke he faifano poke gahua he feua uta fekau lotu, poke ko e tau tagata foafoa—kua lahi mahaki e monuina pauaki ne mahafagi atu ki a lautolu ke fakalilifu a Iehova. Ko e matagahua pauaki ha lautolu ke taute fakamitaki lahi ke he mena kua maeke a lautolu ke taute ke he tau gahua ne kotofa a lautolu ki ai, kua ‘fakamoli ke he mena tote mo e pihia foki ke he mena lahi.’ (Luka 16:10) Ke he a falu he tau puhala, ko e ha lautolu a tutuaga lilifu lahi ne fakatino mai, ka e nakai fakafifitaki, ke he tau ekepoa mo e tau Levi i Isaraela i tuai. Ka e pete ni, ha ko e fakahanoa he falu a tau ekepoa he aho ha Malaki, ne pehe a Iehova ki a lautolu: “Kaeke ko e matua tane au ko fe kia haku a lilifu? kaeke foki ko e iki au ko fe kia e matakutaku kia au?” (Malaki 1:6) Ko e tau ekepoa ia ne fakavihia e higoa he Atua he taute poa e tau manu matapouli, kulikuli, mo e gagao. Kaeke kua nakai uku fakamalolo a lautolu ne fai monuina uho pauaki ke he fekafekauaga he vaha nei, ke taute mo e lali fakalahi a lautolu ki ai, kua maeke lahi a lautolu ke lata mo e fifiliaga ne age he Atua ko Iehova ke he tau ekepoa ia. Kua eke foaki a lautolu ke to ku ke he fakalilifuaga ke he Atua.
19. (a) Tuga he tohia mai ia Fakatai 3:9, ko e heigoa e puhala kua lafi atu ke he fakalilifuaga a Iehova? (e) Ko e heigoa e taha puhala aoga lahi ke he fakalilifu a Iehova?
19 Ko e taha a puhala kua maeke a tautolu ke fakalilifu e Atua ko Iehova ka taute foaki tupe noa ke he gahua fakamatala ke he lalolagi katoa ne poaki mai e ia. Ne ole fakamakamaka mai “kia fakalilifu atu a koe kia Iehova mo e hāu a tau koloa, mo e tau fua uluaki foki he hāu a tau mena oti ne tutupu mai he kelekele.” (Fakatai 3:9) Ko e magaaho monuina na ia ke taute mena foaki pihia, ne fakalilifu e Atua ko Iehova, kua nakai lata ke nimo he taha. Kua maeke foki ia tautolu ke fakalilifu e Atua ko Iehova ke he tau liogi ha tautolu, he fakaheke mo e fakaaue ki a ia. (1 Nofoaga he Tau Patuiki 29:10-13) Ke moli ai, ha kua o atu a tautolu ki a ia mo e loto holoilalo mo e fakalilifu fakahokulo, mo e ha tautolu a o atu ke he Atua ke he tau liogi kua tuku atu ki a ia e fakalilifu.
20. (a) Ko hai ne fa mahani e tau tagata he lalolagi ke fakalilifu, mo e fefe? (e) Ha kua omaoma ke he poaki fe, kua maeke ia tautolu ke fakalahi atu e fakalilifu a Iehova?
20 He vaha nei tokologa e tau tagata, mua atu ke he tau fuata, kua fakalilifu a lautolu ne nava a lautolu ki ai he fifitaki atu ki a lautolu—he vagahau tuga a lautolu mo e taute e tau mahani ke tuga a lautolu. Ne fa mahani, e tau tagata ne fifitaki a lautolu ki ai, ko e tau toa sipoti poke tau tagata mahuiga i loto he lalolagi fakafiafia. Ke kehe ai, ha ko e tau Kerisiano, kua lata a tautolu ke fakalilifu e Atua ko Iehova he lali fakalahi ke fifitaki atu ki a ia. Ne ole fakamakamaka mai e aposetolo ko Paulo ke taute pihia e tautolu, he tohi mai: “Hanai kia fifitaki a mutolu ke he Atua tuga e tau fanau fakahelehele. Kia mahani a mutolu mo e fakaalofa.” (Efeso 5:1, 2) E, he uku fakamakamaka ke fifitaki atu ki a Iehova, kua tuku atu e tautolu ki a ia e fakalilifu.
21. (a) Ko e heigoa ka fakakoloa aki a tautolu ke tuku atu ki a Iehova e lilifu mo e fakalilifu? (e) Ko e heigoa e tau palepale ka foaki mai e Iehova ki a lautolu ne fakalilifu a ia?
21 Moli lahi, kua ha ha ai tokologa e tau puhala kua maeke mo e kua lata ia tautolu ke foaki atu ke he Atua e lilifu mo e fakalilifu. Ki a nakai nimo e tautolu, ka kai tumau ke he hana a Kupu mo e eke foki ke mahani lahi mo ia, to maeke lahi ia tautolu ke fakalilifu a ia. Ko e heigoa e tau palepale ka taute pihia? “Ka ko lautolu kua fakalilifu mai kia au,” he pehe mai a Iehova, “to fakalilifu atu e au kia lautolu.” (1 Samuela 2:30) To hoko mai e magaaaho ke tuku atu e Iehova e fakalilifu ke he tau tagata ne tapuaki ki a ia he foaki atu ki a lautolu e moui tukulagi kua fiafia lahi, ke he lagi ke pule fakalataha mo e hana Tama ko Iesu Keriso, poke ke he lalolagi Parataiso.
Manatu Nakai e Koe?
◻ Ko hai ne fa mahani e tau tagata ke fakalilifu, mo e ko hai ne fa mahani a lautolu ke tiaki ke fakalilifu?
◻ Ko e heigoa e kakano ke fakalilifu ke he taha tagata, mo e ko e heigoa e tau puhala kua maeke ke taute ai?
◻ Ko e heigoa falu matapatu kakano kua lata ke fakalilifu e Atua ko Iehova?
◻ Ko e heigoa falu puhala kua maeke ia tautolu ke fakalilifu a Iehova?
◻ Ko e heigoa e tau puhala ka taui atu e Iehova ki a lautolu ne fakalilifu a ia?