Tuku Atu e Lilifu ke he Falu

“[Kia] mua ke tuku atu e lilifu ke he falu.”​—ROMA 12:10.

1, 2. (a) Ko e heigoa kua lata ia tautolu ke taute ke fakakite e loto holoilalo ha tautolu? (e) Fa fakakite fefe he Tohi Tapu e fakaaogaaga he kupu “lilifu,” ti ko hai ne mukamuka ke fakakite e lilifu?

KUA peehi mai he vala tala fakamua ha tautolu e fakatonuaga he Kupu he Atua: “Kia fakatapulu a mutolu ke he loto holoilalo; nukua, totoko he Atua ke he tau tagata fakatokoluga, ka e foaki mai e fakaalofa noa kia lautolu kua holoilalo.” (1 Peteru 5:5) Taha puhala ke fakatapulu e tautolu a tautolu aki e loto holoilalo ko e tuku atu e lilifu ke he falu.

² Ko e kupu “lilifu” kua fa fakaaoga he Tohi Tapu ke fakakite e fakalilifu, fakaheke, mo e manamanatuaga ne kua lata ke fakakite e tautolu ke he falu. Kua fakalilifu a tautolu ke he falu he fakatotonu atu ki a lautolu, fakalilifu e tuaga ha lautolu, fanogonogo ke he lalu a tau manatu, mautali ke taute e falu mena ne ole mai ki a tautolu. Ko lautolu ne loto holoilalo kua nakai eke e mena nei ke uka. Ka kua liga uka ia lautolu ne loto fakaikaluga ke fakakite e lilifu moli mo e liga lali ke moua e fiafia mo e tau mena he fakavaivai e tau tala.

Fakalilifu e Iehova e Tau Tagata

3, 4. Fakakite fefe e Iehova e lilifu ki a Aperahamo, mo e ko e ha?

³ Kua fakatoka ni e Iehova e fakafifitakiaga he fakakite e lilifu. Ne tufuga e ia e tau tagata mo e ataina ke fifili mo e nakai fehagai mo lautolu ke tuga e tau ropoto. (1 Peteru 2:16) Ke tuga anei, he magaaho ne tala age a ia ki a Aperahamo to moumou a Sotoma ha ko e mahani kelea fakalialia i ai, ne ole age a Aperahamo: “To fakamahakava kia e koe e tau tagata tututonu fakalataha mo e tau tagata mahani kelea? Kaeke ke ha ha he maga 50 e tagata tututonu; to fakamahakava kia e koe ti nakai fakamagalo e maga ha ko e tokolimagofulu?” Ne tali age a Iehova to toka e ia e maga ha kua tokolimagofulu e tagata tututonu. Ne fakaholo a Aperahamo ke ole fakatokolalo. Ka e kua ka 45? 40? 30? 20? 10 ni i ai? Ne talahau fakamoli age a Iehova ki a Aperahamo to nakai moumou e ia a Sotoma ka hogofulu ni e tau tagata tututonu i ai.​—Kenese 18:20-33.

⁴ Na iloa e Iehova na ai tokohogofulu e tagata tututonu i Sotoma, ka e fakalilifu a ia ki a Aperahamo he fanogonogo ke he manatu hana mo e fehagai age ki a ia mo e lilifu. Ko e ha? Kakano kua “tua foki a [Aperahamo] kia Iehova; ti talahaua tututonu ai a ia.” Ne ui a Aperahamo ko e “kapitiga he Atua.” (Kenese 15:6; Iakopo 2:23) Taha mena foki, ne fioia e Iehova na fakalilifu a Aperahamo ke he falu. He magaaho ne tupu e taufetoko he vahaloto he tau leveki manu hana mo e he hana nefiu ko Lota hagaao ke he maga kelekele, ne fakalilifu a Aperahamo ki a Lota he tala age ki a ia ke fifili fakamua e matakavi ne manako e ia. Ne fifili e Lota e kelekele uho lahi ki a ia, mo e fenoga atu a Aperahamo ke he taha mena foki.​—Kenese 13:5-11.

5. Fakalilifu fefe e Iehova a Lota?

⁵ Ne fakalilifu pihia foki e Iehova e tagata tututonu ko Lota. Ato moumou a Sotoma, ne tala age e ia ki a Lota ke hola ke he tau mouga. Ka e pehe a Lota nakai manako a ia ke fano ki ai; manako ni a ia ke fano ki Soara ne tata mai, ka kua tu e maga ia he matatepu ka moumou. Ti pehe a Iehova ki a Lota: “Kitiala, kua talia foki e au hau a manako ke he mena ia, ti nakai moumou e au e maga ia ne tala mai e koe.” Ne fakakite e Iehova e lilifu ki a Lota he taute e mena ne ole e ia.​—Kenese 19:15-22; 2 Peteru 2:6-9.

6. Fakalilifu fefe e Iehova a Mose?

⁶ He magaaho ne liu fakafano e Iehova a Mose ki Aikupito ke takitaki mai e tau tagata Hana he fakatupa mo e ke vagahau ki a Farao ke fakatoka ke o e tau tagata Hana, ne tali age a Mose: “Ma Iki na e, ko au ko e tagata nakai iloa ke fakamatala.” Ne fakamafana e Iehova a Mose: “Ko au foki to fakalataha au mo e gutu hau, to fakaako foki e au a koe ke he tau kupu ke vagahau ai a koe.” Ka kua fakauaua agaia a Mose. Ati fakamafana e Iehova a Mose mo e fakafano mo ia hana matakainaga, ko Arona, ke eke mo fakahokohoko kupu.​—Esoto 4:10-16.

7. Ko e ha ne fakamakai a Iehova ke fakalilifu ke he falu?

⁷ He tau mena oti ia, ne fakakite e Iehova hana fakamakai ke fakalilifu ke he falu, mahomo ki a lautolu ne fekafekau ki a ia. Pete ni kua kehe e mena ne ole e lautolu mai he manatu fakamua a Iehova, ne mailoga e ia e tau ole ha lautolu mo e taute e fakaataaga ma lautolu ane mai kua nakai holitu he tau mena nei hana finagalo.

Fakalilifu e Iesu e Falu

8. Fakalilifu fefe e Iesu e fifine ne gagao lahi?

⁸ Ne fifitaki a Iesu ki a Iehova he fakalilifu ke he falu. Lagataha he toloaga, ne ha ha ai e fifine ne gagao fakatafea ke 12 e tau tau. Kua nakai maeke e tau ekekafo ke fakamalolo a ia. I lalo he Fakatufono faka-Mose, kua nakai mea a ia ti kua nakai lata ke fano ki ai. Ne fano a ia ki tua ha Iesu, aamo e tapulu hana, ti malolo ai. Ne nakai pipiki mau a Iesu ke he tau matafeiga he Fakatufono, ke vale ki a ia ha ko e mena ne taute e ia. Ka e he mailoga e tau tutuaga, ne fakalilifu e ia e fifine, he talahau: “Haku tama fifine na e, kua moui a koe he hau a tua; ti fano a, mo e monuina, kia malolo a koe he hau a kafo mamahi.”​—Mareko 5:25-34; Levitika 15:25-27.

9. Fakalilifu fefe e Iesu e Tagata Motu Kehe?

⁹ He taha magaaho, ne talahau e fifine Kanana ki a Iesu: “Kia fakaalofa mai a koe kia au ma Iki na e, ko e tama a Tavita; kua heketia lahi haku a tama fifine.” He mailoga na fakafano mai a ia ke he motu a Isaraela nakai ke he tau Motu Kehe, ne pehe a Iesu: “Nakai lata ke uta e mena kai he fanau [a Isaraela] mo e liti ke he tau kuli [tau Motu Kehe].” Ne tali age e fifine: “Ka ko e mena kai he tau kuli e tau valavala mena ne mokulu hifo he kaiagamena he tau tagata ha lautolu e tau kuli.” Ti tala age a Iesu: “Teme na e, kua lahi hau a tua; ke tuga e manako hau, kua eke foki pihia māu.” Ne malolo ai hana tama fifine. Ne fakalilifu e Iesu e Tagata Motu Kehe nei ha ko e hana tua. Ko e hagaaoaga foki hana ke he kupu “kuli,” nakai ke he tau kuli vale, ne fakamoluaki e matakupu mo e fakakite hana a fakaalofa hofihofi noa.​—Mataio 15:21-28.

10. Ko e heigoa e fakaakoaga malolo lahi ne fakaako e Iesu ke he tau tutaki hana, mo e ko e ha kua lata ai?

¹⁰ Ne fakatumau a Iesu ke fakaako e tau tutaki hana ke lata ke loto holoilalo mo e fakalilifu ke he falu, ha kua haia agaia ia lautolu e lekua fia tomua. He mole agataha e taufetoko ha lautolu, ne huhu age a Iesu: “Ko e ha ne taufetoko ai a mutolu?” Ka e fakafenono a lautolu, ha ko e mena “taufetoko a lautolu ke he magahehala, po ko hai ia lautolu ke mua.” (Mareko 9:33, 34) Kua pihia foki he po ato matulei a Iesu, ne “taufetoko foki a lautolu, po ko hai taha ia lautolu ke mua.” (Luka 22:24) Ti he kaiaga he Paseka, ne “liligi ai e [Iesu] e vai ke he kapiniu holoholo, ti kamata ai a ia ke holoholo e tau hui he hana tau tutaki.” Ko e fakaakoaga malolo ha ia! Ko Iesu ko e Tama he Atua, ko ia hokoia ni ki a Iehova he lalolagi mo e lagi katoatoa. Ka kua fakakite tukua e ia e fakaakoaga lilifu ke he hana tau tutaki he holoholo e tau hui ha lautolu. Ne pehe a ia: “Kua ta atu e au e fakafifitaki kia mutolu, kia tuga he eke e au kia mutolu, kia eke pihia ni e mutolu.”​—Ioane 13:5-15.

Fakakite e Paulo e Lilifu

11, 12. He eke a Paulo mo Kerisiano, ko e heigoa ne ako e ia, ti fakaaoga fefe e ia e fakaakoaga nei mo Filemoni?

¹¹ Ko e fifitaki ke he Keriso, ne fakakite he aposetolo ko Paulo e lilifu ke he falu. (1 Korinito 11:1) Ne pehe a ia: “Ti nakai kumi foki e fakahekeaga mai he tau tagata . . . Ka kua mahani molu a mautolu he nofo ai a mautolu ia mutolu, tuga ne fifine fakahuhu tama kua leveki fakamitaki hana ni a fanau.” (1 Tesalonia 2:6, 7) Nukua leveki he matua fifine fakahuhu tama hana fanau ikiiki. He eke a Paulo mo Kerisiano, ne ako e ia e loto holoilalo mo e fakakite e lilifu ke he katofia Kerisiano hana he fehagai mo e mahani molu ki a lautolu. He taute pihia, ne fakalilifu foki e ia e ataina ha lautolu ke fifili, tuga ne kitia ke he magaaho ne fakapagota a ia i Roma.

¹² Ne fanogonogo e tupa hola ne higoa ko Onesemo ke he fakaakoaga a Paulo. Ati eke a ia mo Kerisiano mo e kapitiga ha Paulo. Ko e iki he tagata tupa ko Filemoni, ko e Kerisiano foki, ne nofo i Asia Tote. I loto he tohi ki a Filemoni, ne tohia e Paulo e aoga ha Onesemo ki a ia, he talahau: “Ne loto au ke taofi a ia māku.” Ka e liu ni a Paulo fakafano a Onesemo ki a Filemoni, ti tohi e ia: “Nakai fia eke au ha mena ka noa mo e pule hau, neke tuga mo e mena fakamakamaka hau a mahani mitaki mai, ka kia eke mo e loto.” Ne nakai fakaaoga kelea e Paulo hana tuaga ko e aposetolo, ka e fakalilifu a ia ki a Filemoni he nakai ole ke toka a Onesemo i Roma. Mua atu foki, ne tomatoma a Paulo ki a Filemoni ke fakalilifu ki a Onesemo, fehagai mo ia ke “mua ni ke he tupa, ko e matakainaga fakahele.”​—Filemoni 13-16.

Fakakite e Lilifu he Vaha ha Tautolu

13. Ko e heigoa ne tala mai he Roma 12:10 ke taute e tautolu?

¹³ Ne fakatonu mai e Kupu he Atua: “[Kia] mua ke tuku atu e lilifu ke he falu.” (Roma 12:10) Kakano kua nakai lata ia tautolu ke fakatali ke fakakite mua he falu e lilifu ki a tautolu, ka kua lata ia tautolu ke fakaaoga e manamanatuaga. “Aua neke kumi e taha e mitaki hana ni, ka kia takitokotaha mo e kumi e mitaki he falu.” (1 Korinito 10:24; 1 Peteru 3:8, 9) Ti kua kumi magaaho e tau fekafekau ha Iehova ke fakakite e lilifu ki a lautolu he liu magafaoa, ke he tau katofia Kerisiano he fakapotopotoaga, mo lautolu foki i fafo he fakapotopotoaga.

14. Fakakite fefe e lilifu he vahaloto he tane mo e hoana?

¹⁴ Ne talahau he Tohi Tapu: “Ko e ulu he tau tane oti ko Keriso haia, ko e ulu he hoana ko e tane haia.” (1 Korinito 11:3) Ne kotofa e Iehova e tane ke fehagai mo e hana hoana tuga ne taute e Keriso ke he fakapotopotoaga. He 1 Peteru 3:7, kua hataki e tane ke “fakalilifu ke he hoana, ha ko e kapiniu a ia kua mua he lolelole.” Taute e ia e mena nei he fakakite e fakamakai moli ke fanogonogo mo e he manamanatu ke he tau kupu lagomatai he hana hoana. (Kenese 21:12) Liga age e fifiliaga fakamua ke he hoana ka nakai putoia ha matapatu fakaakoaga, mo e taute e ia e tau mena ma e hoana mo e mahani totonu ki a ia. Ke he taha fahi, ‘kia fakalilifu he fifine hana tane.’ (Efeso 5:33) Kua fanogonogo e hoana ki a ia, nakai ukufeke tumau ni ke he puhala hana, mo e nakai fakateaga po ke tetotolo ke he tane. Kua fakakite e ia e loto holoilalo he nakai lali ke pule ke he hana tane, pete ni kua lotomatala lahi a ia ke he falu a mena.

15. Ko e heigoa e manamanatuaga ka fakakite ki a lautolu ne momotua, mo e lata fefe a lautolu ke tali?

¹⁵ I loto he fakapotopotoaga Kerisiano, ha ha ai falu ne kua lata mo e lilifu, tuga a lautolu ne momotua. “Kia tu a koe ki mua hana kua ulu hina, kia fakalilifu atu foki ki mua he tagata motua.” (Levitika 19:32) Mahomo atu e mena nei ki a lautolu ne leva e fekafekau fakamoli ki a Iehova ke he tau tau loga kakano “ko e foufou fulufuluola e ulu hina, kaeke ke moua ai ke he puhala he tututonu.” (Tau Fakatai 16:31) Kua lata he tau leveki ke fakatoka e fakafifitakiaga he fakakite e fakalilifu ke he tau katofia Kerisiano ne motua hake ia lautolu. Moli, kua lata foki ia lautolu ne momotua ke fakatata e aga fakalilifu ki a lautolu ne fuata, mua atu ki a lautolu ne fua e matagahua ke leveki e fuifui mamoe.​—1 Peteru 5:2, 3.

16. Puhala fe ne fefakalilifuaki e tau matua mo e fanau?

¹⁶ Kua lata he fanau fuata ke fakalilifu e tau matua ha lautolu: “Ko mutolu na, ko e tau fanau, kia omaoma ke he tau matua ha mutolu ke he Iki, ha ko e mena tonu ni haia. Kia fakalilifu a koe ke he hau a matua tane, mo e hau a matua fifine, (ha ko e fakatufono fakamua haia ha ha i ai e talahauaga.) Kia mitaki ai a koe, kia fakatuleva e tau aho hau he nofo ai a koe ki luga he kelekele. Ko mutolu foki, ko e tau matua tane, aua neke fakahogohogomanava ke he fanau ha mutolu, ka kia leveki ai ke he tau kupu akonaki mo e tau kupu fakamafana he Iki.” Ke he taha fahi, fakalilifu he tau matua e fanau ha lautolu, ha kua tala age ki a lautolu ke ‘aua neke fakahogohogomanava ke he fanau ka kia leveki ai ke he tau kupu akonaki mo e tau kupu fakamafana he Iki.’​—Efeso 6:1-4; Esoto 20:12.

17. Ko hai ne kua lata ke foaki ki ai e “lilifu kua lafi ua”?

¹⁷ Ti kua lata foki ke fakakite e lilifu ki a lautolu ne gahua lahi he fekafekau ke he fakapotopotoaga: “Ko e tau patu kua pule fakamitaki, kia talahaua a lautolu kua lata mo e lilifu kua lafi ua, ka e au atu kia lautolu kua gahua ke he kupu katoa mo e fakaako atu.” (1 Timoteo 5:17) Taha e puhala ka fakakite e tautolu e lilifu nei he taute e mena ne talahau he Heperu 13:17: “Kia omaoma a mutolu ke he tau takitaki ha mutolu.”

18. Fehagai fefe a tautolu ki a lautolu i fafo he fakapotopotoaga?

¹⁸ Kua lata kia ia tautolu ke fakakite e lilifu ki a lautolu i fafo he fakapotopotoaga? E. Ke fakatai ki ai, kua hataki ki a tautolu: “Kia omaoma e tau tagata oti kana ke he tau tui ne mua.” (Roma 13:1) Ko e tau pule he lalolagi anei ne fakaata e Iehova ke pule ato hukui ai he Kautu hana. (Tanielu 2:44) Ti kua “ta atu [e tautolu] ke he tau tagata oti kana ha lautolu a tau mena; ko e poa kia lautolu kua lata ki ai e poa; ko e telu ki a lautolu kua lata ki ai e telu; ko e matakutaku kia lautolu kua lata ki ai e matakutaku; ko e lilifu kia lautolu kua lata ki ai e lilifu.” (Roma 13:7) Kua lata ke “fakalilifu a [ta]utolu ke he tau tagata oti kana.”​—1 Peteru 2:17.

19. Maeke fefe a tautolu ke “mahani mitaki” ke he falu mo e fakakite ki a lautolu e fakalilifu?

¹⁹ Moli kua lata ia tautolu ke fakalilifu foki a lautolu i fafo he fakapotopotoaga, kia mailoga la e mena ne peehi he Kupu he Atua: “Kia mahani mitaki a tautolu fakalata ke he tau aho ha i ai ia tautolu, ke he tau tagata oti kana, ka e au atu ke he faoa ne tua.” (Kalatia 6:10) Ti ko e puhala ne kua maeke ia tautolu ke “mahani mitaki” ke he falu ko e feaki mo e fakamakona e tau manako fakaagaga ha lautolu. (Mataio 5:3) Taute e tautolu e mena nei he omaoma ke he fakamanatuaga he aposetolo ko Paulo: “Kia lalilali atu a koe kia eke a koe mo tagata kua fiafia ki ai e Atua, ko e ekegahua nakai fai mena ke mā ai, kua fakatokatoka fakahako e kupu moli.” Ka fakaaoga fakamitaki e tautolu e tau magaaho oti ke fakamatala, ‘ke fakakatoatoa ha tautolu a fekau,’ kua nakai ni mahani mitaki a tautolu ke he tau tagata oti kana ka kua fakakite foki e lilifu ki a lautolu.​—2 Timoteo 2:15; 4:5.

Fakalilifu ki a Iehova

20. Ko e heigoa e mena ne tupu ki a Farao mo e hana kau, mo e ko e ha?

²⁰ Fakalilifu e Iehova hana tau mena momoui. Ti kua latatonu ni ia tautolu ke fakalilifu ki a ia. (Tau Fakatai 3:9; Fakakiteaga 4:11) Ne talahau foki he Kupu ha Iehova: “Ko lautolu kua fakalilifu mai kia au, to fakalilifu atu e au kia lautolu; ka ko lautolu kua fakavihia mai kia au, to talahaua a lautolu kua fakateaga.” (1 Samuela 2:30) He tala age ki a Farao a Aikupito ke fakatoka ke o e tau tagata he Atua, ne fakatagatalahi age a ia: “Ko hai kia a Iehova kia fanogonogo ai au ke he hana tau kupu?” (Esoto 5:2) He magaaho ne fekau e Farao hana kau ke fakaotioti e tau Isaraela, ne fakamaihi ua e Iehova e vai he Tahi Kula ma Isaraela. Ka e he mogo ne mumui e tau Aikupito, ne liu fakatafe e Iehova e vai. “Ko e tau kariota a Farao mo e hana tau kau kua liti e [Iehova] ke he tahi.” (Esoto 14:26-28; 15:4) Ti ko e mahani fakaikaluga ha Farao ke nakai fakalilifu a Iehova kua takitaki ke he fakaotiaga kelea hana.​—Salamo 136:15.

21. Ko e ha ne totoko a Iehova ki a Pelesara, ti ko e heigoa ne tupu?

²¹ Ne nakai mahalo e Patuiki ko Pelesara a Papelonia ke fakalilifu ki a Iehova. He kaiaga konahia, ne tauamuamu e ia a Iehova he inu uaina e kapiniu tapu auro mo e ario ne fofo mai he faituga i Ierusalema. Mo e he taute e ia e mena nei, ne fakaheke e ia e tau atua pouliuli. Ka e tala age e fekafekau ha Iehova ko Tanielu ki a ia: “Nakai fakatokolalo ai e finagalo hau. Ka kua fakatokoluga a koe ke he Iki he lagi.” He po ia ni ne kelipopo ai a Pelesara, ti uta kehe e kautu hana mai ia ia.​—Tanielu 5:22-31.

22. (a) Ko e ita he ha a Iehova ke he tau takitaki a Isaraela mo e tau tagata ha lautolu? (e) Ko hai ne fiafia a Iehova ki ai, mo e ko e heigoa e fua?

²² He senetenari ke fakamua aki, ne lauga e Patuiki ko Herota ke he toloaga, ti tauhea age a lautolu: “Ko e leo he atua, ka e nakai ko e tagata.” Ne nakai fakaheu he patuiki fakatokoluga ka e manako ke he fakahekeaga. He mogoia, ne ta “agataha a ia he agelu he Iki; he nakai uta e ia e fakahekeaga ke he Atua.” (Gahua 12:21-23) Ne fakalilifu ni e Herota a ia, nakai ko Iehova, ati mate ai. Ko e tau takitaki lotu he vaha ia kua nakai fakalilifu ke he Atua he pulega ke kelipopo hana Tama, ko Iesu. Iloa he falu pule ko e kupu moli ha Iesu ne fakaako ka e nakai muitua ki a ia, “ha ko e mena mua ha lautolu a manako ke he fakahekeaga mai he tau tagata, ka e tote e manako ke he fakahekeaga mai he Atua.” (Ioane 11:47-53; 12:42, 43) Ne nakai fakalilifu he motu katoa a Iehova po ke hana Hukui kotofa, ko Iesu. Ko e fua, ne nakai liu a Iehova ke fakalilifu a lautolu, he tiaki a lautolu mo e ha lautolu a faituga ke he moumouaga. Ka e fakamoui e ia a lautolu ne fakalilifu ki a ia mo e hana Tama.​—Mataio 23:38; Luka 21:20-22.

23. Ko e heigoa kua lata ia tautolu ke taute ke moui he lalolagi fou he Atua? (Salamo 37:9-11; Mataio 5:5)

²³ Ko lautolu oti ne manako ke moui he lalolagi fou he Atua ka mole e fakaotiaga he fakatokaaga nei kua lata ke fakalilifu ke he Atua mo e hana Tama, ko Iesu Keriso, mo e omaoma ki a laua. (Ioane 5:22, 23; Filipi 2:9-11) Ko lautolu nakai fakakite e lilifu pihia ka “vevehe kehe mai he motu.” He taha fahi, ko lautolu ne mahani hakohako ne fakalilifu mo e omaoma ke he Atua mo e Keriso ka “nonofo a lautolu ke he motu.”​—Tau Fakatai 2:21, 22.

He Fakamanatu

◻ Ko e heigoa e kakano ke fakalilifu ke he falu, mo e taute fefe e Iehova e mena nei?

◻ Fakalilifu fefe e Iesu mo Paulo e falu?

◻ Ko hai ne kua lata ke fakalilifu ki ai he vaha ha tautolu?

◻ Ko e ha kua lata ia tautolu ke fakalilifu ki a Iehova mo Iesu?

[Fakatino he lau 27]

Ne fakalilifu e Iehova a Aperahamo he fanogonogo ke he tau ole hana

[Fakatino he lau 28]

He tau fakamauaga tomafola, ne fefakalilifuaki e tane mo e hoana