Mai he Matua Fifine he Fonua ke he Tau Atua Fifine Tupuloga

KUA kitia mo e iloa nakai e koe e atua fifine i loto he fakatino he kili he mekasini nei? Ko ia ni ko Isisi, ko e atua matua fifine i tuai ha Aikupito. Kaeke kua ahi atu a koe ke he fale toka mena tuai po ke onoono ke he taha tohi he fakamauaga he vaha i tuai, liga kua fita he kitia e koe e tau tupua ne tuga e mena nei. Ka e manamanatu la ke he mena nei: To tukutuku hifo nakai a koe ki ai mo e tapuaki e atua fifine ko Isisi?

Kaeke kua nofo a koe ke he taha he tau lotu a Kerisitenitome, liga tuga ko e huhu kehe lahi a ia ki a koe. Kua liga lahi to mautali tumau a koe ko e tapuaki a koe ke he Tufuga, ko Ia ne vagahau atu ki ai, “Ha mautolu a Matua ha ha i luga he lagi.” (Mataio 6:9, King James Version) Ko e manatu ke tukutuku hifo ke he atua matua fifine kua liga kua tuga e mena kehe lahi, po ke mena vihiatia lahi foki. Ka e pete ni, ko e tapuaki pihia ke he atua fifine ko e tauteaga laulahi mahaki talimai he fakamauaga tuai katoa, mo e liga to ofomate lahi a koe ke iloa ko hai foki ne tapuaki ke he atua matua fifine lahi mahaki he vaha nei.

Ka e pete ia, fakamua to fakatutala ke he mena ia, kia lata a tautolu ke moua e falu mena he tau mena he tutuaga ia he kumikumi atu ke he laulahiaga he tapuaki ke he atua matua fifine he tau vaha i tuai. Kua tuga ko e faga tapuaki pehe nei ko e taha vahega mena fakamua lahi he lotu fakavai. Ko e tau fakatino talaga ikiiki mo e tau tupua telefua he tau atua matua fifine ne keli hake he tau tagata kumikumi ke he tau nonofoaga mai tuai i loto he kelekele mai i Europa katoa mo e mai he tau motu Metiteraneani ti hoko atu ki Initia.

Ko e Matua Fifine he Fonua kua onoono atu ki ai ko e punaaga mau he tau vahega momoui oti kana, kua foaki atu e moui mo e he magaaho ka mamate a lautolu ti liuaki atu ni ki a ia. Ha ko e mena ia, ne tapuaki atu ki a ia ka e ne matakutaku foki ni e tau loto. Ke kamata aki, ne tua ki ai fakamua, ko e hana tau malolo ke fakafua tama ne nakai moua mai he mahani fakatane mo e fifine. Ti kua, hagaao atu ke he tau tala tuai tupu mana, ne fanau mai e ia e tane ko Lagi ko e Matua Tane mo e taute ai mo hoana hana. Ne fanau mai he hoa tokoua nei e tau atua mo e tau atua fifine loga kua nakai fakaai ke totou.

Ko e Fakataiaga Fakamua Faka-Papelonia

I loto he vahega he tau atua ne mailoga pauaki he tau Papelonia, ko Iseta e atua fifine fakamua, kua tatai lahi mo e atua fifine tupuloga he tau Sumeria ko Inana. Kua kehe lahi, ko ia ua ko e atua fifine he tau, mo e atua fifine he fakaalofa mo e tino mitaki. I loto he hana tohi ko e Les Religions de Babylonie et d’Assyrie (Ko e tau Lotu ha Papelonia mo Asuria), ko e tagata Falani fakaako tokoluga atu ko Édouard Dhorme ne pehe hagaao ki a Iseta: “Ko ia ko e atua fifine, ko e fifine mitaki, ko e matua fifine loto fakaalofa hofihofi noa ne fanogonogo ke he liogi mo e hulalo ki mua he tau atua vale mo e fakatotonu hifo a lautolu. . . . Ne tokoluga lahi a ia ia lautolu oti kana, kua taute a ia ko e atua fifine he tau atua fifine, ko e patuiki fifine he tau atua oti kana, ko e pule katoatoa he tau atua he lagi mo e lalolagi.”

Ko e tau tagata ne tapuaki ki a Iseta ne vagahau atu ki a ia “ko e Taopou,” “Taopou Tapu,” mo e “Matua Fifine Taopou.” Ko e “Liogi Tagi Aue ki a Iseta” he tau Sumeria-Akatia i tuai ne talahau pehe: “Ne liogi au ki a koe, Ma Fifine Mitaki he tau fifine mitaki na e, atua fifine he tau atua fifine. Ma Iseta na e, patuiki fifine he tau tagata oti kana. . . . Ma pule he tau malolo oti kana he atua na e, ko ia ne pulou e foufou patuiki he pule katoatoa. . . . Ko e tau fale tapuaki, tau nonofoaga tapu, tau vala fonua tapu, mo e tau tulana kia fanogonogo mai ki a ko e. . . . I fe kua nakai ha ha i ai hau a talagaaga fakafifitaki? . . . Kia kitia mai au Ma haku a Fifine Mitaki na e; kia talia haku a tau liogi.”a

Kua Folafola atu e Tapuaki Atua Matua Fifine

Ko e tagata kumikumi ke he fahi uta ko Édouard Dhorme kua vagahau atu ke he “laulahiaga he tapuaki a Iseta.” Kua folafola atu ki Mesopotamia katoa, mo e ko ia ni ko Iseta po ke tau atua fifine ne higoa kehekehe ka e tatai ni e tau mahani ne tapuaki i Aikupito, Foinike, mo Kanana, pihia foki i Anatolia (Asia Tote), Heleni, mo Italia.

Ko e atua matua fifine fakamua ne tapuaki ki ai i Aikupito a Isisi. Ne tohia he tagata fakamauaga tala tuai ko H. G. Wells: “Tokologa e tau tagata ne tuku atu e loto katoatoa ne futiaki ki a Isisi, ne omonuo ha lautolu a tau momoui ki a ia. Ne tutu hana tau tupua i loto he tau faituga, ne fakafoufou patuiki ha ko e Patuiki Fifine he Lagi mo e kua lukuluku e tama mukemuke ko Horusi i loto he hana tau lima. Ne puho lahi e kanela mo e matulutulu hifo i mua ia ia, mo e tau mena taute poa ne talaga mai he mena taute aki e kanela ne tautau i luga he tulana.” (The Outline of History) Kua talahaua lahi mahaki e tapuaki ha Isisi i Aikupito. Ti kua folafola atu foki ke he fahi katoa he Metiteraneani, mua atu i Heleni mo Roma, kua hoko atu foki ke he fahi lalo mo e fahi tokelau ha Europa.

I Foinike mo Kanana, ne haga lahi e tapuaki ke he atua matua fifine ko Asatorete, po ko Asatate, ne pehe ai ko e hoana ha Paala. Kua tuga hana fakatataiaga faka-Papelonia, ko Iseta, ko ia ua ko e atua fifine he tau mo e he tupuloga. I loto he tau fakamauaga toka i tuai a Aikupito ne moua ne ui aki a Asatate ko e fifine mitaki he lagi mo e patuiki fifine he tau lagi. Ne taute ai e tau Isaraela ke tau tumau ke totoko atu ke he tau mena fakama pikitia he tapuaki he atua fifine tupuloga nei.

Ke he fahi tokelau lalo i Anatolia, ko e mena ne tatai atu ki a Iseta a Sipele, kua iloa ai ko e Matua Fifine Lahi Mahaki he tau atua. Ne ui foki a ia ko e Fakatupu Maiaga Katoatoa, ko e Foakiaga Kai Katoatoa, ko e Matua Fifine ha lautolu oti kua Uhoaki. Mai i Anatolia ko e tapuaki muitua tagata ha Sipele kua folafola mua ki Heleni mo e hoko atu ai ki Roma, ne fakahao mai ai he kavi ia ati hoko mai ke he Vaha Nei. Ke he tapuaki he atua fifine tupuloga nei ne fakalataha ki ai e koli kua nakai fai taofiaga, ne helehele pauaki he ekepoa e tau tino, kua moumou ni e lautolu ha lautolu a tau momouiaga ke taute a lautolu mo tau ekepoa, mo e tau foleniaga kua ha ha i ai e fakatino talaga fakatai ke he atua fifine kua uta takai mo e lahi he lilifu fulufuluola.b

Ne tapuaki e tau Heleni he vaha pouli ke he atua Matua Fifine he Fonua ne ui ko Kaea. Ka e mai he tau atua ne mailoga pauaki e lautolu kua fakalataha ki ai e tau atua fifine tuga a Iseta, tuga a Afarotite, ko e atua fifine he tupuloga mo e fakaalofa; Atenai, ko e atua fifine he tau; mo Temeta, ko e atua fifine he gahua fonua.

I Roma, ko Venusi e atua fifine he fakaalofa mo e, ha ko e mena ia, ne tatai ke he Afarotite Heleni mo e Iseta he tau Papelonia. Ka e pete ni, ko e tau Roma, ne tapuaki foki ke he tau atua fifine ko Isisi, Sipele, mo Mineva (Atena Heleni), ko lautolu oti kana ne fakaata mai ke he taha puhala po ke taha foki, ne tuga e patu fakamua ha Papelonia ko Iseta.

Kua maaliali mitaki, ke he tau afe he tau tau, ko e tapuaki ke he atua matua fifine ko e totoko malolo lahi ke he tapuaki mea he Tufuga lahi mahaki, ko Iehova. Kua mate kia e tapuaki ke he atua matua fifine lahi mahaki? Po kua hao mai kia ati hoko mai ke he vaha nei? Fakamolemole kia fakaholo atu e totou.

[Tau Matahui Tala]

[Fakatino he lau 3]

Ko ISETA ha Papelonia ne fakakite mai a ia tuga e fetu

[Credit Line]

Fakamokoi mai he The British Museum

[Fakatino he lau 4]

Ko ISISI ha Aikupito fakalataha mo e atua tama mukemuke ko Horusi

[Credit Line]

Musée du Louvre, Paris