Kotofaaga he Fifine i Loto he Tau Tohiaga Tapu
“To ui a ia ko e fifine, ha ko e mena uta a ia mai he tane.”—KENESE 2:23.
1, 2. (a) Kua manamanatu e falu tagata ko e onoono fefe e Tohi Tapu ke he tau fifine? (e) Ke lago tatai, ko e heigoa e fakatataiaga kua lata ke taute, mo e ko e heigoa ne talahau mai he taha tohi fakamaama tala?
KUA onoono fefe e Tau Tohiaga Tapu ke he tau fifine? Kua kehekehe e tau manamanatu ke he mena nei. Kua talahau mai e taha tohi he magaaho ku kua mole ke he tala nei: “Ko e manatu ne fita he toka loto he magaaho nei ko e taute fakateaga he Tohi Tapu e tau fifine.” Kua pehe e falu tagata ko e i loto ua he hana tau vala Heperu mo e Heleni, kua tatai e malolo he Tohi Tapu ke he tau fifine. Kua moli kia e mena nei?
2 Ke lago tatai mitaki, kua lata lahi ni fakamua ke kumikumi ne fefe e tau tauteaga ke he tau fifine he vaha loto he tau tagata kua nakai tapuaki ki a Iehova he tau vaha faka-Tohi Tapu. I loto he falu he tau fakalatahaaga maama i tuai ne taute e tapuaki ke he atua matua fifine, ne fakalilifu e tau fifine ko e tau fakataiaga he tupuloga. Kua tuga ko e tokoluga e taofi mau ki a lautolu ko e lilifu lahi i Papelonia mo Aikupito. Ka e ke he falu matakavi ne nakai mitaki lahi ha lautolu a tau tutuaga. I Asuria i tuai ne maeke ai e tagata tane ke tuku kehe hana hoana ka manako ni a ia ki ai, mo e tamate foki a ia kaeke kua nakai fakamoli a ia. I fafo he loto kaina, kua lata ni a ia ke tui e ufiufiaga mata. I loto i Heleni mo Roma, ko e tau fifine maukoloa ni hokoia, tokologa mai ko e tau fifine kapitiga fakataka he tau tagata tane tutu tokoluga, po ke tau fifine fakataka he vahega tokoluga, ne maeke ke moua e tau fakaakoaga ne moua e olioli he falu vala ataina. Ha kua pihia, kua hauhau lahi ke totou i loto he The New International Dictionary of New Testament Theology: a“Ke kehe lahi mai he falu he tau (lotu) he fahi uta he lalolagi, ko ia [ko e fifine i loto he Tau Tohiaga Tapu Heperu] ne kitia ai kua tuga e tagata mo e ko ia ko e hoa he tagata tane.” Ne mahino lahi e talahauaga ke he mena nei i loto he tohi fakahiku he Tau Tohiaga Tapu Heperu, ke he mena ne fakamama mai he perofeta a Iehova ko e hoana he tagata tane ko e hana a “hoa,” kua lafi atu: “Mo e ko e hoana he hau a vaha fuata kia nakai afo he taha.”—Malaki 2:14, 15, NW.
Ne Tufugatia ko e Vala he Fakakatoatoaaga he Tagata Tane
3 mo e matahui tala. (a) He mole mai he tufugatia a Atamu, ko e heigoa e gahua ne kotofa e Iehova ki a ia? (e) Pete ni ne nakai la fai hoana a ia, ko e heigoa kua moli ki a Atamu fakamua ato tufugatia a Eva, mo e heigoa kua moli foki ia “Atamu fakamui” ko Iesu?
3 Hagaao ke he Tohi Tapu, ne tufugatia e Iehova a Atamu mai he “efuefu he kelekele” mo e tuku a ia i loto he kaina ko Etena, ke gahua ai. Ne tamai he Atua e tau manufavale he fonua mo e tau manu lele ki a Atamu ke maeke a ia ke onoono fakamitaki ki a lautolu mo e age ki a lautolu e tau higoa. He vaha he tau magaaho kua fakaata a Atamu ke taute e mena nei, kua nofo tokotaha ni a ia. Ma e kotofaaga ne moua e ia mai ia Iehova he magaaho ia, kua mitaki katoatoa a ia, katoatoa, nakai noa mo e ha mena.b Ne “nakai moua ha lagomatai ke lata mo ia.”—Kenese 2:7, 15, 19, 20.
4, 5. (a) He magaaho kua nakai mitaki ai a Atamu ke nofo tokotaha, ko e heigoa ne taute e Iehova? (e) Ko e heigoa e kotofaaga ke he vaha loa i mua ne age e Iehova ki a Atamu mo Eva, mo e ko e heigoa kua lata ia laua ke taute?
4 Ka e pete ni, he mole e falu magaaho, ne tukuogo e Iehova kua “nakai mitaki ke tokotaha e tagata,” mo e fakaholo atu a ia ke foaki atu ki a Atamu e hoa ke kau fakalataha mo ia ke he tau gahua kua ha ha i mua. Ne fakamohe e ia a Atamu, ne uta kehe mai e taha he hana tau hui kahokaho, mo e talaga mai ai e fifine, ‘ko e hui ni he hui a Atamu, mo e kakano he hana kakano.’ He mogoia ne moua ai e Atamu “e lagomatai,” “ke lata mo ia,” po ke vala he fakakatoatoaaga. “Kua fakamonuina foki he Atua a laua, mo e pehe atu e Atua kia laua, Kia fanau a mo e fakatokologa, kia fakapuke foki e lalolagi, mo e kautu ki ai; kia pule foki ke he tau ika he tahi, mo e tau manu lele he pulagi, katoa mo e tau mena momoui oti kua totolo ke he kelekele.”—Kenese 1:25, 28; 2:18, 21-23.
5 Kia mailoga la, ne age e kotofaaga nei ki a “laua,” tokoua ko e tagata tane mo e fifine. Ne nakai fakakaupa ha laua a kau fakalataha ke fakapuke ni e lalolagi. Ne fakalataha ki ai foki e fakakautuaga ke he fonua he lalolagi mo e fakagahuahua e pule kua lata ki luga he tau mena momoui tokolalo. Ne lata ai mo e tau fuafuaaga iloilo mo e fakaagaga, mo e ha ha i ai tokoua he tagata tane mo e fifine e tau mena kua lata ma e tauteaga fakapapahi he tau mena nei ke fakatatai atu ke he finagalo he Atua.
Ko e Kotofaaga Lata Moli he Fifine
6. (a) Ko e heigoa ne fakakite mai he Tohi Tapu hagaao ke he fakafehagaiaga he malolo he tino he tagata tane mo e he fifine? (e) Ato mitaki mai fefe e maamaaga he tau fifine ke maeke ai ke talia e fakatokaaga he tau mena a Iehova?
6 E moli, ke fakakautu atu ke he fonua he lalolagi kua lata foki mo e malolo he tino. I loto he hana pulotu nakai fakakaupa, ne tufugatia e Iehova a Atamu fakamua, ti ko Eva. Ne tufugatia mai a ia “he tane,” “kua eke ia ha ko e tane,” mo e kua kitia moli ko e tote e malolo he tino mai he tagata tane. (1 Timoteo 2:13; 1 Korinito 11:8, 9; fakatatai 1 Peteru 3:7.) Ko e mena moli nei ne tuga kua uka e tokologa he tau fifine kumi tataiaga taha, mo e falu he tau fifine foki, ke talia. To fiafia lahi moli a lautolu kaeke ke lali a lautolu ke maama ko e ha ne fakatoka pihia ai e Iehova e tau mena ke he puhala nei, ti kua talia ai ha lautolu a kotofaaga ne age he Atua. Ko e tau tagata ne gugu ke he tau fakatokatokaaga mena he Atua kua liga fakatatai atu ke he taha manu lele lologopo kua fofolo ti nofo he hana fata ha kua nakai malolo lahi ke tuga e tuaki, ka e nakai lele atu ke he la akau tokoluga mo e lologo fakaaue ma e taleni kehe lahi ne age he Atua ki ai.
7. Ko e ha kua tu ai a Atamu he tuaga mitaki ke fakagahuahua e tuaga he ulu ki luga ia Eva mo e tau fanau ka fanau mai, ka e, ko e fakakelea kia he mena nei a Eva?
7 Fakamua to tufugatia a Eva, ne nakai mahalohalo ai kua fita he iloa lahi e Atamu e mahani he moui. He vaha he magaaho nei, kua age e Iehova ki a ia e falu fakatonutonuaga pauaki. Kua lata a Atamu ke fakailoa atu e tau mena nei ke he hana hoana, ti kua taute ai tuga e uta kupu he Atua. Kua lata moli ai, kua lata a ia ke taute e takitakiaga i loto he tau mena oti kana hagaao ke he tapuakiaga mo e tau gahua he mahani fakaatua kua lata ia laua ke taute fakalataha mo e onoonoaga ke taute oti ha laua a kotofaaga. He magaaho ka fanau mai e tau fanau, to taute ai ni a ia ko e ulu he magafaoa. Ka e to nakai fakakelea he mena nei hana hoana. Ka e kehe mai, to taute ai mo mena kua aoga lahi ki a ia ha kua fai tagata ke lagomatai a ia he magaaho ka fakaaoga e ia hana pule malolo ne age he Atua ki luga he hana tau fanau.
8. Ko e heigoa e fakatokaaga he tau mena he atua ne tohia mai i loto he Tohi Tapu?
8 Hagaao ke he fakatokaga he tau mena he atua, kua tali ni a Atamu ki a Iehova, nofo i lalo he ulu ha Atamu a Eva, mo e tau fanau oti ne eke ke nofo i lalo he tau takitakiaga he ha lautolu a tau mamatua, mo e nofo i lalo he tagata e tau manu. Ko e tagata tane mo e fifine ne fai kotofaaga a laua tokoua, mo e maeke ai takitokotaha ke moui mo e fiafia mo e aoga lahi e moui. Ha kua, ‘taute e tau mena oti mo e mahani mitaki mo e ke he fakatokatokaaga mitaki.’—1 Korinito 11:3; 14:33, 40 (NW) matahui tala.
Ne Fakakeukeu he Agahala e Kotofaaga he Fifine
9, 10. Ko e heigoa ne tupu mai he mokulu e tagata tane mo e fifine ke he agahala, mo e ko e heigoa ne tupu mai he mena nei ma e tau fifine tokologa?
9 E moli, ko e hokomaiaga he agahala mo e nakai mitaki katoatoa ki loto he Parataiso fakamua ne fakakelea ai e fakatokaaga mitaki lahi he tau mena. (Roma 7:14-20) Ne tamai ai e tau mena uka ma e tagata tane totoko mo e hoana nakai omaoma hana. (Kenese 3:16-19) Tali mai he magaaho ia, tokologa e tau tagata tane ne fakaaoga fakakelea ha lautolu a tuaga tonu he ulu, ti kua hoko mai lahi ai e matematekelea ke he tau fifine mai he tau vaha katoa.
10 Ha kua kitia tuai e mena nei ka tupu mai he agahala, ne pehe atu a Iehova ki a Eva: “Ka e hagaao atu hau a manako ke he tane hau, to pule foki a ia kia koe.” (Kenese 3:16) Ko e pule lahi fakakelea nei ko e fakagahuahauaga nakai tonu he tuaga he ulu. Ne fakaata mai e tutuaga agahala lahi he tagata tane mo e pihia foki e nakai mitaki katoatoa he fifine, ha ko e he falu a magaaho ne matematekelea e tau fifine ha kua lali a lautolu ke uta e pule malolo he tau tane ha lautolu.
11. Ko e heigoa kua moli ke he tau fifine tokologa, mo e ko e heigoa kua tohi he taha tagata tohi tala hagaao ke he tau fifine he tau vaha he tau tupuna he tohi tapu?
11 Ka e he tau mena ne tapiki ke he tau mahani he Tohi Tapu, tokologa e tau fifine ne moua e loto mamakona mo e fiafia lahi. Kua pihia foki e mena nei he tau vaha he tau tupuna tohi tapu. I loto he hana tohi La Bible au Féminin (Ko e Tohi Tapu i Loto he Hagahaga Fifine), kua tutala ke he vaha ia e tagata tohi tala ko Laure Aynard he tohi: “Ko e mena ne mua atu e maali lahi mai i loto he tau fakamauaga nei ko e kotofaaga aoga lahi ne taute he tau fifine, ko e ha lautolu a tuaga tokoluga ke he tau mata he tau tupuna tohi tapu, ha lautolu a kamataaga loto malolo, mo e ataaga mitaki he tau mena ne momoui ai a lautolu.”
Tau Fifine i Lalo he Matafakatufono ha Mose
12, 13. (a) Ko e heigoa e tuaga he tau fifine i lalo he Matafakatufono ha Mose? (e) Fefe e tau mena fakaagaga ne moua he tau fifine i lalo he Matafakatufono?
12 Hagaao ke he tau matafakatufono ha Iehova ne age he puhala mai ia Mose, kua lata e tau hoana ke “fakahele.” (Teutaronome 13:6) Ko e lilifu ki ai he tau hoana ko e mena kua lata ke fakalilifu ki ai ke he tau mahani fakatane mo e fifine, mo e nakai lata ke fakaaoga fakakelea ha fifine ke he mahani fakatane mo e fifine. (Levitika 18:8-19) Ne tatai ni e tau tane mo e tau fifine ki mua he Matafakatufono kaeke kua moua ai ko e holifono ke he mahani faivao, feuaki he faoa toto tata, po ke feuaki he tagata mo e manu. (Levitika 18:6, 23; 20:10-12) Kua ui mai e poakiaga ke lima aki ke tatai e fakalilifu ka age ke he matua tane mo e matua fifine.—Esoto 20:12.
13 I luga he tau mena oti, ne foaki atu he Matafakatufono ke he tau fifine e tau mena katoa ke ati hake ha lautolu a tau mena fakaagaga. Ne lagomatai mai he totouaga he Matafakatufono a lautolu. (Iosua 8:35; Nehemia 8:2, 3) Ne ui mai ki a lautolu ke taute e tau fakafiafiaaga fakalotu. (Teutaronome 12:12, 18; 16:11, 14) Ne kau fakalataha a lautolu ke he tau Sapati he tau fahi tapu takitaha mo e maeke ke uta e omonuo he Naseri. (Esoto 20:8; Numera 6:2) Ne fai fakafehagaiaga a lautolu mo Iehova mo e liogi atu ki a ia takitokotaha.—1 Samuela 1:10.
14. Ko e heigoa ne talahau he tagata fakaako tokoluga faka-Tohi Tapu Katolika hagaao ke he tau mena he tau fifine Heperu, mo e heigoa kua maeke ke pehe hagaao ke he kotofaaga he fifine i lalo he Matafakatufono?
14 He vagahau hagaao ke he tau fifine Heperu, kua tohi e tagata fakaako tokoluga ke he Tohi Tapu Katolika ko Roland de Vaux: “Kua to moli lahi e tau gahua uka oti he loto kaina ki a ia; ne leveki e ia e tau fuifui, ne gahua ke he tau fonua, ne tunu e tau kai, taute filo, mo e pihia atu. Ko e tau gahua fakaagitau oti nei, ka e pete ni, kua mamao mai he tuku ki lalo hana tuaga, ne moua e ia e mailogaaga. . . . Mo e tau kupu uho ia kua tuku mai ki a tautolu e kitiaga fakaku ki loto he fakafetuiaga he moui he magafaoa kua fakakite ko e hoana Isaraela kua ofania mo e fanogonogo ki a ia hana tane, mo e taute e ia (tane) ke tatai mo ia. . . . Mo e kua nakai ha ha i ai e mahalohalo ko e mena ne famahani mau ki ai e fakatino nei. Ti ko e fakaataataaga fakamoli ke he fakaakoaga ne fakamau ko e tapu i loto ia Kenese, ko e mena ne pehe mai ai ne tufugatia he Atua e fifine tuga ko e hoa lagomatai ma e tagata tane, ke tapiki atu a ia ki a ia (Kenese 2:18, 24); mo e ko e veveheaga fakahiku ha Fakatai kua lologo e tau fakahekeaga ke he hoana mitaki he loto kaina, ne fakamonuina atu hana tau fanau, mo e ko e mena tokoluga ke he loto he hana tane (Fakatai 31:10-31).” (Ancient Israel—Its Life and Institutions) Kua nakai fai lekua, he magaaho ne muitua ke he Matafakatufono a Isaraela, ne nakai taute fakakelea e tau fifine.
Tau Fifine ne Mua Atu
15. (a) Kua fakatai fefe e mahani ha Sara ke he fakafetuiaga tonu he vaha loto he tane mo e hana hoana? (e) Ko e ha e tau mena ne tupu ki a Raava kua mua atu e lata ke mailoga?
15 Kua toka i loto he Tau Tohiaga Tapu Heperu e tau fakataiaga loga he tau fifine ne mua atu ne fekafekau ke he Atua ko Iehova. Kua foaki mai e Sara e fakataiaga mitaki ko e maeke fefe e fifine mahani atua ke nofo taha i lalo he hana tane mo e he magaaho taha kua lagomatai lahi ki a ia (tane) ke taute e tau fifiliaga. (Kenese 21:9-13; 1 Peteru 3:5, 6) Kua lata lahi ke mailoga e mena ne tupu ki a Raava. Kua tuku atu e fakakiteaga ko e pikopiko e hokotakiaga ko e fili kili tagata a Iehova mo e malolo ke he tau fifine. Nakai ko e Isaraela e fifine fakataka ko Raava. Nakai ni talia hokoia e Iehova a ia ko e tagata tapuaki ka e, ha ko e tua lahi mahaki hana, ne fakakite mai he tau gahua mo e fakalataha ki ai e liliuaga he puhala he moui, ati tukuogo ai e ia a ia ko e tututonu. Ke lafi ki ai, ne taui atu e ia a ia mo e monuina kua nakai mahani ki ai he taute a ia mo tupuna fifine he Mesia.—Mataio 1:1, 5; Heperu 11:31; Iakopo 2:25.
16. Ko e heigoa ne fakakite mai he fakatai a Apikaila, mo e ko e ha ne lata tonu ai e puhala ne taute e ia?
16 Ko e fakataiaga ke he mena moli ko e nakai ui mai a Iehova ke he hoana ke nofo matapouli i lalo ke he hana a tane, pihia e mena ne tupu ki a Apikaila. Ko e tagata tane maukoloa e tane hana, mo e tau fuifui mamoe lalahi mo e tau koti. Ka ko e “tagata mahani uka a ia, ti kelea hana tau mena ne fa eke.” Ne nakai talia a Apikaila ke muitua ke he puhala kelea he hana tane. Kua fakakite e lotomatala, logonaaga mitaki, loto holoilalo, mo e loto makaukau, ti kua taofi e ia e tutuaga ne maeke ke matematekelea lahi hana loto kaina, mo e kua fakamonuina lahi mahaki e Iehova a ia.—1 Samuela 25:2-42.
17. (a) Ko e heigoa e monuina ne mua atu e maali ne moua he falu he tau fifine i Isaraela? (e) Ko e heigoa e fakaakoaga kua ha ha i ai i loto he fakatai ha Miriama ma e tau fifine Kerisiano kua liga moua e taha monuina he fekafekauaga?
17 Gahoa mai e tau fifine ne taute foki mo tau perofeta fifine. Pihia e mena ne tupu ki a Tapora, he atu vaha he tau Fakafili. (Fakafili, tau veveheaga 4 mo e 5) Ko e perofeta fifine a Hulata i Iuta, he magaaho ku fakamua to fakaoti a Ierusalema. (2 Tau Patuiki 22:14-20) Ko e mena ne tupu ki a Miriama kua lata lahi ke mailoga. Pete ni ne vagahau mai hagaao ki a ia tuga e perofeta fifine, kua fakafano mai e Iehova, kua kitia moli lahi ne taute he monuina nei a ia ke ulu fua he taha magaaho. Ne kaumahala a ia ke kitia e pule malolo ha Iehova ne tuku atu ke he hana tugaane tote ko Mose ke takitaki a Isaraela, mo e fakahala ai a ia ma e mena ia, pete ni kua kitia moli ne tokihala a ia mo e kua liuaki mai.—Esoto 15:20, 21; Numera 12:1-15; Mika 6:4.
Tau Fifine i Lalo he Lotu Faka-Iutaia
18, 19. Ko e heigoa e tutuaga he tau fifine i lalo he lotu Faka-Iutaia, mo e tupu mai fefe e mena nei?
18 Tuga he kitia e tautolu, ne puipui he Matafakatufono a Mose e tau tonu he tau fifine mo e, he magaaho ne muitua ki ai, ne fakaata e tau fifine ke takitaki e tau momoui tokotoko mitaki. Ka e he mole e tau magaaho, mua atu he mole e fakaotiaga a Ierusalema he tau 607 F.V.N., ne tupu hake ai e lotu Faka-Iutaia, ne fakave lahi ki luga he tau mahani toka tuai ka e nakai mai he Matafakatufono tohia a Iehova. Mai he senetenari ke fa aki F.V.N., ne uta lahi ki loto he lotu Faka-Iutaia e tau fakaakoaga fakataitai Heleni. Ti hoko atu fakahaga nakai onoono lahi e tau tagata fakaako fakataitai Heleni ke he tau tonu he tau fifine, ti ko e mena ne tupu kua to hifo lahi e tutuaga he tau fifine i loto he lotu Faka-Iutaia. Mai he senetenari ke tolu aki F.V.N., kua kamata e tau fifine ke vevehe kehe mai he tau tagata tane i loto he tau sunako Iutaia mo e fakalolelole ke nakai totou e Toraha (Matafakatufono a Mose). Kua talahau tonu mai he Encyclopaedia Judaica: “Ti ko e mena ne tupu mai gahoa e tau fifine ne fai fakaakoaga.” Kua fakave fakamua ni e fakaakoaga ma e tau tama tane.
19 I loto he hana tohi Jerusalem in the Time of Jesus (Ierusalema he Vaha a Iesu) kua tohi a J. Jeremias: “Ke he tau mena oti, ko e tutuaga he tau fifine i loto he fakamauaga fakalotu kua mitaki lahi ke talahau ke he mena fatiaki tumau nei: ‘Tau fifine, (Motu Kehe) tau tupa mo e tau fanau.’ . . . Kia lafi atu foki a mautolu ke he tau mena oti nei kua loga lahi e tau manamanatu kelea ne talahau mai ke he tau fifine. . . . Ti kua ha ha i ai ia mautolu ha ko e tau mena ia, e manamanatuaga ko e lotu Faka-Iutaia i loto he vaha a Iesu ne tokolalo lahi foki e manamanatu ke he tau fifine.”
Tau Fifine Fakamoli ne Fakatalitali ke he Mesia
20, 21. (a) Pete ni ko e fakavihia e tau manamanatuaga he tau takitaki lotu Iutaia ke he tau fifine, ko hai ne moua ke he vaha loto ia lautolu ne kitekite he magaaho kua tata mai e Mesia? (e) Kua fakakite he heigoa ko e ha ha ia Elisapeta mo Maria e mahani atua fakamoli lahi ne hokulo?
20 Ko e manamanatuaga fakavihia nei ke he tau fifine e taha puhala kua taute he tau rapai Iutaia ke ‘vevete . . . e kupu he Atua ke he tau kupu toka tuai ha lautolu.’ (Mareko 7:13) Ka e pete ni ko e ha ha i ai e mena kelea nei, he tata mai e magaaho ma e hauaga he Mesia, falu he tau fifine mahani atua ne matakaki lahi ke kitekite. Taha mai ia lautolu nei ko Elisapeta, ko e hoana he ekepoa Levi ko Sakaria. Ko ia mo e hana tane ne “tututonu foki a laua tokoua ki mua he Atua, kua oma e laua e tau poaki mo e tau fakatufono oti he Iki.” (Luka 1:5, 6) Ko Elisapeta ne fiafia a Iehova ki ai, pete ni ne tufua mo e kua motua foki e tau tau, kua taute a ia mo matua fifine ha Ioane Papatiso.—Luka 1:7, 13.
21 Ne omoi he agaga tapu, hokulo e fakaalofa ne talahau e Elisapeta ma e taha fifine mahani atua he vaha hana, ko e matakainaga ne fakahigoa ko Maria. He magaaho, hagaao ke he fakaotiaga he 3 F.V.N., ne fakailoa atu he agelu ko Kaperielu ki a Maria to fakafua mai he mana e tama (Iesu), ne vagahau atu ki a ia, “Ko koe kua ofania,” ti lafi atu: “ha ha ia koe e Iki.” Nakai leva he mole ai, ne ahi atu a Maria ki a Elisapeta, ko ia ne fakamonuina a ia mo e tama kua nakai la fanau mai kua fakafua e ia, kua ui aki a Iesu ko e “Iki” hana, fakamua foki to fanau mai a ia. Ke he mena ia, kua pa mai ia Maria e talahauaga fakaheke ki a Iehova kua ha ha i ai e fakakiteaga maali moli mo e hokulo he loto fakamoli lahi he mahani atua hana.—Luka 1:28, 31, 36-55.
22. He mole mai e fanauaga a Iesu, ko e heigoa ne fakakite he fifine ne matakutaku ke he Atua ko ia taha ia lautolu ne fakatalitali ke he Mesia?
22 He magaaho kua fanau mai a Iesu mo e tamai e Maria a ia ke he faituga i Ierusalema ke foaki ki mua ha Iehova, ko e taha foki e fifine matakutaku ke he Atua, ko e perofeta fifine motua ko Ana, ne talahau hana loto olioli. Ne tuku atu e ia e fakaaue ki a Iehova mo e vagahau atu hagaao ki a Iesu ke he tau tagata oti ne fakatalitali lahi ke he Mesia ne mavehe ki ai.—Luka 2:36-38.
23. Ne vagahau fefe e aposetolo ko Peteru ke he tau fifine he vaha fakamua ato vaha Kerisiano ne mahani fakamoli, mo e ko e heigoa e tau huhu ka kumikumi ki ai i loto he tala ka mui mai?
23 Ha kua, tata mai e magaaho ma e fekafekauaga a Iesu ke he lalolagi, kua ha ha agaia i ai e “tau fifine tapu . . . ne amaamanaki ke he Atua.” (1 Peteru 3:5) Falu mai he tau fifine nei ne taute mo tau tutaki a Keriso. Taute fefe e Iesu a lautolu? Mo e kua ha ha i ai kia e tau fifine he vaha nei kua loto kolikoli lahi ke talia ha lautolu a kotofaaga tuga ne tohia mai i loto he Tohi Tapu? To kumikumi ke he tau huhu nei e tala ka mui mai.
[Tau Matahui Tala]
a Volume 3, lau tohi 1055.
b “Ka ko e Atamu fakamui,” ko Iesu Keriso, ko e tagata tane mitaki katoatoa, tagata tane katoatoa, pete ni ne nakai fai tagata mo hoana.—1 Korinito 15:45.
Tau Huhu Fakamanatu
◻ Ne kehe fefe e tauteaga ke he tau fifine i Isaraela mai he falu motu?
◻ Ko e heigoa e tau tutuaga kua lata ha Atamu mo Eva, mo e ko e ha?
◻ Ko e heigoa e tuaga he tau fifine Isaraela i lalo he Matafakatufono, mo e kua fakakelea fakaagaga kia a lautolu?
◻ Ko e heigoa e falu fakaakoaga ne maeke ke fakaako mai he tau momoui he tau fifine ne mua e maali i loto he Tau Tohiaga Tapu Heperu?
◻ Ko e heigoa e tau fakataiaga mitaki he tua kua maeke ke moua pete ni ne kehe e onoonoaga he lotu Faka-Iutaia?
[Puha he lau 10]
“KO E FIFINE KUA MATAKUTAKU KIA IEHOVA”
“10 Ko e fifine mahani mitaki, ko hai kia kua moua? Kua mua ue atu e mena ke fakafua aki a ia ke he tau penina. 11 Kua tua kia ia e loto he hana tane; nakai nofogati a ia ke he tau koloa. 12 Kua mahani mitaki a ia kia ia ka e nakai mahani kelea ke he tau aho oti he hana moui. 13 Kua kumi e ia e tau fulu mamoe mo e tau lino; kua gahua ai hana tau lima mo e fiafia. 14 Kua lata a ia mo e tau foulua he tau tagata fakafua koloa; kua mamao e mena kua tamai ai e ia hana tau mena kai. 15 Kua matike a ia ka kua po agaia ni mo e ta age e ia e tau mena kai ke he hana magafaoa; mo e gahua kua kotofa ke he hana tau fekafekau fifine. 16 Kua manamanatu a ia ke he fonua, ti moua ai e ia; ko e tau fua he hana tau lima kua to ai e ia e uluvine. 17 Kua pipi e ia hana tokupu ke he malolo; kua fakamalolo ai e ia hana tau lima. 18 Kua iloa e ia kua mitaki hana tau mena fakafua; nakai mate hana lamepa ke he po. 19 Kua tuku atu e ia hana tau lima ke he akau ne vakai ai e tau kala lino; mo e toto atu hana tau lima ke he mena ne lilo aki e filo. 20 Kua fofola atu e ia hana tau lima kia lautolu ne matematekelea; kua tuku atu foki e ia hana tau lima ke he tau tagata nonofogati. 21 Nakai matakutaku a ia he kiona ha ko e hana magafaoa; ha kua tapulu ai hana magafaoa oti ke he tau tapulu kula momoho [fatuakiua, NW]. 22 Kua eke e ia e tau ie kafu māna; ko e ie lino mo e ie kula uhi, ko e hana tau tapulu haia. 23 Kua iloa hana tane ke he tau gutuhala, ka nofo ai a ia fakalataha mo e tau patu he motu. 24 Kua eke e ia e tau tapulu lino, mo e fakafua ai e ia; kua ta age foki e ia e tau pipi ke he tagata fakafua koloa. 25 Ko e malolo mo e lilifu kua eke ia mo tau tapulu hana; kua kata foki a ia ke he tau aho kua toka mai i mua. 26 Kua vagahau a ia mo e iloilo; ha ha i ai ke he hana alelo e fakatufono he fakaalofa. 27 Kua kitekite fakamitaki a ia ke he tau mahani he hana magafaoa; nakai kai foki a ia e tau mena kai mo e mahani teva. 28 Kua tutu mai e fanau hana mo e fakaaue atu kia ia; ko e hana tane foki kua fakaheke atu kia ia, kua pehe age. 29 Tokologa e fifine ne mahani mitaki, ka e homo atu a koe kia lautolu oti. 30 Ko e fulufuluola ko e fakavai haia, ko e tino mitaki ko e mena fakateaga haia; ka ko e fifine kua matakutaku kia Iehova, to fakaheke atu ni kia ia. 31 Kia ta age kia ia e tau fua he hana tau lima; ko e hana tau gahua foki ke fakaheke atu kia ia ke he tau gutuhala.”—Fakatai 31:10-31.
[Fakatino he lau 8, 9]
Ne lilifu e tuaga he fifine i loto he magafaoa