Ko e Gahua Lilifu he Tau Fifine he Vahaloto he Tau Fekafekau Fakamua he Atua
“Ne pehe mai a Iehova ko e Atua, Kua nakai mitaki ke tokotaha e tagata; to eke e au māna e lagomatai ke lata mo ia.”—KENESE 2:18.
1. Fakamaama mai fefe he tohi fakamaama kupu Tohi Tapu e tuaga he tau fifine he vaha tuai?
“KUA nakai fai motu i tuai he Metiteraneani po ke he Fahi Uta ne moua he tau fifine e tokanoaaga tuga ia lautolu he kaufakalatahaaga he vaha fou nei he Fahi Lalo. Ko e mahani ne fa kitia ko e tokolalo e tau fifine he tau tagata tane, ke tuga he tokolalo e tau tupa ia lautolu ne tokanoa, mo lautolu ne fuata ia lautolu ne fuakau. . . . Mena mua mai e fanau tane he fanau fifine, mo e fa tiaki e tau tama mukemuke fifine he falu magaaho ke mamate he toka noa ni nakai fakamafana.” Kua fakamaama mai pihia he taha tohi fakamaama kupu he Tohi Tapu e tuaga he tau fifine he vaha i tuai.
2, 3. (a) Hagaao ke he taha hokotaki, ko e heigoa e tutuaga he tau fifine loga he vaha nei? (e) Ko e heigoa e tau huhu kua tutu mai?
2 Kua nakai mitaki mai foki e tuaga he tau matakavi loga he lalolagi he vaha nei. He tau 1994, ko e magaaho fakamua laia ne onoono fakalahi e hokotakiaga ke he tonu he tau tagata ne taute lagataha he tau he Fahi Gahua Fakatufono a F.K. ke he tau mena ne fa taute ke he tau fifine. “Ko e Fuafuaaga ke he 193 e Tau Motu kua Fakakite Mai ko e Ekefakakelea he Tau Aho Oti ko e Mena Moli ni he Moui,” he talahau he mataulu tala he New York Times hagaao ke he hokotaki ia.
3 Ha kua lahi mahaki e numela he tau fifine ne kehekehe lahi e tupumaiaga mahani fakamotu ne fakalataha mo e tau fakapotopotoaga he tau tagata a Iehova he lalolagi katoa, ti kua tutu mai ai e tau huhu: Ko e mahani ne fa taute ne fakamaama mai ko e manako ka ia he Atua mai he kamataaga ma e tau fifine? He vaha Tohi Tapu, fa taute mena fefe ke he tau fifine he vahaloto he tau tagata tapuaki a Iehova? Mo e kua lata ke taute atu fefe ke he tau fifine he vaha nei?
Ko e “Lagomatai” mo e “ke Lata”
4. Ko e heigoa ne kitia e Iehova he fai magaaho ne mole he nofo tokotaha ai e tagata tane fakamua he katene i Etena, mo e ko e heigoa ne taute ai he Atua?
4 He mole e falu magaaho he nofo tokotaha a Atamu he katene Etena, kua kitia ai e Iehova: “Kua nakai mitaki ke tokotaha e tagata; to eke e au māna e lagomatai ke lata mo ia.” (Kenese 2:18) Pete ni foki ko e tagata tane mitaki katoatoa a Atamu, ka e taha agaia ni e mena kua lata ke maeke ke fakamoli aki e finagalo he Tufuga. Ke fakakatoa ai e mena kua lata, ne tufugatia ai e Iehova e fifine mo e taute ai e mau fakamua.—Kenese 2:21-24.
5. (a) Fa fakaaoga fefe he tau tagata tohia Tohi Tapu e kupu fakahigoa he vagahau Heperu ke he “lagomatai”? (e) Ko e heigoa ne fakakite moli mai ko e vagahau a Iehova hagaao ke he fifine fakamua ko e “lata”?
5 Kua fakakite mai kia he tau kupu “lagomatai” mo e “ke lata” ko e gahua ne kotofa he Atua ma e fifine, kua ekefakakelea? Nakai pihia. Fa fakaaoga lagaloga he tau tagata tohia Tohi Tapu e kupu fakahigoa he vagahau Heperu (ʽeʹzer) ke he Atua ko e “lagomatai.” Tuga a nei, kua kitia ai moli ko Iehova ha “tautolu a lagomatai mo e ha tautolu a akau punuti.” (Salamo 33:20; Esoto 18:4; Teutaronome 33:7) Ia Hosea 13:9, ne vagahau foki a Iehova hagaao ki a ia ni ko e “lagomatai” a Isaraela. Ka e hagaao ke he kupu Heperu (neʹghedh) ne tohia “ke lata,” kua fakamaama mai he taha tagata fakaako tokoluga ke he Tohi Tapu: “Ko e lagomatai ne kumi ki ai, nakai ni ko e lagomatai ke he tau gahua hana he tau aho takitaha po ke fanau he tau tama . . . ka ko e lagomatai ne moua mai he faihoani tokoua.”
6. Ko e heigoa e mena ne talahau he mole mai e tufugatia he fifine, mo e ko e ha?
6 Ti kua nakai ekefakakelea he fakamaamaaga a Iehova e fifine he pehe ko e “lagomatai” mo e “ke lata.” Kua ha ha he fifine e hagahaga kehe pauaki he manamanatuaga, logonaaga hifo, mo e foliga he tino. Ko e taha vala lagotatai a ia ne kua lata tonu ma e tagata tane. Mena kehekehe a laua takitokotaha, ka e kua felataaki a laua ke “fakapuke foki e lalolagi” ke lata mo e finagalo he Tufuga. Ti kua kitia moli ai he mole he tufugatia a laua tokoua ko e tagata tane mo e fifine ne “kitekite e Atua ke he tau mena oti ne eke e ia, kitiala, kua mitaki lahi ni.”—Kenese 1:28, 31.
7, 8. (a) Kamata mai he hala i Etena, ne lauia fefe e gahua he fifine? (e) Ko e heigoa e tau huhu ne kua malagaki mai hagaao ke he fakamoliaga a Kenese 3:16 he vahaloto he tau tagata tapuaki a Iehova?
7 Ne hau fakalataha mo e kamataaga he hala e tau hikihikiaga he tau mena ma e tagata tane mo e fifine. Ne talahau e Iehova e fakahala ki a laua tokoua ha ko e tau tagata hala. “To fakalahi ni e au hau a mamahi, ko e mamahi he hau a fatu,” he tala age e Iehova ki a Eva, kua vagahau ai ke he mena ka tupu he fakaata e ia, tuga ko e taute ni e ia. Ne lafi mai foki e ia: “To fanau mai e koe e tau tama mo e mamahi; ka e hagao atu hau a manako ke he tane hau, to pule foki a ia kia koe.” (Kenese 3:16) Tali mai he magaaho ia, kua mao e pule lahi ke he tokologa he tau hoana, ti fa lagaloga ke vale lahi ki ai e tau tane ha lautolu. Ne kehe he nakai ofania ai ko e tau lagomatai mo e kua lata, kua fa lagaloga ke taute a lautolu tuga ko e tau fekafekau po ke tau tupa.
8 Ko e heigoa mogoia e kakano he fakakatoatoaaga a Kenese 3:16 ma e tau fifine tapuaki a Iehova? Kua kotofa kia a lautolu ke he tuaga tote mo e fakama lahi? Nakai pihia! Ka e kua e tau fakamauaga tala he Tohi Tapu ne tala ke he tau mahani fakamotu mo e tau mahani mau ne lauia e tau fifine mo e kua liga to nakai talia he tau kaufakalatahaaga he vaha nei?
Ke Maama e Tau Mahani Fakamotu he Tohi Tapu
9. Ka manamanatu a tautolu ke he tau aga fakamotu ne putoia e tau fifine he vaha Tohi Tapu, ko e heigoa e tau mena tolu kua lata ia tautolu ke toka loto?
9 Ne taute fakamitaki e tau fifine he vahaloto he tau fekafekau he Atua he vaha faka-Tohi Tapu. Kua moli, he onoono ke he tau aga fakamotu ne kua putoia e tau fifine he tau magaaho ia, kua aoga lahi ke toka loto e falu mena. Ke fakamua aki, ka tala e Tohi Tapu ke he tau tutuaga kelea ne tupu mai kakano he pule lahi e tau tagata tane mahani kelea, kua nakai kakano e mena ia ko e talia he Atua e tau mena ia ne taute ke he tau fifine. Ke ua aki, pete ni kua fai magaaho ne fakamanavalahi a Iehova ke he falu mahani fakamotu he vahaloto he tau fekafekau hana, ne utauta e ia e tau mena nei ke puipui aki e tau fifine. Ke tolu aki, kua lata ia tautolu ke fakaeneene lahi ke nakai fakafili e tau aga fakamotu tuai he onoono ke he tau mahani he vaha fou nei. Kua ha ha ai e falu aga fakamotu ne kua liga nakai mitaki ke he tau tagata ne momoui he vaha nei, ka e nakai manamanatu e tau fifine he vaha ia ko e mena ekefakakelea. Kia o mai la tautolu ke onoono ke he falu fakafifitakiaga.
10. Fefe e onoonoaga a Iehova ke he mahani mau hoana loga, mo e fakakite mai he heigoa ko e nakai tiaki e ia hana puhala he kamataaga ke hoana taha?
10 Mau hoana loga:a Hagaao ke he finagalo a Iehova he kamataaga, kua nakai lata e hoana ke fenofoaki mo ia hana tane mo e taha fifine foki. Ne taha ni e hoana ne tufugatia he Atua ma Atamu. (Kenese 2:21, 22) He mole e totokoaga i Etena, ne kamata mua e aga mau hoana loga he ohi a Kaino. Ati eke ai fakamui ko e aga fakamotu mo e fifitaki ki ai foki e falu tagata ne tapuaki ki a Iehova. (Kenese 4:19; 16:1-3; 29:21-28) Pete ni ne fakaata e Iehova ke mau hoana loga mo e kua aoga foki ke fakatupu tolomaki e puke tagata a Isaraela, ne fakakite agaia e ia ko e manamanatu ke he tau fifine he fakatoka e tau mahani kua lata ke puipui aki ai e tau hoana mo e ha lautolu a tau fanau. (Esoto 21:10, 11; Teutaronome 21:15-17) Ke lafi ki ai, nakai tiaki e Iehova hana puhala he kamataaga ke hoana taha. Ko Noa mo e hana tau tama tane, ne kua liu e poakiaga ke ‘fanau, ti fakapuke e lalolagi’ ke tala age ki ai, ko e tau tagata hoana taha a lautolu. (Kenese 7:7; 9:1; 2 Peteru 2:5) Ne fakakite mai he Atua a ia ni ko e tane hoana taha he magaaho ne fakatai e ia hana fakafetuiaga ki a Isaraela. (Isaia 54:1, 5) Ti kua liu fakatu foki e Iesu Keriso e puhala he Atua mai he kamataaga ke hoana taha mo e kua taute mau ai he fakapotopotoaga Kerisiano fakamua.—Mataio 19:4-8; 1 Timoteo 3:2, 12.
11. Totogi he ha e palepale-kitofaitane he vaha Tohi Tapu, mo e ekefakakelea kia he mena nei e tau fifine?
11 Totogi e palepale-kitofaitane: Kua talahau mai he tohi Ancient Israel—Its Life and Institutions: “Ko e matagahua nei ke totogi e taha tupe, po ke mena kua tatai ke tautui aki, ke he magafaoa he tama fifine kua eke ai e fakamauaga Isaraela ke tuga ko e fakatau. Ka ko e [palepale-kitofaitane] nakai ko e palepale ne totogi ma e fifine, ka ko e totogi ke tautui aki ne age ke he magafaoa.” (Fakalilifa ha mautolu.) Ti ko e totogi ma e palepale-kitofaitane mogoia ko e mena tautui ne aoga ke he magafaoa he fifine ha kua uta kehe ne fai hana lagomatai mo e ma e malolo mo e tau tupe ne fakamole he magafaoa hana ke leveki aki a ia. Kua kehe ai mogoia he nakai ekefakakelea e fifine, ka e pehi ai moli hana uho ke he hana magafaoa.—Kenese 34:11, 12; Esoto 22:16; kikite ke he The Watchtower, Ianuali 15, 1989, tau lau tohi 21-4.
12. (a) Fa vagahau fefe hagaao ke he tau tagata tane faihoana mo e tau fifine he falu magaaho i loto he tau Tohiaga Tapu, mo e kelea kia e tau talahauaga nei ke he tau fifine? (e) Ko e heigoa e mena aoga lahi hagaao ke he tau talahauaga nei ne fakaaoga e Iehova i Etena? (Kikite ke he matahui tala.)
12 Tau tane ko e “tau pule”: Ko e mena ne tupu he moui a Aperahamo mo Sara he matakavi he tau 1918 F.V.N., kua fakakite mai ai kua fita i mua atu he vaha ha laua e aga fakamotu ne onoono ke he tagata tane ne faihoana “ko e pule” (Heperu, baʹʽal) mo e fifine faitane ko e ‘pule e taha ki a ia’ (Heperu, beʽu·lahʹ). (Kenese 20:3, NW) He mole mai kua fakaaoga ai he falu magaaho e tau kupu nei i loto he tau Tohiaga Tapu, mo e nakai fai fakakiteaga i ai ko e nakai fiafia e tau fifine he vaha fakamua atu ato vaha Kerisiano ke he mena ia.b (Teutaronome 22:22, NW) Kua nakai lata ke taute e tau hoana tuga ko e hau ni a koloa. Kua maeke e tau koloa po ke muhukoloa ke fakatau, fakafua atu, mo e ko e tufaaga mai he magafaoa foki, ka e nakai pihia e mena ke he hoana. “Ko e fale mo e tau koloa, ko e tufaaga mai he tau matua haia,” he talahau mai he fakatai he Tohi Tapu, “ka ko e hoana iloilo, mai ia Iehova ni a ia.”—Tau Fakatai 19:14; Teutaronome 21:14.
Ko e Gahua Lilifu
13. He magaaho ka mumuitua e tau tagata tane matakutaku Atua ke he fakafifitakiaga a Iehova mo e omaoma ke he hana Matafakatufono, ko e heigoa e fua ka moua he tau fifine?
13 Ti ko e heigoa mogoia, e gahua he tau fifine he vahaloto he tau fekafekau he Atua he vaha fakamua atu ato vaha Kerisiano? Fa onoono atu mo e taute mena fefe ki a lautolu? Ke talahau fakamaaliali, ka mumuitua e tau tagata tane ne matakutaku ke he Atua ke he fakafifitakiaga a Iehova mo e omaoma ke he hana tau Matafakatufono, kua ha ha mau he tau fifine ha lautolu a lilifu mo e olioli ke he loga he tau mena hako mo e tau monuina.
14, 15. Ko e heigoa ne kitia ai ko e fakalilifu ke he tau fifine i Isaraela, mo e hako he ha a Iehova ke amanaki ke he hana tau tagata tane tapuaki ke fakalilifu ki a lautolu?
14 Kua lata ke fakalilifu ke he tau fifine. Ne poaki mai e Matafakatufono he Atua ki a Isaraela ke fakalilifu ke he tau mamatua tane mo e tau mamatua fifine. (Esoto 20:12; 21:15, 17) “Kia takitokotaha a mutolu mo e fakalilifu ke he hana matua fifine, mo e hana matua tane,” he talahau mai ia Levitika 19:3. He magaaho ne tu atu a Patesepa ke he hana tama tane ko Solomona he taha magaaho, “ti matike ai e patuiki ke feleveia mo ia, mo e tukutuku hifo a ia kia ia” he fakakite e mahani fakalilifu. (1 Tau Patuiki 2:19) Kua kitia ai he Encyclopaedia Judaica: “Ko e fakatataiaga fakaperofetaaga he fakaalofa he Atua ki a Isaraela ke he fakaalofa he tane ke he hana hoana ko e mena maeke ni ke taute he kaufakalatahaaga ne fakalilifu ke he tau fifine.”
15 Kua amanaki a Iehova ke he hana tau tagata tane tapuaki ke fakalilifu ke he tau fifine, ha ko e mena fakalilifu a ia ki a lautolu. Kua kitia e mena nei he tau tohiaga tapu ne fakaaoga e Iehova e tau mena ne tutupu ke he tau fifine mo fakataiaga mo e fakatai atu ai foki hana a tau logonaaga hifo ke he mena ne logona he tau fifine. (Isaia 42:14; 49:15; 66:13) Kua lagomatai he mena nei a lautolu ne totou tohi ke maama e tau mena ne logona e Iehova. Kua fulufuluola ai, ko e talahauaga Heperu ma e “fakaalofa hofihofi,” po ke “fakaalofa lahi,” ne kua fakaaoga e Iehova ki a ia ni, ko e mena tata lahi ke he kupu ma e “nofoaga tama” mo e maeke ke fakamaama ko e “logonaaga he matua fifine.”—Esoto 33:19; Isaia 54:7.
16. Ko e heigoa e tau fakafifitakiaga ne fakakite ko e uho e tau tomatoma he tau fifine mahani Atua?
16 Kua uho e tomatomaaga he tau fifine mahani Atua. He magaaho ne fakauaua a Aperahamo ko e tagata matakutaku Atua ke fanogonogo ke he tomatomaaga he hoana mahani Atua hana, ko Sara, he taha magaaho, ne tala age a Iehova ki a ia: “Kia fanogonogo ai a koe ke he hana tau kupu.” (Kenese 21:10-12) Ko e tau hoana Heti a Esau “ne fakamamahi e laua e tau loto a Isaako, mo Repeka.” Ati hoko ai e magaaho, ne fakailoa e Repeka e tupetupe ka logona e ia ka mau he ha laua a tama tane ko Iakopo e fifine Heti. Ko e heigoa ne taute e Isaako? Ne pehe e fakamauaga: “Ti ui ai a Isaako kia Iakopo, kua fakamonuina a ia, mo e tala age kia ia, kua pehe age ki ai, Aua neke faihoana a koe ke he taha fifine Kanana.” E, pete ni foki ko e nakai loto pauaki a Repeka ke tomatoma fakahako atu, kua taute ai ni he tane hana e fifiliaga ne mailoga hana logonaaga. (Kenese 26:34, 35; 27:46; 28:1) He mole ai ne kalo kehe mai e Patuiki ko Tavita he fakamaligi toto, kakano he fanogonogo a ia ke he olelalo ha Apikaila.—1 Samuela 25:32-35.
17. Fakakite mai he heigoa ko e fai fafatiaga pule malolo e tau fifine i loto he magafaoa?
17 Fai fafatiaga pule malolo e tau fifine he tau magafaoa. Kua ole fakamakamaka ke he tau fanau: “Haku tama tane na e, kia fanogonogo mai a ke he tau kupu ne fakaako atu ai he matua tane hāu; aua neke tiaki foki e koe e poaki he hāu a matua fifine.” (Tau Fakatai 1:8) Ko e fakamaamaaga ke he “fifine mahani mitaki” he veveheaga 31 he Tau Fakatai ne kua fakakite mai ko e fifine faitane ne makaukau lahi, nakai ni ke leveki e lotokaina ka e liga kua taute foki e tau fakafua koloa, taute e tau maala kua tupu mitaki, taute e taha pisinisi tote, mo e talahaua ma e hana tau kupu pulotu. Ka e mua atu he tau mena oti e nava ke he fifine ne matakutaku ke fakalilifu ki a Iehova. Kua nakai ofo ai ha kua uho e hoana pihia ti ‘mua ue atu he tau penina’! Ko e penina ko e koloa uho lahi ma e tau koloa uho fakamanaia tino mo e tau mena fakamanaia noa.—Tau Fakatai 31:10-31.
Tau Fifine ne Moua e Fiafia Pauaki he Atua
18. Ke he tau puhala fe ne fakakite e fiafia pauaki ke he falu fifine he vaha Tohi Tapu?
18 Kua atagia mai e manamanatuaga a Iehova ke he tau fifine, he fiafia pauaki ne age e ia ke he falu ha lautolu he vaha Tohi Tapu. Ko Hakara, Sara, mo e hoana a Manoa ne ahi atu e agelu ke tala age e tau takitakiaga faka-Atua ki a lautolu. (Kenese 16:7-12; 18:9-15; Tau Fakafili 13:2-5) Kua ha ha ai e tau fifine fekafekau he fale uta fano mo e tau fifine uhu lologo he lotopa he fale a Solomona.—Esoto 38:8; 1 Samuela 2:22; Fakamatalaaga 2:8.
19. He falu magaaho, ne fakaaoga e Iehova e tau fifine ke hukui a ia ke he puhala fe?
19 He falu magaaho he fakamauaga tala tuai a Isaraela, ne fakaaoga e Iehova e fifine ke hukui a ia po ke vagahau mana. Hagaao ke he perofeta fifine ko Tapora, ne totou e tautolu: “Ti o hake e fanau a Isaraela kia ia ke fakafili ai a lautolu.” (Tau Fakafili 4:5) He mole he fakakaumahala e Isaraela e patuiki Kanana ko Iapino, kua moua moli e Tapora e monuina uho pauaki. Kua kitia maali ko ia foki e tagata ne fati e taha vala he lologo ke he kautuaga ne kua eke fakamui mo vala he fakamauaga mai he agaga a Iehova.c (Tau Fakafili, veveheaga 5) He tau senetenari ne mole mai, he loto ke iloa fekau mai ia Iehova, ne fakafano he Patuiki ko Iosia ke he perofeta fifine ko Hulata e kau uta fekau ne ha ha i ai foki e ekepoa ne mua. Kua maeke ai a Hulata ke tali mo e pule kua tonu lahi: “Kua talahau mai pehe a Iehova ko e Atua a Isaraela.” (2 Tau Patuiki 22:11-15) He magaaho ia ne poaki e patuiki ke he matakau perofeta ke o ke he fifine, ka e kua taute ai e mena nei ke moua e takitakiaga mai ia Iehova.—Fakatatai Malaki 2:7.
20. Ko e heigoa e tau fakafifitakiaga ne fakakite mai e kapaletu a Iehova ke he tau logonaaga hifo mo e tutuaga mitaki he tau fifine?
20 Kua kitia moli e kapaletu a Iehova ke he tutuaga mitaki he tau fifine mai he magaaho ne taute e ia e tau mena ma e falu he tau fifine tapuaki hana. Ne lagaua he gahua a ia ke puipui e hoana fulufuluola a Aperahamo, ko Sara, ke nakai fakapilo he taha. (Kenese 12:14-20; 20:1-7) Fakakite he Atua e fiafia pauaki ke he hoana ne nakai loto lahi a Iakopo ki ai, ko Lea, he ‘tuku age e ia ke fai tama’ ti kua fanau ai e tama tane. (Kenese 29:31, 32) He magaaho ne tamaki he tau fifine Isaraela ne fakafanau tama ha laua a tau momoui ke fakahao mai e tau fanau tane he kelipopoaga tama ikiiki i Aikupito, ne fakaaue lahi a Iehova ti “eke ai e ia e tau magafaoa ma laua.” (Esoto 1:17, 20, 21) Ne tali foki e ia e liogi fakamahaki a Hana. (1 Samuela 1:10, 20) Mo e he magaaho ne fehagai e takape he perofeta mo e faoa oko kaitalofa ne kua mau tauteute ke uta hana fanau ke totogi aki hana kaitalofa, ne nakai tiaki e Iehova a ia. He fakaalofa lahi, ne taute he Atua e perofeta ko Elisaio ke fakapuke lahi e lolo he fifine ti maeke ai a ia ke totogi hana kaitalofa. Ti kua fakahao ai he fifine hana magafaoa mo e tumau hana lilifu.—Esoto 22:22, 23; 2 Tau Patuiki 4:1-7.
21. Kua fakakite mai he tau Tohiaga Tapu Heperu ko e heigoa e kitiaaga lagotatai ke he tau mena he tau fifine?
21 Kua mamao kehe mogoia he nakai fakaohooho e onoonoaga ekefakakelea ke he tau fifine, kua fakakite mai he tau Tohiaga Tapu Heperu e fakamaamaaga lagotatai ke he ha lautolu a tau mena he vahaloto he tau fekafekau he Atua. Pete ni ko e nakai fakamalu e Iehova e tau fifine tapuaki hana mai he fakamoliaga a Kenese 3:16, ne taute fakamitaki mo e fakalilifu ke he tau fifine e tau tagata tane ne mahani Atua ne mumuitua ke he fakafifitakiaga a Iehova mo e fanogonogo ke he hana Matafakatufono.
22. He magaaho ne hoko mai a Iesu ke he lalolagi, kua hikitaki fefe e gahua he tau fifine, mo e ko e heigoa e tau huhu kua lata ke huhu?
22 He tau senetenari ne mui mai he oti katoatoa e tau Tohiaga Tapu Heperu, ne hiki e gahua he tau fifine he vahaloto he tau Iutaia. He magaaho ne hau a Iesu ke he lalolagi, kua fakapehia lahi he tau fakaakoaga toka tuai he tau rapai e tau fifine ke he ha lautolu a tau monuina fakalotu mo e ha lautolu a moui he kaufakalatahaaga. Kua fakaheheina kia he tau fakaakoaga toka tuai pihia e puhala ne taute mena a Iesu ke he tau fifine? Kua lata ke taute mena fefe ke he tau fifine Kerisiano he vaha nei? To tutala ke he tau huhu nei e tala ne mui mai.
[Tau Matahui Tala]
a Hagaao ke he Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, ko e hagaao e “mau loga [polygamy, Peritania]” ke he “fakamauaga ne eke e tokoua, pete ko e fifine po ke tane, ke loga e tokoua he magaaho taha.” Ka ko e talahauaga ne pao tonu ko e “mau hoana loga [polygyny, Peritania]” ne kua fakamaama mai “ko e tuaga po ke mahani fa taute mau he loga mai he taha e hoana po ke hoa fifine he magaaho.”
b I loto he tau Tohiaga Tapu Heperu katoa, fa vagahau tumau hagaao ke he tau tagata tane faihoana mo e tau fifine faitane ko e “tane” (Heperu, ʼish) mo e “hoana” (Heperu, ʼish·shahʹ). I Etena, ke fakatai ki ai, ko e talahauaga ne fakaaoga e Iehova, nakai “ko e pule” mo e ‘ko e pule e taha ki a ia,’ ka ko e “tane” mo e “hoana.” (Kenese 2:24; 3:16, 17) Kua talahau tuai he perofetaaga a Hosea ka mole he liliu mai he fakapaeaaga, to tokihala a Isaraela mo e ui atu ai ki a Iehova ko e “Haku tane,” mo e nakai liu foki ke pehe ko e “Haku pule.” Kua fakahaha mai he mena nei ko e kupu “tane” ko e molu lahi e kakano mai he “pule.”—Hosea 2:16, NW.
c Kua aoga lahi ke mailoga e fakaaogaaga ki a ia ni, he mena ne hagaao ki a Tapora ia Tau Fakafili 5:7.
To Tali Fefe e Koe?
◻ Ko e heigoa ne fakakite mai he tau kupu ko e “lagomatai” mo e “ke lata” hagaao ke he gahua he fifine ne kotofa he Atua?
◻ Ka manamanatu ke he tau aga fakamotu ne lauia e tau fifine he vaha Tohi Tapu, ko e heigoa kua lata a tautolu ke toka loto?
◻ Ko e heigoa kua fakakite ko e fai gahua lilifu e tau fifine he vahaloto he tau fekafekau he Atua he vaha tuai?
◻ Ko e heigoa e tau puhala ne tuku age e Iehova e fiafia pauaki ke he tau fifine he vaha fakamua atu ato vaha Kerisiano?