Tauteute e Tagata Fou he Fakamauaga

“Ka kia fakafou a mutolu ke he manako he tau loto ha mutolu. Mo e tapulu a mutolu ke he tagata fou.”​—EFESO 4:23, 24.

1. Ko e ha e fakamauaga ne nakai lata ai ke uta fakamama?

KO E fakamauaga ko e taha na lakaaga fakamoli lahi ue atu ia ka uta he taha ke he hana moui, ti kua nakai lata ke uta fakamama. Ko e ha e mena ia? Ko e kakano ha ko e foakiaga fakaoti he moui ke he taha tagata. Ko e kakano ke foaki atu he taha hana a moui katoa mo e tagata ia. Ko e fakafiliaga motua kua lata tonu kaeke ke manako ke totonu mitaki e foakiaga ia. Kua lata foki e hufiaaga mitaki ke fakagahuaaki e ‘loto manamanatu ti fakahakohako ai e tagata fou.’​—Efeso 4:23, 24; fakatatai Kenese 24:10-58; Mataio 19:5, 6.

2, 3. (a) Ko e heigoa ne manako ki ai ke lata mo e fifiliaga fakailoilo he hoa he fakamauaga? (e) Ko e heigoa ne putoia ai he fakamauaga?

² Kua ha ha i ai e kakano mitaki ke ua fakatepetepe ke he fakamauaga, mo e tatafi kehe he tau manako malolo he tino. Kua lata ke fai magaaho ke fakalaulahi e agaga tagata lahi mo e mahani ke tolomaki ki mua. Ha ko e mena hoko mai foki e magaaho ti maeke he maamaaga mo e lotomatala ke eke mo fakaveaga ma e fakafiliaga totonu. Ti ko e fifiliaga he hoa moui taute mena tokoua to moua e fuafuaaga lahi mahaki he kautu. Kua fakakite fakamitaki mai he fakatai Sepania: “Mitaki e fano tokotaha ke he mau fakakelea.”​—Fakatai 21:9; Fakamatalaaga 5:2.

³ Ko e fifiliaga he hoa hako kua kitia mitaki ai e fakaveaga mauokafua ke he kautu he fakamauaga. Ma e mena ia, kua lata he Kerisiano ke tamai e tau takitakiaga he Tohi Tapu ke fakaaoga, nakai takitaki aki e mitaki he tino ni hokoia mo e manamanatuaga mogonei mo e tau malolo he femanakoaki. Ko e fakamauaga kua mua atu mai he tutaki fakalataha he ua e tino. Ko e tutaki fakalataha he ua e tagata, ua e magafaoa mo e puhala e fakaakoaga, po ke mahani foki ke ua e aga fakamotu mo e ua e tau vagahau. Ko e tuku fakalataha he ua e tagata he fakamauaga, ko e moli ni ko e uiaga ma e fakaaoga kua lata he alelo; fakalataha mo e malolo he vagahau, ke maeke ia tautolu ke hehe hifo ki lalo po ke ati hake. Mai he tau mena oti nei, kua kitia foki e tautolu e pulotu he fakatonuaga a Paulo ke he ‘mau ni ka kia lata mo e Iki,’ kakano ke he tagata tali tonu ni.​—1 Korinito 7:39; Kenese 24:1-4; Fakatai 12:18; 16:24.

Haga Atu ke he Mamafa he Fakamauaga

4. Ko e ha he falu a magaaho ne fa tupu ai e feoka mo e matoho he fakamauaga?

⁴ Kua pihia foki ni ke he fakaveaga mitaki, to ha ha i ai e tau magaaho ke fepa ai, magaaho uka, mo e matoho ai. Ko e tau mena mahani mau a nei ke he ha tagata, mau po ke nakai. Ko e tau mena vihi he tau puhala tupe po ke malolo tino kua maeke ke fakatupuaki e tupetupe he ha fakafehagaiaga. Ko e hiki he loto kua maeke ke takitaki atu ke feoka e tau fakamauaga mitaki. Ko e taha mena foki ko e nakai fai tagata ke taofi e mitaki katoatoa he alelo, tuga he tohi mai e Iakopo: “Ha ko e tau mena loga kua hehe ai a tautolu oti; kaeke kua nakai hehe taha ke he kupu, ko e tagata mahani mitaki katoatoa a ia, to maeke foki ke taofi e tino oti. Kua pihia foki e alelo, ko e mena tote a ia, ka e hula ke he tau mena lalahi. Kitiala, ko e tau akau loga kua tugi he afi tote.”​—Iakopo 3:2, 5.

5, 6. (a) Ko e heigoa e mena kua lata ki ai ka tupu e nakai maama mitaki? (e) Ko e heigoa e lakaaga kua lata ke uta ke tului aki e maihi?

⁵ Kaeke ke mafutafuta hake e tau mena uka he fakamauaga, to taofi fefe e tautolu e tuaga? To puipui fefe e tautolu e nakai maama mitaki ke ua fakatupu e fetoko, mo e fetoko ke hoko ke he fakafehagaiaga mavehevehe? Ko e mena hanei ne fakagahua ai he malolo e loto manamanatu ke fakakite. Ko e agaga gahuahua nei kua maeke ke mitaki po ke kelea, ko e ati hakeaga he talia fakaagaga po ke tiaki, ne pule he tau manako he tino. Kaeke ko e ati hake, to gahua e tau tagata taki tokotaha ke tului e maihi, ke taofi hana, tane po ke fifine a fakamauaga ke he puhala hako. Ko e taufetoko mo e nakai fetaliaaki kua nakai lata ke fakaotiaki e fakamauaga. Kua maeke e matagi po ke ea ke afua, ti ko e logona he fakalilifu mo e maama to liuaki mai kaeke ke fakaaoga e fakatonuaga he Tohi Tapu.​—Roma 14:19; Efeso 4:23, 26, 27.

⁶ I lalo hifo he tau tutuaga kehekehe kua lata tonu e tau kupu a Paulo: “Haia ni, kia fakatapulu a mutolu ke he fakaalofa hohofi noa, mo e mahani totonu, mo e loto holoilalo, mo e mahani molu, mo e fakauka, ke lata mo lautolu kua fifili he Atua, ko e tau tagata tapu mo e ofania. Kia fefakaukaaki a mutolu, mo e ­fefakamagaloaki, kaeke kua mahani kelea taha kia taha; tuga ne fakamagalo mai a [Iehova] kia mutolu, kia pihia foki a mutolu. Ka e ha i luga he tau mena oti ia e fakaalofa ko e pipi haia ke fakamaopoopo ai.”​—Kolose 3:12-14.

7. Ko e heigoa e tau mena vihi ne fa moua he falu he ha lautolu a tau fakamauaga?

⁷ Kua mukamuka lahi e tohi ia ke totou, ka ko e i lalo hifo he malolo he moui he vaha nei, ne nakai mukamuka tumau ke fakaaoga. Liga ko e heigoa la e matapatu mena vihi? Ko e falu a magaaho, ha ko e nakai mailoga mitaki e mena ia, kua maeke e Kerisiano ke tu he ua e tuaga. Ka ha ha he Fale he Kautu, ko ia fakalataha mo e tau matakainaga, ti gahua a ia mo e mahani totonu mo e manamanatu. Ka liu ki kaina, ke he fakaholoaga kaina, kua fa manimo ia ia hana a fakafetuiaga fakaagaga. He magaaho ia ko e tane noa ni mo e hoana, “tane” mo e “fifine.” Mo e ka hoko e tau magaaho uka ko ia e tane (po ke fifine) kua fakahiku ke talahau e tau mena nakai mitaki, tau mena ne nakai talahau pihia he Fale he Kautu. Ko e heigoa e mena kua tupu? Ko e magaaho ia ni, ne mamiti kehe ai hana a mahani Kerisiano. Kua nimo tuai he fekafekau he Atua ko ia ko e tane (po ke fifine) ko e matakainaga tane po ke (matakainaga fifine) Kerisiano agaia ni he kaina. Ko e malolo ne fakaohooho e loto manamanatu kua eke ia mo fakauaua ka e nakai ke he fakamoliaga.​—Iakopo 1:22-25.

8. Ko e heigoa ka fua mai kaeke ke kelea e malolo ne fakagahuaaki e loto manamanatu?

⁸ Ko e heigoa e fua? To tiaki he tane e ‘nofo mo e hana a hoana fakalataha mo e iloilo, kia fakalilifu ki a ia he ko e kapiniu a ia kua mua he lolelole, ko e fifine.’ Kua nakai tuai fakalilifu he hoana hana a tane; kua galo hana a “loto mahani molu mo e mafola.” Ko e malolo ne fakaohooho e loto manamanatu kua eke e tau mena fakatino ka e nakai ko e tau mena fakaagaga. Kua fofo tuai he hana a “manamanatu ke lata mo e tino.” Ti ko e heigoa ka taute ke fakatumau e omoiaga he malolo fakaagaga mo e fakamoliga ia? Kua lata a tautolu ke puipui ha tautolu a moui fakaagaga.​—1 Peteru 3:1-4, 7; Kolose 2:18.

Fakamaloloaga he Malolo

9. Ko e heigoa e tau fifiliaga kua maeke ia tautolu ke taute aki e moui he tau aho takitaha?

⁹ Ko e omoiaga he malolo ko e manako he manamanatuaga ne fakakite he magaaho ka taute ai e tau manatu mo e tau fifiliaga. Kua fakakite he moui e tau fifiliaga ne nakai hikihiki​—mitaki po ke kelea, lotokai po ke nakai lotokai, mahani mitaki po ke nakai mahani mitaki. Ko e heigoa ka lagomatai aki a tautolu ke taute e tau fifiliaga tonu? Ko e malolo ne fakagahuahuaaki e manamanatuaga kaeke ke fakauhoaki e taute he finagalo a Iehova. Ne liogi e salamo: “Iehova na e, kia fakakite mai e koe e puhala he hāu a tau fakatufono, ti omaoma ai e au, ato hoko ke he fakahikuaga.”​—Salamo 119:33; Esekielu 18:31; Roma 12:2.

10. Fakamalolo fefe e tautolu ke he puhala mitaki e malolo ne fakagahuaaki e loto manamanatu?

¹⁰ Ko e fakafetui malolo mo Iehova ka lagomatai aki a tautolu ke fakafiafia a ia mo e fuluhi kehe mai he tau mena kelea, pihia foki mo e mahani nakai fakamoli ke he fakamauaga. Kua fakamalolo atu ki a Isaraela “ka eke ai e koe e tau mena mitaki mo e tonu ki mua a Iehova [ha lautolu] a Atua.” Ka kua fakatonu mai foki he Atua: “Ko mutolu kua fakaalofa atu kia Iehova, kia fakavihia e mutolu e tau mena kelea.” Ke he kitiaaga he Tau Fakatufono ne Hogofulu ke fituaki: “Aua neke faivao a koe,” kua lata he tau Isaraela ke fakavihia e faivao. Ko e fakatufono ia ne fakakite e kitekiteaga kaka lahi he Atua ke he mahani fakamoli he fakamauaga.​—Teutaronome 12:28; Salamo 97:10; Esoto 20:14; Levitika 20:10.

11. Fakalaulahi atu fefe e tautolu e puipuiaga he malolo ne fakagahuaaki e tau loto manamanatu ha tautolu?

¹¹ Ka e fakalaulahi atu fefe e tautolu ke fakamalolo e malolo ne fakagahuaaki e loto manamanatu? Ke fakaaue ke he tau gahua mo e tau mena uho fakaagaga. Ko e hana kakano kua lata ia tautolu ke fakamakona e manako ke fakaako tumau e Kupu he Atua mo e kua lata ia tautolu ke kolikoli he fakatutala auloa ke he tau manatu mo e tau fakatonuaga a Iehova. Ko e ha tautolu a tau loto fakauaua kua lata ke tuga a lautolu he salamo: “Ne kumi atu e au kia koe mo e haku a loto katoa; aua neke hehe au ke he hāu a tau poaki. Ne tuku e au hāu a tau vagahau ke he loto haku, neke hala au ki mua hāu. Iehova na e, kia fakakite mai e koe e puhala he hāu a tau fakatufono, ti omaoma ai e au, ato hoko ke he fakahikuaga. Kia fakamaama mai kia au, ti omaoma ai e au hāu a fakatufono, mo e fifitaki ki ai ke he loto katoa.”​—Salamo 119:10, 11, 33, 34.

12. Ko e heigoa e tau mena kua maeke ke fakalataha aki a tautolu he ata e loto manamanatu a Keriso?

¹² Ko e vahega fakaaue nei ma e tau poakiaga tututonu a Iehova kua tumau ia nakai ni ke fakaako e Tohi Tapu ka ko e fakalataha tumau foki he tau feleveiaga Kerisiano mo e gahua auloa tumau he fekafekauaga Kerisiano. Ko e tau hufiaaga malolo lahi ua nei kua maeke ke fakamalolo tumau e malolo ne fakagahuaaki ha tautolu a tau loto manamanatu ti ko e ha tautolu a puhala lotokai he moui to fakakite tumau mai e ata he loto manamanatu a Keriso.​—Roma 15:5; 1 Korinito 2:16.

13. (a) Ko e ha ne uho lahi ai e liogi ke fakamaloloaki e malolo ne fakagahuaaki e loto manamanatu? (e) Ko e heigoa e fakafifitakiaga ne fakatoka e Iesu ke he mena nei?

¹³ Ko e taha mena foki ko e tau mena ne mahino mai ia Paulo he hana a tohi ke he tau tagata Efeso: “Kia olelalo ke he Agaga nakai noa ke he tau ole mo e tau liogi oti.” (Efeso 6:18) Ko e tau tane mo e tau hoana kua lata ke liogi fakalataha. Kua fa mahani tumau e tau liogi ia ke hafagi e loto mo e takitaki ke he tau fakatutalaaga mitaki ne maeke ke fakafouaki ha maihi. Ko e tau magaaho ka tivi mo e kamatamata ai, kua lata a tautolu ke hahaga atu ki a Iehova ke he liogi, mo e ole ke he lagomatai, he malolo fakaagaga ke taute e tau mena ne felauaki mo e manamanatuaga a Keriso. Kua pihia foki a Iesu mitaki katoatoa ne haga atu a ia ke he hana a Matua he liogi ke he loga e tau magaaho, ole ke moua e malolo. Ko e hana a tau liogi kua loto fakamoli mo e malolo lahi. Kua pihia ni ke he vaha nei, ko e tau magaaho ka kamatamata ai, kua maeke ia tautolu ke moua e malolo ke taute e tau fifiliaga hako ka ui atu ki a Iehova ke lagomatai a tautolu ke totoko e manako ke kaumahala ke he tino mo e fakahehe e omonuo he fakamauaga.​—Salamo 119:101, 102.

Kehekeheaga he Tau Fifitakiaga he Mahani

14, 15. (a) Fefe e tauteaga a Iosefa ke he kamatamata? (e) Ko e heigoa ne lagomatai aki a Iosefa ke totoko e kamatamata?

¹⁴ Hahaga atu fefe a tautolu ke he kamatamata? He mena nei kua kitia e tautolu e fekehekeheaki he mena ne hoko ki a Iosefa, mo e ki a Tavita. Ko e magaaho ne lali fakalahi e hoana a Potifara ke fakahehe e fuata mata mitaki ko Iosefa, liga nofo tokotaha agaia he magaaho ia, ne tali atu a ia ki a ia pehe: “Nakai ni ha i ai taha ke he fale nai ke mua kia au, ko e nakai taofi [he tane hau] ha mena taha neke eke au, ko koe hokokoe ni, ha ko e hana hoana a koe; to maeke fefe ia au ke eke e mena kelea lahi ia mo e hala au ke he Atua?”​—Kenese 39:6-9.

¹⁵ Ko e heigoa ne lagomatai aki a Iosefa ke uta e puhala hako ha kua mukamuka lahi ke kaumahala? Ne moua e ia e totokoaga malolo lahi ne fakagahuaaki hana a loto manamanatu. Ne mauokafua lahi hana a fakafehagaiaga mo Iehova. Ne iloa e ia ko e taute e mahani feuaki mo e fifine manako loto fakagoagoa nei to eke ia mo hala nakai ni ke he hana tane, ka e mua atu ke he Atua.​—Kenese 39:12.

16. Fefe e tauteaga a Tavita ke he kamatamata?

¹⁶ He kehekeheaga, ko e heigoa e mena ne tupu ki a Tavita? Ko ia ko e tagata faihoana, mo e loga foki e tau hoana tuga ne fakaata he Matafakatufono. Ko e taha afiafi ne kitekite mai a ia he hana fale patuiki ke he fifine ne koukou. Ko e fifine fulufuluola ko Patisepa, ko e hoana a Uria. Ne iloa mitaki e Tavita e fifiliaga he mena ka taute​—ke onoono tumau ha kua tupu hake e manako malolo ke he hana a loto po ke fuluhi kehe mo e tiaki e kamatamata. Ko e heigoa hana ne fifili ke taute? Ne poaki e ia ke tamai a ia ke he hana fale patuiki, mo e faivao ai a ia mo ia. Ka ko e mena ne mua atu he kelea, ne poaki e ia ke kelipopo hana a tane.​—2 Samuela 11:2-4; 12-27.

17. Ko e heigoa ha tautolu ne kitia he fakahikuaga hagaao ke he tuaga fakaagaga a Tavita?

¹⁷ Ko e heigoa e mena vihi a Tavita? Mai ha ko e hana a fakakiteaga he tokihala he Salamo 51, kua maeke ia tautolu ke moua mai falu a mena moli. Ne pehe a ia: “Ko e Atua na e, kia eke e koe e loto meā maku; mo e fakafou e loto mau ki loto ia au.” Kua fakamoli ai ko e mena ne tupu ke he hana a kamatamata, kua nakai ha ha ia ia e agaga mea mo e mauokafua. Po kua tiaki e ia hana totouaga ke he Matafakatufono a Iehova, ti ko e fua, kua lolelole ai hana a moui fakaagaga. Po kua fakaata e ia hana a tuaga mo e malolo ko e patuiki, ke fakakelea hana a manamanatuaga ti ko e mena ia ne to ai a ia ke he matahele he manako loto fakagoagoa. Ko e mena moli ia ni, ko e malolo ne fakagahua hana loto manamanatu he magaaho ia ko e lotokai mo e agahala. Ko e mena ia, ne mailoga ai e ia hana a manako ma e “loto meā, loto mau.”​—Salamo 51:10; Teutaronome 17:18-20.

18. Ko e heigoa e fakatonuaga ne mai e Iesu hagaao ke he faivao?

¹⁸ Ko e falu he tau fakamauaga Kerisiano ne malona ai ha kua fakaata he taha po ke tau hoa tokoua a laua ke mokulu ke he tuaga lolelole fakaagaga tuga he Patuiki ko Tavita. Ko e hana a fakafifitakiaga kua lata ke fakaakoaki a tautolu ke ua onoono tumau ke he taha fifine, po ke tane, mo e manako loto, ha ko e faivao ka mui mai. Kua fakakite e Iesu na maama ia ia e tau manamanatuaga he tagata ke he mena nei, ha kua pehe a ia: “Kua fanogonogo a mutolu, ne tala mai kia lautolu ke he vaha i tuai, Aua neke faivao a koe. Ka e tala atu e au kia mutolu, ka kikite atu taha ke he fifine kua manako ki ai, kua faivao tuai a ia ke he hana a loto.” Ko e tau lekua pihia, ko e malolo ne fakagahua e loto ko e lotokai mo e manako he tino, nakai ko e manako fakaagaga. Ti ko e heigoa, mogoia, he tau Kerisiano ka taute ke tiaki e faivao mo e taofi ha lautolu a tau fakamauaga ke fiafia mo e mamakona tumau?​—Mataio 5:27, 28.

Fakamalolo e Pipi he Fakamauaga

19. Maeke fefe e fakamauaga ke fakamalolo?

¹⁹ Ne tohi he Patuiki ko Solomona: “Kaeke foki ke kautu e tagata kia ia ne tokotaha, to totoko atu kia ia tokoua; ko e toua kave tolu nakai [mamutu] vave ia.” Moli lahi, kaeke ke tatai e tokoua he fakamauaga to maeke ke tutu tokoua ka hoko e matematekelea mua atu e mitaki ke he tokotaha. Ka e, kaeke ko e pipi ha laua kua tuga e toua kave tolu ke ha ha i ai foki e Atua i ai, to mao nivaniva e fakamauaga. Mo e maeke fefe e Atua ke ha ha i ai he fakamauaga? Kaeke ke fakaaoga he faoa tokoua e hana a tau poakiaga mo e tau fakatonuaga ma e fakamauaga.​—Fakamatalaaga 4:12.

20. Ko e heigoa e fakatonuaga he Tohi Tapu ke lagomatai aki e tane?

²⁰ Ko e moli ni, ka fakaaoga he tane e fakatonuaga he tau tohi ka mumui mai, to moua he fakamauaga hana e fakaveaga mitaki lahi ke kautu:

“Kia pihia foki a mutolu ko e tau tane, kia nonofo fakalataha mo lautolu mo e iloilo, kia fakalilifu ke he hoana, ha ko e kapiniu a ia kua mua he lolelole kia koe, ha kua eke foki mo tau hakeaga fakalataha ke he moui kua foaki noa mai, neke fakalavelave ha mutolu a tau liogi.”​—1 Peteru 3:7.

“Ko mutolu, ko e tau tane, kia fakaalofa a mutolu ke he tau hoana ha mutolu, tuga e fakaalofa a Keriso ke he ekalesia, mo e foaki mai e ia a ia ke eke mo hukui māna; Kua lata pihia foki ke he tau tane ke fakaalofa age ke he tau hoana ha lautolu, tuga e tau tino ha lautolu. Ko ia kua fakaalofa ke he hana hoana, kua fakaalofa a ia kia ia ni.”​—Efeso 5:25, 28.

“Ko e hana tane foki kua fakaheke atu kia ia, kua pehe age; Tokologa e fifine ne mahani mitaki, ka e homo atu a koe kia lautolu oti.”​—Fakatai 31:28, 29.

“Kaeke ke fano e tagata ki luga he tau malala kaka, nakai kia vela ai hana a tau hui? Kua pihia foki a ia kua fina age ke he hoana he tagata ne katofia mo ia; ko ia kua piki atu kia ia nakai noa a ia mo e fakahala. Ko ia kua faivao . . . kua fakaoti ai e ia hana moui.”​—Fakatai 6:28, 29, 32.

21. Ko e heigoa e fakatonuaga he Tohi Tapu ke lagomatai aki e hoana?

²¹ Kaeke ke fanogonogo fakamitaki he hoana e tau poakiaga he Tohi Tapu, to moua mai he tau mena ia e ia e tuaga tumau he hana a fakamauaga:

“A mutolu ko e tau fifine, kia omaoma ke he tau tane ha mutolu ni, kaeke foki kua faliuliu falu ke he kupu, kia moua a lautolu he mahani mitaki he tau hoana ha lautolu, ka e nakai vagahau. Ka kitekite age a lautolu kia mutolu kua nonofo fakatekiteki mo e matakutaku, [mo e ha mutolu] a loto mahani molu mo e mafola.”​—1 Peteru 3:1-4.

“Kia uta he tane ke he hoana e mahani [fakatane mo e fifine] kua lata, kia pihia foki e hoana ke he tane. . . . Aua neke totoko e taha ke he taha, ka ko e tau aho gahoa hokoia.”​—1 Korinito 7:3-5.

22. (a) Ko e heigoa falu a mena ne maeke ke lauia ai e mitaki he fakamauaga? (e) Fefe e kitekiteaga a Iehova ke he tau vevehe?

²² Kua fakakite foki he Tohi Tapu ko e fakaalofa, totonu, fakaalofa hohofi, fakatekiteki, maama, fakamaloloaga, mo e fakaheke ko e falu mena ia kua lata mo e tau koloa uho he fakamauaga. Ko e fakamauaga ne nakai moua e tau mena nei kua tuga ni e akau ne nakai moua e la mo e vala vai​—ti lavea ke fiti. Ti toka e malolo ne fakagahuaaki e tau loto manamanatu ha tautolu ke omoi a tautolu ke fakamalolo mo e fakamata e taha ke he taha he ha tautolu a fakamauaga. Kia manatu na ‘vihiatia e Iehova e tiaki hoana.’ Kaeke ke fakaako e fakaalofa Kerisiano, to nakai ha ha i ai ha matapoko ma e faivao mo e malolo ki lalo ai e fakamauaga. Ko e ha? Ha kua “nakai tuai oti e fakaalofa.”​—Malaki 2:16; 1 Korinito 13:4-8; Efeso 5:3-5.

Maeke Nakai ia Koe ke Fakamaama?

◻ Ko e heigoa e fakaveaga ke he fakamauaga fiafia?

◻ Kua maeke fefe he malolo ne fakagahuaaki e loto manamanatuaga ke lauia ai e fakamauaga?

◻ Ko e heigoa ha tautolu ka taute ke fakamaloloaki e malolo ne fakagahuaaki ha tautolu a tau loto manamanatu?

◻ Fekehekeheaki fefe a Iosefa mo Tavita he magaaho ne hoko ai e kamatamata?

◻ Ko e heigoa e fakatonuaga he Tohi Tapu ka lagomatai aki e tau tane mo e tau hoana ke fakamaloloaki e pipi he fakamauaga?

[Tau Fakatino he lau 14]

Momoui nakai a tautolu ke ua e tuaga​—totonu he fakapotopotoaga ka e fa vale i kaina?