Mumui ke he Maama he Lalolagi

“Ko ia ke mui mai kia au, . . . moua e ia e maama he moui.”​—IOANE 8:12.

1. Kua aoga lahi fefe e maama?

KO E heigoa ka taute e tautolu ka nakai fai maama? Kia manamanatu la ka ala hake he tau aho oti he tau ke he pouli ne kua 24 e tau tula. Kia manamanatu la ke he lalolagi kua nakai fai lanu kehekehe, ko e mena ka nakai fai maama to nakai ha ha i ai e ha lanu kehekehe. E moli, kaeke kua nakai fai maama, to pihia foki ni a tautolu! Ko e ha ne nakai pihia ai? Kakano ha ko e fakagahuaaga he fotosinifasese ne fakaaoga he tau laukou e maama ke taute aki e tau mena kai ne kai e tautolu​—tau saito, tau laukou kai, mo e tau fua lakau. Kua moli, ne kai e tautolu he falu magaaho e kakano he tau manu. Ha kua kai he tau manu ia e tau laukou po ke falu manu ne kai e tau lakau foki. Ti kua falanaki katoatoa ha tautolu a tau momoui he tino ke he maama.

2. Ko e heigoa e tau punaaga malolo lahi ne ha ha i ai he maama, mo e ko e heigoa ne talahau mai he mena nei ki a tautolu hagaao ki a Iehova?

² Ne moua mai e maama ha tautolu he la, ko e fetu foki a ia. He magaaho kua lahi mahaki e maama ne fakatoka mai he la ha tautolu, ko e fetu kua hafa agaia ni e laulahi. Kua loga e falu ne lalahi mahaki mai i ai. Ko e tau matakau he fakaputuputuga fetu ne nonofo ai a tautolu, ko e fakaputuputuaga fetu he Puhala Ahotea, kua molea e teau piliona he tau fetu ne ha ha i ai. Ke lalafi ki ai, kua nakai maeke ke totou e tau pili­ona he tau fakaputuputuaga fetu ne ha ha i loto he lagi mo e lalolagi katoatoa. Kua homo lahi ue atu ha e tau fakatokatokaaga he tau fetu! Kua lahi mahaki ue atu ha e maama ne puho mai ia lautolu! Ko e puna maiaga malolo lahi he maama a Iehova ne tufugatia e tau mena oti ia! Kua tukuogo mai a Isaia 40:26: “Hahaga hake a ki luga mo e kitekite ā mutolu, po ko hai ne eke e tau mena nai? Kua takitaki mai ha lautolu a tau kau kua totou, ti ui e ia a lautolu oti ke he tau higoa ha lautolu, ko e hana malolo lahi mo e hana mana lahi; nakai ni galo taha ia lautolu.”

Taha Faga Maama Foki

3. Kua aoga lahi fefe e maama fakaagaga mai ia Iehova?

³ Ko Iehova foki e Punaaga he taha faga maama, ko ia ne taute ati maeke ai a tautolu ke moua e onoonoaga fakaagaga, ko e maamatia fakaagaga. Ne kua fakakakano he taha tohi fakakakano kupu e “maamatia” ke he puhala nei: “Ke foaki atu e loto matala ke: fakaako; ke foaki atu e lotomatala fakaagaga ki ai.” Kua fakakakano ai e “maamatia” ko e: “tokanoa mai he loto goagoa nakai iloa mena mo e nakai iloa mena hepe.” Ne foaki mai he maamatia fakaagaga ha Iehova, kakano ha ko e lotomatala hako he hana Kupu, ko e Tohi Tapu. Ko e mena haia kua maeke ai a tautolu ke iloa ko hai e Atua mo e ko e heigoa e finagalo hana. “Ha ko e Atua, ko ia ne tala age kia kikila mai e maama he pouli, kua fakakikila mai a ia ke he tau loto ha mautolu, ko e maama ke iloa ai e lilifu he Atua ke he fofoga a Iesu Keriso.” (2 Korinito 4:6) Ti ko e tau kupu moli he Kupu he Atua ne tokanoa mai aki a tautolu he goagoa nakai iloa mena mo e iloa mena hepe. Ne pehe a Iesu: “To iloa foki e mutolu e mena moli, ko e mena moli foki ke toka noa ai a mutolu.”​—Ioane 8:32.

4, 5. Kua maeke fefe e lotomatala mai ia Iehova ke eke mo maama i loto he tau momoui ha tautolu?

⁴ Ko Iehova, ko e Punaaga he maamatia fakaagaga moli, kua “mitaki katoatoa e lotomatala.” (Iopu 37:16, NW) Kua tukuogo mai foki he Salamo 119:105 ke he Atua: “Ko e hāu a kupu ko e hulu ia ke he haku tau hui, mo e maama ke he haku puhala.” Ti kua maeke foki a ia ke fakamaama hake fakaagaga nakai ni ke he vala i mua he tau momoui ha tautolu ka ko e puhalatu foki i mua. Ka nakai fai mena pihia, kua eke ai ni e moui ke tuga ka fakaholo e motoka he puhalatu keukeu he kaukau mouga he po pouli kikio mo e nakai fai moli e motoka po ke pihia foki e tau mena oti. Liga maeke e maama fakaagaga ne hau he Atua ke fakatatai ke he maama ne moua mai he moli he motoka. Kua fakamaama aki he maama he moli e puhala tu ke maeke ai a tautolu ke kitia tonu e mena ne o a tautolu ki ai.

⁵ Kua fakakite mai he perofetaaga ia Isaia 2:2-5 kua fakapotopoto mai he Atua he vaha ha tautolu e tau tagata mai he tau motu oti kana kua manako ke he maamatia fakaagaga ke maeke ai a lautolu ke ako mo e taute mau e tapuakiaga moli. Kua pehe e Isaia 2 kupu 3: “To fakaako mai foki e ia a tautolu ke he hana tau puhala.” Ne uiina mai e Isaia 2 kupu 5 ke he tau tagata kua kumikumi ke he kupu moli: “Kia o mai a a mutolu, ke o ai a tautolu ke he maama a Iehova.”

6. To takitaki he maama a Iehova a tautolu ki fe?

⁶ Ti ko Iehova e punaaga he tau faga maama ua kua aoga lahi ke he moui: ko e mena he moui nei mo e mena fakaagaga. Ko e maama he moui nei kua lagomatai ha tautolu a tau tino kakano he moui nei ke tumau e moui he magaaho nei, liga ke he 70 po ke 80 e tau tau po ke ha mena foki. Ka ko e maama fakaagaga ka takitaki atu ke he moui tukulagi he lalolagi parataiso. Ko e mena ia ni tuga ne talahau e Iesu i loto he liogi ke he Atua: “Ko e moui tukulagi foki hanai, kia iloa e lautolu a koe, ko e Atua moli tokotaha ni, katoa mo ia ne fakafano mai e koe, ko Iesu Keriso haia.”​—Ioane 17:3.

Ha he Pouligia Fakaagaga e Lalolagi

7. Ko e ha kua lata lahi a tautolu he magaaho nei mo e maamatia fakaagaga ke tuga he nakai pihia fakamua?

⁷ He vaha nei kua lata lahi a tautolu ke moua e maama fakaagaga ke tuga kua nakai pihia he vaha fakamua. Ko e tau perofetaaga tuga ia Mataio veveheaga 24 mo e ia 2 Timoteo veveheaga 3 kua fakakite mai kua tata a tautolu ke he fakaotiaga he fakatokaaga nei. Ko e tau mena nei mo e falu perofetaaga ne talahau tuai mai ke he tau mena teteki lahi kua fita he tutupu he vaha ha tautolu, kua fakailoa mai ki a tautolu ko e ha ha i ai a tautolu he “tau aho fakamui.” Ati kua moli ai ni e tau perofetaaga ia, kua iloa lahi he senetenari nei he fakataufafa e tau matematekelea. Kua tupu e mahani moumou matafakatufono mo e mahani vale ke he tau mena fakamatakutakuina lahi. Kua uta kehe he tau tauaga ti kua molea atu e teau he tau miliona momoui. Ko e tau gagao, tuga e AIDS ne fakamatakutakuina lahi, kua tatao e tau miliona tagata, ti kua fita he mamate e 160,000 mai he AIDS i loto he tau Fahi Kaufakalataha ni hokoia. Kua malona hifo e moui fakamagafaoa mo e pehe foki e tau onoonoaga ko e mahani faga mena i tuai e tau mahani mitaki fakatane mo e fifine.

8. Ko e heigoa e tau tutuaga ne fehagaaki he magaaho nei ke he tau tagata, mo e ko e ha?

⁸ Kua pehe e hagai tohi kupu fakamua atu he Tau Motu Kaufakalataha ko Javier Pérez de Cuél­lar: “Ko e tutuaga he lalolagi kua fakakite mai e tau fakamoliaga lofia [kua hane fakalolelole] he nonofogati e fefakalatahaaki he tau kaufakalatahaaga.” Kua mailoga e ia kua “molea e taha e miliona he tau tagata ne kua nonofogati malamalaefi lahi he magaaho nei,” mo e “fagai he mena nei e tau malolo kua takitaki mai e tau­fe­auhi vale.” Ko e “tau matematekelea lahi” nei, he talahau mai e ia, “kua totoko ke he tau vailakau kua maeke e tau fakatufono ke taute.” Mo e talahau fakatonu mai he ulu he fakalatahaaga pule malolo: “Ko e matapatu mena vihu lahi ne fehagaiaki mo e kaufakalatahaaga he nakai maeke e ha fakatufono ke pule ki ai.” Ti kua moli ha e tau kupu ia Salamo 146:3: “Aua neke tua a mutolu ke he tau iki, po ke fanau he tau tagata, nakai ha i ai ha fakamouiaga.”

9. Kua mua atu ke fakalago ki a hai e pouligia ne taotao aki e tau tagata, mo e ko hai kua maeke ke uta kehe mai ia tautolu e malolo nei?

⁹ Ko e tutuaga he vaha nei kua tuga ni e mena ne talahau tuai mai ia Isaia 60:2: “Kitiala, to ufitia e lalolagi ke he pouli kikio, to ufitia foki e tau motu ke he pouli.” Kua ufitia he pouligia nei e tau tagata tokologa lahi ne nonofo he lalolagi kakano ha kua nakai uta taha e lautolu ki loto e maama fakaagaga mai ia Iehova. Mo e ko e matapatu vaka ne tupu mai e pouligia fakaagaga ko Satani ko e Tiapolo mo e hana tau temoni, ko e tau fi mua tua ke he maama he Atua. Ko e “tau iki he pouli ha he lalolagi nai” a lautolu. (Efeso 6:12) Ke tuga kua talahau mai ia 2 Korinito 4:4, ko e Tiapolo e “atua he lalolagi nai,” ko ia ne ‘fakapouli e tau manatu ha lautolu kua nakai tua, neke kikila atu kia lautolu e maama he vagahau mitaki he lilifu a Keriso, ko ia kua fakatai ke he Atua.’ Kua nakai ha ha i nai e ha pule he tagata kua maeke ke uta kehe mai he lalolagi e malolo a Satani. Ko e Atua ni hokoia kua maeke.

“E Maama Lahi”

10. Ne talahau tuai fefe e Isaia ko e tau aho ha tautolu ka maligi mai e maama ke he tau tagata?

¹⁰ Ka e, he magaaho kua laulahi mai e tau tagata ne ufitia he pouligia kelea lahi mahaki, ne talahau mai foki e Kupu he Atua ia Isaia 60:2, 3: “To haele hake a Iehova ki luga hau, mo e lilifu hana to kitia ai ki luga hau. To o mai e tau motu kehe ke he hau a maama.” Kua felauaki e mena nei mo e veveheaga 2 a Isaia, ne mavehe mai ko e maamatia he tapuaki moli a Iehova ka fakatu hake he tau aho fakamui nei, mo e tuga ne talahau mai he tau kupu 2 mo e 3, “ti tafe atu ki ai e tau motu oti kana. To o mai foki e tau motu kehe loga, mo e pehe age a lautolu, O mai a, kia o hake a tautolu ke he mouga a Iehova” ko e tapuakiaga moli lilifu ue atu hana a ia. Pete ai ni kua pule a Satani ke he lalolagi, kua hane fa e maligi mai e maama he Atua mo e tokanoa mai e moto tagata tokologa he pouligia.

11. Ko hai ka eke ke mua atu he ata mai e maama a Iehova, mo e fakakite mai fefe e Simeona a ia?

¹¹ Kua talahau tuai mai he perofetaaga ia Isaia 9:2 to fakafano mai he Atua e taha tagata ke he lalolagi ke ata mai hana maama. Ne talahau mai: “Ko e motu ne o ke he pouli kua kitia e lautolu e maama lahi; ko lautolu ne nonofo ke he motu he ata he mate, kua kikila mai kia lautolu e maama.” Ko e “maama lahi” nei ko e Uta Kupu a Iehova, ko Iesu Keriso. Ne pehe a Iesu: “Ko au nai ko e maama he lalolagi; ko ia ke mui mai kia au, nakai fano a ia ke he pouli, ka e moua e ia e maama he moui.” (Ioane 8:12) Kua iloa foki he falu e mena nei he magaaho ne tote agaia e tama ko Iesu. Kua talahau mai ia Luka 2:25 ko e tagata tane ne higoa ko Simeona “ko e tagata mahani tututonu a ia” mo e “ha ha i luga ia ia e Agaga Tapu.” He magaaho ne kitia e Simeona e tama tote ko Iesu, ne pehe a ia he liogi ke he Atua: “Ha kua kitia tuai he haku a tau mata e fakamouiaga mai ia koe; Ne taute e koe i mua he tau motu oti kana; Ko e maama ke fakamaama aki e tau motu kehe.”​—Luka 2:30-32.

12. He magaaho fe mo e kamata fefe a Iesu ke uta kehe e ufi pouligia ne ufitia aki e tau tagata?

¹² Ne kamata a Iesu ke uta kehe e ufi pouligia mai he tau tagata he magaaho ku ne molea mai hana papatisoaga. Kua talahau mai ia Mataio 4:12-16 ki a tautolu kua fakamoli he mena nei a Isaia 9:1, 2, ne vagahau mai hagaao ke he “maama lahi” ka kamata ke kikila ke he tau tagata ne o fano he pouligia fakaagaga. Kua pehe mai ia Mataio 4:17: “Ko e vaha ia ne kamata ai ke fakamatala atu e Iesu, kua pehe atu, Kia tokihala a a mutolu; nukua tata tuai e kautu he lagi.” He fakamatala atu hagaao ke he tala mitaki he Kautu he Atua, ne fakamaamatia ai e Iesu e tau tagata hagaao ke he finagalo he Atua. He “fakamaama mai ke he vagahau mitaki e moui nakai tuai popo.”​—2 Timoteo 1:10.

13. Ne fakamaama fefe e Iesu a ia ni, mo e ko e ha kua maeke ai a ia ke taute pihia ti iloa tonu moli?

¹³ Ne ata fakamoli e Iesu e maama he Atua. Ne pehe a ia: “Kua hau au ko e maama he lalolagi, kia nakai tumau muatua e pouli ke he taha ke tua mai kia au. . . . Ha ko e mena nakai vagahau noa au, hoko au; ka ko e Matua ne fakafano mai au, ko ia ni ne tuku mai kia au e poaki ke he tau mena ke tala atu ai e au, mo e tau mena ke vagahau ai e au. Kua iloa foki e au ko e hana poaki ni ko e moui tukulagi haia.”​—Ioane 12:44-50.

“Ha Ha ia Ia e Moui”

14. Ne fakakite mai fefe a Iesu ia Ioane 1:1, 2?

¹⁴ E, ne fakafano mai e Iehova hana Tama ke he lalolagi ke eke mo maama ke fakakite ke he tau tagata e puhala ke he moui tukulagi. Kia mailoga la e vala mena nei ia Ioane 1:1-16. Ko e Ioane 1 tau kupu 1 mo e 2 ne totou pehe: ‘Ha he kamataaga e Loko, ha he Atua e Loko, ko e atua foki e Loko. Ko ia ni ha he Atua ke he kamataaga.’ Hanai kua ui e Ioane a Iesu he moui fakamua ato eke mo tagata ke he matahigoa “Loko.” Kua fakakite he mena nei e gahua ne taute e ia ko e Uta Kupu he Atua ko Iehova. Mo e magaaho ne talahau mai e Ioane ko e “ha he kamataaga e Loko,” kakano ha ko e kamataaga he tau mena tufugatia he Atua e Loko, “ko ia ko e kamataaga he tau mena ne eke he Atua.” (Fakakiteaga 3:14) Ko e hana tuaga tokoluga mai he tau mena momoui he Atua ne foaki mai e fakaveaga moli ke he mena ne ui ai a ia ‘ko e atua’ ko ia ko e Malolo lahi. Ia Isaia 9:6 kua ui a ia ko e “Atua Malolo,” ka e nakai ko e Atua Malolo Mua ue Atu.

15. Ko e heigoa e falu fakailoaaga ne foaki mai ki a tautolu ia Ioane 1:3-5 ne hagaao ki a Iesu?

¹⁵ Ne talahau mai ia Ioane 1:3: “Ne eke e ia e tau mena oti kana; nakai fakai foki ha mena taha ne eke, nakai eke e ia.” Kua pehe mai ia Kolose 1:16 “ha ko e mena ne eke e ia e tau mena oti kana, ko e tau mena ha he lagi, mo e tau mena ha he lalolagi.” Kua pehe mai ia Ioane 1:4 “Ha ha ia ia e moui; ko e moui foki, ko e maama haia he tau tagata.” Kakano ha ko e Kupu, ati tufugatia ai e tau faga mena momoui oti kana; kakano ha ko e Tama hana foki, kua taute he Atua ke maeke e tau tagata agahala ne mamate ke moua e moui tukulagi. Kua moli lahi ko Iesu ni e malolo lahi ne ui aki ia Isaia 9:2 ko e “maama lahi.” Mo e kua pehe ia Ioane 1:5: “Kua kikila mai foki e maama ke he pouli, ka e nakai talia he pouli.” Kua tui he maama e kupu moli mo e tututonu, ke fekeheaki ko e pouligia kua tui aki e mena hehe mo e nakai tututonu. Ti kua fakakite mai e Ioane to nakai fakakaumahala he pouligia e maama.

16. Ne tuhi atu fefe a Ioane Papatiso ke he laulahiaga he gahua a Iesu?

¹⁶ He magaaho nei kua vagavagahau mai a Ioane he tau kupu 6 ke he 9: “Kua fakafano mai mai he Atua e taha tagata, ko Ioane [Papatiso] hana higoa. Kua hau a ia ko e ogo kia talahau e ia e maama, kia talia he tau tagata oti kana ha ko ia. Nakai ko e maama a ia [Ioane] ni, ka e ha i ai a ia kia talahau ai e maama ia [Iesu] ni. Ko e maama moli kua fakamaama aki e tau tagata oti kana, ne haele mai a ia ke he lalolagi.” Ne tuhi atu a Ioane ke he Mesia ne hau mo e fuluhi atu e ia hana tau tutaki ke hahaga atu ki a Ia. Ati hoko atu ke he magaaho, kua foaki atu ke he tau tagata kehekehe e tau magaaho ke talia e maama. Ti kua nakai hau a Iesu ke lagomatai ni e tau Iutaia hokoia ka e lagomatai e tau tagata oti kana​—tau muhukoloa po ke tau nonofogati, pete ni ko e motu fe ne tutupu mai a lautolu.

17. Ko e heigoa ne talahau mai ia Ioane 1:10, 11 ki a tautolu hagaao ke he tutuaga fakaagaga he tau Iutaia he aho a Iesu?

¹⁷ Kua matutaki atu e tau kupu 10 mo e 11: “Ha he lalolagi a ia, ne eke foki e ia e lalolagi; ka e nakai ni iloa a ia he lalolagi. Kua haele mai a ia ke he hana tau tagata ka e nakai talia a ia he hana tau tagata.” Ko Iesu he hana moui fakamua ato eke mo tagata, ko ia ne kua puhala mai e tufugatia he tau tagata. He magaaho ne nofo a ia he lalolagi, kua laulahi e tau tagata hana ko e tau Iutaia ne nakai talia a ia. Kua nakai manako a lautolu ke fakatapakupaku ha lautolu a tau mahani kelea mo e fakatupua. Ne loto a lautolu ke he pouligia ka e nakai ke he maama.

18. Kua fakakite mai fefe ia Ioane 1:12, 13 kua maeke e falu ke eke mo tau fanau he Atua fakalataha mo e tufaaga pauaki?

¹⁸ Ne pehe mai a Ioane i loto he tau kupu 12 mo e 13: “Ka ko lautolu oti ne talia a ia, mo e tua ke he hana higoa, ne age e ia ki ai e pule kia eke a lautolu mo fanau he Atua. Ko lautolu, nakai ko e toto ne fanau ai, ti nakai ko e manako foki he tino, ti nakai ko e loto foki he tagata, ka ko e Atua ni.” Kua fakakite mai he tau kupu nei, ke kamata ai, nakai ko e tau fanau he Atua e tau tutaki a Iesu. He magaaho fakamua ato hau a Iesu ke he lalolagi, kua nakai mahafagi atu ke he tau tagata ke eke mo tau fanau po ke moua e amaamanakiaga he lagi. Ka ko e mitaki he poa lukutoto a Keriso ne kua fakagahuahua e lautolu e tua, ati hiki mai ai e falu he tau tagata ke eke mo tau fanau mo e maeke ai ke moua e amaamanakiaga he moui ke eke mo tau patuiki mo Keriso ke he Kautu he Atua he lagi.

19. Ko e ha kua ha ha a Iesu he tuaga mitaki ke ata mai e maama he Atua, ke tuga ne fakakite mai ia Ioane 1:14?

¹⁹ Kua fakakakano mai he kupu 14: “Kua faliu tino tagata e Loko, ne nofo foki a ia fakalataha mo tautolu, (ne kitekite a mautolu ke he hana lilifu; ko e lilifu haia he Tama fuataha he Matua).” Ke he lalolagi, ne ata e Iesu e lilifu he Atua ke tuga ni kua maeke e Tama fuataha he Atua ke taute. Ha kua pihia, ke he puhala kua kehe lahi, kua lata lahi a ia ke fakakite mai e Atua mo e Hana finagalo ke he tau tagata.

20. Ke tuga he fakamau ia Ioane 1:15, ko e heigoa ha Ioane Papatiso ne tala mai ki a tautolu hagaao ki a Iesu?

²⁰ Ne mui mai, kua tohi he aposetolo ko Ioane i loto he kupu 15: “Kua talahau e Ioane [Papatiso] a ia, mo e ui age, kua pehe, Ko ia hanai ne tala atu ai e au, Ko ia ka mui mai kia au, kua mua a ia kia au, ha ko e mena ne mua tuai a ia kia au.” Ne ono e tau mahina ne fanau fakamua mai a Ioane Papatiso ato fanau mai e tagata ko Iesu. Ka e lahi mai e tau gahua ne taute e Iesu ia Ioane, ti kua holo a ia ki mua a Ioane ke he tau puhala oti kana. Mo e talahau fakatonu e Ioane ko e moui fakamua a Iesu ato ia, ha ko e mena moui fakamua a Iesu ato eke mo tagata.

Tau Mena Fakaalofa mai ia Iehova

21. Ko e ha ne pehe ai ia Ioane 1:16 ko e moua e tautolu e “fakaalofa noa foki ke lafilafi ke he fakaalofa noa”?

²¹ Kua fakakakano mai ia Ioane 1:16: “Kua moua e tautolu oti kana mai hana katoatoaga, ko e fakaalofa noa foki ke lafilafi ke he fakaalofa noa.” Pete ni ai, kua fanau mai e tau tagata ke he agahala kakano ha ko e tufaaga ne moua mai ia Atamu, kua finagalo a Iehova ke fakaotioti e fakatokaaga kelea nei, ti fakahao mai e tau miliona tagata ke he lalolagi fou, mo e fakaliu tu mai a lautolu ne mamate, mo e uta kehe e agahala mo e mate, ti kua moua ai e moui tukulagi ke he lalolagi parataiso. Ko e tau monuina oti kana nei kua nakai lata ke moua he nakai maeke e ha gahua he tau tagata mahani agahala ke moua. Ko e tau mena fakaalofa a lautolu mai ia Iehova ne kua puhala mai ia Keriso.

22. (a) Kua maeke e heigoa ha ko e fakaalofa lahi mahaki ue atu he Atua? (e) Ko e heigoa e uiina ne fakatoka mai ki a tautolu he tohi fakahiku he Tohi Tapu?

²² Ko e heigoa e mena fakaalofa lahi mahaki ue atu ne taute aki e mena nei ke maeke? “Nukua pihia e fakaalofa mai he Atua ke he lalolagi, kua ta mai ai hana Tama fuataha, kia nakai mate taha ne tua kia ia, ka kia moua e ia e moui tukulagi.” (Ioane 3:16) Ti ko e lotomatala hako he Atua mo e hana Tama, ko e “Iki he moui” kua aoga lahi ki a lautolu ne manako ke he maama fakaagaga mo e moui tukulagi. (Gahua 3:15) Ti ko e mena haia ne fakatoka mai he tohi fakahiku he Tohi Tapu e uiina ki a lautolu oti kana ne manako lahi ke he kupu moli mo e manako ke moui: “Ati hau ā; kia pehe atu foki a ia kua fanogonogo, Ati hau ā; ko ia foki kua fia inu kia hau a ia, katoa foki mo ia kua manako ki ai, kia uta noa e ia e vai he moui.”​—Fakakiteaga 22:17.

23. Ko e heigoa ka taute he tau tagata ne tuga e tau mamoe he magaaho ka o mai a lautolu ke he maama?

²³ Ko e tau tagata fakatokolalo tuga e tau mamoe kua nakai ni o mai hokoia ke he maama he lalolagi ka e to mumui ke he maama ia: ‘To mumui atu ai e tau mamoe kia ia, ha kua iloa e lautolu [e ogo he kupu moli i loto he] hana leo.’ (Ioane 10:4) Kua moli, kua fiafia a lautolu ke ‘mumui ke he hana tau tuagahui’ kakano he iloa e lautolu ka taute pihia to moua e lautolu e moui tukulagi ma lautolu.​—1 Peteru 2:21.

To Tali Fefe e Koe?

◻ Ko e heigoa e tau faga maama ne ua ne moua mai ia Iehova?

◻ Ko e ha kua aoga lahi e maamatia fakaagaga he vaha nei?

◻ Ke he puhala fe kua eke ai a Iesu mo “maama lahi”?

◻ Ne tala mai he Ioane veveheaga 1 e heigoa ki a tautolu hagaao ki a Iesu?

◻ Ko e heigoa e tau mena fakaalofa ne tafe atu ki a lautolu ne mumui ke he maama he lalolagi?

[Fakatino he lau 21]

Ne fakahigoa e Simeona a Iesu ko e “maama ke fakamaama aki e tau motu kehe”