Kia Leveki e Fuifui Mamoe he Atua mo e Fakamakai
“Kia leveki e mutolu e fuifui mamoe he Atua ha ia mutolu, kia leoleo ki ai mo e fakamakai.”—1 PETERU 5:2.
1. Ko e ha ne talia e tautolu e tau motua Kerisiano ke ‘leveki mo e loto fakamakai e fuifui mamoe he Atua’?
LEVEKI e Iehova hana a tau tagata mo e fakamakai. (Salamo 23:1-4) “Ko e leveki mamoe mitaki,” ko Iesu Keriso, ne foaki mo e fakamakai e ia hana moui fakatagata mitaki katoatoa ma e tau tagata tuga e tau mamoe. (Ioane 10:11-15) Ko e mena haia, ati fakatonu mai he aposetolo ko Peteru e tau motua Kerisiano ke ‘leveki e fuifui mamoe he Atua mo e fakamakai.’—1 Peteru 5:2.
2. Ko e heigoa e tau huhu kua mitaki ke manamanatu ki ai hagaao ke he tau gahua leveki he tau motua Kerisiano?
2 Ko e fakamakai ko e fakamailoga he tau fekafekau he Atua. (Salamo 110:3) Ka e lahi atu foki ke he fakamakai e mena kua lata ke he kotofaaga he leveki, po ke leveki mamoe tu lalo. Ko hai kua lata tonu ke eke ia mo tau leveki mamoe? Ko e heigoa kua putoia ai he ha lautolu a gahua leveki mamoe? Moua fefe e fakakatoatoaaga mitaki?
Leveki ke he Magafaoa
3. Ko e ha ne maeke ai ke fai talahauaga ke he puhala ne leveki he tagata Kerisiano hana magafaoa ke kitia aki e tonu ke he hana mitaki ke leveki e fakapotopotoaga?
3 Ato maeke he tagata tane ke kotofa ke he “feua ofisa leveki,” kua lata ke hokotia a ia ke he tau tuaga he Tohiaga Tapu. (1 Timoteo 3:1-7, NW; Tito 1:5-9) Ko e taha e mena, ne pehe e aposetolo ko Paulo ko e leveki kua lata ke “pule fakamitaki ke he hana ni a magafaoa, ha ha ia ia e tau fanau kua omaoma, mo e nonofo fakatekiteki ni.” Ne ha ha i ai e kakano mitaki ma e mena nei, ha ko e mena pehe a Paulo: “Ha ko e mena kaeke kua nakai iloa e taha ke pule ke he hana ni a magafaoa, to leveki fefe e ia e ekalesia he Atua?” (1 Timoteo 3:4, 5) Ke he magaaho ne kotofa e tau patu he ekalesia ke he motu tote i Kereta, ne tala age ki a Tito ke kumi ke “ai taha kua nakai talahaua kelea, ko e tane he fifine tokotaha, ha ha ia ia e tau fanau kua tua, nakai hokotaki a lautolu kua matahavala po ke holifono.” (Tito 1:6) E, ko e puhala he tagata Kerisiano ne leveki aki hana magafaoa kua lata ke manamanatu ki ai ke he fifiliaga ko e lata nakai ke kamata e matagahua mamafa he gahua leveki mamoe ke he fakapotopotoaga.
4. Ke lafi atu ke he aoga tumau ke he Tohi Tapu mo e liogi, fakakite fefe he tau mamatua Kerisiano ha lautolu a fakaalofa ke he ha lautolu a tau magafaoa?
4 Ko lautolu ne leveki ha lautolu a tau magafaoa fakamitaki ne loga atu e tau gahua ke he liogi mo e fakaako tumau e Tohi Tapu mo e ha lautolu a tau magafaoa. Ne mautali tumau a lautolu ke lagomatai ha lautolu a tau fakahelehele. Ko lautolu kua eke mo tau mamatua, ne kamata e mena nei ke he aho ne fanau ai e tama. Ko e tau mamatua Kerisiano ne iloa kaeke ke piki a lautolu ke he fakaholoaga tumau ke he mahani atua, to mafiti ai ha lautolu a tau fanau ke mahani ke he ha lautolu a fakatokaaga ke he tau gahua Kerisiano ke he tau momoui he tau aho takitaha. Ko e mitaki he levekiaga he matua tane Kerisiano ke he tau mena pehe nei ke fakakite mai hana a lata mo taha motua.—Efeso 5:15, 16; Filipi 3:16.
5. Maeke fefe he matua tane Kerisiano ke feaki hana a tau fanau “ke he tau kupu akonaki mo e tau kupu fakamafana ha Iehova”?
5 Ke he levekiaga he hana a magafaoa, ko e matua Kerisiano manamanatu mitaki ne mailoga e fakatonuaga ha Paulo: “Ko mutolu foki, ko e tau matua tane, aua neke fakahogohogomanava ke he fanau ha mutolu, ka kia leveki ai ke he tau kupu akonaki mo e tau kupu fakamafana [a Iehova].” (Efeso 6:4) Aoga Tohi Tapu tumau mo e magafaoa, ko e hoana mo e tau fanau, kua foaki mai e tau magaaho mitaki ke fakaako mo e fakaalofa. Moua he tau fanau e “akonakiaga,” po ke tau fakaakoaga fakatonutonu. Ko e “tau kupu fakamafana” ke he tau magaaho ia ke lagomatai aki e tau fanau ke iloa e tau manatu a Iehova hagaao ke he tau mena. (Teutaronome 4:9; 6:6, 7; Fakatai 3:11; 22:6) Ke he tau fakapotopotoaga okioki fakaagaga pihia, ko e matua tane fakaalofa ka fanogonogo fakamitaki ke he hana a tau fanau ka tutala. Ko e tau huhu totonu kua takitaki ne fakaaoga ke fakakite fakamoli aki e tau manatu mai ia lautolu hagaao ke he ha lautolu a tau manatu tupetupe mo e tau aga manamanatu. Ne nakai fuafua manatu he matua tane ko e iloa oti e ia e tau manamanatuaga he ha lautolu a tau loto fou. Ko e moli, “ko ia kua tali atu ke he kupu, ka e nakaila fanogonogo a ia ki ai, kua eke ia mo goagoa hana, mo mena foki ke mā ai a ia,” he talahau mai he Fakatai 18:13. Ko e vaha nei, ko e laulahi he tau mamatua ne mailoga e kehe he tau mena ne feleveia mo e tau fanau ha lautolu mo e tau mena ne feleveia mo lautolu ke he vaha tama. Ko e mena ne tupu, to fakamakamaka e matua tane ke iloa e tupu maiaga mo e falu mena foki he tau mena vihi to talahau ko e taute fefe.—Fakatatai Iakopo 1:19.
6. Ko e ha ne kua lata he matua tane Kerisiano ke kumi lagomatai ke he Kupu he Atua ke lagomatai aki hana a magafaoa?
6 Ko e heigoa ka taute he magaaho fakamui ka iloa e tau mena vihi, tau fakaatukehe, mo e tau aga he tau fanau he taha? Ko e matua tane ne leveki fakamitaki ka kumi ke he tau Tohiaga Tapu, ha ko e mena “kua aoga ni ke fakaako ai, ke fakatonu ai, ke akonaki ai, ke fakailoilo ai foki ke he tututonu.” Ne fakaako e ia hana fanau ke mumui tua ke he tau hatakiaga ne mai he agaga he Tohi Tapu. Ko e puhala nei, ko lautolu ne ikiiki e tau tau to “katoatoa ai e mitaki he tagata he Atua, kia taute ni a ia ke he tau gahua mitaki oti kana.”—2 Timoteo 3:16, 17; Salamo 78:1-4.
7. Ko e heigoa e fakafifitakiaga kua lata ke fakakite he tau mamatua tane hagaao ia ke he liogi?
7 Ko e tau fuata mahani atua ne feleveia mo e tau mena uka ke he tau lafiaga mo e tau kapitiga aoga he lalolagi. Ti maeke fefe he tau mamatua Kerisiano ke utakehe e matakutaku mai he tau fanau ha lautolu? Ko e taha puhala ko e liogi tumau mo lautolu mo e liogi ma lautolu. Ka feleveia e tau fanau nei mo e tau mena uka, to fifitaki e lautolu ha lautolu a tau mamatua ke falanaki ke he Atua. Taha e tama fifine 13 e tau tau, ne huhu e tau huhu ki ai to fakahoko e papatiso mo fakamoli aki hana a tukuleleaga ke he Atua, ne talahau ko e fa amuamu mo e eke fakakelea he tau kapitiga aoga a ia. Ke he magaaho ne talahau e ia hana tua mai he Tohi Tapu ke he fakatapuaga he toto, ne keli mo e tau anu he falu fanau fifine a ia. (Gahua 15:28, 29) Tau atu nakai a ia? Nakai. “Ne liogi mau a au ki a Iehova ke fakahautoka mai au,” he fakamaama mai e ia. “Manatu foki e au e tau fakaakoaga he tau mamatua haku ke he ha mautolu a tau aoga he magafaoa hagaao ia ke fakahautoka ki lalo hifo he kelea.”—2 Timoteo 2:24.
8. Maeke fefe he taha motua ne nakai fai tama ke leveki fakamitaki hana magafaoa?
8 Ko e motua ne nakai fai fanau kua lata foki ke gahua fakaagaga mo e tino ki a lautolu he hana magafaoa. Putoia e hana hoana he mena nei mo e tau magafaoa Kerisiano ne nonofo mo ia ke he hana kaina. (1 Timoteo 5:8) Ko e leveki fakamitaki e taha mena kua lata ke taute he tagata tane ne kotofa ke fua e matagahua ko e motua he fakapotopotoaga. Ti kua lata ke fefe e onoonoaga he tau patu ne kotofa ke he tau matagahua monuina ha lautolu i loto he fakapotopotoaga?
Leveki “mo e Fakamakutu”
9. Ko e heigoa e agaga kua lata ke ha ha he tau matakainaga momotua Kerisiano ke he ha lautolu a kotofaaga he fekafekauaga?
9 Ke he senetenari fakamua he Vaha Nei, ko e aposetolo ko Paulo ne fekafekau ko e fekafekau pule ke he fale he Atua, ko e fakapotopotoaga Kerisiano i lalo hifo he ulu ha Keriso. (Efeso 3:2, 7; 4:15) Ne tomatoma e Paulo hana a tau matakainaga he tua i Roma: “Kua kehekehe . . . e tau mena kua tufatufa mai kia tautolu he fakaalofa noa kua foaki mai kia tautolu; po ke perofeta, kia perofeta ai ke lata mo e tufaaga he tua; Po ke tiakono, kia eke e gahua he tiakono; po ke akoako, kia fakaako atu ai a ia. Po ke tomatoma, kia tomatoma ai a ia; ko ia kua foaki e tau mena, kia eke e ia mo e fakamokoi; ko ia kua pule, kia eke ai mo e fakamakutu; ko ia kua eke mena fakaalofa, kia eke ai mo e fakamakai.”—Roma 12:6-8.
10. Ke he levekiaga he fuifui mamoe he Atua, ko e heigoa e fakafifitakiaga ne fakakite e Paulo ma e tau motua he vaha nei?
10 Ne fakamanatu e Paulo ke he tau Tesalonia: “Ne mahani a mautolu kia mutolu takitokotaha tuga ne matua tane ke he hana fanau, he tomatoma atu a mautolu kia mutolu, mo e fakamafana atu, mo e talahau atu kia mutolu, Kia o fano a mutolu ke lata mo e Atua, ko ia ne ui kia mutolu kia o ke he hana kautu mo e hana monuina.” (1 Tesalonia 1:1; 2:11, 12) Ne foaki mai e tomatomaaga mo e hofihofi e fakaalofa ati maeke a Paulo ke tohi: “Ka kua mahani molu a mautolu he nofo ai a mautolu ia mutolu, tuga ne fifine fakahuhu tama kua leveki fakamitaki hana ni a fanau. Ne hofihofi pihia ha mautolu a fakaalofa kia mutolu, ne fiafia a mautolu ke ta atu kia mutolu, nakai kuenaia e vagahau mitaki he Atua, ka e katoa foki mo e moui ha mautolu, ha kua ofania e mautolu a mutolu.” (1 Tesalonia 2:7, 8) Ke felauaki mo e fakafifitakiaga fakamatua tane ha Paulo, ko e tau patu mahani fakamoli ne hokulo e tau manamanatuaga ma lautolu oti i loto he fakapotopotoaga.
11. Maeke fefe he tau motua Kerisiano ke fakakite e loto fiafia?
11 Ko e mahani molu, fakalataha mo e loto fiafia, kua lata ai ke mahani pihia e levekiaga momokoina ne fakagahuahua he ha tautolu a tau leveki mamoe Kerisiano. Ne fakakite fakalahi mai he ha lautolu a tau mahani. Ne fakatonu e Peteru ke he tau motua ke leveki e fuifui mamoe he Atua mo e “nakai he ole fakamakamaka ai” po ke “eke mo e fia eke koloa.” (1 Peteru 5:2) Ke he manatu nei, ko e tagata ako mena ko William Barclay ne tohi tomatoma mai a ia ke fakaeneene: “Ko e mena ha ha i ai e taliaaga he kotofaaga mo e puhala fekafekau ke tuga ko e matagahua kelea mo e nakai mitaki, tuga foki ko e pehi fakalolelole, ti tuga foki ko e kavega mamafa kua lata ke tiaki. Ko e mena maeke ke ole ke he taha tagata ke taute taha mena, mo ia ke taute e mena ia, ka ke taute ia ke he puhala ne nakai fai fakaaue ke fakakelea aki e fekafekauaga katoa. . . . Ka e pehe a [Peteru] kua lata he tau Kerisiano oti ke vivivivi he fakamakamaka ke taute e fekafekauaga ia, pete ni he mailoga e ia e nakai aoga hana ke fekafekau ki ai.”
Tau Leveki Mamoe Fakamakai
12. Maeke fefe he tau motua Kerisiano ke fakakite e fakamakai?
12 “Kia leveki e mutolu e fuifui mamoe he Atua ha ia mutolu, . . . mo e fakamakai,” he talahau mai foki e Peteru. Ko e leveki Kerisiano ne leveki e tau mamoe ne taute ia mo e loto fakamakai, mai ni he hana loto, i lalo hifo he hatakiaga he Leveki Mamoe Mitaki ko Iesu Keriso. Fekafekau fakamakai ne kua kakano foki, ko e leveki mamoe Kerisiano ne omaoma ke he pule malolo a Iehova, ko e ‘leveki mo e leoleo he ha tautolu a tau [solu, NW].’ (1 Peteru 2:25) Ko e leveki mamoe Kerisiano i lalo hifo Hana ne fiafia ke fakakite e fakalilifu ma e tau fakatokatokaaga fakaatua. Ne taute pihia e ia ke he magaaho ka hataki e ia a lautolu ne kumi fakatonuaga ke he Kupu he Atua, ko e Tohi Tapu. Pete ne lagomatai he lotomatala e motua ke ati hake e tau tomatomaaga ne fakave mai he Tohi Tapu, ka e nakai pehe e mena nei kua ha ha ia ia e tau tali mai he tau Tohiaga Tapu ke he tau mena vihi oti. Pete ne iloa e ia e tali ke he huhu, ka e lotomatala a ia fakalataha mo ia ne huhu ke kikite ke he Watch Tower Publications Index po ke falu a tau magatohi kupu tohia fakaatuatu pihia. Ua e mena ia ne fakaako e ia: Ne fakakite e ia e puhala ke kumi lagomatai mo e fakatokolalo ke fakakite e fakalilifu ki a Iehova ha kua fakakite age e tau mena ne tohi he fakatokatokaaga he Atua.
13. Ko e heigoa e tau lakaaga ke uta ke lagomatai aki e tau motua ke foaki e tau tomatomaaga mitaki?
13 Ko e heigoa he motua ka taute ka nakai fai ne kua fita he tohi he tau tohi he Kaufakalatahaaga ke he mena vihi ne tupu ke he magaaho tonu ia? Ne nakai fai fakauaua, to liogi a ia ke moua e lotomatala mo e to kumi ke he falu fakatufono faka-Tohi Tapu ne hagaao ke he mena ia. To aoga foki ia ia ke fakakite ki a ia ne kumi lagomatai ke manamanatu ke he tau fakafifitakiaga ha Iesu. Ka huhu e motua: “Kaeke ko Iesu, ko e Faiaoga ne Mua, ne tupu e mena taha ia ne tupu ki a koe, ko e heigoa he manamanatu e koe ka taute e ia?” (1 Korinito 2:16) Ko e vahega fakakakano pihia ke lagomatai aki a ia ne huhu ke taute e fifiliaga tonu. Ne nakai ha ha i ai ha lotomatala ke he motua kaeke ke fakakite ne ia hana a manatu tote ke tuga ni ko e fakatonuaga mitaki mai he tau Tohiaga Tapu! Ka ko e mena kua lata ke he tau motua ke fakatutala auloa ke he tau mena vihi. Kua liga lata foki ia lautolu ke tuku e falu mena aoga ke he fakatutalaaga auloa he matakau he tau motua. (Fakatai 11:14) Ko e fifiliaga auloa ke maeke ia lautolu oti ke vagahau ke he taha ne talia.—1 Korinito 1:10.
Aoga Lahi e Mahani Molu
14, 15. Ko e heigoa he tau motua ka taute ke he magaaho ka lali ke liuaki mai e Kerisiano ne ‘kua moua he taha holifono’?
14 Ko e motua Kerisiano kua lata ke fakakite e mahani molu ke he fakaakoaga ke he falu, mua atu ni kaeke ko e fakatonu atu ki a lautolu. “Ko e tau matakainaga na e,” he fakatonu e Paulo, “kaeke ke moua he tagata he taha holifono ko mutolu kua mahani fakalata ke he Agaga, kia liuaki mai e mutolu a ia kua pihia mo e loto he mahani molu.” (Kalatia 6:1) Ko e fulufuluola lahi, ko e kupu Heleni nei ne fakaliliu “liuaki mai” ne hagaao ia ke he kupu fakaekekafo ne fakaaoga ke fakamaama aki e tauteaga he polo hui aitu mao ke nakai ha ha i ai ha lekua kelea ke he moui. Ko ia ko e tagata tohia fakamaama kupu ko W. E. Vine ne fakahagaao e mena nei ke he liuaki maiaga ha “lautolu kua holifono fakaagaga tuga a ia ko e taha kua pakia mai he tino fakaagaga.” Ko e falu fakamaamaaga, “ke liu fakatu ke he tuaga tonu; ke liuaki mai ke he maopoopoaga.”
15 Nakai mukamuka ke liu fakatokatoka e manamanatuaga he taha, ti uka lahi ke liuaki mai e tau manatu hepe he taha ke he tuaga tonu. Ka ko e lagomatai ne foaki mo e mahani molu to talia ai mo e fakaaue. Ko e mena ia, kua lata he tau motua Kerisiano ke omaoma ke he fakatonuaga ha Paulo: “Kia fakatapulu a mutolu ke he fakaalofa hohofi noa, mo e mahani totonu, mo e loto holoilalo, mo e mahani molu, mo e fakauka.” (Kolose 3:12) Ko e heigoa he tau motua ka taute kaeke kua ha ha ia ia ne lata ke fakatonu e manamanatu mahani kelea? Kua lata ia lautolu ke “tutuli . . . e mahani molu.”—1 Timoteo 6:11.
Leveki mo e Fakaeneene
16, 17. Ko e heigoa e tau mena hagahaga kelea kua lata he tau motua ke puipui mai ke he tau magaaho ka fakatonu atu ke he falu?
16 Ne lahi atu foki e fakatonuaga ha Paulo he Kalatia 6:1. Ne fakamalolo mai e ia e tau tagata tane kua lata: “Kia liuaki mai [a ia kua taute mena hehe] mo e loto he mahani molu, kia fakaeneene a koe neke kamatamata foki a koe.” Hagahaga kelea e tau fua ka moua kaeke ke nakai omaoma ke he fakatonuaga ia! Laga mai ha ko e tau hokotakiaga he akoako he lotu Akilikana ne moua he feuaki mo e ua e tau tagata he lotu, ne pehe e The Times i London ko e mena nei, “ko e mena tupu mai i tuai: ko e fakatonu, fakamatua po ke fakamatakainaga he tagata tane ne veli ha ko e tau kamatamata ha ko e tua ki a ia ne fakatonu ki ai.” Ko ia ne tohia e tala he tohitala ne fakakite e tala ki a Dr. Peter Rutter ne pehe “ko e tau mena kelea ne tutupu he vahaloto he tau tagata gagao mo e ha lautolu a tau tagata tane fakatonutonu—ko e tau ekekafo, tau loea, tau akoako mo e tau pule gahua—kua tupu ke he ha tautolu a fakalatahaaga ne tokanoa e feuaki, ko e gagao lahi nakai fai fakaaue, moumou mo e nakai fakalilifu.”
17 Kua nakai lata a tautolu ke manatu to hao mai e tau tagata ha Iehova he tau kamatamata pihia. Taha e motua lilifu ne fekafekau fakamoli ke he loga he tau tau ne putoia ke he mahani feuaki ha ko e fano ke he ahiahiaga leveki ke he matakainaga fifine fai tane he magaaho ne nofo tokotaha a ia. Pete ni e tokihala, ne uta kehe oti e tau kotofaaga monuina he matakainaga. (1 Korinito 10:12) Maeke fefe mogoia he tau patu ne kua kotofa ke taute e tau ahiahiaga leveki ke he puhala ke nakai mokulu a lautolu ke he tau kamatamata? Maeke fefe a lautolu ke taute e fakatokaaga ke nakai iloa he tokologa, mo e liogi, mo e magaaho ke kikite e Kupu he Atua mo e tau tohi Kerisiano?
18. (a) Maeke fefe ke lagomatai e tau motua ha ko e fakaaogaaga he fakatufono he ulu ke kalo kehe mo e tau mena kua nakai lata ke talia? (e) Ko e heigoa e tau fakatokatokaaga kua maeke ke taute ka taute e ahiahiaga leveki ke he matakainaga fifine?
18 Taha e mena ke manatu he tau motua ko e fakatufono he ulu. (1 Korinito 11:3) Kaeke ko e tagata fuata ne kumi lagomatai, kumi ke fakalataha hana a tau mamatua ke he fakatutalaaga kaeke kua lata. Kaeke ko e matakainaga fifine fai tane ne ole lagomatai, maeke nakai ia koe ke taute e fakatokaaga ke fakalataha hana tane ke he magaaho ka ahiahi ai? Ka e kua ka nakai maeke, po ke ko e tagata tane nakai tua ne eke fakakelea e matakainaga fifine ke he falu a puhala? Kia taute a e fakatokaaga taha kua lata ke taute ke he ahiahi leveki ke he matakainaga fifine nofo tokotaha. Kua lata ni ke lotomatala ke tokoua e matakainaga tane kua lata fakaagaga ka ahiahi atu ke he matakainaga fifine. Kaeke kua nakai lata e mena nei, liga taute e fakatokaaga ke fifili e magaaho kua lata ma e tau matakainaga tane tokoua ke taute e fakatutalaaga mo ia ke he Fale he Kautu, ke he poko kua hagahaga mitaki ke nakai iloa he tokologa. Ka ha ha i ai e falu matakainaga tane mo e fifine ke he liu fale, ka e nakai kitia mo e logona e fakatutalaaga, ke nakai tupu mai ha fakatupetupe.—Filipi 1:9, 10.
19. Ko e heigoa e tau fua mitaki ka leveki e fuifui mamoe he Atua mo e fakamakai mo e ko hai ka fakaaue ki ai ma e tau leveki mamoe fakamakai?
19 Ka leveki mo e fakamakai e tau mamoe he Atua ti fua mai e tau fua mitaki—ko e fuifui malolo fakaagaga mo e hataki fakamitaki. Tuga e aposetolo ko Paulo, ko e tau motua Kerisiano he vaha nei ne lahi e leveki ke he hana a tau matakainaga he tua. (2 Korinito 11:28) Ne mua atu e mamafa he gahua he leveki he tau tagata he Atua ke he vaha uka nei. Ti ko e mena ia, kua fakaaue moli a tautolu ke he tau gahua mitaki oti ne taute he ha tautolu a tau matakainaga ne fekafekau ko e tau motua. (1 Timoteo 5:17) Ha kua fakamonuina mai a tautolu mo e tau “mena fakaalofa [ko e] tau tagata” ne leveki mo e fakamakai, ne fakaheke a tautolu kia ia ko e Foaki he “tau mena mitaki oti kua foaki noa mai, katoa mo e tau mena fakaalofa oti kua katoatoa ai e mitaki,” ko e ha tautolu a Leveki Mamoe, fakaalofa i luga he lagi, ko Iehova.—Efeso 4:8; Iakopo 1:17.
To Tali Fefe e Koe?
◻ Maeke fefe he tagata tane ke leveki fakamitaki hana magafaoa?
◻ Ko e heigoa e tau mahani kua lata ke kitia mai he puhala levekiaga he tau motua Kerisiano?
◻ Maeke fefe he tau motua ke fakakite e mahani holoilalo mo e mahani molu ka foaki e tau fakatonuaga?
◻ Ko e heigoa ke lagomatai ke gahua e liuaki maiaga fakaagaga?
◻ Maeke fefe he tau motua ke kalo kehe mo e tau mena kua nakai lata ke talia ke he tau magaaho ka ahiahi leveki ai e fuifui mamoe?
[Fakatino he lau 14]
Ko e motua Kerisiano kua lata tonu ke leveki fakamitaki hana a magafaoar
[Fakatino he lau 17]
Ko e ahiahi leveki mamoe kua lata ke taute mo e mahani molu mo e fakafiliaga mitaki