Matutakiaga​—Lahi Atu he Tutala ni Hokoia

KIA manamanatu la ke he tau tagata fenoga kitekite tokologa ne onoono ke he fahi motu ne kua tuga e fakatino fulufuluola. Pete ni ia kua kitia he matakau oti e fahi motu taha, ka e kehekehe e tau mena ne kitia he tau tagata takitaha. Ko e ha? Kakano ha kua kehekehe e tau mena ne onoono mai i ai e tau tagata takitaha. Ne nakai taha e mena ka tutu tonu e ua e tagata. Ko e taha mena foki, ne nakai onoono e tau tagata oti ke he mena taha he fahi motu. Kua igatia ni e tagata ke moua e mena kehe ne kua fulufuluola ke he hana loto.

Kua tatai moli pihia e mena i loto he mau. Ti kua pihia foki ni kaeke kua felauaki lahi na laua, kua nakai fai hoa kua tatai tonu e tau onoonoaga ke he tau mena. Kua kehe e tane mo e hoana ke he tau mena tuga e aga he logonaaga he loto, tau mena ne tutupu ki a ia he vaha tote, mo e lagakina he magafaoa. Kua maeke he tau onoonoaga kehekehe ia ke tupu mai e punaaga he taulatau konakona. Ne talahau fakahako mai he aposetolo ko Paulo: “Ko lautolu ne mau to moua ai e mamahi mo e momoko.”​—1 Korinito 7:28, The New English Bible.

Kua fakalataha ke he matutakiaga e laliaga ke utauta fakaeneene e tau mena kehekehe nei ki loto he fakafetuiaga he tino taha. Ti kua lata ai tuai mo e mena nei ke toka taha magaaho ke tutala. (Kikite ke he puha he lau tohi 7.) Ka kua lahi e mena ne putoia ki ai.

Fakakite e Loto Iloilo

Kua talahau mai he kupu fakatai he Tohi Tapu: “Ko e loto he tagata iloilo, kua iloilo ai hana gutu; kua lafilafi ai foki e iloilo ke he hana tau laugutu.” (Fakatai 16:23) Ko e kupu Heperu ne fakaliliu hinai “kua iloilo ai” ne matapatu ne kakano ke taute mena fakailoilo, ke fuafua fakamitaki e tau mena ke he loto. He pihia, kua matapatu ni e matutakiaga ne lauia mitaki ke he loto, nakai ko e gutu. Kua lata e tagata taute matutakiaga mitaki, ke nakai ni ko e tagata gutu tala; ka kua lata foki a ia ke eke mo tagata fanogonogo mo e loto fakaalofa. (Iakopo 1:19) Kua lata ia ia ke kitia e tau logonaaga mo e tau matakupu ne ufiufi he mahani he hoa hana.​—Fakatai 20:5.

Fefe? He falu a magaaho kua maeke e mena nei ke taute katoatoa ka onoono ke he tau tutuaga ne tutupu mai e taufetoko. Kua pehia kia hau a tokoua he tau logonaaga mamafa he loto po ke tino lolelole? Ko e gagao kia kua fakalahi atu e aga he hoa hau? “Kua olioli lahi ha ka moua e kupu kua lata mo e magaaho hako!” he talahau mai he Tohi Tapu. (Fakatai 15:23, Today’s English Version) Ka manamanatu ke he tau tutuaga, to lagomatai ai a koe ke taute e tau mena kua lata.​—Fakatai 25:11.

Ka kua fa mahani ke tupu mai e taufetoko ne kua fu ni ke he tau mena i tua, nakai he tutuaga he magaaho ia.

Maama e Vaha i Tua

Kua lauia lahi ti fao he tau mena ne tutupu he vaha tote e tau manamanatuaga ha tautolu he vaha lalahi. Ha kua o mai e tau hoa ne mau he tau magafaoa kehekehe, to ha ha i ai e tau onoonoaga kehekehe kua nakai maeke ke kalo mai i ai.

Kua taha e mena ne fakamau i loto he Tohi Tapu kua fakatai mai ke he mena nei. He magaaho ne liuaki mai e puha he maveheaga ki Ierusalema, ne fakakite e Tavita hana loto fiafia. Ka e kua hana hoana ko Mekala? Kua tala mai he Tohi Tapu: “Ti kitekite mai ai a Mekala ko e tama fifine a Saulo he fakamaama, ti kitia e ia e patuiki ko Tavita kua hopohopo mo e koli ki mua a Iehova, ti fakavihia e ia a ia ke he hana loto.”​—2 Samuela 6:14-16.

Ne fakakite e Mekala e aga manamanatu nakai tua he hana matua tane nakai mahani tututonu ko Saulo. Ne pehe mai a C. F. Keil mo F. Delitzsch, liga ko e mena haia ne kua pehe ai he kupu 16 ko e “tama fifine a Saulo” a Mekala ka e nakai ko e hoana a Tavita. Ka e ke he taha mena, kua fakakite maaliali moli mai he taufetoko he vahaloto ha laua, kua nakai tatai e tau onoonoaga a Tavita mo Mekala he magaaho olioli lahi nei.​—2 Samuela 6:20-23.

Kua fakakite mai he fakataiaga nei, kua maeke e tau mena lagakina galo he puhala ne feaki hake e taha, ke taute ai e tane mo e hoana ke kehekehe e tau onoonoaga ke he tau mena. Kua moli foki e mena nei pete ni ai kaeke kua fekafekau fakalataha a laua ki a Iehova. Ke fakatai ki ai, liga ko e hoana ne nakai age fakamitaki e lagomatai ne kua lata mo e loto logonaaga he vaha tama tote, ti kua fakakite ai e ia kua loto lahi ke talahau tumau ko e loto fiafia ki a ia mo e fakamafana kua pihia ai ni. Ko e mena kua liga to nakai maama he hana tane e mena nei. “Ko e liga to teau e tau magaaho ka tala age e au ki a ia kua fakaalofa a au ki a ia,” he talahau e ia, “mo e kua nakai lahi agaia!”

Ke he mena nei, kua putoia ai ke he matutakiaga ke “aua neke takitokotaha mo e manamanatu ke he tau mena hana, ka e takitokotaha mo e manamanatu ke he tau mena he falu.” (Filipi 2:4) Ke matutaki, kua lata e tane ke kitia hana hoana mai he tau mena ne tutupu he vaha kua mole hana, ka e nakai mai he hana tau mena ni hokoia. Kua moli, kua lata e hoana ke loto ke taute pihia foki ma e hana tane.​—1 Korinito 10:24.

Ka Ekefakakelea he Vaha kua Mole

Kua aoga lahi ke fakakite ke he hoa e loto fakaalofa fakatagata kaeke kua tapaki pulenoa po ke ekefakakelea ke he mahani fakatane mo e fifine he vaha tote​—kua momoko lahi ni, ha kua pihia e tau mena vihi tolomaki he vaha nei. Ko e hoana, ke fakatai ki ai, kua logona he falu magaaho he fakafetuiaga fakatane mo e fifine, kua nakai maeke a ia ke vevehe kehe mai he magaaho nai e vaha kua mole, e hana hoa mai he tagata ekefakakelea, po ke fakafetuiaga fakatane mo e fifine mai he ekefakakelea pulenoa. Kua maeke he mena nei ke fakahauhaua, mua atu kaeke kua nakai manamanatu e tane ke he mena fakaeneene nai, mai he onoonoaga he hoana hana.​—1 Peteru 3:8.

Kua nakai maeke ia koe ke vevete kehe e vaha kua mole po ke uta kehe katoatoa hana lauiaaga, ka kua maeke lahi ia koe ke fakamafana e loto fakaatukehe he hoa hau. (Fakatai 20:5) Maeke fefe? “Kua lata ke lali a mutolu ko e tau tane ke maama e tau hoana ne nonofo mo mutolu,” he tohia e Peteru. (1 Peteru 3:7, Phillips) Ko e maamaaga ke he vaha kua mole he hau a hoa, ko e taha vala aoga lahi he matutakiaga. Ti ka nakai fakalataha mo e fakaalofa noa, kua nakai tuai aoga e tau kupu hau.

Ne ‘hofihofi e fakaalofa’ a Iesu he magaaho ka feleveia mo lautolu ne gagao, pete ni kua nakai tupu ki a ia e tau matematekelea taha ia ha lautolu. (Mataio 14:14) Kua pihia foki, liga kua nakai fa mahani a koe mo e moui nakai leveki fakamitaki po ke ekefakakelea pihia ne hoko ke he hoana hau, ka e aua taute ko e mena tote e ita hana, kia mailoga e vaha kua mole hana, mo e tuku age ki a ia hau a lagomatai. (Fakatai 18:13) Ne tohia e Paulo: “Ko e mena lata kia tautolu kua malolo ke logomatai ke he lolelole ha lautolu kua nakai fahia; ka e aua neke fakafiafia ha tautolu a tau loto.”​—Roma 15:1.

Hele he Ita

Kua tuga e kapiniu uho e mau ne kua nakai kaupa e taui. He magaaho ka malona ai he faivao, kua nakai maeke ai ke totou e moumouaga kua hoko ki ai. (Fakatai 6:32) Moli, kaeke kua fifili e hoa nakai hala ke fakamagalo, kua liga maeke e tau valavala ke pili fakalataha ka puhala mai ai he fakafeiloaga. Ka e mau agaia e tau vahavaha, mo e ke he tau magaaho taufetoko, kua liga hagahaga e loto ke onoono ke he tau vahavaha ia mo e piu ke fakaaoga e vaha kua mole mo kanavaakau.

Kua fa mahani mau ke tupu mai e ita ka nakai fakamoli e hoa. Ka e kaeke kua fakamagalo e koe hau a hoa, kia puipui ke aua fofolo ati moumou ai e mitaki ne kua moua e koe he taute e fakamagalo. Pete ni kua punapuna fakaeneene he loto po kua mavete mai he ita lahi, kua moumou he mahani fofolo e tau hoa tokoua. Ko e ha? Kua talahau mai he taha ekekafo: “Kaeke kua hukia hau a loto ha ko e hoa hau, kua pihia ni kakano he fakaalofa agaia na koe ki a ia. Ti ka fofolo po ke kumi ke taui atu, to nakai fakamamahi ni e koe hau a hoa ka e moumou foki ne koe a koe. Kua vehevehe foki ne koe e fakafetuiaga ne loto a koe ke katoatoa.”

E, kua nakai maeke ni a koe ke fakafeilo e tau mena fekehekeheaki he mau hau ti ai fakagalo foki e ita hau. Ha ko e mena ia, ka nakai vela ita e tau logonaaga he falu magaaho, kia tala age e tau logonaaga hau mo e hoa hau. Fakamaama ko e ha ne hukia ai e loto hau, ko e heigoa kua lata ke moua e koe e liuaki maiaga he loto mauokafua, mo e heinoa ka taute e koe ke puipui e fakafetuiaga ia. Kia nakai fakaaoga e vaha kua mole mo kanavaakau ke muatua ka taufetoko.

Fakakafokia he Gagao Tapiki Mau e Matutakiaga

To hoko ke he mau e fakaatukehe lahi ka fakaaoga kelea he taha hoa e kava po ke tau vailakau kona. Liga kua nofo ai e hoa ne nakai gagao tapiki mau he nofoaga taha tuga ha Apikaila ne hokotaki mai he Tohi Tapu. He magaaho kua “konahia lahi” hana tane ko Napalu, hane lali fakamalolo a Apikaila ke fakaliliu kehe e tau mena ne tutupu mai he mahani goagoa a Napalu. (1 Samuela 25:18-31, 36) Ko e tau mau ne matematekelea e taha ha ko e gagao tapiki mau, mo e putoia ai e taha ke lali fakamalolo ke fakafaliu e tau mahani hana ne gagao tapiki mau ne kua tuga ai e loto kaina a Napalu mo Apikaila.a

Kua maama lahi, to logona ai ni e hauhauaga lahi mahaki he magaaho ka kamata e tagata gagao tapiki mau ke mitaki. Ka ko e kamataaga naia. Kia manamanatu la ke he afa kelea lahi mahaki ne moumou lahi e taone tote. Kua malolo e tau fale, kua mahuohuo e tau akau, veveli ke he kelekele e tau pou uta kave telefoni. Kua lahi mahaki e olioli he magaaho ka oti e afa. Ka ko e magaaho nei kua lata lahi ke taute e gahua ati hake. Kua tatai moli pihia he magaaho ka kamata e hoa ke liu ke mitaki. Kua lata e tau fakafetuiaga malona ke liu ke ati hake. Kua lata e tau puhala he matutakiaga ke ati hake. Ke he tagata ne gagao tapiki mau ne fa e faliu, ko e vala he “tagata fou” e liu ati hakeaga nei, ne kua fakakite mai he Tohi Tapu ko e mena kua lata e tau Kerisiano ke fakagahua. Kua lata ke fakalataha ke he tagata fou nei e “manako he tau loto ha mutolu.”​—Efeso 4:22-24.

Ne lagomatai he fakaako Tohi Tapu a Leonard mo Elaine ke tiaki e fakaaoga hehe he tau vailakau fakagoagoa, ka e nakaila eke e malolo ne fakagahuahua aki e loto manamanatu ke gahuahua katoa.b Ti kua nakai leva kua tutupu mai e falu gagao nakai mamutu. “Ke he 20 e tau ne lali a maua ke fakaaoga e tau mahani he Tohi Tapu ke mitaki lahi e mau, ka e nakai maeke ke moua tonu e maua,” he talahau e Elaine. “Kua hokulo e tau vakavaka he gagao nakai mamutu ha maua. Kua nakai maeke e tau fakaakoaga po ke liogi ha maua ke uta kehe a lautolu.”

Kua kumi fakatonutonuaga a Leonard mo Elaine ke maama ko e tupu mai i fe e gagao nakai mamutu ha laua. Kua muaatu e aoga he tau tohi ne fa moua he tau magaaho tonu, mai he “tupa fakamoli mo e lotomatala” ke he ekefakakelea tama, inu kava lahi, mo e fakalilifu ma e tau fifine ha kua eke mo taha lagomatai.c (Mataio 24:45-47) “Kua lagomatai mai ki a maua ke ati hake e mena ne malona mo e liu fakapiki e fakafetuiaga ha maua,” he talahau e Elaine.

Fakamitaki e Tau Mena Vihi

Kua logona e Repeka kua nakai maeke ke fakamau e ita ha ko e tau hoana he tama tane hana ko Esau. He matakutaku neke liga muitua foki e taha tama tane hana, ko Iakopo, ke he fifitakiaga a Esau, ne talahau e Repeka hana loto hauhaua he tala age ke he hana tane, ko Isaako: “Kua vihia e au haku moui ha ko e tau fifine Heti, kaeke ke faihoana a Iakopo ke he taha fifine Heti, tuga ne tau fifine ia he motu, po ke aoga ha ha haku moui kia au?”​—Kenese 27:46.

Kia mailoga ko e magaaho ne vagahau fakamao a Repeka hagaao ke he hana logonaaga he loto, ne nakai tau a ia ki a Isaako. Ne nakai pehe a ia, “Ko e tau lekua oti kana hau a ia!” po ke, “Kua lata a koe ke muatua he takitaki fakailoilo e mena nei!” Ka e kehe, ne fakaaoga e Repeka e kupu fakahigoa ko “au” ke fakamaama ko e lauia fefe he mena vihi nei a ia. Ne lagaia mai he tutalaaga nei e loto fakaalofa a Iakopo, nakai ko e manako ke tumau hana matalahi. He nakai logona ko e tau ki a ia, kua kitia maali kua mafiti a Iakopo ke talia e olelalo ha Repeka.​—Kenese 28:1, 2.

Kua maeke e tau tane mo e tau hoana ke ako mai he fifitakiaga a Repeka. He magaaho ka tutupu e taufetoko, kia ulu fetoko ke he mena vihi ka e nakai ke he taha mo e taha. Ke tuga a Repeka, kia fakailoa hau a hauhaua mai he kitekiteaga ko e fefe e lauiaaga he mena nei ki a koe. “Kua okaoka a au kakano he . . . ” po ke, “kua logona e au kua nakai maama he taha a au kakano he . . . ” ne kua mua atu e lauiaaga mai he “Kua fakaokaoka e koe au!” po ke “Nakai maama e koe au!”

Lahi Mai he Fakauka

Ne tumau e mau he tau tagata fakamua tokoua, ko Atamu mo Eva, ke he tau senetenari loga, kua moua e tau tama tane mo e tau tama fifine he magafaoa. (Kenese 5:3-5) Ka kua nakai kakano e mena ia kua lata e mau ha laua ke fifitaki ki ai. He magaaho fakamua, kua toka ai e agaga tutokotaha mo e nakai fakalilifu ke he tau matafakatufono tututonu he Tufuga, ko e mena kua fakakelea aki e pipiaga he tino taha ha laua.

Kua tuga naia, liga to tumau e mau he vaha nei, ka e liga nakai toka i ai e tau mena kua aoga lahi ke he matutakiaga. Kua lata e tau fakakakanoaga ne hu mau lahi mo e tau aga fakatagata ne nakai lata, ke huohuo kehe. (Fakatatai 2 Korinito 10:4, 5.) Ko e fakaholoaga tumau na nei he fakaakoaga. Ka kua aoga lahi e tau laliaga. Ne fiafia pauaki e Atua ko Iehova ke he fakatokaaga he mau, ha ko ia hana Tufuga. (Malaki 2:14-16; Heperu 13:4) Ha kua pihia, kaeke kua taute e tautolu e vala ha tautolu, kua maeke tuai a tautolu ke mauokafua e tau loto to mailoga e ia ha tautolu a tau laliaga mo e foaki mai ki a tautolu e pulotu mo e malolo kua lata ke fakamaulu aki e ha mamutuaga he matutakiaga he mau.​—Fakatatai Salamo 25:4, 5; 119:34.

[Tau Matahui Tala]

[Puha he lau 6]

“Lahi e tau magaaho ne moua he tau otaota!”

KUA ole ke he tane mo e hoana ne kua fai mena uka e mau ke fuafua ko e fiha e tau magaaho ne fakaaoga ke uta e tau otaota ke he puhala tu he tau fahi tapu takitaha. Ne tali a laua kua magahala ke he 35 e minuti he fahi tapu, po ke 5 e minuti he aho. Ti kua huhu atu ai ki a laua ko e fiha e tau magaaho ne fakaaoga e laua ke tutala tokoua. Ne ofomate e tane. Ne talahau a ia “kua lahi e tau magaaho ne moua he tau otaota!” ati pehe foki: “Kua fakavaia ne maua a maua kaeke kua manamanatu a maua kua lata ai ni e lima he tau minuti he aho ke fakatumau e mau. Mo e kua nakai lahi moli e magaaho ia ke lagomatai e mau ke tupu.”

[Puha he lau 7]

Fakatoka e Tau Matakupu Fakataputapu

◻ Taha e mena ka tutala ki ai he magaaho (1 Korinito 14:33, 40)

◻ Fakailoa e tau logonaaga he lotoa nakai tokutoku kelea (Kenese 27:46)

◻ Nakai moto (Efeso 5:28, 29)

◻ Nakai fakakupuga higoa (Fakatai 26:20)

◻ Lali ke liu ke matutaki, nakai ke mua (Kenese 13:8, 9)

[Fakatino he lau 4]

Ka tupu e latau, kia ulu fetoko ke he mena vihi nakai ke he taha mo e taha

[Fakatino he lau 8]

Fakailoa e tau logonaaga he loto; nakai taute e tau tokutoku kelea