Pete kua Maanu, Nakai Noa a Tautolu mo e Amaamanakiaga

“Kua loto au ke iloa e mutolu, ko e tau matakainaga na e, e tonu kia lautolu kua momohe, kia nakai momoko a mautolu, tuga ne falu kua nakai ha i ai e amaamanaki.”​—1 TESALONIA 4:13.

1. Fa mahani ke tutupu tumau e heigoa ke he tau tagata?

TAHA nakai hau fakahele ne galo ke he mate? Pete ni ko e fiha e tau he moui, tokologa ia tautolu ne momoko lahi he galo e taha matakainaga he tino po ke kapitiga. Liga ko e matua tupuna, ko e matua, ko e tokoua, po ke tama. Ko e tau mena ne fa fakatupu tumau e mate ko e tino motua, gagao, mo e pakia. Kua lafi mai foki e mahani matahavala, vale, mo e felakutaki ke he tau matematekelea mo e maanu. Ke he lalolagi katoa he tau tau oti, kua evalesi ke 50 e miliona tagata ne mamate. Ko e evalesi he tau aho oti he tau 1993 ko e 140,250. Kua lauia e tau kapitiga mo e magafaoa he mate, mo e logona hifo lahi e hukia he galogia.

2. Ko e ha ne kehe ai ka mamate e tau fanau?

² Momoko fakalataha nakai a tautolu mo e tau mamatua i California, F.K.A., ne matematekelea he galogia e tama fifine fatu ha laua he pakia noa e motoka? Ko e lagataha ni, ti galo ha laua tama fifine tahamaka mo e mukemuke ka eke mo mokopuna fakamua ha laua. Ke he tane he fifine ne mate kua galo ai hana hoana mo e hana tama tane po ke tama fifine fakamua. Ke matematekelea e tau mamatua he mate e tama, pete ko e tote agaia po ke kua lahi, kua eke ai mo mena nakai lata ke pihia. Nakai lata ke mamate mua e fanau he tau mamatua ha lautolu. Kua loto lahi oti a tautolu ke he moui. Ha kua pihia, ko e mate ko e fi moli ni.​—1 Korinito 15:26.

Kua Kamata ai e Mate ke he Magafaoa he Tagata

3. Liga lauia fefe a Atamu mo Eva he mate a Apelu?

³ Kua pule tuga e tau patuiki e hala mo e mate ke he ono e afe he tau he fakamauaga tala tuai he tagata, tali mai he totoko ha tautolu a tau mamatua fakamua, ko Atamu mo Eva. (Roma 5:14; 6:12, 23) Nakai tala mai he Tohi Tapu ki a tautolu ko e fefe a laua he mate ha laua a tama ko Apelu he kelipopo he taokete hana ko Kaino. Ke he tau kakano loga, liga kua lulululu he mena nai a laua. Ko e magaaho fakapa hanai, ne kua fehagai a lautolu mo e tagata mate, ne atagia mai he mata he tama ni ha laua. Kua kitia tuai e laua e fua he mahani totoko ha laua mo e fakaaogaaga hepe he tokanoaaga ke fifili. Ko Kaino, pete ni kua hataki e Atua ki a ia, ka e fifili ni ke kelipopo hana tehina. Iloa e tautolu ko e lauia lahi a Eva he mate a Apelu kakano he kitia e tautolu he magaaho ne fanau e ia a Setu, he pehe a ia: “Kua foaki mai he Atua kia au e taha tama ke hukui aki a Apelu, ne kelipopo e Kaino.”​—Kenese 4:3-8, 25.

4. Nakai fai fakamafanaaga he ha e tala fakalata ke he solu nakai maeke ke mate, he mole e mate a Apelu?

⁴ Kua kitia foki he tau mamatua fakamua ha tautolu e mena moli he fakahala he Atua ki a laua​—kaeke kua totoko a laua mo e nakai omaoma, to ‘mamate ai ni’ a laua. Pete ko e pikopiko a Satani, kua kitia maali ni, nakaila tupu e tala fakalata ke he solu ne nakai maeke ke mate, ti kua nakai maeke a laua ke moua e mafanatia mai he mena ia. Ne pehe e Atua ki a Atamu: “To . . . liu a koe ke he kelekele; ha ko e mena eke mai ai a koe; ha ko e efuefu ni a koe, to liu foki a koe ke he efuefu.” Nakai fai mena a ia ne talahau ko e moui e solu ne nakai maeke ke mate he vaha i mua ki luga he lagi, helo, Limipo (Limbo), pulekatolia, po ke ke he taha mena foki. (Kenese 2:17; 3:4, 5, 19) Ha ko e tau solu momoui ka e agahala, to hohoko na Atamu mo Eva ke mamate mo e nakai ha ha ai. Ne omoi he agaga e Patuiki ko Solomona ke tohia: “Ha ko lautolu kua momoui, kua iloa e lautolu to mamate a lautolu; ka ko lautolu ne mamate nakai iloa e lautolu ha mena, to nakai tuai fai taui a lautolu; ha kua nimo ni a lautolu. Ko e fakaalofa foki ha lautolu, mo e ha lautolu a ita, mo e ha lautolu a mahekeheke, kua mole atu ia; to nakai tuai fai tufaaga tukulagi a lautolu ke he tau mena oti kua eke i lalo he lā.”​—Fakamatalaaga 9:5, 6.

5. Ko e heigoa e amaamanakiaga moli ma lautolu ne mamate?

⁵ Moli ha e tau kupu ia! Ko hai moli kua maeke ke manatu e tau tupuna he ua e teau po ke tolu e teau tau kua mole? Kua fa mahani lahi foki ke nakai iloa ha lautolu a tau tukuaga po kua leva he tiaki. Kua kakano kia e mena ia ko e nakai ha ha ai ha amaamanakiaga ma e tau fakahele ha tautolu ne mamate? Nakai, ai pihia. Ko e mena pehe a Mareta ki a Iesu hagaao ke he hana tugaane ne mate ko Lasaro: “Kua iloa e au, to tu mai ni a ia ke he tutuaga he aho fakamuiaki.” (Ioane 11:24) Ne tua e tau tagata Heperu to fakaliu tu mai he Atua a lautolu ne mamate he vaha i mua. Ka e, nakai taofi he mena ia a lautolu ke nakai maanu he galo e taha fakahele.​—Iopu 14:13.

Ko Lautolu ne Fakamoli ne Maanu

6, 7. Mahani fefe a Aperahamo mo Iakopo ke he mate?

⁶ Kua teitei ke fa e afe tau kua mole, he magaaho ne mate e hoana a Aperahamo ko Sara, “ne fina atu foki a Aperahamo ke tagi tatuki ha ko Sara, mo e tagi kia ia.” Kua fakakite he fekafekau fakamoli ia he Atua hana logonaaga lahi ha kua galo hana fakahele mo e hoana fakamoli. Pete ni ko e tagata tane taute mena toa a ia, ka e nakai ma a ia ke fakakite mai e tau hihina mata hana he maanu.​—Kenese 14:11-16; 23:1, 2.

⁷ Kua tatai foki e mena ne tupu ki a Iakopo. He magaaho ne tua a ia ke he fakavai kua kelipopo he manu favale hana tama tane ko Iosefa, ne fefe e mena ne taute e ia? Kua totou e tautolu ia Kenese 37:34, 35: “Kua hēhē e Iakopo hana tau tapulu, kua felevehi a ia ke he ie talatala; kua mānu a ia po loga ha ko e hana tama. Kua tutu mai hana tau tama tane oti kana, mo e hana tau tama fifine oti kana ke fakamafana a ia; ka e nakai fakai ke mafanatia ai a ia, kua pehe mai a ia, Ha ko e mena hifo au mo e mānu ke he tukuaga ke he tama haku; ti tagi ai hana matua tane kia ia.” E, ko e aga pauaki he tagata ke fakakite kua maanu he magaaho ka mate e taha fakahele.

8. Fa fakakite mau fefe he tau Heperu ha lautolu a maanu?

⁸ Liga manamanatu e falu ha ko e tau aga fakamotu he vaha fou nei po ke he tau matakavi tata, ko e fakalaulahi noa mo e eke mena noa e mahani a Iopu. Ka ko e vaha kehe mo e aga fakamotu kehe e tupumaiaga hana. Ko e fakakiteaga ke he hana maanu​—he tui e ie talatala​—ko e tala fakamua a nai ne talahau mai he Tohi Tapu ne taute e mahani nei. Ka e tuga ne fakamaama mai he tau Tohiaga Tapu Heperu, mena fakakite mai foki e maanu he tagi tautau, mo e fati e tau kupu tuai, mo e fakatuna he kelekele efuefu. Kua kitia moli ai ko e nakai fakakaupa e tau fakakiteaga he tau Heperu ke he maanu moli ha lautolu.a​—Esekielu 27:30-32; Amosa 8:10.

Maanu he Vaha a Iesu

9, 10. (a) Mahani fefe a Iesu he mate a Lasaro? (e) Ko e heigoa ne fakakite mai he mahani a Iesu ki a tautolu hagaao ki a ia?

⁹ Ko e heigoa kua maeke ia tautolu ke talahau hagaao ke he tau tutaki fakamua a Iesu? Ma e fakatai, he magaaho ne mate a Lasaro, ne maanu hana tau mahakitaga ko Mareta mo Maria he tagi tautau. Ti mahani fefe mogoia e tagata mitaki katoatoa ko Iesu he magaaho ne hoko atu a ia ke he maaga ha laua? Kua pehe e fakamauaga a Ioane: “Kua hoko foki a Maria ke he mena kua nofo ai a Iesu; kua kikite atu kia ia, ti fakaveli ai ke he hana tau ve, kua pehe age kia ia, Ko e Iki na e, ane nofo a koe i hinai, po kua nakai mate haku tugane. Ti kua fioia e Iesu a ia ha ne tagi, mo e tau tagata Iutaia, ne o mai mo ia, ha ne tagi hake, ati mamahi ai hana finagalo, mo e fakaatukehe. Ati pehe age ai, Ko e fe ne tuku ai e mutolu a ia? Kua pehe age a lautolu kia ia, Ko e Iki na e, haele mai a koe ke kitia. Kua tagi a Iesu.”​—Ioane 11:32-35.

¹⁰ “Kua tagi a Iesu.” Kua lahi mahaki e tau mena ne kitia mai he tau kupu gahoa ia ke he aga tagata fakaalofa a Iesu, hana fakaalofa hohofi, mo e hana tau logonaaga. Pete ni foki ko e iloa lahi e amaamanakiaga ke he liu tu mai, ka e “tagi a Iesu.” (Ioane 11:35) Kua holo atu e fakamauaga ke pehe ko e talahau he tau tagata kitekite: “Kitiala, e lahi he hana fakaalofa kia [Lasaro]!” Kua moli, kaeke kua tagi e tagata mitaki katoatoa ko Iesu he galo hana kapitiga, nakai ko e mena fakama ka tagi tautau e tagata tane po ke fifine he vaha nei.​—Ioane 11:36.

Ko e Heigoa e Amaamanakiaga ma Lautolu ne Mamate?

11. (a) Ko e heigoa kua maeke ia tautolu ke ako mai he tau fakafifitakiaga faka-Tohiaga Tapu ne putoia ai e tagi tautau? (e) Ko e ha ai ne nakai maanu lahi a tautolu tuga e falu ne nakai fai amaamanakiaga?

¹¹ Ko e heigoa kua maeke ia tautolu ke ako mai he tau fakafifitakiaga nei he Tohi Tapu? Ko e aga pauaki naia he tagata ke maanu mo e nakai lata ia tautolu ke ma ke fakakite ko e maanu a tautolu. Pihia foki pete ko e ha ha ia tautolu e amaamanakiaga ke he liu tu mai, ko e mate he taha fakahele ko e galo lahi mahaki agaia ni, ko e mena kua logona lahi. Mai he tau tau, liga loga e tau hogofulu tau, ne faihoani lahi mo e ­taute mena auloa ka kua amanaki ti oti noa mo e matematekelea. Moli, kua nakai maanu a tautolu ke tuga a lautolu ne nakai fai amaamanakiaga po ke tuga a lautolu ne ha ha ai e tau amaamanakiaga fakavai. (1 Tesalonia 4:13) Kua eke foki a tautolu ke nakai fakahehe he tau tala fakalata ko e ha ha he tagata e solu ne nakai maeke ke mate po ke moui tumau he faliu ke he taha faga mena moui. Kua iloa e tautolu e maveheaga a Iehova ke he ‘lagi fou mo e lalolagi fou ka nofo ai e tututonu.’ (2 Peteru 3:13) Mo e “to holoholo kehe he Atua e tau hihina mata oti mai he tau mata ha [t]autolu; ti nakai tuai fai mate, po ke fakatutuku, po ke tagi, ti nakai tuai fai matematekelea; ha kua mole atu e tau mena fakamua.”​—Fakakiteaga 21:4.

12. Fakakite fefe e Paulo hana tua ke he liu tu mai?

¹² Ko e heigoa e amaamanakiaga ma lautolu ne kua mamate?b Kua omoi he agaga e Kerisiano tohia tohi ko Paulo ke foaki mai ki a tautolu e fakamafanaaga mo e amaamanakiaga he magaaho ne tohi e ia: “Ko e fi fakamui ke fakaotioti ai ko e mate haia.” (1 Korinito 15:26) Kua talahau mai he The New English Bible: “Ko e fi fakamui ka uta kehe ko e mate haia.” Maeke he ha a Paulo ke iloa moli e mena ia? Kakano ha ko e mena liliuina a ia mo e fakaako ni e ia ne liu tu mai he mate, ko Iesu Keriso. (Gahua 9:3-19) Ko e mena haia foki ne maeke ai a Paulo ke pehe: “Ha ko e tagata [Atamu] ne hoko mai ai e mate, ti ko e tagata [Iesu] foki kua hoko mai ai e liu foki tutu mai a lautolu kua mamate. Ha ko e mena tuga he mamate e tau tagata oti kia Atamu, to pihia foki e fakamomoui mai oti kia Keriso.”​—1 Korinito 15:21, 22.

13. Mahani fefe a lautolu ne kitia mata moli e fakaliu tu mai a Lasaro?

¹³ Kua foaki mai he fakaakoaga a Iesu e fakamafanaaga lahi mahaki mo e amaamanakiaga ke he vaha i mua. Ke fakatai, ko e heigoa e mena ne taute e ia ki a Lasaro? Ne fano a ia ke he tukuaga mau ne fakaloa ai e tino a Lasaro ke he fa e aho. Ne liogi a ia, mo e he oti he “vagahau atu e tau kupu ia, ati ui ai a ia mo e leo lahi, Lasalo na e, ati hau a ki fafo. Ti fano ai ki fafo a ia ne mate, kua lili gaia e tau hui mo e tau lima ke he tau ie ne tanu aki, kua pipi foki hana tau mata ke he holoholo. Ati tala age ai a Iesu kia lautolu, Vevete e mutolu a ia, ti tuku atu a ia ke fano.” Maeke nakai ia koe ke kitia e tau fofoga ofo mo e olioli a Mareta mo Maria? Kua ofomate ha e tau tuuta kaina he magaaho ne kitia e lautolu e mana nei! Nakai ko e mena ke ofo ai he tokologa e tau tagata kitekite ne eke tuai ke tua ki a Iesu. Ka e, ko e tau fi fakalotu hana, kua “pulega fakalataha a lautolu ke kelipopo a ia.”​—Ioane 11:41-53.

14. Ko e vala tote he heigoa e liu tu mai ha Lasaro?

¹⁴ Ne taute e Iesu e liu tu mai to nakai nimo ki mua he tau tagata tokologa ne kitia mata moli ai. Ko e vala tote na ia he liu tu mai he vaha i mua ne talahau tuai e ia he taha magaaho, he pehe a ia: “Aua neke ofo a mutolu he mena ia, ha ko e mena hoko ke he aho ke logona ai ke he hana [Tama he Atua] leo a lautolu katoa ha he tau tukuaga, mo e o mai ai. Ko lautolu ne mahani mitaki, to tutu mai ke he moui; ka ko lautolu ne mahani kelea, to tutu mai ke he fakahala.”​—Ioane 5:28, 29.

15. Ko e heigoa e fakamoliaga ne moua e Paulo mo Anania ke he liu tumai a Iesu?

¹⁵ Tuga kua fita he talahau, ne tua e aposetolo ko Paulo ke he liu tu mai. He fakave ke he heigoa? Ha ko ia he vaha fakamua ko e tagata talahaua kelea ko Saulo, ko e tagata favale ke he tau Kerisiano. Kua fakamatakutaku he hana higoa mo e hana tau mahani e tau tagata tua. Nakai kia moli, ko ia ne talia e pinimaka he Kerisiano ko Setefano ne mate ma e tua? (Gahua 8:1; 9:1, 2, 26) Ka e, ke he puhala tu ki Tamaseko ne ­taute e Keriso ne liu tu mai a Saulo ke loto matala, he taute a ia ke matapouli fakaku. Kua logona e Saulo e leo ne pehe ki a ia: “Saulo, Saulo na e, ko e heigoa e mena ne favale mai ai a koe kia au? Ati tala age ai a ia, Ko e Iki na e, ko hai kia a koe? Ati tala age ai e Iki, Ko au ko Iesu kua favale mai a koe ki ai.” Ko Keriso taha ia ni ne liu tu mai, ne tala age ki a Anania ne nofo i Tamaseko, ke fano ke he fale ne liogi a Saulo mo e liu fakaala hana tau mata. He iloa ai fakatagata, kua fai kakano mitaki a Saulo mo Anania ke tua ke he liu tu mai.​—Gahua 9:4, 5, 10-12.

16, 17. (a) Iloa fefe e tautolu ko e nakai tua a Paulo ke he manamanatuaga Heleni ko e aga tuai ni e solu he tagata ke nakai maeke ke mate? (e) Ko e heigoa e amaamanakiaga mauokafua ne foaki mai he Tohi Tapu? (Heperu 6:17-20)

¹⁶ Kia mailoga la e puhala ne tali e Saulo, ko e aposetolo ko Paulo, ko e Kerisiano kua matematekelea, mo e kua uta ai a ia ki mua he Kavana ko Feliki. Kua totou e tautolu ia Gahua 24:15: “Ha ha ia au e amaamanaki ke he Atua, . . . ke liu foki tutu mai a lautolu kua mamate, ko lautolu ne tututonu katoa mo lautolu ne hepehepe.” Kua kitia maaliali, kua nakai tua a Paulo ke he manamanatuaga pouliuli Heleni ko e aga tuai ni e solu nakai maeke ke mate he tagata kua holo atu ke he taha moui he lalolagi tala fakalata po ke lalo fonua. Ne tali tonu a ia mo e fakaako atu e tua ke he liu tu mai. Ti ko e kakano he mena ia to moua he falu e mena fakaalofa ke he moui nakai maeke ke mate he eke mo tau mena momoui agaga i luga he lagi ne fakalataha mo Keriso mo e ma e laulahi to liliu mai ke he moui he lalolagi mitaki katoatoa.​—Luka 23:43; 1 Korinito 15:20-22, 53, 54; Fakakiteaga 7:4, 9, 17; 14:1, 3.

¹⁷ Ti kua foaki mai ai he Tohi Tapu ki a tautolu e maveheaga maaliali mo e amaamanakiaga mauokafua, kakano ha ko e liu tu mai, to liliu e tau tagata tokologa ke kitia ke he lalolagi nei ha lautolu a tau fakahele ka e i lalo he tau tutuaga kua kehe lahi.​—2 Peteru 3:13; Fakakiteaga 21:1-4.

Tau Lagomatai Aoga ma Lautolu ne Maanu

18. (a) Ko e heigoa e kanavaakau aoga lahi ne fakatoka mai he tau Fonoaga “Matakutaku Mahani Atua”? (Kikite ke he puha.) (e) Ko e heigoa e tau huhu he magaaho nei kua lata ke tali?

¹⁸ He magaaho nei kua ha ha ia tautolu ha tautolu a tau manatu tuai mo e ha tautolu a maanu. Ti ko e heigoa kua maeke ia tautolu ke taute ke fahia mai he magaaho uka nei he mauku? Ko e heigoa kua maeke he falu ke taute ke lagomatai a lautolu ne maanu? Ke lafi ki ai, ko e heigoa kua maeke ia tautolu ke taute ke lagomatai a lautolu ne loto fakamoli ne feleveia mo tautolu he fekafekauaga he fonua, ne nakai fai amaamanakiaga moli mo e kua maanu foki? Mo e heigoa foki e fakamafanaaga kua maeke ia tautolu ke moua mai he Tohi Tapu hagaao ke he tau fakahele ha tautolu ne kua momohe ke he mate? Ko e tala ne mui mai ka foaki mai e tau kupu lagomatai.

[Tau Matahui Tala]

Maeke Nakai Ia Koe ke Tali?

◻ Ko e ha kua maeke ai ke pehe ko e fi e mate?

◻ Fakakite fefe he tau fekafekau he Atua he vaha Tohi Tapu ha lautolu a maanu?

◻ Ko e heigoa e amaamanakiaga ne ha ha i ai ma e tau fakahele ne mamate?

◻ Fakave ke he heigoa e tua ha Paulo ke he liu tu mai?

[Puha he lau 24, 25]

Tau Lagomatai Aoga ma Lautolu ne Maanu

He tau Fonoaga “Matakutaku Mahani Atua” he vaha he tau tau 1994-95, ne fakailoa he Sosaiete Kolo Toko e fakatoka maiaga he porosua fou ne fakahigoa Ka Mate a Ia ne Ofania e Koe. Kua talaga e tohi fakamafanatia nei ke tuku atu e fakamafanaaga ke he tau tagata he tau motu oti kana mo e tau vagahau kehekehe. Liga kua fita he kitia e koe, kua foaki e tau fakamaamaaga mukamuka mai he Tohi Tapu ke he mate mo e tuaga ha lautolu ne mamate. Ka e mua atu e aoga, kua fakakite hake lahi e maveheaga he Atua, ko e puhala mai ia Iesu Keriso e liu tu mai ke he moui he lalolagi parataiso mea. Kua tuku atu moli e fakamafanaaga ki a lautolu ne maanu. Ha ko e mena ia, ko e kanavaakau aoga lahi ke he fekafekauaga Kerisiano mo e kua lata ke fakaaoga ke fakalagalaga aki e loto fiafia pauaki, ke fua mai ai loga e tau fakaako Tohi Tapu ke he tau loto kaina. Kua tuku fakamitaki ai e tau huhu ma e fakaakoaga he tau puha kua teitei ke hoko atu ke he fakahikuaga he tau maaga tohi, ke mukamuka ai ke fakamanatu e tau tala i ai, ka tutala mo e ha tagata loto fakamoli ne maanu.

[Fakatino he lau 24]

He magaaho ne mate a Lasaro, ne tagi a Iesu

[Fakatino he lau 25]

Fakaliu tu mai e Iesu a Lasaro he mate

[Fakatino Credit Line he lau 23]

First Mourning, ha W. Bouguereau, mai he ata lapa hio fakamua he Photo-Drama of Creation, 1914