Tau Monuina po ke Tau Malaia—Fai Fifiliaga!
“Kua tuku atu e au ki mua ha mutolu e moui mo e mate, ko e monuina mo e malaia; ko e hanai, kia fifili la e moui, kia moui ai a koe.”—TEUTARONOME 30:19.
1. Ko e heigoa e lotomatala ne foaki ma e tau tagata?
NA TALAGA he Atua ko Iehova a tautolu—hana a tau tagata momoui lotomatala—ke eke mo tau tagata tokanoa. Kua nakai tufugatia a tautolu ke tuga e tau vala lapatoa, po ke tau ropoto (robot), ka kua foaki mai ki a tautolu e kotofaaga mo e matagahua ke taute e tau fifiliaga. (Salamo 100:3) Ko e tau tagata fakamua—Atamu mo Eva—kua tokanoa ke fifili e puhala gahua ha laua, ti kua tali atu a laua ke he Atua ma e ha laua a fifiliaga.
2. Ko e heigoa e fifiliaga ne taute e Atamu, ti ko e heigoa e fua?
2 Ko e Tufuga kua lahi e mena foaki mai ma e moui he tagata ke monuina tukumalagi ke he lalolagi parataiso. Ko e ha ne nakai la hokotia ai e finagalo ia? Ha kua taute e Atamu e fifiliaga hepe. Ne tuku age e Iehova e poakiaga nei ke he tagata: “Ko e tau akau oti kana ha he kaina ke kai ai ni e koe. Ka ko e akau ke iloa ai e mitaki mo e kelea, aua neke kai ai e koe; ha ko e aho ka kai ai e koe to mate ai ni a koe.” (Kenese 2:16, 17) Kaeke ke fifili a Atamu ke omaoma, to fakamonuina ai ni e tau mamatua fakamua ha tautolu. Kua fakahoko mai ai he nakai omaoma e mate. (Kenese 3:6, 18, 19) Ti kua fakaholo atu e agahala mo e mate ke he tau fanau oti ha Atamu.—Roma 5:12.
Tau Monuina ne Maeke ke Moua
3. Foaki mai fefe he Atua e fakamoliaga, to fakakatoatoa hana a finagalo ma e tau tagata?
3 Kua fakatokatoka he Atua ko Iehova e puhala ke fakamoli aki hana finagalo ke fakamonuina e tau tagata. Kua talahau tuai mai ni e ia hagaao ke he Tega, ne fakaperofeta mai i Etena: “To fakatupu e au e faitaua kia mua mo e fifine, ko e hau a [tega] foki mo e hana [tega]; to tatuki e ia hau a ulu, ka e tatuki ni e koe hana muihui.” (Kenese 3:15, fakatatai NW.) He magaaho fakamui ne taute he Atua e maveheaga ke fakahoko mai aki e tau fakamonuinaaga ke he tau tagata omaoma he puhala mai he Tega nei, ko e matohiaga ha Aperahamo.—Kenese 22:15-18.
4. Ko e heigoa e fakatokatokaaga ne taute e Iehova ke fakamonuina aki e tau tagata?
4 Kua kitia moli ai ko e Tega he maveheaga he monuina, ko Iesu Keriso. Hagaao ai ke he matagahua ha Iesu he fakatokatokaaga ha Iehova ke fakamonuina e tau tagata, ne tohi he aposetolo Kerisiano ko Paulo: “Kua fakakite mai he Atua hana fakaalofa kia tautolu he matulei a Keriso ke hukui aki a tautolu, ka ko e tau tagata hala agaia a tautolu.” (Roma 5:8) To olioli a lautolu ko e tau tagata agahala ke he tau monuina, ko lautolu ia ne omaoma ke he Atua mo e taute e lautolu a lautolu ke moua e aoga he poa lukutoto ha Iesu Keriso. (Gahua 4:12) To fifili nakai e koe e mahani omaoma mo e tau fakamonuinaaga? Ko e mahani nakai omaoma ka fua mai e falu mena kehe lahi.
Ka e Kua e Tau Malaia?
5. Ko e heigoa e kakano he kupu “malaia”?
5 Ko e taha fahi he monuina ko e malaia. Ko e kakano he kupu “malaia” ko e vagahau fakakelea ke he taha tagata po ke kaialu a ia. Ko e kupu Heperu qela·lahʹ kua tupu mai he matapatu kupu qa·lalʹ, ne kakano moli “ke maama.” Ka e, ka fakaaoga ai he puhala fakatai, kua kakano ai ko e “kaialu” po ke ke “fakavihia.”—Levitika 20:9; 2 Samuela 19:43.
6. Ko e heigoa e mena tupu ne putoia ki ai a Elisaio he kavi tata ki Peteli i tuai?
6 Kia manamanatu ke he fakafifitakiaga kehe muatua ne gahua vave ne hagaao ke he malaia. Ne tupu e mena nei he magaaho ne hau hui e perofeta he Atua ko Elisaio i Ieriko ki Peteli. Kua talahau he fakamauaga: “Kua hake a ia ke he puhala, ti o age ai e tau tama ikiiki mai he maga, kua va a lautolu kia ia, kua pehe age a lautolu kia ia, hake ā, ko e ulu kila na e; hake ā, ko e ulu kila na e. Ti haga ki tua a ia, kua kitekite age a ia kia lautolu, ti kaialu age a ia kia lautolu ke he higoa a Iehova. Ti o mai ai ua e urosa fifine he vao, ti hēhē ai e tau tama tokofagofulu ma ua ia lautolu.” (2 Tau Patuiki 2:23, 24) Ko e mena tonu ne talahau e Elisaio he magaaho ne vagahau e ia e malaia ia he kaialu e tau fanau ia ne va, kua nakai fakakite. Ka e pete ni a ia, kua fai fua e talahauaga ia ha kua vagahau ai e perofeta he Atua ke he higoa a Iehova he taute ke fakalautatai mo e finagalo faka-Atua.
7. Ko e heigoa e mena ne tupu ke he fanau ne va ki a Elisaio, mo e ko e ha?
7 Kua tuga ai, ko e kakano lahi he va ha kua tui e Elisaio e tapulu feua pauaki a Elia ne fa kitia mau, ti kua nakai loto e fanau ma e ha hukui he perofeta ia ke ha ha mo lautolu. (2 Tau Patuiki 2:13) Ti ke tali e paleko ha ko e hukui ha Elia mo e ke fakaako e tau tagata ikiiki nei mo e ha lautolu a tau mamatua ke fakalilifu fakamitaki e perofeta ha Iehova, ne kaialu e Elisaio e matakau ne va mai ke he higoa he Atua ha Elia. Kua fakakite ai e Iehova e talia hana mo Elisaio ko e hana a perofeta, he taute ua e urosa fifine ke o mai he vao mo e hehe ai 42 a lautolu ne fakafiufiu. Ne taute mafiti atu a Iehova mo e tonu ha ko e ha lautolu a kaumahala kelea muitui ke fakalilifu ma e puhala he matutakiaga kua fakaaoga e ia he lalolagi he magaaho ia.
8. Ko e heigoa ne fetaliaaki he tau Isaraela ke taute, mo e ko e heigoa e amaamanakiaga?
8 He tau tau ne mole atu, ne fakakite pihia foki he tau Isaraela e kaumahala ke fakalilifu ma e tau fakatokatokaaga he Atua. Kua pehenei e mena ne tupu: He 1513 F.V.N, ne fakakite e Iehova e fiafia ke he tau tagata i Isaraela he laveaki mai a lautolu he fakatupa i Aikupito ke tuga kua ‘uta he tau tapakau he tau aeto.’ He mole fakaku atu, ne taute e lautolu e maveheaga ke omaoma ke he Atua. Kia mailoga e puhala ne tutaki mau e mahani omaoma mo e taliaaga ne moua mai he Atua. Ne talahau e Iehova mai ia Mose: “Kaeke ke fanogonogo fakamakutu a mutolu ke he haku tau kupu mo e omaoma ke he haku a maveheaga, ti eke ni a mutolu mo koloa uho maku, ke mua ke he tau motu oti, ha ko e haku ni e lalolagi oti.” He mole ai, ne tali e tau tagata mo e mauokafua, he talahau: “Ko e tau mena oti ne tala mai e Iehova, to eke ni e mautolu.” (Esoto 19:4, 5, 8; 24:3) Kua talahau e tau Isaraela ke fakaalofa ki a Iehova, kua tukulele ki a ia, mo e omonuo ke omaoma ke he hana leo. Ke taute pihia ka fua mai e tau monuina loga.
9, 10. He ha ha agaia a Mose i luga he Mouga ko Sinai, ko e heigoa ne taute he tau Isaraela, mo e ko e heigoa e tau fua?
9 Ato taute ai e tau matapatu fakaakoga he maveheaga ia ke tohia he “matalima he Atua” he lapa maka, pete ia, kua eke e tau malaia faka-Atua ke lata. (Esoto 31:18) Ko e ha kua aoga ai e tau mena tutupu fakamatematekelea pihia? Nakai kia kua fakakite he tau Isaraela e manako ke taute oti e tau mena ne vagahau e Iehova? E, ke he talahauaga ni ne kumi e lautolu e tau monuina, ka e ke he tau gahua ha lautolu kua fifili e lautolu e puhala ne lata tonu a lautolu mo e tau malaia.
10 He magahala he tau 40-aho he magaaho ne ha ha a Mose he Mouga ko Sinai ke moua ai e Tau Fakatufono Hogofulu, ne moumou he tau Isaraela ha lautolu a maveheaga fakamua ke fakamoli tumau ki a Iehova. Kua talahau mai he fakamauaga: “Kua kitia he motu kua mule he hifo mai a Mose he mouga, ti fakapotopoto mai e motu kia Arona, mo e pehe atu a lautolu kia ia, matike a koe, kia eke e koe a taha atua ma tautolu, kia mua a ia kia tautolu; ha ko Mose na ko e tagata ne ta hake a tautolu he motu ko Aikupito, nakai iloa e tautolu po ke heinoa e mena kua hoko kia ia.” (Esoto 32:1) Ko e taha fakafifitakiaga foki anei he aga nakai fakalilifu ne fakakite ke he tagata hukui ne fakaaoga e Iehova he mogo ia, ke takitaki mo e fakahakohako aki e tau tagata hana. Kua fakaohooho ai e tau Isaraela ke fifitaki e tapuaki tupua ha Aikupito, ti moua ai e tau matematekelea velagia he magaaho ne kelipopo ke he pelu falu 3,000 ia lautolu he taha ni e aho.—Esoto 32:2-6, 25-29.
Fakailoaaga he Tau Monuina mo e Tau Malaia
11. Ko e heigoa e tau fakailoaaga hagaao ke he tau monuina mo e tau malaia ne fakagahuahua e Iosua?
11 Kua teitei hoko ke he matahiku he tau 40 tau ne o hui e tau Isaraela he tutakale, ne tohi takitaha hifo e Mose e tau monuina ke moua he fifili e puhala omaoma ke he Atua. Ti tohi foki e ia e tau malaia ka moua he tau Isaraela kaeke ke fifili a lautolu ke nakai omaoma ki a Iehova. (Teutaronome 27:11–28:10) Nakai leva he huhu atu a Isaraela ke he Motu he Maveheaga, ne fakagahuahua e Iosua e tau fakaakoaga a Mose ne putoia ki ai e tau monuina mo e tau malaia nei. Ti toko ono e magafaoa ha Isaraela ne tutu he matafu he Mouga ko Evalu, mo e taha toko ono foki kua ha ha i mua he Mouga ko Keresema. Ka e tutu e tau Levi he pahua he vahaloto. Ka e maali ai, ko e tau magafaoa ne tutu i mua he Mouga ko Evalu kua pehe “Amene” ke he tau malaia, po ke tau kaialu, ne totou atu ke he fahi ia. Ko e falu kua tali a lautolu ke he tau monuina ne totou he tau Levi ke haga atu ke he fahi ha lautolu he matahui he Mouga ko Keresema.—Iosua 8:30-35.
12. Ko e heigoa e falu he tau malaia ne fakailoa he tau Levi?
12 Kia manamanatu kua logona e koe e tau Levi he talahau: “Kia malaia e tagata kua eke e tupua kua ta, po ke tupua lapatoa, ko e tau mena fakalialia kia Iehova haia, kua eke ai ke he tau lima he tufuga, mo e tuku ai ke he mena galo. . . . Kia malaia a ia kua ekefakakelea ke he hana matua tane po ke hana matua fifine. . . . Kia malaia a ia kua tolo e katofia he tagata ne katofia mo ia. . . . Kia malaia a ia kua fakahehe ai e tagata matapouli ke he puhala. . . . Kia malaia a ia kua fakakeukeu ai e fakafiliaga he tagata kehe, mo ia kua nakai fai matua, mo e fifine takape. . . . Kia malaia a ia kua mohe mo e hoana he hana matua; ha kua veu e ia e kafu he hana matua tane. . . . Kia malaia a ia kua mohe mo e manu. . . . Kia malaia a ia kua mohe mo e hana mahakitaga, ko e tama he hana matua tane, po ke tama he hana matua fifine. . . . Kia malaia a ia kua mohe mo e hana matua fugavai fifine. . . . Kia malaia a ia kua keli fufu e tagata ne katofia mo ia. . . . Kia malaia a ia kua talia e mena fakaalofa ke kelipopo ai e tagata nakai hala. . . . Kia malaia a ia kua nakai tumau ai ke he tau kupu oti he fakatufono nai ke eke ai.” He oti e talahau fakatakitaha e tau malaia, ne tali e tau magafaoa i mua he Mouga ko Evalu, “Amene.”—Teutaronome 27:15-26.
13. Ke he tau kupu ni hau, to fakamaama fefe e koe e tau monuina pauaki ne fakailoa he tau Levi?
13 Kia manamanatu he mogonei kua logona e koe a lautolu i mua he Mouga ko Keresema ne tali ke he tau monuina takitaha ne tauhea he tau Levi: “To monuina a koe ke he maga, to monuina foki a koe ke he fonua. To monuina a koe ke he hau a fanau, mo e tau fua he hau a fonua, mo e tau punua he hau a tau manu huifa, ko e tau punua he hau a tau povi, mo e hau a tau fuifui mamoe. To monuina hau a kato, katoa mo e hau a mena ke laku ai e falaoa. To monuina a koe ka hau ai a koe, to monuina foki a koe ka fina atu ai.”—Teutaronome 28:3-6.
14. To moua he tau Isaraela e tau monuina ka ha?
14 Ko e heigoa e kakano ne moua ai e tau monuina nei? Kua talahau he fakamauaga: “Kaeke foki ke fanogonogo fakamakutu a koe ke he leo a Iehova hau a Atua, ke taofi ke eke ai hana tau poakiaga oti ni kua poaki atu ai e au kia koe ke he aho nai, ti eke ai e Iehova hau a Atua ke mua ue atu a koe ke he tau motu oti ni he lalolagi; To moua foki e koe e tau mena oti nai ke monuina ai; to hoko ia kia koe, ka fanogonogo a koe ke he leo a Iehova hau a Atua.” (Teutaronome 28:1, 2) E, ko e kei ke olioli ke he tau monuina faka-Atua ko e omaoma ke he Atua. Ka e kua hane fai a tautolu he vaha nei? To igatia nakai a tautolu ke fifili e tau monuina mo e moui he fakaholo atu ke ‘fanogonogo ke he leo a Iehova’?—Teutaronome 30:19, 20.
Ke Onoono Fakamakutu
15. Ko e heigoa e alito he fakamonuinaaga ne fakamau he Teutaronome 28:3, mo e maeke fefe a tautolu ke moua e aoga mai ai?
15 Kia o mai a tautolu ke onoono atu ke he falu he tau monuina pauaki kua maeke he tagata Isaraela ke olioli ki ai ka eke ke omaoma ki a Iehova. Ke fakatai ki ai, ne talahau mai he Teutaronome 28:3: “To monuina a koe ke he maga, to monuina foki a koe ke he fonua.” Ko e fakamonuina mai he Atua nakai ko e mena moua ha ko e tuaga po ke kotofaaga. Ko e falu kua liga logona hifo e okaoka he tau tutuaga ha lautolu, liga ha kua nonofo he matakavi matematekelea po ke he motu tau tumau. Kua liga manako e falu ke fekafekau ki a Iehova ke he matakavi kehe. Liga to fakalolelole e falu tagata tane Kerisiano ha kua nakai kotofa a lautolu mo tau fekafekau lagomatai po ke tau motua he fakapotopotoaga. Ko e falu magaaho, kua loto lolelole e tau fifine Kerisiano ha kua nakai ha ha a lautolu he tuaga ke gahua tumau ke he fekafekauaga mo tau paionia po ke tau misionare. Ka e, ko lautolu oti ne ‘fanogonogo ke he leo a Iehova, ke taofi ke eke ai hana tau poakiaga’ ka fakamonuina he mogonei mo e ke he tukumalagi tukumuitea.
16. Kua taute fefe e matapatu fakaakoaga he Teutaronome 28:4 i loto he fakatokatokaaga ha Iehova he vaha nei?
16 Kua talahau he Teutaronome 28:4: “To monuina a koe ke he hau a fonua, mo e tau punua he hau a tau manu huifa, ko e tau punua he hau a tau povi, mo e hau a tau fuifui mamoe.” Ko e fakaaogaaga he kupu Heperu ne hukui higoa ko e “hau” kua fakakite, ko e iloaaga fakatagata anei he tagata Isaraela ne omaoma. Ka e kua e tau fekafekau mahani omaoma ha Iehova he vaha nei? Ko e tolomakiaga mo e fakalaulahiaga ke he lalolagi katoa ne tupu i loto he fakatokatokaaga he Tau Fakamoli a Iehova, ko e fua a ia he fakamonuina ha Iehova ke he tau gahua fakamakamaka ha lautolu ne molea e 5,000,000, ko e tau tagata fakapuloa he tala mitaki he Kautu. (Mareko 13:10) Mo e ko e amanaki ma e tolomakiaga lahi kua kitia moli ha kua molea e 13,000,000 ne o atu he 1995 ke he fakamanatuaga he Kaiaga Afiafi he Iki. Kua hane olioli nakai a koe ke he tau monuina he Kautu?
Taute he Fifiliaga he Tau Isaraela e Kehe
17. Ke ‘hoko kia koe’ e tau monuina po ke tau malaia, kua falanaki ai ke he heigoa?
17 Ko e hanai moli, to tutuli he tau monuinaaga e tagata Isaraela mahani omaoma. Kua mavehe mai: “To moua foki e koe e tau mena oti nai ke monuina ai; to hoko ai kia koe.” (Teutaronome 28:2) Pihia foki e talahauaga ke he tau malaia: “Ti moua mai ai a koe he tau malaia oti nai, ti hoko ia kia koe.” (Teutaronome 28:15) Kaeke ko e Isaraela a koe he tau vaha i tuai, to ‘hoko kia koe’ nakai e tau monuina po ke tau malaia? To falanaki ni e mena ia ke he hau a omaoma ke he Atua po ke hau a nakai omaoma ki a ia.
18. Maeke fefe he tau Isaraela ke kalo mai he tau malaia?
18 Ia Teutaronome 28:15-68, ko e tau fua mamahi he nakai omaoma kua fakatokatoka mai ko e tau malaia. Ko e falu kua veha mamao mo e tau monuina he omaoma ne fakamaama ia Teutaronome 28:3-14. Fa tumau, kua moua he tau tagata Isaraela e tau fua velagia he tau malaia ha kua fifili a lautolu ke taute e tapuakiaga fakavai. (Esera 9:7; Ieremia 6:6-8; 44:2-6) Kua kelea ha! Ko e tau fua pihia kua maeke ke kalo mai i ai kaeke ke taute e fifiliaga hako, ko e omaoma ke he tau matafakatufono mo e tau matapatu fakaakoaga fakamalolo ha Iehova, ne kitia maali ai e fakamaamaaga he mitaki mo e kelea. Tokologa he vaha nei kua matematekelea ke he mamahi mo e tuaga kelea ha kua fifili ni a lautolu ke o kehe mai he tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu he taute mau e lotu fakavai, taute mahani feuaki, fakaaoga e tau tulaki nakai fakaata, to ki mua e inu pia, mo e falu mena pihia. Ke tuga i Isaraela mo Iuta i tuai, ko e taute e tau fifiliaga kelea pihia ka fua mai e nakai talia faka-Atua mo e mamahi noa he loto.—Isaia 65:12-14.
19. Fakamaama e tau tuaga ne olioli ki ai he magaaho ne fifili a Iuta mo Isaraela ke omaoma ki a Iehova.
19 Kua loga e tau monuina mo e kua ha ha i ai ni e totokaaga he magaaho ne omaoma ai a Isaraela ki a Iehova. Ke fakatai ki ai, hagaao ke he tau vaha he Patuiki ko Solomona, kua totou e tautolu: “Ne tokologa a Iuta mo Isaraela tuga ne oneone he mataafaga he tokologa kua kai a lautolu, mo e inu, mo e olioli. . . . Ti nonofo mo e mafola a Iuta mo Isaraela; ko e takitaha mo e nofo ki lalo hana vine, mo e nofo ki lalo hana mati, ke kamata mai i Tano ke hoko ki Peresepa ke he tau aho oti a Solomona.” (1 Tau Patuiki 4:20-25) Pihia foki he vaha he Patuiki ko Tavita, ne kua fakamailoga ai he tau totokoaga loga mai he tau fi he Atua, kua logona he motu e lagomatai mo e fakamonuina ha Iehova he magaaho ne fifili a lautolu ke omaoma ke he Atua he kupu moli.—2 Samuela 7:28, 29; 8:1-15.
20. Ko e heigoa ne mauokafua ai e Atua, hagaao ke he tau tagata?
20 To omaoma nakai a koe ke he Atua, po ke to nakai omaoma a koe ki a ia? Kua ha ha he tau Isaraela e fifiliaga. Pete ni kua moua e tautolu oti e aga ke hala mai ia Atamu, kua moua foki e tautolu e mena fakaalofa ke tokanoa ke fifili. Pete ni ko Satani, ko e lalolagi kelea nei, mo e ha tautolu a tau mahani nakai mitaki katoatoa, kua maeke agaia ia tautolu ke taute e fifiliaga hako. Ka e mua atu, kua mauokafua e Tufuga ha tautolu, ka fehagai mo e tau kamakamata oti, to ha ha i ai a lautolu ka taute e fifiliaga hako, nakai ni ke he tau kupu ka e ke he tau gahua foki. (1 Peteru 5:8-10) To fakalataha nakai a koe mo lautolu?
21. Ko e heigoa ke kumikumi ki ai he tala ne mui mai?
21 I loto he tala ka mui mai, to maeke ia tautolu ke fuafua ha tautolu a tau aga mo e tau gahua ke he tau fakafifitakiaga i tuai. Kia igatia a tautolu ke tali mo e oue tulou ke he tau kupu he Atua ne puhala mai ia Mose: “Kua tuku atu e au ki mua ha mutolu e moui mo e mate, ko e monuina mo e malaia; ko e hanai, kia fifili la e moui, kia moui ai a koe.”—Teutaronome 30:19.
To Tali Fefe e Koe?
◻ Kua taute fefe e Iehova e tau monuina ke moua he tau tagata agahala?
◻ Ko e heigoa e tau malaia?
◻ Kua maeke fefe he tau Isaraela ke moua e tau monuina ka e nakai ko e tau malaia?
◻ Ko e heigoa e tau monuina ne olioli e tau Isaraela ki ai he omaoma ke he Atua?
[Fakatino he lau 7]
Kua fakapotopoto e tau Isaraela ki mua he Mouga ko Keresema mo e Mouga ko Evalu
[Credit Line]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.