Ko e Fakatufono he Keriso

‘Kua nofo au mo e fakatufono kia Keriso.’​—1 KORINITO 9:21.

1, 2. (a) To liga loga fefe e tau mena hehe he tagata ne kua puipui mai ai? (e) Ke he heigoa kua kaumahala a Kerisitenitome ke ako mai he fakamauaga tuai he lotu faka-Iutaia?

“KO E tau tagata mo e tau fakatufono ne nakai ako mai ha mena he fakamauaga tuai, po ke fakagahua e tau matapatu fakaakoaga ne fakakite mai i ai.” Ti talahau pihia he pulotu Sihamani he senetenari 19 aki. Moli lahi, ko e puhala he fakamauaga tuai he tagata kua fakamaama ai ko e “holo ki mua he puhala he mahani kelea,” ko e tau fufuta he tau mahani goagoa mo e tau hagahaga kelea lahi, ko e loga he tau mena pihia ka nakai tutupu ane mai kua fakamakai ni e tau tagata ke ako mai he tau mena hehe kua mole.

² Ko e tiaki taha nei ke ako mai he tau mena hehe kua onoono lahi ki ai e fakatutalaaga nei he fakatufono faka-Atua. Ne hukui he Atua ko Iehova e Fakatufono faka-Mose aki e taha ne mahomo atu e mitaki​—ko e fakatufono he Keriso. Ka e, ko e tau takitaki he Kerisitenitome, ne kua talahau ai ke fakaako mo e moui ke he fakatufono nei, kua kaumahala ke ako mai he mena kelea tokaimaka he tau Farasaio. Ti kua liliu kehe mo e fakaaoga hehe ai he Kerisitenitome e fakatufono he Keriso tuga ni ne taute he lotu faka-Iutaia ke he Fakatufono ha Mose. Maeke fefe e mena ia? Fakamua, kia tutala la a tautolu ke he fakatufono nei hokoia​—ko e heigoa a ia, ko hai hana ne takitaki mo e fefe, mo e ko e heigoa ne fakakehe a ia mai he Fakatufono faka-Mose. Ti kumikumi mogoia a tautolu ke he puhala ne fakaaoga fakahehe he Kerisitenitome. Ti maeke a tautolu ke ako mai he fakamauaga tala tuai mo e aoga mai ai!

Ko e Maveheaga Fou

3. Ko e heigoa e maveheaga ne taute e Iehova hagaao ke he maveheaga fou?

³ Ko hai foki mai he Atua ko Iehova ka fakatolomaki e Fakatufono mitaki katoatoa? Ko e maveheaga he Fakatufono faka-Mose kua mitaki katoatoa. (Salamo 19:7) Pete ni he mena ia, ne mavehe mai a Iehova: “Kitiala, to hoko mai e tau aho ke eke ai e au e maveheaga fou mo e magafaoa a Isaraela, mo e magafaoa a Iuta; Nakai tuga e maveheaga ne eke e au mo e tau matua ha lautolu.” Ko e Tau Fakatufono Hogofulu​—ko e lotouho he Fakatufono faka-Mose—​ne kua tohia ai he tau lapamaka. Ka e ke he maveheaga fou, ne pehe a Iehova: “To tuku e au haku a tau fakatufono ki loto ia lautolu, mo e tohi e au ke he tau loto ha lautolu.”​—Ieremia 31:31-34.

4. (a) Ko e Isaraela fe ne putoia ai he maveheaga fou? (e) Ko hai foki ne nakai ko e tau Isaraela fakaagaga ne ha ha i lalo he fakatufono he Keriso?

⁴ Ko hai ka uta ke he maveheaga fou nei? Nakai ko e “faoa a Isaraela” fakatino ne tiaki e Hulalo he maveheaga nei. (Heperu 9:15) Nakai, ko e “Isaraela” fou nei ka eke mo “Isaraela he Atua,” ko e motu he tau Isaraela fakaagaga. (Kalatia 6:16; Roma 2:28, 29) Ko e matakau Kerisiano tote nei ne fakauku he agaga ne nakai leva ti fakalataha atu ki ai e “moto tagata tokologa” mai he tau motu oti kana ka kumi foki ke tapuaki ki a Iehova. (Fakakiteaga 7:9, 10; Sakaria 8:23) Ha kua nakai fai vala ai ke he maveheaga fou, to eke foki a lautolu nei ke fakamau ha ko e fakatufono. (Fakatatai Levitika 24:22; Numera 15:15.) Ati “taha e fuifui mamoe” ki lalo hifo he “taha e leveki mamoe,” to “nofo [a lautolu oti] mo e fakatufono kia Keriso,” tuga he tohi he aposetolo ko Paulo. (Ioane 10:16; 1 Korinito 9:21) Ne fakahigoa e Paulo e maveheaga fou nei “kua mua e mitaki he maveheaga.” Ko e ha? Ko e taha e mena, kua fakave ai ke he tau maveheaga kua fakamoli ka e nakai ke he ata he tau mena ka hohoko mai.​—Heperu 8:6; 9:11-14.

5. Ko e heigoa e amaamanakiaga he maveheaga fou, mo e ko e ha to kautu ai?

⁵ Ko e heigoa e kakano he maveheaga nei? Kua eke ai ke taute e motu he tau patuiki mo e tau ekepoa ke fakamonuina e tau tagata oti. (Esoto 19:6; 1 Peteru 2:9; Fakakiteaga 5:10) Kua nakai moua mai he maveheaga he Fakatufono faka-Mose e motu nei ke he kakanoaga katoatoa, ha ko Isaraela katoatoa kua totoko mo e galo oti ha lautolu a kotofaaga. (Fakatatai Roma 11:17-21.) Ka ko e maveheaga fou, to kautu moli ai, ha kua kehe lahi e faga fakatufono kua putoia fakalataha ai. Kehe he tau puhala fe?

Ko e Fakatufono ne Ha Ha Ai e Tokanoaaga

6, 7. Foaki fefe e fakatufono he Keriso e tokanoaaga lahi atu ke he mena ne taute he Fakatufono faka-Mose?

⁶ Kua talahau tumau e fakatufono he Keriso fakalataha mo e tokanoaaga. (Ioane 8:31, 32) Kua hagaao ki ai ko e “fakatufono he tokanoaaga” mo e “fakatufono kua katoatoa e mitaki ha i ai e tokanoaaga.” (Iakopo 1:25; 2:12) Moli lahi, ko e tau tokanoaaga oti he vahaloto he tau tagata kua nakai mitaki katoatoa. Ka e, foaki agaia ni he fakatufono nei e tokanoaaga mua ue atu mai he mena fakamua, ko e Fakatufono faka-Mose. Fefe a ia?

⁷ Ko e taha mena, nakai fai tagata ne fanau i lalo hifo he fakatufono he Keriso. Ko e tau mena ia tuga e magafaoa mo e matakavi ne fanau ai kua nakai fai aoga. Ko e tau Kerisiano moli kua fifili mo e tokanoa ke he ha lautolu a tau loto ke talia e pipiaga he omaoma ke he fakatufono nei. He taute e mena nei, kua moua e lautolu kua maeke vave e lakau hahamo, mo e mama e kavega. (Mataio 11:28-30) Ati ko e mena ia foki ne talaga e Fakatufono faka-Mose ke fakaako e tagata kua agahala a ia mo e kua lata katoa ai ma e poa lukutoto ke fakahao mai aki a ia. (Kalatia 3:19) Ko e fakatufono he Keriso kua fakaako kua hau e Mesia, mo e totogi ai e poa lukutoto aki hana a moui, mo e hafagi e puhala ma tautolu ke hao mai he tupa kelea lahi mahaki he hala mo e mate! (Roma 5:20, 21) Ke maeke ai ke aoga, kua lata ia tautolu ke “tua” ke he poa ia.​—Ioane 3:16.

8. Ko e heigoa kua putoia ai foki ke he fakatufono he Keriso, ka e ko e ha ne nonofo ai kua nakai lata e ako manatu he tau fakatufono tohia ne totou teau?

⁸ Ko e “tua” kua putoia ai e moui ke he fakatufono he Keriso. Kua putoia ai foki e omaoma katoatoa ke he tau poakiaga oti a Keriso. Ko e kakano kia e mena nei ke ako manatu e tau teau he tau fakatufono mo e tau tohi fakatufono? Nakai. Ko Mose, ko e hulalo he maveheaga tuai, ne tohi hifo e Fakatufono faka-Mose, ko Iesu, ko e Hulalo he maveheaga fou, ne nakai tohi hifo ha fakatufono taha. Ka e, kua moui a ia ke he fakatufono nei. Ko e kakano he hana a puhala moui mitaki katoatoa, ne fakatoka hifo e ia e fakatokaaga ma tautolu oti ke mumuitua. (1 Peteru 2:21) Liga ko e mena ia he tapuakiaga he tau Kerisiano fakamua kua hagaao ki ai ko e “puhala nai.” (Gahua 9:2; 19:9, 23; 22:4; 24:22) Ki a lautolu, ko e fakatufono he Keriso kua fakakite ai he fakafifitakiaga he moui he Keriso. Ke fifitaki a Iesu ko e omaoma ke he fakatufono nei. Ko e fakaalofa moli ha lautolu ki a ia kua kakano ko e fakatufono nei kua tohia moli ai ke he ha lautolu a tau loto, tuga he perofeta mai. (Ieremia 31:33; 1 Peteru 4:8) Mo e ko ia ne omaoma ha ko e fakaalofa kua nakai logona kua pehia​—ti ko e taha kakano haia kua liga ui ai e fakatufono he Keriso ko e “fakatufono he tokanoaaga.”

9. Ko e heigoa e mena uho lahi he fakatufono he Keriso, mo e ko e heigoa he fakatufono nei ne putoia ai e poakiaga fou?

⁹ Kaeke ko e fakaalofa ko e mena aoga he Fakatufono faka-Mose, ko e mena uho lahi ai ke he fakatufono Kerisiano. Ko e fakatufono he Keriso kua putoia ai foki e poakiaga fou​—kua lata he tau Kerisiano ke fai fakaalofa poa ne ia ma e falu. Kua lata a lautolu ia ke fakaalofa tuga ne taute e Iesu; he mate a ia mo e fiafia ke lata mo e hana a tau kapitiga. (Ioane 13:34, 35; 15:13) Ti liga ke talahau ai ko e fakatufono he Keriso kua mua ue atu e tokoluga he teokarasi ke he Fakatufono ha Mose. He kua tala mai he senolo fakamua: “Ko e teokarasi ko e pule he Atua; ko e Atua e fakaalofa; ti ko e mena ia ko e teokarasi kua pule he fakaalofa.”

Iesu mo e Tau Farasaio

10. Kehe fefe mai e fakaakoaga ha Iesu mai he tau Farasaio?

¹⁰ Nakai ko e mena ke ofo ai, kua nakai fetataiaki a Iesu mo e tau takitaki lotu Iutaia he hana vaha. Ko e “fakatufono he tokanoaaga” kua mamao ligo mai he tau manamanatuaga he tau tohikupu mo e tau Farasaio tuga ne nakai la fai mena pihia ia. Ne lali a lautolu ke pule ke he tau tagata he puhala he tau poakiaga ne taute he tagata. Ko e fakaakoaga ha lautolu ne kua mamafa, tuhituhi, mo e nakai mitaki. Ko e kehekeheaga malolo, ko e fakaakoaga ha Iesu kua mua atu e ati hake mo e aoga! Kua aoga mo e lagomatai e ia e tau manako moli mo e tau tupetupeaga he tau tagata. Ne fakaako ni mo e logonaaga fakamoli a ia, he fakaaoga e tau fakataiaga mai he moui he tau aho takitaha mo e tamai ai he pule he Kupu he Atua. Ti “ofomate ai e lanu tagata ke he hana tau kupu.” (Mataio 7:28) E, kua hokotia e fakaakoaga a Iesu ke he tau loto ha lautolu!

11. Fakatata fefe e Iesu e Fakatufono faka-Mose kua lata ke fakagahua ai mo e fai mahani mitaki mo e fakaalofa hofihofi noa?

¹¹ He nakai lafi ki luga e tau fakatufono loga ke he Fakatufono faka-Mose, kua fakakite e Iesu e kakano na kua lata e tau Iutaia ke fakagahua e Fakatufono ia​—mo e mahani mitaki mo e fakaalofa hofihofi noa. Liu manatu, ma e fakatai, he magaaho ne fakatata atu e fifine ne moua he gagao fakatafea ki a ia. Hagaao ke he Fakatufono faka-Mose, ko e ha tagata ka amo a ia to eke a ia ke kiva, ti kua nakai lata moli a ia ke fio fakalataha mo e moto tagata! (Levitika 15:25-27) Ka e kua manako lahi a ia ke fakamaulu ati fano ai a ia he moto tagata mo e pili ke he tapulu a Iesu. Ti oti motuhia ai e tafea. Kua eke fakakelea kia e Iesu a ia he moumou e Fakatufono? Nakai; ka e, maama e ia e manako lahi hana mo e fakatata e mena ne mua atu he Fakatufono ko e​—fakaalofa. Kua tala age a ia mo e fakaalofa ke he fifine: “Haku tama fifine na e, kua moui a koe he hau a tua; ti fano a, mo e monuina, kia malolo a koe he hau a kafo mamahi.”​—Mareko 5:25-34.

Lahi Kia e Ataina he Fakatufono he Keriso?

12. (a) Ko e ha ne nakai lata ai ke tali manatu e tautolu kua lahi e ataina he Keriso? (e) Ko e heigoa kua fakakite ko e fakatu he loga he tau fakatufono kua takitaki ke he loga he tau fakaataaga?

¹² Kua lata nakai ke fakaoti e tautolu, mogoia, ha ko e fakatufono “he tokanoaaga” he Keriso, kua ataina lahi ai, ka ko e tau Farasaio, mo e ha lautolu a tau mahani toka tuai kua talahau, ne eke ai ke taofi e mahani he tau tagata ke he tau fakakaupaaga kaka? Nakai. Ko e tau fakatokaaga fakamatafakatufono he vaha nei kua fakakite ka fa mahani ko e tau fakatufono loga ne ha ha ai, kua loga foki e tau fakaataaga ne moua he tagata i ai.a Ke he vaha a Iesu ko e loga he tau poakiaga faka-Farasaio kua fakamalolo aki ke kumi e tau fakaataaga, ko e tau puhala taute noa ni he tau gahua ne fakakelea aki e fakaalofa, mo e feaki e fia tututonu ne ufiufi aki e loto kolokolovao.​—Mataio 23:23, 24.

13. Ko e ha e fakatufono he Keriso kua fakahiku ai e tuaga tokoluga he mahani mai he ha tohi fakatufono he tau fakatufono?

¹³ Ko e fakatufono he Keriso, kua kehe ai, kua nakai feaki ai e tau aga pihia. Ko e moli, ko e omaoma ke he fakatufono kua fakave ke he fakaalofa ha Iehova mo e ko e omaoma a ia he fifitaki ke he fakaalofa ha Keriso ne poa e ia ma e falu ka fua mai e tuaga tokoluga mua atu he mahani he muitua ni ke he fakatokaaga he tohi fakamatafakatufono. Nakai kumi e fakaalofa ma e tau fakaataaga; ka kua puipui mai a tautolu he taute e tau mena hagahagakelea ne kua liga nakai fakamahino he tohi fakatufono e fakatapuaga. (Kikite Mataio 5:27, 28.) Ti, to omoi he fakatufono he Keriso a tautolu ke taute e tau mena ma e falu​—ke fakakite e lima fakaolo, fakamokoi mo e fakaalofa—​ke he tau puhala ne nakai fai fakatufono pauaki ka omoi a tautolu ke taute.​—Gahua 20:35; 2 Korinito 9:7; Heperu 13:16.

14. Ko e heigoa e lauiaaga he momoui ke he fakatufono he Keriso ne ha ha ai ke he fakapotopotoaga Kerisiano he senetenari fakamua?

¹⁴ Ke he fakalaulahiaga ko e tau tagata hana kua nonofo ai ke he fakatufono he Keriso, ko e fakapotopotoaga Kerisiano fakamua kua olioli e takeleaga mafanatia mo e fakaalofa, tokanoa mai he tau aga mao, fakafili, mo e fakatupua ne kua lahi mahaki ke he tau sunako he vaha ia. Ko e tau tagata he tau fakapotopotoaga fou nei kua liga moua moli e logona hifo kua momoui a lautolu ha ko e “fakatufono he tokanoaaga”!

15. Ko e heigoa e falu he tau laliaga fakamua ha Satani ke moumou e fakapotopotoaga Kerisiano?

¹⁵ Pete ia, kua fakamakai a Satani ke moumou e fakapotopotoaga Kerisiano mai i loto, tuga ni he moumou e ia e motu ha Isaraela. Kua hataki he aposetolo ko Paulo hagaao ke he tau tagata tuga e tau luko ka “vagahau ke he tau mena fakakeukeu” mo e fakahehe e fuifui mamoe he Atua. (Gahua 20:29, 30) Kua taufetului a ia mo e tau tagata Iutaia, ne lali ke feutaaki e tokanoaaga kua lata mo e fakatufono he Keriso he fakatupa ke he Fakatufono faka-Mose, ne kua fakamoli ai he Keriso. (Mataio 5:17; Gahua 15:1; Roma 10:4) He mole atu e mate he aposetolo fakahiku, kua nakai maeke ke totoko ke he tiaki taofiaga pihia. Ti kua tupu lahi ai e mahani kolokolovao.​—2 Tesalonia 2:6, 7.

Ne Takiva he Kerisitenitome e Fakatufono he Keriso

16, 17. (a) Ko e heigoa e tau vahega moumouaga ne hoko ki a Kerisitenitome? (e) Fakatolomaki atu fefe e tau fakatufono he Lotu Katolika e kitekiteaga keukeu ke he mahani fakatane mo e fifine?

¹⁶ Ma e lotu faka-Iutaia, kua lahi atu e kolokolovao mai he taha ne vahega i Kerisitenitome. Kua hele foki a ia ke he tau fakaakoaga fakavai mo e tau mahani kelea. Mo e ko e hana tau laliaga ke puipui mai e fuifui mamoe he tau fakaohoohoaga i fafo kua fa fakamoli e kelea he fakaotioti e tau mena ne toe he tapuakiaga mea. Kua tupu fetului e tau fakatufono mao mo e nakai mai he Tohiaga Tapu.

¹⁷ Kua mua atu e Lotu Katolika he fakatu e loga he tau fakatufono he lotu. Ko e tau fakatufono nei kua mua atu e keukeu ke he tau mena ne hagaao ke he mahani fakatane mo e fifine. Hagaao ke he tohi Sexuality and Catholicism, kua hufia e lotu he pulotu Heleni he Stoic, ne kua tuaha ai ke he tau puhala oti he fiafiaaga. Kua eke ai e lotu ke fakaako ko e fiafiaaga oti he mahani fakatane mo e fifine, fakalataha mo e tau fetuiaga fakatane mo e hoana he fakamauaga, kua agahala. (Fekehekehe Tau Fakatai 5:18, 19.) Ko e mahani fakatane mo e fifine kua talahau ke lata ma e fanafanauaga, nakai fai mena foki. Ti kua tiaki oti he lotu e ha puhala puipuiaga ke nakai fatu ko e agahala kelea lahi, falu magaaho kua lata ai ke loga e tau tau he fakatokihala. Kua fakatapu foki e tau ekepoa ke mau mo e pehiaga kua malikiti ki luga he lahi e mahani fakatane mo e fifine, fakalataha ke he fakakiva e tau fanau.​—1 Timoteo 4:1-3.

18. Ko e heigoa kua fua mai he loga e tau fakatufono lotu?

¹⁸ Ha kua loga e tau fakatufono he lotu, kua fakatokatoka ai ke he tau tohi. Ko e tau tohi nei ke he taha vaha, kua kamata ai ke fakagalo mo e mua atu mai he Tohi Tapu. (Fakatatai Mataio 15:3, 9.) Tuga e lotu faka-Iutaia, kua nakai falanaki e lotu faka-Katolika ke he tau tohi tuai mo e talitonu fakalahi ki ai ko e fakamatakutakuaga. Nakai leva ai ti molea atu ai he puipuiaga lotomatala he Tohi Tapu ke he mena tupu. (Fakamatalaaga 12:12; Kolose 2:8) Ko e tagata tohia he lotu, ko Jerome, he senetenari ke fa aki V.N., ne talahau: “Ma Iki na e, kaeke ke liu au ke moua e tau tohi fakalalolagi po ke totou ai, kua tiaki e au a koe.” Ke he taha magaaho, kua taute he lotu e kumikumiaga ke he tau tohi​—ti pihia ke he tau mataulu tala fakalalolagi. Ti ko e tagata kumikumi ke he aolagi ko Galileo he senetenari ke 17 aki kua fakahala ma e tohiaga kua holo viko e lalolagi he la. Kua manako e lotu ke he pule fakahiku ke he tau mena oti​—ti pihia foki ke he tau huhu he aolagi—​he magaaho fakamui ke fakalolelole e tua ke he Tohi Tapu.

19. Fakalaulahi fefe he tau kaina lotu e tau fakatufono mao?

¹⁹ Ko e taute poakiaga he lotu kua tupuolamoui ai ke he tau kaina lotu, ne ha ha ai e tau monk ne vevehe kehe mai a lautolu he lalolagi ke momoui nakai pule a lautolu ki a lautolu. Ko e laulahi he tau kaina lotu Katolika kua pipiki lahi ke he “Poakiaga he St. Benedict.” Ko e abbot (ko e kupu ne moua mai he kupu Aramaika ma e “matua tane”) kua ha ha ai e pule katoatoa. (Fakatatai Mataio 23:9.) Kaeke ke moua he monk e mena fakaalofa mai he hana a tau mamatua, kua fifili ai he abbot ko e to moua he monk po ke tagata kehe kua lata ke moua ai. He nakai ni vihiatia e tau mena kelea lahi mahaki, kua taha e poakiaga ne pa e tau feutatalaaki mo e tau vaiga, he talahau: “Nakai fai tutaki ke vagahau e tau mena pihia.”

20. Ko e heigoa kua fakakite foki kua fakamoli e feaki makaka he tau Porotesano ke he fakatufono nakai faka-Tohiaga Tapu?

²⁰ Ko e lotu faka-Porotesano, ne taute ai ke liliu kehe e tau talahauaga loga nakai faka-Tohiaga Tapu he lotu faka-Katolika, ne nakai leva ti eke ai ke tatai e pulotu he taute e tau poakiaga pule malolo ke pule mo e nakai fai fakaveaga he fakatufono he Keriso. Ke tuga a nei, ko e takitaki fakatu ko John Calvin kua talahau ai “ko e letisitala he Lotu liu taute.” Ne pule a ia ki Geneva mo e loga he tau poakiaga mamafa ne fakaohooho mai he “tau Motua” ne ha ha ai e “ofisa,” ne talahau ai e Calvin, “ke fai takitakiaga ke he moui he tau tagata oti.” (Fekehekehe 2 Korinito 1:24.) Kua takitaki he lotu e tau fale api mo e fakatokatoka mai e tau mataulu tala he fakatutalaaga ne kua fakaata. Kua ha ha ai e tau fakahala kaka ma e tau totoko pihia tuga he uhu e tau lologo nakai fai lilifu po ke koli.b

Ako Mai he Tau Hehe he Kerisitenitome

21. Ko e heigoa e tau lauiaaga katoatoa he puhala Kerisitenitome ‘ke mua ke he mena kua tohi’?

²¹ Kua gahua ke tau poakiaga mo e tau fakatufono nei ke puipui a Kerisitenitome mai he matahavalaaga? Nakai pihia! Kua vehevehe e Kerisitenitome he vaha nei ke he tau teau he tau vahega lotu, fakapapale mai he pehiaaga mamafa ke he heheaga kelea mahinohino. Kua ha ha ia lautolu oti ia, ke he ha puhala ni, ‘ke mua ke he mena kua tohi,’ he fakaata e manamanatuaga tagata ke pule ke he fuifui mamoe mo e fakalavelave e fakatufono faka-Atua.​—1 Korinito 4:6.

22. Ko e ha e tiakiaga a Kerisitenitome ne nakai kakano ko e fakaotiaga he fakatufono he Keriso?

²² Pete ia, ko e fakamauaga tuai he fakatufono he Keriso kua nakai fai gataaga fakamatematekelea. To nakai fakaata he Atua ko Iehova e ha tagata taha ke uta kehe e fakatufono faka-Atua. Kua lahi mahaki e fakaohooho he fakatufono Kerisiano he vaha nei ke he tau Kerisiano moli, mo e lilifu kua mua atu a nei ke momoui ki ai. Ka e he mole e kumikumi ke he mena ne taute he lotu faka-Iutaia mo e Kerisitenitome aki e fakatufono faka-Atua, kua liga manamanatu lahi a tautolu, ‘Momoui fefe a tautolu ke he fakatufono he Keriso ka e fehola kehe he matahele he fakakona e Kupu he Atua aki e manamanatuaga mo e tau poakiaga he tagata ne uta kehe e kakano uho he fakatufono faka-Atua? Ko e heigoa e onoonoaga lagotatai kua lata e fakatufono he Keriso ke tokamau ia tautolu he vaha nei?’ Ko e vala tala ne mui mai ka tali e tau huhu nei.

[Tau Matahui Tala]

To Tali Fefe e Koe?

◻ Ko e heigoa e uho lahi he fakatufono he Keriso?

◻ Kehe fefe e puhala fakaako a Iesu mai he tau Farasaio?

◻ Fakaaoga fefe e Satani e aga taute poakiaga mao ke moumou a Kerisitenitome?

◻ Ko e heigoa e falu lauiaaga mitaki he moui ke he fakatufono he Keriso?

[Fakatino he lau 24]

Kua fakaaoga e Iesu e Fakatufono faka-Mose fakamitaki mo e fakaalofa hofihofi noa