Haga Atu Hau a Loto ke he Manamanatu
“Ko Iehova kua foaki mai e iloilo; mai he fofoga hana e iloilo mo e loto manamanatu.”—TAU FAKATAI 2:6.
1. Kua maeke fefe a tautolu ke haga atu ha tautolu a loto ke he manamanatu?
KO IEHOVA ko e ha tautolu a Faiaoga Homo Ue Atu. (Isaia 30:20, 21) Ka ko e heigoa ne kua lata ia tautolu ke taute ke aoga mai he “iloilo ke he Atua” ne kua fakakite he hana Kupu? Ke he taha vala, kua lata ia tautolu ke ‘haga atu ha tautolu a loto ke he manamanatu’—ke ha ha ai e manako mai he loto ke moua mo e ke fakatata e aga nei. Ma e mena nei, kua lata ia tautolu ke onoono atu ke he Atua, ha kua pehe mai e tagata pulotu: “Ko Iehova kua foaki mai e iloilo; mai he fofoga hana e iloilo mo e loto manamanatu.” (Tau Fakatai 2:1-6) Ko e heigoa e iloilo, pulotu, mo e manamanatu?
2. (a) Ko e heigoa e iloilo? (e) Maeke fefe ia koe ke fakamaama e pulotu? (i) Ko e heigoa e manamanatu?
2 Ko e iloilo ko e mahani mo e tau mena tutupu ha ko e iloaaga, mailoga, po ke fakaako. Ko e pulotu ko e lotomatala ke fakagahuahua e iloilo. (Mataio 11:19) Ne fakatata he Patuiki ko Solomona e pulotu he magaaho ne ua e fifine ne manako ke he taha e tama ti fakaaoga e ia e hana iloilo he fakaalofa hohofi he matua fifine ke he hana tama ke fakamate aki e taufetoko. (1 Tau Patuiki 3:16-28) Ko e manamanatu ko e “tonuaga he fakafiliaga.” Ko e mena ia ko e “malolo po ke makaka he loto manamanatu ne kua fifili ai e taha mena mai he taha.” (Webster’s Universal Dictionary) Ka haga atu ha tautolu a loto ke he manamanatu, to mai ai e Iehova ki a tautolu he puhala he hana Tama. (2 Timoteo 2:1, 7) Ka e maeke fefe ai e manamanatu ke lauia e tau fahi kehekehe he moui?
Manamanatu mo e ha Tautolu a Tau Kupu
3. Maeke fefe ia koe ke fakamaama e Tau Fakatai 11:12, 13 mo e ko e heigoa e kakano ke “noa mo e manamanatu”?
3 Nukua lagomatai he manamanatu a tautolu ke mailoga kua ha ha ai e “vaha ke fakanono ai, mo e vaha ke vagahau ai.” (Fakamatalaaga 3:7) Kua taute foki he aga nei a tautolu ke fakaeneene ke he mena ne talahau e tautolu. Ne tohia ai he Tau Fakatai 11:12, 13: “Kua noa mo e manamanatu e tagata kua fakavihia ke he tagata ne katofia mo ia; ka kua fakanono e tagata kua manamanatu. Ko ia kua faifano mo e feutaaki tala, kua fakakite ai e ia e tau kupu galo; ka ko ia kua loto fakamoli kua ufiufi ai e ia e tau kupu.” E, ko e tagata tane po ke fifine ne fakavihia e taha tagata kua “noa mo e manamanatu.” Hagaao ai ke he tagata tohia tohi fakaamaama kupu ko Wilhelm Gesenius, kua “nakai fai maamaaga” e tagata pihia. Kua noa ai a ia mo e onoonoaga mitaki, mo e ko e fakaaogaaga he kupu “loto” kua fakakite ko e tau aga mitaki he tagata i loto kua nakai koenaia. Kaeke ke tumau a ia ne talahau ko e Kerisiano ke feutaaki tala ati hoko ai ke ekefakakelea po ke vagahau kelea, kua lata he tau motua kotofa ke fakamotuhia e tuaga nakai fakamalolo nei he fakapotopotoaga.—Levitika 19:16; Salamo 101:5; 1 Korinito 5:11.
4. Ko e heigoa ne taute he tau Kerisiano tua fakamoli mo e manamanatu hagaao ke he fakailoaaga galo?
4 He nakai tatai mo lautolu ne “noa mo e manamanatu,” ko lautolu takitokotaha ne “manamanatu” kua fakanono ai he vaha kua lata ke taute pihia. Kua nakai talahau e lautolu e tau kupu galo. (Tau Fakatai 20:19) Nukua iloa na fakatupu he tau kupu fakahanoa e hagahagakelea, kua “loto fakamoli” ai a lautolu ne manamanatu. Kua fakamoli a lautolu ki a lautolu ne tua auloa mo e kua nakai talahau e lautolu e tau mena galo neke liga ke fakamatematekelea aki a lautolu. Kaeke ke moua he tau Kerisiano manamanatu e fakailoaaga galo ke he ha mena ni he fakapotopotoaga, kua nakai talahau ai e lautolu ato hoko e magaaho ke fakailoa ai he fakatokatokaaga ha Iehova he puhala ni he tau tohi.
Manamanatu mo e ha Tautolu a Mahani
5. Fefe e onoonoaga he ‘tau tagata goagoa’ ke he mahani kelea, mo e ko e ha?
5 Ne lagomatai he tau tala fakatai he Tohi Tapu a tautolu ke fakaaoga e manamanatu mo e kalo mai he mahani nakai tonu. Ke fakatai ki ai, ne talahau he Tau Fakatai 10:23: “Kua eke mena kelea he tagata goagoa, tuga he eke mo mena ke kata ki ai; kua pihia foki e iloilo ke he tagata [“manamanatu,” NW].” Ko lautolu ne taute e mahani kelea “ke kata ki ai” kua matapouli ke he tau puhala hehe ha lautolu mo e holimafafo e Atua ko ia kua lata ke talatala e tau mahani ki ai. (Roma 14:12) Ko e ‘tau tagata goagoa’ pihia kua mahani keukeu he ha lautolu a fakakakanoaga ati hoko ke manatu na nakai kitia he Atua e tau taute mena hehe ha lautolu. Ha ko e ha lautolu a tau gahua, kua pehe ai a lautolu: “Nakai fai Atua.” (Salamo 14:1-3; Isaia 29:15, 16) Ha kua nakai takitaki he tau matapatu fakaakoaga mahani Atua, kua noa ai a lautolu mo e manamanatu mo e nakai fakaai ke fifili fakahako e tau lekua.—Tau Fakatai 28:5.
6. Ko e ha ne goagoa ai e mahani kelea, mo e to fefe ha tautolu a onoonoaga ki ai ka ha ha ia tautolu e manamanatu?
6 ‘Ko e tagata manamanatu’ kua mailoga ko e mahani kelea nakai ko e mena “ke kata ki ai,” ko e pele. Nukua iloa e ia kua nakai fiafia e Atua ki ai mo e kua maeke ai ke moumou ha tautolu a fakafetuiaga mo ia. Ko e mahani pihia kua goagoa kakano he kaiha ai e lilifu he tagata ki a ia ni, moumou e tau fakamauaga, fakahagahagakelea e loto manamanatu mo e tino, mo e takitaki atu ke galo he mahani fakaagaga. Ati o mai a a tautolu ke haga atu ha tautolu a loto ke he manamanatu mo e kalo mai he tau mahani kelea kehekehe.—Tau Fakatai 5:1-23.
Manamanatu mo e ha Tautolu a Agaga
7. Ko e heigoa e falu he tau lauiaaga fakatino ha ko e ita?
7 Ke haga atu ha tautolu a loto ke he manamanatu kua lagomatai foki a tautolu ke tautaofi e agaga ha tautolu. “Ko ia kua fakatuai ke ita, kua lahi hana [“manamanatu,” NW],” he talahau he Tau Fakatai 14:29, “ka ko ia kua manava hogohogo, kua ta hake ki luga e ia e mahani goagoa.” Taha e kakano ne kua lali fakamakamaka e tagata manamanatu ke kalo mai he ita lahi ha kua ha ha i ai e lauiaaga kelea lahi ki a tautolu fakatino. Kua maeke ai ke fakatokoluga e toto mo e fakatupu e lekua ke he hala fafagu. Kua talahau ai e tau ekekafo ko e ita mo e vale kua eke ai mo fakalagalagaaga he loto po ke fakatupu e tau kafokia tuga e iniini, matafune, tau lekua he taviliaga mena kai, mo e tau ulcer.
8. Kua maeke he manava hogohogo ke takitaki atu ke he heigoa, ka e maeke fefe e manamanatu ke lagomatai a tautolu ke he mena nei?
8 Kua nakai ni ke puipui mai he fakamatematekelea ha tautolu a malolo tino ne kua lata ia tautolu ke fakaaoga e manamanatu mo e ke “fakatuai ke ita.” Ko e, ke manava hogohogo ka takitaki atu ke he tau gahua goagoa ke tokihala ai ni a tautolu. Kua taute he manamanatu a tautolu ke fioia e tau mena ka liga tupu mai he tau kupu nakai mataofi po ke mahani fakahanoa ati taute ai a tautolu ke “ta hake ki luga e mahani goagoa” he taute e tau mena nakai pulotu. Mua atu ke lagomatai he manamanatu a tautolu ke mailoga na maeke he vale ke fakatupetupe e puhala manamanatu ha tautolu, ti nakai maeke ai a tautolu ke moua e fifiliaga mitaki. To moumou he mena nei ha tautolu a lotomatala ke taute e finagalo faka-Atua mo e ke moui hagaao ke he tau matapatu fakaakoaga tututonu he Atua. E, ke fakalolelole atu ke he ita lahi ko e moumouaga fakaagaga. Kua moli, “ko e vale” kua fakavahega ai mo e “tau gahua he tino” ka taofi mai a tautolu he moua e tufaaga he Kautu he Atua. (Kalatia 5:19-21) Ko e tau Kerisiano manamanatu, mogoia, kia o mai a a tautolu ke “alumaki ke fanogonogo, kia fakatuai ke vagahau atu, kia fakatuai ke he ita.”—Iakopo 1:19.
9. Kua maeke fefe he manamanatu mo e fakaalofa fakamatakainaga ke lagomatai a tautolu ke fakamafola e tau fekehekeheaki?
9 Kaeke ke ita a tautolu, liga to fakakite he manamanatu e lata ha tautolu ke fakanono ati kalo mai ai he taufetoko. Ne talahau he Tau Fakatai 17:27: “Ko ia kua fai iloilo, kua taofi ai e ia hana tau kupu; ko ia kua totonu foki, ko e tagata [“manamanatu,” NW] a ia.” Ko e manamanatu mo e fakaalofa fakamatakainaga ka lagomatai a tautolu ke kitia e tonu ke taofi e manako ke talahau e tau mena fakahukia. Ane mai kua fita he tupu e ita, to omoi he fakaalofa mo e mahani holoilalo a tautolu ke fakamolemole age mo e taute e mafola. Ka e fakalata kua fakaita he taha a tautolu. Ati o mai a a tautolu ke vagahau ki a ia tokotaha he puhala totonu mo e fakatokolalo katoa mo e amaamanaki ke moua e mafola.—Mataio 5:23, 24; 18:15-17.
Manamanatu mo e ha Tautolu a Magafaoa
10. Ko e heigoa e matagahua he pulotu mo e he manamanatu i loto he moui fakamagafaoa?
10 Kua lata a lautolu he magafaoa ke fakakite e pulotu mo e manamanatu, ha ko e mena to ati hake he tau aga nei e fale. Ne talahau he Tau Fakatai 24:3, 4: “Kua ati hake ai e fale ke he iloilo; kua fakamau ai foki ke he pulotu. Ko e iloilo foki kua fakapuke ai e tau poko ke he tau koloa oti ni kua uho mo e fulufuluola.” Ko e pulotu mo e manamanatu kua tuga e tau poloka fale homo ma e kautuaga he moui fakamagafaoa. Kua lagomatai he manamanatu e tau mamatua Kerisiano ke futiaki mai e tau logonaaga mo e tau tupetupeaga he ha lautolu a fanau. Ko e tagata manamanatu kua maeke ke matutaki, ke fanogonogo mo e moua e maamaaga ke he tau logonaaga mo e tau manatu he hana hoa mau.—Tau Fakatai 20:5.
11. Maeke fefe he fifine kua mau kua manamanatu ke “ati hake hana fale”?
11 Ti nakai fakauaua na mua e aoga he pulotu mo e manamanatu ke he moui fiafia he magafaoa. Ke fakatai, ne pehe e Tau Fakatai 14:1: “Ko e tau fifine iloilo oti ne takitaha mo e ati hake hana fale; ka ko e fifine goagoa kua ulu moumou ai ke he hana tau lima.” Ko e hoana pulotu mo e manamanatu ne fakalilifu fakamitaki hana tane ka gahua lahi ma e mitaki he hana fale mo e to lagomatai ai ke ati hake hana magafaoa. Taha e mena ka “ati hake hana fale” ko e vagahau mitaki tumau a ia hagaao ke he hana tane ati fakatolomaki ai e fakalilifu he falu ma e hana tane. Ti ko e hoana mahani mitaki mo e manamanatu ne ha ha i ai e matakutaku lilifu ki a Iehova kua moua ai e fakahekeaga ki a ia ni.—Tau Fakatai 12:4; 31:28, 30.
Manamanatu mo e ha Tautolu a Puhala he Moui
12. Kua fefe e onoonoaga ha lautolu ne “noa mo e manamanatu” ke he mahani goagoa, mo e ko e ha?
12 Nukua lagomatai he manamanatu a tautolu ke fakatumau e puhala hako he tau matagahua oti ha tautolu. Kua fakakite mai e mena nei he Tau Fakatai 15:21, ne talahau: “Ko e mahani goagoa, ko e mena haia kua fiafia ai a ia kua noa mo e manamanatu; ka ko e tagata [“manamanatu,” NW], kua fano a ia mo e mahani hakohako.” Ati maeke fefe ai a tautolu ke maama e tala fakatai nei? Ko e puhala goagoa, po ke kelea, ko e mena ia ke olioli ki ai e tau tagata tane mo e tau fifine, mo e tau tagata fuata nakai fai iloilo. Ko lautolu kua “noa mo e manamanatu,” ne nakai fai fakaohoohoaga mitaki, ti kua lahi e nakai pulotu ati fiafia ai a lautolu ke he mahani kelea.
13. Ko e heigoa ne fioia e Solomona hagaao ke he kata mo e aga fakateaga?
13 Ne ako he patuiki manamanatu ha Isaraela ko Solomona kua tote lahi e kakano he aga fakateaga. Ati talahau e ia: “Ne pehe hifo au ke he haku loto, Hau a, to kamatamata e au a koe ke he olioli, kia fiafia a ke he mena mitaki; ti kitiala, ko e mena fakateaga ni haia. Ne pehe age au ke he kata, Kua heketia a ia; ko e olioli foki, Ko e heigoa kia e mena ne eke e ia?” (Fakamatalaaga 2:1, 2) Ha ko e tagata manamanatu, ne fioia e Solomona e aga feki mo e kata hokoia kua nakai ni fakamakona, ha kua nakai tupu mai he tau mena ia e fiafia moli mo e tukulagi. Liga to lagomatai he kata a tautolu ke nimo fakaku ha tautolu a tau mena vihi, ka e he magaaho fakamui liga to liu mafuta hake e tau mena ia ke mua atu mai he mogo fakamua. Kua hako lahi a Solomona ke vagahau hagaao ke he kata ko e “heketia.” Ko e ha? Kakano kua uufitia he kata teao e fifiliaga mitaki. Liga to taute ai a tautolu ke uta fakateaga e tau mena mua e aoga. Ko e puhala he fiafiaaga ne fakalataha ke he tau kupu mo e tau gahua he tagata feua vaiga kua nakai lata ke hagaao ki ai ko e tupu mai taha mena aoga. Ko e manamanatu atu ke he alito he mena ne moua e Solomona ke he kata mo e feki ka lagomatai a tautolu ke kalo mai he eke ke “manako lahi ke he tau mena ke fiafia ki ai, ka e manako tote ke he Atua.”—2 Timoteo 3:1, 4.
14. Kua maeke fefe e tagata manamanatu ke fano mo e “mahani hakohako”?
14 Kua maeke fefe e tagata manamanatu ke fano mo e “mahani hakohako”? Kua takitaki he manamanatu fakaagaga mo e fakagahuahua he tau matapatu fakaakoaga mahani Atua e tau tagata ke o atu he puhala tututonu mo e hakotika. Kua talahau fakatonu mai he liliuaga ha Byington: “Ko e mahani goagoa ko e mena fiafia lahi a ia ke he tagata nakai fakaaoga e uho ulu, ka e ko e tagata lotomatala ka fano fakahakohako.” Kua taute ai he “tagata manamanatu” e puhala hako ma e hana tau hui mo e maeke ke fifili he vahaloto he hako mo e hepe kakano kua fakagahuahua ai e Kupu he Atua he hana moui.—Heperu 5:14; 12:12, 13.
Kia Fakatumau ke Onoono Atu ki a Iehova ma e Manamanatu
15. Ko e heigoa ne ako mai e tautolu he Tau Fakatai 2:6-9?
15 Ke muitua ke he puhala hako he moui, kua lata ia tautolu oti ke fakailoa ha tautolu a tuaga nakai mitaki katoatoa mo e onoono atu ki a Iehova ma e manamanatu fakaagaga. Kua talahau he Tau Fakatai 2:6-9: “Ha ko Iehova kua foaki mai e iloilo; mai he fofoga hana e iloilo mo e loto manamanatu; kua toka ai e ia e iloilo ma lautolu ne mahani hakohako; ko e akau punuti a ia kia lautolu ne o mo e mahani tonu. Kia leoleo e ia e tau puhala he tututonu; ke leveki foki e ia e tau puhala he hana tau tagata tapu; ti iloa ai e koe e mahani tututonu, mo e fakafiliaga, mo e mahani hakohako; ko e tau puhala mitaki oti ni.”—Fakatatai Iakopo 4:6.
16. Ko e ha kua nakai fai pulotu, manamanatu, po ke fakatonutonuaga ke totoko ki a Iehova?
16 Nukua fakailoa ai ha tautolu a falanakiaga ki a Iehova, ki a o mai a a tautolu ke kumi hana finagalo he kumikumi fakahokulo atu ke he hana Kupu. Kua ha ha ia ia e pulotu ke he kakano katoatoa, mo e hana fakatonutonuaga kua tumau ke aoga. (Isaia 40:13; Roma 11:34) Kua moli ni, ko e ha tomatomaaga ne totoko ki a ia kua nakai fai aoga. Ne tohia he Tau Fakatai 21:30: “Nakai ni fai iloilo, to nakai fai [“manamanatu,” NW], to nakai fai pule kua totoko atu kia Iehova.” (Fakatatai Tau Fakatai 19:21.) Ko e manamanatu fakaagaga ni hokoia, ne tupu mai he fakaakoaga he Kupu he Atua fakalataha mo e lagomatai he tau tohi ne foaki mai he puhala he “fekafekau fakamoli mo e loto matala,” ka lagomatai a tautolu ke tutuli e puhala tonu he moui. (Mataio 24:45-47) Ati o mai a a tautolu ke fakahako ha tautolu a puhala he moui ke lautatai mo e fakatonutonuaga ha Iehova, he iloa ko e pete ni ke tuga kua kakano mitaki e tomatomaaga kehe, kua nakai fakaai ke tatai mo e hana Kupu.
17. Ko e heigoa ka tupu kaeke ke hepe e fakatonuaga ne age?
17 Ko e tau Kerisiano manamanatu ne foaki e fakatonuaga kua mailoga e lata ke fakave fakalahi e fakatonuaga ia ke he Kupu he Atua mo e ko e fakaakoaga Tohi Tapu mo e manamanatu fakahokulo kua lata ato tali e huhu. (Tau Fakatai 15:28) Ane mai ke hepe e tali ke he tau huhu hagaao ke he tau mena hokulo, to tupu mai e hagahagakelea lahi. Ati ko e mena ia, kua lata ai he tau motua Kerisiano ke manamanatu fakaagaga mo e lata ke liogi ma e takitakiaga ha Iehova he magaaho ka lalilali ke lagomatai fakaagaga a lautolu ne tua auloa.
Kia Fakatolomaki mo e Manamanatu Fakaagaga
18. Kaeke ke mafuta mai e lekua he fakapotopotoaga, to maeke fefe he manamanatu ke lagomatai a tautolu ke fakatumau ha tautolu a lagotatai fakaagaga?
18 Ke fakafiafia a Iehova, kua lata ia tautolu ke ‘[“manamanatu,” NW] ke he tau mena oti.’ (2 Timoteo 2:7) Ko e fakaako fakamakutu ke he Tohi Tapu mo e fakatatai atu ke he takitakiaga he agaga mo e fakatokatokaaga he Atua ka lagomatai a tautolu ke kitia ko e heigoa ke taute he magaaho ka fehagai a tautolu mo e tau tutuaga ka liga takitaki atu a tautolu ke he puhala hepe. Ke fakatai ki ai, liga fakalata kua fai mena he fakapotopotoaga ne kua nakai taute ke tuga he manatu e tautolu. Ko e manamanatu fakaagaga ka lagomatai a tautolu ke kitia e nakai fai kakano ke motuhia mai he fakalataha atu ke he tau tagata ha Iehova mo e fakaoti e fekafekau ke he Atua. Kia manamanatu ke he ha tautolu a monuina ke fekafekau ki a Iehova, ke he tokanoaaga fakaagaga ne olioli ki ai a tautolu, ke he fiafia ne kua maeke ia tautolu ke moua mai he ha tautolu a fekafekauaga ko e tau tagata fakapuloa he Kautu. Kua taute he manamanatu fakaagaga a tautolu ke maeke ke hokotia atu ke he onoonoaga hako mo e ke mailoga kua tukulele a tautolu ke he Atua mo e kua lata ke fakahelehele ha tautolu a fakafetuiaga mo ia, pete ni ko e heigoa ka taute he falu. Kaeke ke nakai fai mena ke taute fakateokarasi e tautolu ke fakatonu aki e lekua, kua lata ni ia tautolu ke fakatali fakatekiteki ki a Iehova ke fakahako e tuaga ia. He nakai fakaoti mai po ke fakalolelole ke fakaatukehe, ki a o mai a tautolu ke ‘amaamanaki ke he Atua.’—Salamo 42:5, 11.
19. (a) Ko e heigoa e kakano he liogi ha Paulo ma e tau Filipi? (e) Maeke fefe e manamanatu ke lagomatai a tautolu kaeke ke nakai maama katoatoa e tautolu e falu mena?
19 Kua lagomatai he manamanatu fakaagaga a tautolu ke fakamoli tumau ke he Atua mo e hana tau tagata. Ne tala age a Paulo ke he tau Kerisiano i Filipi: “Ko e haku a liogi hanai, kia fakatupu lahi ue atu ha mutolu a fakaalofa, mo e maama, katoa mo e loto [“manamanatu,” NW] oti kana. Kia mailoga ai e mutolu e tau mena kehekehe, kia fakamoli a mutolu mo e nakai totoku fakakelea e taha a mutolu ka hoko ke he aho a Keriso.” (Filipi 1:9, 10) Ke maama ai e fakakakanoaga, kua lata a tautolu “mo e maama, katoa mo e loto manamanatu oti kana.” Ko e kupu Heleni enei ne fakaliliu ko e “manamanatu” kua kakano ke “mataala lahi atu ke he mahani tonu.” He magaaho ka ako e tautolu e falu mena, kua manako a tautolu ke fioia e fakafetuiaga he tau mena ia ke he Atua mo Keriso mo e ke manamanatu fakahokulo atu ke he puhala ne fakaheke ai e aga mo e tau foakiaga ha Iehova. Kua fakaauatu he mena nei ha tautolu a manamanatu mo e ha tautolu a loto fakaaue ma e mena ne taute he Atua ko Iehova mo Iesu Keriso ma tautolu. Ane nakai maama katoatoa e tautolu e falu mena, to lagomatai he manamanatu a tautolu ke mailoga kua nakai lata ia tautolu ke tiaki e tua ha tautolu ko e tau mena aoga oti ne ako e tautolu hagaao ke he Atua, Keriso, mo e finagalo faka-Atua.
20. Maeke fefe a tautolu ke tupu tolomaki ke he manamanatu fakaagaga?
20 To tupu tolomaki a tautolu mo e manamanatu fakaagaga ane mai ke fakatumau a tautolu ke fakatatai ha tautolu a tau manatu mo e tau gahua ke he Kupu he Atua. (2 Korinito 13:5) Ke taute e mena nei ke he puhala ati hake ka lagomatai a tautolu ke loto holoilalo, nakai ke ulu kafilo mo e tuhituhi ke he falu. To lagomatai he manamanatu a tautolu ke moua e aoga mai he fakahakoaga mo e ke iloa moli e tau mena ne mua e aoga. (Tau Fakatai 3:7) Ti, fakalataha mo e manako ke fakafiafia a Iehova, ki a o mai a a tautolu ke fakaholo atu ke pukeina ke he iloilo tonu he Kupu hana. To lagomatai he mena nei a tautolu ke iloa e hako mai he hepe, ke fifili ko e heigoa e mena aoga moli, mo e kuku mau fakamoli ke he ha tautolu a fakafetuiaga uho mo Iehova. To maeke oti e tau mena nei kaeke ke haga atu ha tautolu a loto ke he manamanatu. Ka e, fai mena foki kua lata ki ai. Kua lata ia tautolu ke toka e manamanatu ke puipui a tautolu.
To Tali Fefe a Koe?
◻ Ko e ha kua lata ia tautolu ke haga atu ha tautolu a loto ke he manamanatu?
◻ Kua maeke fefe e manamanatu ke lauia ha tautolu a tau kupu mo e mahani?
◻ Kua hufia fefe ha tautolu a agaga ha ko e manamanatu?
◻ Ko e ha kua lata tumau a tautolu ke onoono ki a Iehova ma e manamanatu?
[Fakatino he lau 11]
Lagomatai he manamanatu a tautolu ke tautaofi ha tautolu a agaga
[Fakatino he lau 13]
Ne mailoga he patuiki manamanatu ko Solomona nakai ko e mena fakamakona e aga fakateaga