Kia Kumi e Mafola Moli mo e Tutuli ki Ai!
“Ko ia kua manako ke he moui, . . . kia kalo kehe mo e kelea, ka kia eke e tau mena mitaki; kia kumi e mafola mo e tutuli ki ai.”—1 PETERU 3:10, 11.
1. Ko e heigoa e tau kupu talahaua he Isaia ka moua moli e kautu?
“TI TUKITUKI e lautolu ha lautolu a tau pelu ke eke mo tau koho, ko e ha lautolu a tau tao foki ke eke mo tau titipi ke taute aki e tau vine; to nakai nikiti atu he taha motu e pelu ke he taha motu, to nakai liu ako tau foki e lautolu.” (Isaia 2:4) Pete ni kua tata e fakatataaga he tau kupu talahaua nei ke he tau matapatuaga he lalolagi he Tau Motu Kaufakalataha i New York City, ko e fakatokatokaaga ia he lalolagi kua nakai fakaai ke moua e malolo ke fakamoli ai. Ka e, ko e vala he kupu nakai kaumahala he Atua ko Iehova, ko e fakailoaaga ia to nakai ke noa mo e tau fua.—Isaia 55:10, 11.
2. Ko e heigoa ka “hoko ni ke he tau aho a mui,” ne tala mai he Isaia 2:2, 3?
2 Ko e tau kupu ne moua he Isaia 2:4 ko e vala moli he perofetaaga mitaki lahi, ko e perofetaaga hagaao ke he mafola moli—mo e kua hane fa e fakamoli ai he vaha ha tautolu. Fakamua to fakapuloa e tau amaamanakiaga loto fiafia ke nakai liu fai tauaga mo e tau kanavaakau he tauaga, ne pehe mai e perofetaaga: “To hoko ni ke he tau aho a mui, to fakamau ai e mouga ha i ai e fale a Iehova ke he tapunu mouga ha atu mouga, to fakatokoluga ai foki ki luga he tau matiketike, ti tafe atu ki ai e tau motu oti kana. To o mai foki e tau motu kehe loga, mo e pehe age a lautolu, O mai a, kia o hake a tautolu ke he mouga a Iehova, ko e fale he Atua a Iakopo; to fakaako mai foki e ia a tautolu ke he hana tau puhala; ha ko e mena fina atu ai e fakatufono i Siona, ko e kupu a Iehova foki ke fina atu ai i Ierusalema.”—Isaia 2:2, 3.
Kua Maeke e Tau Tagata ke Loto Mafola
3. Maeke fefe e tagata ke hiki mai he favale ke eke ke loto mafola?
3 Kia mailoga ato maeke he tau tagata ke tutuli e puhala he loto mafola, kua lata a lautolu ke fakaako e tau puhala ha Iehova. Ko e fanogonogo atu ke he fakaakoaga ha Iehova ka maeke ke hiki e puhala manamanatu mo e gahua he tagata, ti ko ia ne fa taufetoko kua eke ke loto mafola. Kua maeke fefe e liliuaga nei ke fakamoli? Ne pehe mai e Roma 12:2: “Aua neke mahani foki a mutolu fakalataha mo e lalolagi nai, ka kia faliu a mutolu ke he liu foki fakafou he tau loto ha mutolu, kia kumikumi e mutolu po ke heigoa e finagalo he Atua, ko e mena mitaki, kia talia foki mo e fiafia, ti kua katoatoa.” Kua liu fakafou e tau loto ha tautolu, po ke fakagahuahua ai ke he fahi kehe, he fakapuke aki e tau matapatu fakaakoaga mo e tau poakiaga mai he Kupu he Atua. Ko e fakaako tumau ke he Tohi Tapu ka lagomatai a tautolu ke taute e hikiaga nei mo e taute a tautolu ke kitia moli hoko tautolu ni ko e heigoa e finagalo ha Iehova ma tautolu, ti maeke ai ia tautolu ke kitia maaliali e puhala ne kua lata a tautolu ke o ai.—Salamo 119:105.
4. Maeke fefe e tagata ke tui e tagata fou ne loto mafola?
4 Kua nakai ni liliuina he kupu moli he Tohi Tapu ha tautolu a puhala manamanatu ka e ha tautolu foki a tau gahua mo e aga fakatagata. Kua lagomatai a tautolu ke taute e mena ne hataki mai he aposetolo ko Paulo: “Kia tuku kehe . . . e tagata tuai ke he tau mena ne mahani ai a mutolu i tuai, ko ia ha ne kelea, ke lata mo e tau manako lahi ke fakahehe ai. Ka kia fakafou . . . ke he manako he tau loto ha mutolu. Mo e tapulu . . . ke he tagata fou kua eke ke lata mo e Atua, ke he tututonu mo e mahani mitaki ke fakamoli ai.” (Efeso 4:22-24) Ko e malolo ne fakagahuahua e loto manamanatu na hau he loto. Kua faliu mo e mua atu ai e malolo he tupu ha tautolu a fakaalofa ma Iehova mo e hana tau matafakatufono, mo e taute a tautolu mo tau tagata fakaagaga mo e mafola.
5. Maeke fefe e “poaki fou” ne age e Iesu ke he hana tau tutaki ke lafi atu ke he mafola ne ha ha ia lautolu?
5 Ko e manako ma e faliuaga nei kua kitia ai he fakaakoaga ne age e Iesu ke he hana tau tutaki he magahala he hana tau matahola fakahiku mo lautolu: “Ko e poaki fou ke tuku atu e au kia mutolu, kia feofanaki a mutolu; tuga he fakaalofa atu au kia mutolu; tuga he fakaalofa atu au kia mutolu, kia feofanaki foki a mutolu.” (Ioane 13:34, 35) Ko e fakaalofa nakai lotokai nei ne tuga a Keriso, kua pipi fakalataha ai e tau tutaki ke he fakalatahaaga mitaki katoatoa. (Kolose 3:14) Ko lautolu hokoia ne kua fakamakai ke talia mo e moui ke he “poaki fou” nei ka olioli e mafola ne mavehe mai he Atua. Kua fai tagata nakai ne taute e mena nei he vaha nei?
6. Ko e ha ne olioli he Tau Fakamoli a Iehova e mafola, ne kehe mai mo e tau tagata he lalolagi?
6 Kua fakamakamaka e Tau Fakamoli a Iehova ke fakakite e fakaalofa he ha lautolu a fematakainagaaki he lalolagi katoa. Pete ni kua o mai a lautolu he tau motu oti he lalolagi, kua nakai hokotia atu a lautolu ke he taufetoko he lalolagi, pihia foki ka hoko ki a lautolu e tau peehiaga kelea lahi fakapolitika mo e fakalotu. Ko e tau tagata kaufakalataha, kua fakaako e Iehova a lautolu, mo e olioli e lautolu e mafola. (Isaia 54:13) Ne tumau a lautolu ke tu uho mai he tau totokoaga politika, mo e nakai putoia a lautolu ke he tau tauaga. Ko e falu ne mahani vale fakamua kua tiaki e puhala moui ia. Kua eke a lautolu mo tau Kerisiano ne ofania e mafola, he fakatatai atu ke he fakafifitakiaga ha Keriso Iesu. Mo e mumuitua mo e loto katoa a lautolu ke he tomatomaaga ha Peteru: “Ko ia kua manako ke he moui, ke iloa foki e tau aho mitaki, kia toka he alelo hana e vagahau kelea, ko e hana tau laugutu foki neke vagahau fakavai. Kia kalo kehe mo e kelea, ka kia eke e tau mena mitaki, kia kumi e mafola mo e tutuli ki ai.”—1 Peteru 3:10, 11; Efeso 4:3.
Ko Lautolu Hane Tutuli e Mafola
7, 8. Talahau e tau fakataiaga he tau tagata ne tiaki e latau mo e kua eke mo tau tagata ne kumi e mafola moli. (Talahau e falu ne liga iloa e koe.)
7 Ka fakatai ki ai, kua ha ha ai a Rami Oved, ko e tagata gahua fakamua he matakau totoko fakamatakutaku pauaki. Kua fakamahani a ia ke kelipopo hana tau fi. Ne talitonu lahi a ia ke he hana tau mena fakamotu Isaraela ato hoko e aho ne mailoga e ia kua nakai manako e tau rapai ke mau e ia e fifine ne ofania e ia ha ko e fifine Asia, ko e Tagata Motu Kehe. Na kamata a ia ke kumi e kupu moli he Tohi Tapu. Ati feleveia ai a ia mo e Tau Fakamoli a Iehova. Kua fakakite he hana a fakaakoaga he Tohi Tapu mo e Tau Fakamoli a Iehova ki a ia kua nakai lata a ia ke eke mo tagata papale fakamotu kaka. Ko e kakano he fakaalofa Kerisiano ko e tiaki e tauaga mo e tau kanavaakau mo e fakaako ke fakaalofa e tau tagata he tau lanu kehekehe. Kua ofo lahi ha a ia he magaaho ne moua e ia e tohi hohofi fakalataha mo e tau kupu hafagi, “Haku a Matakainaga ko Rami”! Ko e heigoa e mena ne kehe he naia? Ko e tagata ne tohia ko e Fakamoli Palesitaina. “Manatu au kua kehe lahi e mena ia,” he talahau e Rami, “ha ko e tau Palesitaina ko e tau fi haku, mo e hanei kua ui he taha ia lautolu au ‘Haku a Matakainaga.’ ” Ko Rami mo e hana hoana he mogonei kua tutuli e mafola moli he puhala he Atua.
8 Ko e taha fakafifitakiaga ko Georg Reuter, ne fekafekau he matakautau Sihamani ne tapaki a Rusia he magahala he Felakutaki II he Lalolagi. Nakai leva ne nakai fiafia a ia ke he pulega lahi ha Hitler ke pule ke he lalolagi. He magaaho ne liu atu a ia mai he tauaga, ne kamata a ia ke fakaako e Tohi Tapu mo e Tau Fakamoli a Iehova. Ne tohia e ia: “Kua kamata laia e tau mena ke maama ki a au. Kua mailoga e au nakai ke tukuaki e Atua e tau fakamaligi toto oti . . . ne ako e au ko e hana finagalo ke taute e parataiso ke he lalolagi katoa mo e tau fakamonuinaaga tukulagi ma e tau tagata omaoma. . . . Ne palau a Hitler hagaao ke he ‘Pule ke he Taha Afetau’ ka e kua pule ni ke 12 [e tau tau]—mo e matakutakuina ha e mena ne tupu! Ko Iesu nakai ko Hitler . . . ka maeke mo e to fakatu e pule ke he taha afetau he lalolagi.” He falu 50 he tau tau he mogonei, hane fa e fekafekau a Georg ke eke mo hukui ma e mafola moli he fekafekauaga mau.
9. Maeke fefe he tau mena tutupu ke he Tau Fakamoli a Iehova i Sihamani Nasi ke fakamoli ko lautolu ko e tau toa ka e loto mafola?
9 Ko e mahani hakohako mo e tutu uho he Tau Fakamoli a Iehova i Sihamani he ha magahala he fakatufono Nasi kua fakatumau ke eke mo fakamoliaga ke he ha lautolu a fakaalofa ma e Atua mo e ma e mafola ti pihia foki he mogonei, he 50 e tau tau he mole. Ko e tama tohi tote ne tohi fakailoa he United States Holocaust Memorial Museum i Washington, D.C., ne talahau: “Kua fakauka e Tau Fakamoli a Iehova ke he favale mua e kelea i lalo he fakatufono Nasi. . . . Ko e malolo ne fakatata he tokologa ke nakai talia [ke tiaki ha lautolu a lotu], ki mua he fakakikiveka, ekefakakelea i loto he tau kemuaga pagota, mo e he falu magaaho ke he mate, kua tuku ki a lautolu e fakalilifu he tokologa he tau tagata he magaaho ia.” Ti lafi atu: “He magaaho he fakatokanoaaga he tau kemuaga, ne fakatumau e Tau Fakamoli a Iehova ke he tau gahua ha lautolu, he o atu ki a lautolu ne hao, ke fakaliliuina a lautolu.”
Ko e Hikiaga Mahaki
10. (a) Ko e heigoa e hikiaga mahaki ne kua lata ma e mafola moli ke hoko mai? (e) Kua fakatino mai fefe e mena nei he tohi a Tanielu?
10 Kua kakano ke mena nei kua talitonu e Tau Fakamoli a Iehova ko e maeke ia lautolu ke ta mai e mafola ke he lalolagi katoa he puhala he fakaliliuina he tokologa ke he taofiaga he tu uho faka-Kerisiano? Nakai! Ma e mafola ke liuaki mai ke he lalolagi, kua lata ni mo e hikiaga mahaki. Ko e heigoa a ia? Ko e pule tagata ne fakamavehevehe, fakamatematekelea, mo e favale kua lata ke fakamahala atu ke he pule he Kautu he Atua, ne kua fakaako e Iesu hana a tau tutaki ke liogi ki ai. (Mataio 6:9, 10) Ka e to hoko mai fefe e mena ia? He miti omoi faka-Atua, ne iloa ai he perofeta ko Tanielu ko e he tau aho fakahiku, ko e Kautu he Atua, ne tuga e maka mahaki “nakai talai mai ai ke he tau lima” he tagata, ka lipilipi e fakatai lahi ne hukui e pule fakapolitika he tagata ki luga he lalolagi. Ti fakapuloa e ia: “Ko e vaha he tau patuiki ia to fakatu ai he Atua he lagi e kautu nakai fakaoti tukulagi; ko e kautu foki ia nakai tuku atu ai ke he taha motu, to tuki malipilipi mo e fakaotioti e tau kautu oti ia, ka ko ia to tumau tukulagi a ia.”—Tanielu 2:31-44.
11. Ko e heigoa e puhala ka ta mai e Iehova e hikiaga ne lata ma e mafola?
11 Ko e ha ka hoko ai e hikiaga lahi nei ke he tuaga he lalolagi? Kakano ha kua mavehe mai a Iehova to fakamea e ia e lalolagi mai ia lautolu ne takiva mo e moumou ai. (Fakakiteaga 11:18) Ko e liliuaga nei to hoko mai he tauaga tututonu ha Iehova ki a Satani mo e hana lalolagi mahani kelea. Kua totou e tautolu he Fakakiteaga 16:14, 16: “Ha [ko e mena ia, ko e tau agaga fakaohooho kiva] ko e tau agaga ia he tau temoni kua eke e tau fakamoliaga, kua o atu a lautolu ke he tau patuiki [ko e tau pule fakapolitika] he lalolagi, mo e lalolagi oti kana, kua fakapotopoto a lautolu ke tau ke he aho lahi he Atua mana. Ne fakapotopoto foki e ia a lautolu ke he mena kua higoa ke he vagahau Heperu ko Amaketo.”
12. To tuga e heigoa a Amaketo?
12 To tuga e heigoa a Amaketo? To nakai ko e fakaotiaga niukilia po ke moumouaga ne fakaohooho he tau tagata. Nakai, ko e tauaga he Atua ke fakaoti aki e tau tauaga oti he tau tagata mo e fakaotioti a lautolu ne kua fakatupu ki mua e tau tau pihia. Ko e tauaga he Atua ke ta mai aki e mafola moli ma lautolu ne ofania e mafola. E, hane hau a Amaketo tuga ne finagalo e Iehova. To nakai mule mai. Ko e hana perofeta ko Hapakuka kua omoomoi ke tohia: “Kua tuku mai e fakakiteaga mo e hana tau aho ne kotofa, kua alumaki foki a ia ke hoko ke he fakahikuaga, to nakai pikopiko a ia; pete he fakamule mai a ia, ka kia tatali atu ki ai; ha ko e mena to hoko mai ni, nakai mule mai.” (Hapakuka 2:3) Ha ko e ha tautolu a tau logonaaga fakatagata, kua liga tuga ke fakatuai e mena ia, ka e kua tumau ni a Iehova ke he hana setulu. To hoko mai a Amaketo he matahola ne fakatoka e Iehova.
13. To fehagai fefe e Atua mo e holifono moli, ko Satani ko e Tiapolo?
13 Ko e gahua fifili nei ka fakamea e puhala ma e mafola moli! Ka e ma e mafola moli ke tu mauokafua, kua lata ke fai mena foki ke taute—ko e uta kehe ia ia ne fakatupu e maveheveheaga, vihiatia, mo e taufetoko. Mo e ko e mena ia ni ne perofeta he Tohi Tapu ka tupu—ko e tuku a Satani he pahua, ko e fakalagalaga he tauaga mo e ko e matua he pikopiko. Ne kitia he aposetolo ko Ioane e magaaho nei he fakakiteaga fakaperofeta, ne tohi he Fakakiteaga 20:1-3: “Ne kitia foki e au e agelu kua hifo mai he lagi, ha ia ia e kei he pahua nakai gata mai, ha he lima foki hana e toua lapatoa lahi. Ti tapaki e ia e tarako, ko e gata tuai, ko e tiapolo ia mo Satani, ti lili e ia a ia ke he tau tau ne taha e afe. Kua liti foki a ia ke he pahua kua nakai gata mai kua puipui foki a ia, mo e tuku atu e fakamau fakamailoga ki luga hana, kia nakai tuai fakahehe e ia e tau motu, ato katoatoa ai e tau tau ne taha e afe.”
14. To liga fakamaama fefe e gahua ne kautu ha Iehova ki a Satani?
14 Nakai ko e miti anei; ka ko e maveheaga he Atua—mo e pehe e Tohi Tapu: “Kua nakai maeke ke pikopiko ai e Atua.” (Heperu 6:18) Ti kua pehe ai a Iehova he puhala he hana perofeta ko Ieremia: “Ko au ni ko Iehova, kua eke e tau mena fakaalofa, mo e fakafiliaga, mo e mahani tututonu ke he lalolagi; ha ko e tau mena kua fiafia au ki ai, kua pihia mai a Iehova.” (Ieremia 9:24) Kua fakafili tonu mo e tututonu a Iehova, mo e hohoko e fiafia hana ke he mafola ka ta mai e ia ke he lalolagi.
Pule he Iki he Mafola
15, 16. (a) Ko hai ne fifili e Iehova ke pule ko e Patuiki? (e) Kua fakamaama fefe e tuaga pule ia, mo e ko hai ka fakalataha ki ai?
15 Ke taute ke hoko moli mai e mafola moli ki a lautolu oti ne nonofo i lalo he hana a fakatokatokaaga he Kautu, ne age e Iehova e tuaga pule ke he Iki he Mafola moli, ko Iesu Keriso, ne kua talahau tuai he Isaia 9:6, 7: “Kua fanau mai ma tautolu e tama, kua foaki mai ma tautolu e tama tane, ha ha he ua hana e pule, to ui foki hana higoa ko e Mua ue atu, ko e Pule, ko e Atua he Malolo, ko e Matua tukulagi, ko e Iki he Mafola. Nakai fai mena ke liu mai ai e lilifu he hana pule, mo e mafola he hana pule . . . To eke ai e tau mena ia ke he fakamalolo a Iehova Sapaota.” Ne tohia fakaperofeta foki he salamo hagaao ke he pule mafola he Mesia: “Ko e hana vaha ke tupuolamoui ai e tau tagata tututonu; to monuina lahi ai, ato nakai fai mahina.”—Salamo 72:7.
16 Ke matutaki ki ai, ko e 144,000 he tau matakainaga he Keriso ne fakauku he agaga ka pule mo ia he lagi. Ko lautolu nei ko e tau hakega fakalataha mo Keriso ne tohia a Paulo ki ai: “Ka ko e Atua hana e monuina, to taholi vave e ia a Satani ki lalo he tau hui ha mutolu. Kia ha ha i ai ia mutolu e fakaalofa noa he Iki ha tautolu, ko Iesu Keriso.” (Roma 16:20) E, to fakalataha a lautolu nei mai he lagi ke he kautuaga ha Keriso ke he fakalagalaga tau, ko Satani ko e Tiapolo!
17. Ko e heigoa kua lata ia tautolu ke taute ke moua e mafola moli?
17 Ti ko e huhu he mogonei, Ko e heigoa hau kua lata ke taute ke moua e mafola moli? To hoko mai ni e mafola moli he puhala he Atua, mo e ke moua e mena ia kua lata ia koe ke taute e tau lakaaga mitaki. Kua lata ia koe ke talia e Iki he Mafola mo e haga ki a ia. Ko e kakano he mena nei kua lata ia koe ke talia e Keriso he hana matagahua ko e Fakamagalo mo e Lukutoto he tau tagata agahala. Kua talahau ni e Iesu e tau kupu talahaua: “Nukua pihia e fakaalofa mai he Atua ke he lalolagi, kua ta mai ai hana Tama fuataha, kia nakai mate taha ne tua kia ia, ka kia moua e ia e moui tukulagi.” (Ioane 3:16) Kua fakamakai nakai a koe ke fakagahuahua e tua ki a Keriso Iesu ko e Hukui he Atua ka ta mai e mafola moli mo e fakamouiaga? Kua nakai fai higoa foki i lalo he lagi ka maeke ke fakatu e mafola mo e fakamoli ai. (Filipi 2:8-11) Ko e ha? Kakano ko Iesu ko Ia ne Fifili he Atua. Ko ia ko e uta fekau he mafola ne mua ke fano he lalolagi. To fanogonogo nakai a koe ki a Iesu mo e muitua ke he hana fakafifitakiaga?
18. Ko e heigoa kua lata ia tautolu ke taute he talia e tau kupu ha Iesu ne fakamau he Ioane 17:3?
18 “Ko e moui tukulagi foki hanai,” he talahau e Iesu “kia iloa e lautolu a koe, ko e Atua moli tokotaha ni, katoa mo ia ne fakafano mai e koe, ko Iesu Keriso haia.” (Ioane 17:3) Ko e magaaho anei ke fai iloaaga he fakatumau ke o atu ke he tau feleveiaaga he Tau Fakamoli a Iehova he Fale he Kautu. Ko e tau feleveiaaga fakaako nei ka omoi a koe ke fakalataha hau a iloilo mo e hau a amaamanakiaga mo e falu. Kua maeke foki ia koe ke eke mo hukui ma e mafola he Atua. Kua maeke ia koe ke moua e mafola he mogonei he falanaki ke he Atua ko Iehova, tuga ne tohi he Isaia 26:3: “To leveki e koe a ia kua mauokafua e loto ke monuina ni a ia; ha kua tua a ia kia koe.” Kua lata a koe ke falanaki ki a hai? “Kia tua ā mutolu kia Iehova tukulagi; ha ko Ioha ko Iehova, ko e maka tumau tukulagi haia.”—Isaia 26:4.
19, 20. Ko e heigoa ne fakatalitali ki a lautolu ne kumi e mafola he vaha nei mo e tutuli ai?
19 Kia uta hau a tuaga he mogonei ma e moui tukulagi he lalolagi mafola fou he Atua. He Fakakiteaga 21:3, 4, ne fakamoli mai e Kupu he Atua ki a tautolu: “Ne logona foki e au e leo lahi mai he lagi, kua pehe mai, Kitiala, kua fakalataha mo e tau tagata e fale uta fano he Atua, to nofoa ia mo lautolu; to eke a lautolu mo motu hana, to ha ia lautolu e Atua ni, ko e ha lautolu a Atua haia. To holoholo kehe he Atua e tau hihina mata oti mai he tau mata ha lautolu; ti nakai tuai fai mate, po ke fakatutuku, po ke tagi, ti nakai tuai fai matematekela; ha kua mole atu e tau mena fakamua.” Nakai kia ko e vaha mafola anoiha a ia ne manako a koe ki ai?
20 Ti manatu a e mena ne mavehe mai he Atua. “Ko e tau tagata mahani moli, to eke ma lautolu e motu; ti fakafiafia foki e lautolu a lautolu ha ko e monuina kua lahi. Kia manamanatu kia ia kua mahani hakohako, mo e kitekite kia ia kua mahani tonu; ha ko e fakahikuaga he tagata ia ko e monuina haia.” (Salamo 37:11, 37) He magaaho ka hoko mai e aho fiafia ia, kia talahau ai e tautolu mo e oue tulou, “Kua hoko mai tuai e mafola moli! Fakaaue ke he Atua ko Iehova, ko e punaaga he mafola moli!”
Maeke Nakai a Koe ke Fakamaama?
◻ Ko e heigoa ka lagomatai e taha ke taute e tau hikiaga he manatu mo e gahuaaga?
◻ Kua fakatata fefe he Tau Fakamoli a Iehova, he fakatokotaha mo e auloa, ha lautolu a ofania ma e mafola moli?
◻ To fehagai fefe a Iehova mo lautolu oti ne fakaohooho e vihiatia mo e tauaga?
◻ Ko e heigoa e pule he Iki he Mafola ka taute ma e tau tagata?
[Tau Fakatino he lau 12]
Ko e tau kupu ha Isaia kua fakamoli, nakai he UN, ka e ko lautolu ne fanogonogo ke he fakaakoaga a Iehova
[Tau Fakatino he lau 13]
Ne taute he tau tagata tane tokoua nei e tau hikiaga ke tutuli e mafola
Rami Oved
Georg Reuter
[Fakatino he lau 14]
Ko e mafola moli to ha ha i lalo he pule he Iki he Mafola