Ko e Magafaoa—Ne Manako he Tau Tagata!
KUA talahau ko e mitaki ni e fakalatahaaga he tagata ka mitaki foki e tau magafaoa ke tumau. Fakakite mai i tuai ha kua tatafi kehe e fakatokaaga fakamagafaoa, kua lolelole ai e malolo he tau maaga mo e tau motu. He magaaho ne moumou he mahani matahavala e tau magafaoa i Heleni i tuai, ne malolo hifo foki e matakau tagata, ati mukamuka ai ke kautu he tau Roma. Kua tumau e Kautu Roma ka malolo ni ha lautolu a tau magafaoa. Ka e mole e tau senetenari, ne lolelole e moui fakamagafaoa, mo e to hifo e malolo he kautu. “Ko e haohao mitaki mo e fakaheke he magafaoa mo e he moui fakamagafaoa ko e mena ne mua he matakau tagata, mo e ko e matapatu he tau tutuliaga oti,” he talahau e Charles W. Eliot, ko e pelesiteni tuai he Harvard University.
E, kua lata e tagata mo e magafaoa. Kua ha i ai e lauiaaga ke he malolo he fakalatahaaga mo e levekiaga he fanau mo e tau atuhau anoiha. Nakai taumaleku ai, kua loga mo e loga e tau matua fifine tokotaha ne gahua lahi ke feaki e tau tama mitaki, mo e kia nava ke he tau gahua uka ha lautolu. Pete ni ia, kua fakakite he tau kumikumiaga kua mua atu e mitaki he fanau ka nonofo a lautolu he magafaoa ne ua e matua.
Kua moua he kumikumiaga i Ausetalia ke he tau fuata mui ne molea e 2,100 ko e “tau fuata mai he tau magafaoa tokelea kua lahi e lekua ke he tino malolo, kua fakatata lahi e tau fakamailoga he tau lekua he loto, mo e ke hufia lahi ke he mahani fakatane mo e fifine mai he tau tama he tau magafaoa haohao mitaki.” Ne fakakite he kumikumiaga ne takitaki he U.S. National Institutes of Health Statistics ko e fanau mai he tau kaina mavehevehe kua “mua ke 20-30 e pasene ka pakia, 40-75 e pasene ka liu foki ke he vahega taha he aoga, mo e 70 e pasene ka fakaoti mai he aoga.” Mo e hokotaki he tagata kumikumi ko e “fanau mai he tau kaina matua tokotaha kua mua ke putoia ke he holifono mai ia lautolu ne tutupu hake he tau kaina mahani toka tuai.”
Ko e Huaga e Loto Kaina
Nukua foaki he fakatokaaga fakamagafaoa e kaina fiafia, ati hake, mo e mafola ke he tau tagata oti. “Ko e punaaga ne mua e aoga he fiafia mo e he levekiaga nakai ko e feua pauaki, tau koloa, tau mena fakafiafia po ke tau kapitiga ka ko e magafaoa,” he talahau he pule i Suetene.
Ne fakakite he Tohi Tapu kua igatia e magafaoa ke foaki hana higoa ke he Tufuga Homo Ue Atu he tau magafaoa, ko Iehova ko e Atua, he kua fakatu e ia e fakatokaaga fakamagafaoa. (Kenese 1:27, 28; 2:23, 24; Efeso 3:14, 15) Ka e, i loto he tau kupu Tohi Tapu, ne talahau tuai he aposetolo ko Paulo e tapaki kelea he magafaoa, ati fua mai ai e to hifo he mahani mitaki mo e he fakalatahaaga tagata i fafo he fakapotopotoaga Kerisiano. Ne talahau e ia to fakamailoga he nakai fakamoli e “tau aho fakamui,” mo e “nakai fai fakaalofa,” mo e liuliu ke he tau matua, pihia foki ia lautolu ne “mahani Atua.” Ne hataki e ia e tau Kerisiano ke fehola kehe mai ia lautolu ia. Ne talahau tuai e Iesu ko e totoko ke he kupu moli he Atua ka fakamavehevehe e tau magafaoa.—2 Timoteo 3:1-5; Mataio 10:32-37.
Ka kua nakai toka he Atua a tautolu mo e nakai fai lagomatai. I loto he hana Kupu kua loga e tau fakaakoaga hagaao ke he tau fakafetuiaga fakamagafaoa. Kua tala mai ki a tautolu e puhala ke fakakautu aki e tautolu e magafaoa mo e taute e kaina ke mitaki lahi ka igatia a lautolu he magafaoa mo e matagahua ke taute ma e falu.a—Efeso 5:33; 6:1-4.
Kua fakai kia ke moua e fakafetuiaga fiafia pihia he vaha nei ka e kua hagahaga kelea lahi e magafaoa? E, moli! Kua maeke ia koe ke kautu he taute e magafaoa hau ko e huaga olioli mo e hauhau mitaki he lalolagi kafilo tuga e tutakale nei. Ka kua lata ke fai mena mai he tau tagata oti he magafaoa. Ne mui mai ko e falu lagomataiaga.
Lagomatai e Magafaoa Hau ke Hao
Taha mai he tau puhala mitaki ma e magafaoa ke kaufakalataha ko e fai magaaho auloa. Kia fakamakai oti ke fai magaaho a lautolu. Liga kakano ai ke tiaki falu mena. Ko mutolu ko e tau fuata mui, ke fakatai ki ai, ka liga ke tiaki falu ha mutolu a tau polokalama tivi, tau pele sipoti, po ke o mo e tau kapitiga. Ko mutolu ko e tau matua tane, ne gahua lahi ma e magafaoa, kia nakai fakaaoga e tau magaaho noa ma e tau mena fakafiafia po ke falu mena foki ma hau ni. Fakatokatoka e tau mena taute mo e magafaoa, liga ko e fakaaoga auloa fefe e tau matahiku fahi tapu po ke tau okiokiaga. Fakatoka taha mena ka amanaki mo e olioli he tau tagata oti.
Kua mua atu e mena ne manako e fanau ki ai mai he magaaho uho ne fa talahau, ko e liga hafa e matahola ke fakaaoga he falu magaaho mo e fanau. Kua manako a lautolu ke he magaaho lahi. Ne tohia he tagata tohi tohitala Suetene: “Mai he 15 e tau tau haku ko e tagata hokotaki, kua feleveia au mo e tau tama matahavala loga . . . Ko e mena fa mahani ki ai kua eke a lautolu ke fakatapakupaku ke he feakiaga he magaaho uho: ‘Nakai fai magaaho e tau matua haku.’ ‘Nakai fa fanogonogo a lautolu.’ ‘Kua fano fenoga tumau a ia.’ . . . Ko e matua, kua maeke ia koe ke fifili e magaaho ka age e koe ke he tama hau. Kua kitia ai hau a fifiliaga he mole e 15 tau he tama matahavala ne 15 e tau he moui.”
Fakaaoga Mitaki e Tupe
Kia feaki foki he tau tagata i ai e fakaakoaga mitaki ke he tupe. Kia mautali a lautolu ke taute e mena kua fahia ia lautolu ke totogi e tau mena totogi he magafaoa. Tokologa e tau fifine ne o gahua ke lagomatai e magafaoa, ka kia fakaeneene a mutolu ma tau hoana ke he tau hagahaga kelea mo e tau kamatamata ka fehagai mo koe. Na tala atu e lalolagi nei ki a koe ke “moui ke he tau mena ne manako” ni e koe mo e ke “taute ni hau tau mena.” Liga to taute a koe ke pule tokotaha mo e nakai makona mo e hau a matagahua ne atu he Atua ko e matua fifine mo e leveki he kaina.—Tito 2:4, 5.
Ka nonofo a mutolu ma tau matua fifine i kaina mo e eke mo takitaki mo e kapitiga ke he fanau hau, to lagomatai lahi ke he feakiaga he tau pipiaga malolo ka lagomatai a koe ke tumau ke fakalataha e magafaoa hau pete ko e tau matematekelea. Kua lahi mahaki e lagomatai he fifine ke he kaina fiafia, haohao mitaki, mo e gahuahua. “Nukua teau e tagata tane ke taute e kemu, ka e taha ni e fifine ke leveki e kaina,” talahau he tagata politika he senetenari ke 19 aki.
Ka felagomataiaki e tau tagata oti he magafaoa ke fakaaoga fakamitaki e tupe he magafaoa, to nakai hoko e magafaoa ke he tau lekua loga. Kia mahalo e tau hoa tokoua ke fakamukamuka e tau momoui mo e tuku fakamua e tau mena fakaagaga. Kia ako e fanau ke makona, nakai manako ke he tau mena ne nakai fakai e magafaoa ki ai. Kia mataala ke he tau manako he tau mata! Ko e kamatamata ke fakatau e tau mena ne nakai fakai ia koe, ti lahi e kaitalofa, kua takitaki e loga he tau magafaoa ke he matematekelea. Liga mitaki ma e fakalatahaaga he magafaoa kaeke ke fakaputu he tau tagata oti e tau tupe ha lautolu ma e taha mena—ko e o fenoga, falu kanavakau aoga mo e mitaki ma e kaina, po ke mena fakaalofa noa ke lagomatai e fakapotopotoaga Kerisiano.
Taha foki e puhala he “mena fakaalofa noa” ke he agaga fiafia he magafaoa kia auloa e tau tagata oti he magafaoa ke gahua fakamea mo e leveki—tokaga ke he fale, ke he katene, ke he motoka, mo e falu mena foki. Kia kotofa a lautolu takitaha he magafaoa, ko lautolu ne ikiiki foki, ke fai vala he gahua. Ko mutolu ma tau fanau, lali ke nakai fakamole noa hau magaaho. Ka e, kia feaki e agaga felagomataiaki mo e kaufakalataha; to fua mai ai e kapitiga mo e fakahoa moli, ka ati hake e fakalatahaaga he magafaoa.
Uho he Fakaakoaga Tohi Tapu
He magafaoa kaufakalataha Kerisiano, kua peehi foki e aoga he fakaako Tohi Tapu tumau. Ko e tutala ke he tau matakupu he Tohi Tapu mo e fakaakoaga fakafahitapu ka foaki e fakaveaga ma e kaufakalatahaaga he magafaoa. Kia fakatutala auloa ke he tau kupu moli mo e tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu ke he puhala ne fakalagalaga e tau loto ha lautolu oti he magafaoa.
Kua lata e tau fakaholoaga fakamagafaoa pihia ke fakalotomatala ka e fiafia mo e fakamafana foki. Ne mahani e magafaoa he fahi tokelau i Suetene ke tohi hifo he fanau e tau huhu ne iloa he magahala he fahitapu. Kua tutala ai ke he tau huhu nei he fakaakoaga Tohi Tapu fakafahitapu. Ko e tau huhu kua hokulo mo e fakalagalaga manatu mo e kitia ko e fakatataaga he manamanatuaga mo e loto fakaaue he fanau ke he tau fakaakoaga he Tohi Tapu. Ko e falu he tau huhu anei: “Fakatupu tumau kia e Iehova e tau mena oti, po ke taute lagataha ni e ia?” “Ko e ha ne pehe e Tohi Tapu kua tufuga he Atua e tagata ‘he fakatai hana’ ka e nakai ko e tagata e Atua?” “Nakai kia makalili lahi a Atamu mo Eva he vaha makalili he Parataiso ha kua hui kula mo e nakai fai mena tui a laua?” “Ko e ha ne fai mahina ai he po ka kua lata ke pouli?” Kua lalahi tuai e fanau he mogonei mo e hane eke mo tau fekafekau mau he Atua.
Ka fehagai mo e tau lekua fakamagafaoa, kia lali a mutolu ma tau matua ke fakamoli mo e fiafia. Kia manamanatu mo e fakamolulu, ka e tumauokafua, ka omaoma ke he tau matapatu fakaakoaga aoga. Kia toka e fanau ke kitia ko e fakaalofa ke he Atua mo e hana tau matapatu fakaakoaga tututonu kua takitaki tumau hau a tau fifiliaga. Kua fa mahani e takatakaiaga he aoga ke fakatupetupe mo e fakaatukehe, ti manako e fanau ke moua e mafanatia lahi he kaina ke fakalagotatai aki e hufiaaga ia.
Ma tau matua, kia nakai fakatupua ke mitaki katoatoa. Talahau e tau hehe mo e fakamolemole ke he fanau hau ka lata ai. Ma tau tagata fuata, ka talahau e Mami mo Tete e hehe, kia fakatupu e fakaalofa ki a laua.—Fakamatalaaga 7:16.
E, kua foaki he magafaoa kaufakalataha e kaina mafola, haohao mitaki, mo e fiafia. Ne lagataha e pehe e tagata talahau tala Sihamani ko Goethe: “Kua fiafia lahi a ia, ko e patuiki po ke tagata noa, ne moua e fiafia hana he loto kaina.” Ma e tau matua mo e tau fanau loto fakaaue, kua nakai fai mena foki tuga e loto kaina.
Moli, kua lahi e fakahagahaga kelea e magafaoa he vaha nei ha ko e tau peehiaga he lalolagi ne nonofo ai a tautolu. Ka ko e mena mai he Atua e magafaoa, to hao ni. To hao e magafaoa hau, mo koe foki kaeke ke muitua a koe ke he tau takitaki tututonu he Atua ma e moui fiafia he magafaoa.
[Matahui Tala]
a Ma e falu talahauaga foki ke he matakupu nei, kikite e tohi lau 192 Ko e Mena Galo he Fiafia he Magafaoa, lomi fakailoa he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.