Tufuga Hau—Ako Na Fefe e Mahani Hana
“To fakafano atu e au haku a mitaki oti kana ki mua hau; to tokutoku atu e au e higoa ko Iehova ki mua hau.”—ESOTO 33:19.
1. Kua latatonu he ha e Tufuga ke fakalilifu?
KO E aposetolo ko Ioane, ko e tohia he tohi fakahiku he Tohi Tapu, ne fakamau e talahauaga mitaki lahi nei hagaao ke he Tufuga: “Ko e Iki na e, kua lata ni a koe ke tuku atu ki ai e fakahekeaga, mo e lilifu, mo e malolo; ha kua eke e koe e tau mena oti, ha ko e hau a finagalo foki ne ha ha i ai a lautolu, mo e eke ai a lautolu.” (Fakakiteaga 4:11) He fakatu he vala tala fakamua, ko e tau kumiaga he saiene fou kua fa lafi ke he tau kakano he talitonu ke he Tufuga he tau mena oti kana.
2, 3. (a) Ko e heigoa he tau tagata kua lata ke ako hagaao ke he Tufuga? (e) Kua nakai lata he ha e feleveia mata mo e Tufuga?
2 Ha kua aoga lahi ai ke talia kua fai Tufuga, ko e aoga taha ia ni ke ako ko e mena fefe a ia—ko ia ko e peresona moli, mo e aga mo e tau puhala kua futiaki e tau tagata ki a ia. Ke lahi he mena kua taute e koe, nakai kia aoga he lali ke iloa mitaki a ia? Nakai pehe naia ke feleveia mata ki a ia, ke he puhala kua feleveia e tautolu e falu tagata.
3 Ko Iehova foki e Punaaga he tau fetu, ko e la ha tautolu ko e fetu nakai lahi. To manatu nakai a koe he lali ke tu tata atu ke he la? Nakai! Tokologa e tau tagata kua fakaeneene ke nakai ono fakahako ki ai po ke fakapakupaku leva ha lautolu a tau tino ke he tau matakave. Ko e matapatu vevela hana ko e 27,000,000 e tokoluga he Fahrenheit. He tau sekone takitaha, ko e vevela he thermonuclear nei kua hiki e fa he tau miliona tone ke he malolo moui lahi. Ko e vala tote noa ni ne hokotia ke he lalolagi ko e vevela mo e maama, ka kua fakamomoui he mena ia e tau mena momoui oti i ai. Ko e tau mena aoga moli ia kua lata ke nava ki ai a tautolu ke he malolo ofoofogia he Tufuga. Ti kua tonu ni he tohi e Isaia hagaao ke he “malolo lahi [he Tufuga] mo e hana mana lahi.”—Isaia 40:26.
4. Ne ole a Mose ke he heigoa, ti tali atu fefe a Iehova?
4 Ka e, iloa nakai e koe, fai mahina he mole e toka he tau Isaraela a Aikupito he 1513 F.V.N., ne ole a Mose ke he Tufuga: “Kia fakakite mai kia au hau a lilifu.” (Esoto 33:18) Manatu ko e Punaaga foki e Atua he la, maeke ia koe ke maama e kakano ne tala age e ia ki a Mose: “Nakai maeke ia koe ke kitia hoku mata; ha kua nakai kitia he tagata au mo e moui.” Ne fakaata he Tufuga a Mose ke fakamumuli he Mouga ko Sinai ato “mole age” a Ia. Ti kitia ai e Mose e “tua” he Atua, he fakataiaga, ke he puhala kikila he lilifu he Tufuga, po ke ha ha hinei.—Esoto 33:20-23; Ioane 1:18.
5. Ke he puhala fe ne fakamakona he Tufuga e ole a Mose, ti fakamoli e heigoa?
5 Ne nakai fano noa e manako a Mose ke iloa mitaki e Tufuga. Ha kua vagahau moli ai puhala he agelu, ne mole age e Atua ia Mose mo e pehe: “Ko Iehova, ko e Atua fakaalofa hofihofi, mo e fakaalofa noa; kua fakatuai hana ita, to lahi e fakaalofa, to fakamoli; kua tumau hana fakaalofa to hoko ke he afe he tau hau; kua fakamagalo foki e ia e mahani hepehepe, mo e holifono, mo e hala, ke e nakai toka noa e ia a lautolu kua hala.” (Esoto 34:6, 7) Kua fakakite he mena nei ke iloa mitaki e Tufuga ha tautolu kua putoia, nakai he kitia ai e fofoga, ka e kitia katoatoa ai ko e fefe a ia, hana aga mo e tau mahani.
6. Kua kehe ue atu fefe e fakatokaaga puipuiaga tino ha tautolu?
6 Ko e taha puhala ke taute e tautolu he kikite ke he tau fua he Atua ha ko e tau mena ne tufugatia e ia. Manamanatu ke he fakatokaaga puipuiaga tino hau. He matakupu ke he puipuiaga tino, ne pehe e Scientific American: “Ato fanau mai mo e ato hoko atu ke he mate, ko e fakatokaaga puipuiaga tino kua ha he tuaga mataala. Ko e fakatokatokaaga kehekehe he tau valavala ikiiki mo e tau tegatega . . . kua puipui a tautolu mai he tau moko mo e tau gagao. Ka nakai fai puipuiaga pihia, to nakai momoui e tau tagata.” Ko e heigoa e punaaga he fakatokaaga ia? Ko e vala tala he mekasini ia ne talahau: “Ko e kehekeheaga homo ue atu he pulotu he fegahuaaki he tau tegatega kua puipui e tino mai he tau gagao mo e tau pikitia kua tutupu mai he tau tegatega utafano ne tutupu mua ke he hiva e fahitapu he mole e fakafalefale.” Ko e fifine fakafua tama ne fakaholo age e puipuiaga ke he tama he nofoaga tama hana. Fakamui, puhala he huhu hana, ne foaki foki e ia e tau tegatega puipui mo e tau kemikolo aoga ma e tama muke hana.
7. Ko e heigoa kua liga manamanatu a tautolu hagaao ke he fakatokaaga puipuiaga tino, takitaki atu ke he fakaotiaga fe?
7 Haia koe e kakano aoga ke fakahiku ko e fakatokaaga puipuiaga tino hau kua mua ue atu ke he ha mena kua maeke he fahi vai fakaekekafo ke foaki. Ti, huhu ki a koe ni, ‘Ko e heigoa anei kua hagaao ke he Kamataaga mo e Foaki?’ Ko e fakatokaaga nei, kua ‘kitia fakamua he hiva e fahitapu he mole e fakafalefale’ ti mautali ke puipui e tama muke fanau fou, kua fakakite moli e pulotu mo e pulega tuai. Ka e maeke nakai ia tautolu ke kitia maali ai e Tufuga mai he fakatokaaga nei? Ko e heigoa ka fakahiku aki he tokologa ha tautolu hagaao ki a Albert Schweitzer mo e falu ne foaki e tau momoui ha lautolu ke foaki e levekiaga fakaekekafo ma lautolu ne mativa? Fa mahani ke fakamau aki e tautolu e tau fua mitaki e tau tagata fakaalofa hohofi pihia. Fakatatai ai, ko e heigoa ka fakahiku aki e tautolu hagaao ke he Tufuga ha tautolu, kua foaki e fakatokaaga puipuiaga tino ki a lautolu kua mautu mo e mativa? Maaliali, kua fakaalofa, nakai fili tagata, fakaalofa hofihofi, mo e fakafili tonu a ia. Nakai kia tatai e mena nei mo e talahauaga he Tufuga ne logona e Mose?
Fakakite e Ia ko e Peresona Fefe a Ia
8. Kua fakakite e Iehova a ia ki a tautolu ke he puhala pauaki fe?
8 Ha ha i ai foki taha puhala, ke iloa mitaki e Tufuga ha tautolu—mai he Tohi Tapu. Kua aoga pauaki e mena nei ha kua ha ha i ai e tau mena hagaao ki a ia kua nakai maeke he saiene mo e lalolagi mo e lagi katoatoa ke fakakite mo e falu mena kua talahau fakamaali mai he Tohi Tapu. Ko e taha fakataiaga he kamataaga ko e higoa moli he Tufuga. Ko e Tohi Tapu ni ne fakakite mai e higoa he Tufuga mo e kakanoaga. Ke he tau tohi fakamau tuai faka-Heperu he Tohi Tapu, ne kitia ai laga 7,000 ke he fa e matatohi lahi kua fakaliliu ai ke he YHWH po ke JHVH, ne kua fakaleo ai Iehova he faka-Niue.—Esoto 3:15; 6:3.
9. Ko e heigoa e kakano he higoa moli he Tufuga, ti fakaoti fefe e tautolu e mena nei?
9 Ma tautolu ke iloa mitaki e Tufuga, kua lata ia tautolu ke fakaaue he nakai ko e talahauaga noa a ia “Fakatupuaga Fakamua” po ke kua halahu “Ko Au.” Kua fakakite he higoa peresona hana e mena ia. Ko e talahauaga he vepi Heperu kua kakano “kia eke” po ke “ha ha i ai.”a (Fakatatai Kenese 27:29; Fakamatalaaga 11:3.) Kua fakakite he higoa he Atua “Ko Ia ne Taute ke Tupu Moli” ti peehi ai hana finagalo mo e gahuahua. He iloa ha tautolu mo e fakaaoga hana higoa, kua lahi e fakaaue ha tautolu ha kua fakamoli e ia e tau maveheaga mo e ta mai fakamakai hana finagalo ke he fakamoli.
10. Ko e heigoa e maama aoga kua moua mai e tautolu he fakamauaga ia Kenese?
10 Ko e Tohi Tapu e punaaga he iloilo he tau finagalo mo e aga he Atua. Kua fakakite he fakamauaga he Kenese he taha magaaho ne mafola e tau tagata mo e Atua mo e amaamanakiaga he moui loa fai kakano. (Kenese 1:28; 2:7-9) He fakatatau mo e aoga he higoa hana, maeke ia tautolu ke iloa moli to fakaoti e Iehova e mamahi mo e fakaita ne kua leva e fehagai mo e tau tagata. Ne totou e tautolu e fakamoliaga he finagalo hana: “Kua ha ha e lalolagi fakatino i lalo hifo he fakaita, nakai he manako pihia, ka ko e finagalo he Tufuga, ne kua taute ai pihia, ti foaki e amaamanakiaga ka liga ke he taha . . . to fakalataha ke he tokanoaaga mua ue atu he tau fanau he Atua.”—Roma 8:20, 21, The New Testament Letters, mai ia J. W. C. Wand.
11. Ko e ha kua manamanatu a tautolu ke he tau tala he Tohi Tapu, ti ko e heigoa e tau matafeiga he tau tala takitaha ia?
11 Maeke foki he Tohi Tapu ke lagomatai a tautolu ke iloa mitaki e Tufuga ha tautolu kua fakakite mai he tau gahua mo e tau aga hana he fehagai mo Isaraela i tuai. Manamanatu la ke he fakataiaga ne putoia a Elisaio mo e iki kautau ha Suria favale ko Naamanu. He totou e koe e tala nei he 2 Patuiki veveheaga 5, to kitia e koe ne tala age fakamalolo he tama fifine fakapaea Isaraela ko e liga maulu ni e lepela a Naamanu ha ko e lagomatai ha Elisaio i Isaraela. Ne fano a Naamanu mo e amanaki to alo noa ni e Elisaio e lima hana ke he gahua fakamaulu fakalotu. Ka e, fekau e Elisaio e tagata Suria ke koukou he Vailele i Ioritana. Pete ni he omoi he tau fekafekau a Naamanu a ia ke taute ai, ti ko e magaaho ne taute e ia, ne maulu a ia. Ne foaki e Naamanu e tau mena fakaalofa uho, kua nakai talia e Elisaio. He magaaho fakamui ne hola fufu atu taha ki a Naamanu mo e hana pikopiko ne moua e ia falu koloa. Ne takitaki he nakai mahani fakamoli hana a ia ke moua ai he lepela. Ko e tala fakalagalaga lahi—kua maeke ia tautolu ke ako mai ai.
12. Ko e heigoa e tau fakaotiaga hagaao ke he Tufuga ka moua e tautolu mai he tala ki a Elisaio mo Naamanu?
12 Ko e tala, he puhala fakalagalaga, kua fakakite ko e Tufuga Mua Ue Atu he lalolagi mo e lagi katoatoa kua nakai tokoluga lahi ke mailoga e taliaaga he tama fifine tote, kua kehe lahi ke he loga he tau aga fakamotu he vaha nei. Kua fakamoli foki kua nakai fiafia e Tufuga ke he taha e lanu po ke motu. (Gahua 10:34, 35) Fiafia ai, he nakai amaamanaki ni ke he tau tagata ke fakaaoga e tau lagatau—ne mahuiga ke he falu “tagata fakamaulu” i tuai mo e vaha nei—ne fakatata he Tufuga e pulotu mua ue atu. Ne iloa e ia e puhala ke fakamaulu aki e lepela. Ne fakakite foki e ia e maama mo e fakafili tonu he nakai fakaata e fakavaivai ke kautu. Nakai kia fakatatau agaia e mena ia ke he aga a Iehova ne logona ki ai e Mose? Pete ni e ku e tala ia he Tohi Tapu, ko e lahi ha ia he mena kua moua mai e tautolu i ai hagaao ke he aga he Tufuga ha tautolu!—Salamo 33:5; 37:28.
13. Fakatata la e puhala ka liga moua e tautolu mai he tau fakaakoaga aoga he tau tala Tohi Tapu.
13 Ko e falu tala hagaao ke he tau gahua nakai fakaaue ha Isaraela mo e tali atu he Atua kua fakamoli kua fakaalofa moli a Iehova. Kua fakakite mai he Tohi Tapu kua lagaloga e kamatamata he tau Isaraela a ia, he fakahukia mo e fakahogohogo a ia. (Salamo 78:40, 41) Ha kua fai logonaaga e Tufuga, ti leveki e ia e tau mena taute he tau tagata. Lahi mahaki e mena ke ako foki, mai he tau tala hagaao ke he tau tagata takitokotaha ne talahaua. He magaaho ne fifili a Tavita ke eke mo patuiki a Isaraela, ne tala age e Atua ki a Samuela: “Ha kua kitekite e tagata ke he tino, ka e kitekite a Iehova ke he loto.” (1 Samuela 16:7) E, kua kitekite e Tufuga ki loto ha tautolu, nakai ke he tino ha tautolu i fafo. Ko e mafanatia ha ia!
14. He totou e tautolu e tau Tohiaga Tapu Heperu, ko e heigoa e mena aoga ke taute e tautolu?
14 Ko e tolugofulu ma hiva la e tohi he Tohi Tapu ne tohi ato hoko e vaha a Iesu, ti kua latatonu ia tautolu ke totou ai. Nakai ko e tau tala Tohi Tapu noa ni anei ke totou po ke fakamauaga tala tuai. Ka manako moli a tautolu ke ako ko e mahani fefe e Tufuga ha tautolu, kua lata ia tautolu ke manamanatu hokulo ke he tau tala ia, liga manatu, ‘Ko e heigoa la e vala tala nei kua fakakite hagaao ke he aga hana? Ha e fe la e aga hana kua fakakite mai he tala nei?’b Ko e taute pihia kua lagomatai foki e tau tagata fakauaua ke kitia ko e Tohi Tapu kua kamata mai faka-Atua, he fakatoka e matapatu ke maeke ia lautolu ke iloa mitaki e hana Punaaga fakaalofa.
Lagomatai he Faiaoga Lahi a Tautolu ke Iloa e Tufuga
15. Kua aoga moli he ha e tau gahua mo e tau fakaakoaga a Iesu?
15 Moli ai, ko e tau tagata kua fakauaua e kitia he Tufuga po ke nakai maaliali e onoonoaga ke he Atua he iloa tote e Tohi Tapu. Liga feleveia a koe mo lautolu ne nakai maeke ke talahau ko e moui a Mose fakamua po ke fakamui ia Mataio mo e iloa tote e tau gahua po ke tau fakaako a Iesu. Kua momoko lahi e mena ia ha kua ako fakalahi a ia hagaao ke he Tufuga mai he Faiaoga Mua Atu, ko Iesu. He tata lahi e fakafetuiaga mo e Atua, maeke ia ia ke fakakite kua aga fefe e Tufuga. (Ioane 1:18; 2 Korinito 4:6; Heperu 1:3) Ti taute pihia e ia. Ka e pehe a ia he taha vaha: “Ko ia kua kitia au, kua kitia foki e ia e Matua.”—Ioane 14:9.
16. Ko e fetutalaaki a Iesu mo e fifine Samaria kua fakatata e heigoa?
16 Manamanatu la ke he fakataiaga nei. He magaaho ne nakai fahia a Iesu he fenoga, ne tutala a ia mo e fifine Samaria tata atu ki Sikara. Ne talahau e ia e tau kupu moli mitaki lahi, takai viko he lata ke “tapuaki . . . e Matua mo e agaga mo e fakamoli.” Na vihiatia he tau Iutaia e tau Samaria he magahala ia. Kehe ai, ne fakatino e Iesu e makai a Iehova ke talia fakamoli e tau tagata tane mo e fifine he tau motu oti, ti pihia foki he mailoga e tautolu mai he mena ne tupu ki a Elisaio mo Naamanu. Kua lata ke fakakite moli ki a tautolu kua vihia e Iehova e aga fakalotu fakatupua totoko kua hufia e lalolagi he vaha nei. Kua maeke foki ia tautolu ke mailoga e moli ne makai a Iesu he fakaako e fifine, ti ko e mena tupu nei ko e fifine ne nofo mo e tagata tane nakai ko e tane hana. He nakai tiaki a ia, ne taute e Iesu a ia mo e lilifu, ke he puhala ke lagomatai moli a ia. Fakahiku ai, ne fanogonogo e falu Samaria ki a Iesu mo e talahau: “Kua iloa foki e mautolu ko e moli ni ko e Fakamoui hanei he lalolagi, ko e Keriso ni.”—Ioane 4:2-30, 39-42; 1 Tau Patuiki 8:41-43; Mataio 9:10-13.
17. Ko e hagaao ke he heigoa e fakaotiaga he tala ke he liu tu mai a Lasaro?
17 Kia manamanatu la tautolu ke he taha fakataiaga he puhala ke ako e tautolu hagaao ke he Tufuga he fakamahani a tautolu mo e tau gahua mo e tau fakaakoaga a Iesu. Kia fakaata e magaaho ne mate e kapitiga a Iesu ko Lasaro. Ne fakamoli e Iesu he magaaho fakamua hana malolo ke liuaki mai a lautolu kua mamate ke he moui. (Luka 7:11-17; 8:40-56) Fefe e tali atu hana he kitia e mahakitaga a Lasaro ko Maria hane maanu? Ko Iesu kua “mamahi ai hana finagalo, mo e fakaatukehe.” Nakai kehe a ia po ke kua toa; ka “kua tagi” a ia. (Ioane 11:33-35) Nakai ko e fakakiteaga noa ni anei he loto momoko. Ne omoi a Iesu ke he gahua mitaki—ne fakaliu tu mai e ia a Lasaro. Manamanatu e koe e fiafia kua lagomatai he mena nei e tau aposetolo ke loto fakaaue ke he tau logonaaga mo e tau gahua he Tufuga. Kua lata ke lagomatai foki a tautolu mo e falu ke maama e aga mo e tau puhala he Tufuga.
18. Kua lata ke fefe e logonaaga he tau tagata hagaao ke he fakaako Tohi Tapu?
18 Nakai fai kakano ke ma he fakaako e Tohi Tapu mo e ako fakalahi hagaao ke he Tufuga. Nakai tuai e Tohi Tapu. Ko ia ne fakaako ai mo e tata lahi atu ki a Iesu ko Ioane. Ne tohi e ia fakamui: “Kua iloa foki e tautolu, kua haele mai e Tama he Atua, kua foaki mai foki e ia kia tautolu e tau loto manamanatu, kua iloa ai e tautolu a ia kua fakamoli; ha ia ia kua fakamoli a tautolu, ha he Tama hana ko Iesu Keriso. Ko e Atua moli hanā, mo e moui tukulagi.” (1 Ioane 5:20) He kitekite e gahua “loto manamanatu” ke moua e iloilo “ia ia kua fakamoli,” ko e Tufuga, ka takitaki ke he “moui tukulagi.”
Lagomatai Fefe e Koe Falu ke Iloa a Ia?
19. Ko e heigoa e lakaaga kua taute ke lagomatai aki e tau tagata fakauaua?
19 Kua lahi mahaki e fakamoliaga ma e falu tagata ke talitonu ko e fai Tufuga fakaalofa hofihofi kua leveki ki a tautolu mo e fakaaue ki a ia. Kua totou miliona kua fakauaua agaia hagaao ke he Tufuga po ke nakai tatai e onoonoaga ki a ia ke he mena ne moua he Tohi Tapu. Lagomatai fefe e koe a lautolu? He fonoaga fahimotu mo e he lalolagi katoa he 1998/99 he Tau Fakamoli a Iehova, ko e kanavaakau fou lauia mitaki ne fakatoka mai ke he loga he tau vagahau—ko e tohi Is There a Creator Who Cares About You?
20, 21. (a) Eke fefe e tohi Creator ke kautu e fakaaogaaga? (e) Talahau e tau mena tutupu ke he puhala he tohi Creator ne kua kitia ai e lauia mitaki.
20 Ko e tohi kua fakatolomaki e tua hau ni ke he Tufuga ha tautolu mo e loto fakaaue hau ma e tau aga mo e tau puhala hana. Kua moli he ha e mena nei? Ha kua talaga pauaki ai e Is There a Creator Who Cares About You? mo e tokaloto ai e tau foliaga pihia. Ko e matakupu he tohi katoa “Ko e heigoa ka lafi ke he moui hau?” Kua fakakite mai e tau mataulu tala ke he puhala ke maeke foki he tau tagata kua lahi e fakaakoaga ke moua e futiakiaga. Ka e, kua amotia e tau manako kua ha ha ia tautolu oti. Ha ha i ai e tohi futiaki mo e fakalagalaga ma e tau tagata totou ne fakauaua ko e mena fai Tufuga. Nakai tali manatu he tohi kua talitonu he tagata totou e Tufuga. Ko lautolu kua fakauaua to futiaki he puhala taute he tau mouaaga mo e tau kautuaga fakasaiene fou. Ko e tau mena moli pihia to fakamalolo foki e tua ha lautolu kua talitonu ke he Atua.
21 He fakaako e tohi fou nei, to kitia ai ko e fai vala i loto ka fakakite e katoatoaaga he fakamauaga tala Tohi Tapu ke he puhala kua fakamaama e tau tuaga he aga he Atua, he lagomatai e tau tagata totou ke iloa mitaki e Atua. Tokologa ne fita he totou ki ai ne talahau ke he puhala kua moli ai ki a lautolu. Kia pihia foki e mena ia ki a koe he fakamahani a koe mo e tohi mo e fakaaoga ai ke lagomatai ke iloa mitaki e Tufuga.
[Tau Matahui Tala]
a Ko e tagata fakaako tokoluga Iesuiti ko M. J. Gruenthaner, e takitaki he tohi The Catholic Biblical Quarterly, ne fakahagaao ke he vepi nei e mena ne talahau e ia hagaaki ke he vepi taha ia, kua “nakai fai manatu he moui he talahauaga ka kua fakakite tumau ni ko e mena moui po ke kua eke ke kitia lahi, he fakakite moli.”
b He tala age he tau matua e tau tala he Tohi Tapu ke he tau fanau ha lautolu, kua lagomatai e lautolu e tau fanau ha lautolu he fakaaoga e tau huhu ia. Ti maeke he tau fuata ke mahani mo e Atua, ti pihia foki mo e ako ke manamanatu ke he hana Kupu.
Mailoga Nakai e Koe?
◻ Mahani lahi fefe a Mose mo Iehova he Mouga ko Sinai?
◻ Ko e ha e fakaako he Tohi Tapu ko e lagomataiaga ke iloa ko e mena fefe e Atua?
◻ He totou e tautolu e Tohi Tapu, ko e heigoa ha tautolu ka taute ke tata lahi atu ke he Tufuga ha tautolu?
◻ Ke he puhala fe kua pulega e koe ke fakaaoga e tohi Creator?
[Fakatino he lau 14]
Ko e heigoa he fakatokaaga puipuiaga tino ha tautolu kua hagaao ke he Tufuga ha tautolu?
[Fakatino he lau 15]
Ko e vala he Tau Tohi Vakai he Tahi Mate, mo e Tetarakaramatoni (higoa he Atua faka-Heperu)
[Credit Line]
Courtesy of the Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem
[Fakatino he lau 17]
Ko e heigoa ne ako e tautolu mai he aga a Iesu ke he maanu a Maria?