Taula he Amaamanaki, Omoomoi he Fakaalofa
“Kua tumau e tua, mo e amaamanaki mo e fakaalofa, ko e tolu e mena ia; ka ko e mena ne mua ke he tau mena ia, ko e fakaalofa haia.”—1 KORINITO 13:13.
1. Ko e heigoa e hatakiaga ne foaki mai he aposetolo ko Paulo ki a tautolu?
KUA hataki he aposetolo ko Paulo a tautolu, he tuga e foulua, kua maeke he tua ha tautolu ke tukia. Ne tutala a ia “ha ha ia koe e tua, mo e loto manamanatu hifo mitaki, kua tiaki ai e falu, ti tukia moumou a lautolu ke he tua.” (1 Timoteo 1:19) He senetenari fakamua V.N., na talaga e tau foulua aki e tau akau. Ko e latatonu mogoia he tau foulua kua falanaki ni ke he mao he akau mo e pulotu kua talaga aki e foulua.
2. Ko e ha e foulua he tua ha tautolu kua lata ke malolo e talagaaga, ti ko e heigoa kua lata mai ia tautolu?
2 Ko e mena ke liga ui aki ha tautolu a foulua he tua kua lata ke hili tumau pete ne loka e tahi he tau tagata. (Isaia 57:20; Fakakiteaga 17:15) Ti kua lata ni ke mao e talagaaga ti falanaki ni e mena nei ki a tautolu. He magaaho ne loka lahi e “tahi” he lalolagi a Iuta mo Roma ma e tau Kerisiano fakamua, ne tohi e Iuta: “Ko e tau fakahelehele na e, kia ati hake e mutolu a mutolu ke he ha mutolu a tua kua tapu ue atu, ko e Agaga Tapu ke liogi ai a mutolu, Kia fakatumau e mutolu a mutolu ke he fakaalofa he Atua, ti fakatalitali ke he fakaalofa he Iki ha tautolu ko Iesu Keriso, kia hoko atu ke he moui tukulagi.” (Iuta 20, 21) Ha kua vagahau foki a Iuta ke tau ma e ‘tua ne tuku mai ke he tau tagata tapu,’ ko e talahauaga ko e “tua kua tapu ue atu” kua fakalata hagaao ke he tau fakaakoaga katoatoa faka-Kerisiano, fakalataha mo e tala mitaki he fakamouiaga. (Iuta 3) Ko e fakaveaga he tua ia a Keriso. Kua lata mo e tua malolo kaeke ke tapiki mau a tautolu ke he tua Kerisiano moli.
Hao Mai he Afa he “Vahega Lotu Fakamatakutaku”
3. Fakaaoga fefe he falu e “vahega lotu fakamatakutaku”?
3 He tau tau kua mole, ha ha i ai e tau mena tutupu matakutakuina he tau taupega loga, tau kelipopo, mo e feoho he tau tagata fakamatakutaku kua putoia ai e tau vahega lotu ikiiki. Maama ai, tokologa e tau tagata, putoia e tau takitaki fakapolitika loto fakamoli, ne fakakite e tupetupe ke puipui e tau tagata nonofo mafola, mua atu ki a lautolu e tau fuata, mai he tau vahega lotu hagahagakelea pihia. Nakai fakauaua ai ko ia e “atua he lalolagi nai,” i tua he tau matahavala matakutakuina nei, kua fakatu e mena ne ui ko e vahega lotu fakamatakutaku ti kua fakaaoga e ia e mena nei ke totoko aki e tau tagata a Iehova. (2 Korinito 4:4; Fakakiteaga 12:12) Ne fakaaoga he falu e tuaga nei ke fakalagalaga e totoko ke he gahua ha tautolu. He falu motu, ne fakaputuputu e lautolu e matagahua he foliaga kua hagaaki fakamaali ke puipui e tau tagata mai he “tau vahega lotu hagahaga kelea” ka e higoa pikopiko aki e Tau Fakamoli a Iehova mo e tukumale a tautolu ha ko e fakahaha noa. Kua taute he mena nei e fakamatala he taha fale ke he fale he falu motu Europa ke uka ti kua fakatupu e falu tagata ne fakaako Tohi Tapu mo tautolu ke oti e fakaakoaga ha lautolu. Ko e fua, kua moua he falu he tau matakainaga ha tautolu e manatu fakalolelole.
4. Ko e lata he ha e totokoaga ke nakai fakalolelole a tautolu?
4 Mamao mai he fakalolelole a tautolu, kua lata e totokoaga ke fakamalolo e tua ha tautolu kua fakagahuahua e tautolu e faka-Kerisiano moli. (Mataio 5:11, 12) Ne ekefakakelea e tau Kerisiano fakamua ha ko e vahega lotu fakafualoto, ti ko lautolu kua “talahaua kehe” ke he tau motu oti kana. (Gahua 24:5; 28:22) Ka e fakamafana he aposetolo ko Peteru hana tau matakainaga talitonu, he tohi: “Ko e tau fakahelehele na e, aua neke ofo a mutolu ke he kamatamataaga tuga e afi, kua hoko kia mutolu ke eke mo kamatamataaga kia mutolu, tuga ne hoko ha mena fou kia mutolu; Ka kia fiafia a mutolu ha kua fakafetui a mutolu mo Keriso ke he hana tau mamahi, kia fiafia mo e olioli lahi ai a mutolu ka fakakite mai hana lilifu.” (1 Peteru 4:12, 13) Tatai ai, ko e tagata he kau fakatufono he senetenari fakamua ne tohi: “Haku a tau matakainaga na e, kia manatu a mutolu ko e mena ke fiafia lahi ai ka moua a mutolu he tau kamatamata kehekehe; he iloa e mutolu ko e kamatamata he tua ha mutolu, kua tupu mai ai e fakauka. Ka kia toka e fakauka ke eke hana gahua katoatoa, kia katoatoa ai mo e fakamaopoopo ai a mutolu, kia nakai toe ha mena kua nakai moua.” (Iakopo 1:2-4) Tuga ni e matagi agi malolo ne kamatamata e latatonu he foulua, ko e tau afa he totokoaga ka fakakite ha lolelole he foulua ha tautolu he tua.
Fua Mai he Matematekelea Lahi ko e Fakauka
5. Iloa moli fefe e tautolu ko e tua ha tautolu kua mauokafua i lalo he matematekelea lahi?
5 Maeke he tau Kerisiano ke iloa mitaki ha lautolu a fakauka mo e vakavaka he tua ha lautolu ka mole atu la e kaka he tau afa he matematekelea lahi. Ko e fakauka ha tautolu to “eke hana gahua katoatoa” he tau tahi loka kaeke ni ke “katoatoa ai mo e fakamaopoopo ai a mutolu, kia nakai toe ha mena kua nakai moua,” putoia ai e tua malolo. Ne tohi e Paulo: “Kua fakakite e mautolu a mautolu ke he tau mena oti ko e tau fekafekau he Atua, ke he fakauka lahi, ke he matematekelea, ke he malaia, ke he fakaatukehe.”—2 Korinito 6:4.
6. Ko e ha kua lata ke “hula foki a tautolu ke he tau mena matematekelea,” ti fakamalolo fefe he mena nei e amaamanaki ha tautolu?
6 Ko e agi malolo mai he matagi he matematekelea lahi kua felauaki mo tautolu falu magaaho ko e tau magaaho haia kua lata ke fakakite moli ko e foulua ha tautolu he tua kua haohao mitaki mo e mauokafua. Ke he tau Kerisiano i Roma, ne tohi e Paulo: “Ka kua hula foki a tautolu ke he tau mena matematekelea, ha kua iloa ni ko e matematekelea kua tupu mai ai e fakauka. Ko e fakauka kua tupu ai e fakamoli, ko e fakamoli kua tupu ai e amaamanaki, ko e amaamanaki foki kua nakai fakamā ai.” (Roma 5:3-5) Ko e mauokafua i lalo he tau kamatamata kua ta mai ki a tautolu e taliaaga a Iehova. Moua mai mogoia he mena nei e malolo ke he amaamanaki ha tautolu.
Kakano ne Tukia Moumou e Falu
7. (a) He fakakite he tau kupu a Paulo, kua moua fefe he falu e tukia moumou fakaagaga? (e) Kua mafoki kehe fefe e falu he vaha nei mai he kupu moli?
7 He magaaho ne hataki a Paulo ke he “tukia moumou,” ne toka he loto hana falu ne “tiaki ai” ha lautolu a manamanatuaga mitaki mo e ne galo e tua ha lautolu. (1 Timoteo 1:19) Ia lautolu ia ko Humenaio mo Alesana ne mokulu ke he tiaki taofiaga, mo e mafoki kehe mai he kupu moli mo e vagahau fakahanoa ai. (1 Timoteo 1:20, matahui tala NW; 2 Timoteo 2:17, 18) He vaha nei, ko e tau tagata tiaki taofiaga, ne mafoki kehe mai he kupu moli, ne tafolo aki e tau kupu e “fekafekau fakamoli mo e loto matala,” ti guguti foki e lima hane fagai a lautolu fakaagaga. Kua tatai falu ke he “fekafekau kelea,” he talahau fakamaali, “Kua fakamule mai haku a Iki.” (Mataio 24:44-49; 2 Timoteo 4:14, 15) Kua fakatikai e lautolu ko e fakaotiaga he fakatokaaga kelea nei he tau mena kua tata mai mo e tuhituhi e vahega fekafekau mataala fakaagaga he fakatumau e fakamafitiaga he tau tagata a Iehova. (Isaia 1:3) Ko e tau tagata tiaki taofiaga pihia ne kautu he ‘fakamafoki kehe foki e falu mai he tua,’ he fakatupu e tukia moumou fakaagaga.—2 Timoteo 2:18.
8. Ko e heigoa ne fakatupu falu ke tukia po ke fakatomo e foulua he tua ha lautolu?
8 Ko e falu Kerisiano tukulele ne tukia e foulua he tua ha lautolu he tuku kehe ha lautolu a manamanatuaga mo e hufia ke he kumi fakafiafia miha he lalolagi mo e hana mahani feuaki. (2 Peteru 2:20-22) Ka e fakatomo agaia e foulua he tua he falu ha ko e ha lautolu a onoonoaga ke he huaga he fakatokaaga fou he tau mena kua nakai la maataata mai ia i tutavaha. He nakai maeke ke fuafua e magaaho hagaao ke he fakamoliaga he falu perofetaaga, ti nakai manatu e lautolu e “aho he Iki,” kua tiaki e lautolu e tapuakiaga mea. (2 Peteru 3:10-13; 1 Peteru 1:9) To nakai leva ti liliu a lautolu ke he vai pouli matematekelea he fakatokaaga he tau mena nei. (Isaia 17:12, 13; 57:20) Ko e falu ne oti e fakalatahaaga mo e fakapotopotoaga Kerisiano kua talia agaia kua taute e lautolu e lotu moli. Pete ia, kua fakakite moli kua nakai ha ha ia lautolu e mahani fakatali mo e fakauka kua lata ke leo ke he lalolagi fou ne kua mavehe mai he Atua. Nakai hoko mafiti mai e moui he Parataiso ma lautolu.
9. Ko e heigoa hane taute he tau Kerisiano tukulele tokogahoa, ti ko e heigoa he tau fakamoliaga nei kua takitaki a tautolu ke kapeletu ki ai?
9 Ko e tau Kerisiano tukulele gahoa he falu vala he lalolagi ne tukuhifo e la he foulua ha lautolu he tua. Kua hili agaia e foulua, ka e pete he fakaholo mafiti atu ki mua he tua katoatoa, ne hiki e lautolu e tuaga nakai fakatepetepe. He futiaki he amaamanakiaga ke he “Parataiso tata mai,” ne fakamakaukau e falu ke moua ai—he makai ke he gahua fakamatala mo e fakalataha tumau ke he tau feleveiaaga, tau toloaga, mo e tau fonoaga oti. He manamanatu mogonei ko e mailoga he tau amaamanakiaga ha lautolu kua mamao ligo tuga he manatu e lautolu, ne tote maka e makaukau kua foaki e lautolu. Kua fakamoli e mena nei he totua e gahua fakamatala, nakai fakalataha tumau ke he tau feleveiaaga, mo e makai ke fakato e tau fakaholoaga he toloaga po ke fonoaga. Kua foaki fakalahi he falu e magaaho ke fakafiafia mo e ke moua e tau koloa fakahagahaga mitaki he tino. Ko e tau mena moli nei kua takitaki a tautolu ke manamanatu ko e heigoa la e malolo fakaohooho ke he tau momoui ha tautolu he fakatatai mo e tukuleleaga ha tautolu ki a Iehova. Kua lata nakai e fakamakai ha tautolu he fekafekau hana ke hopahopa ni ke he amaamanakiaga he “Parataiso tata mai”?
Fakatatai e Amaamanaki ke he Taula
10, 11. Fakatatai e Paulo e amaamanakiaga ha tautolu ke he heigoa, ti ko e ha e fakatataiaga nei kua latatonu?
10 Kua fakamaama e Paulo ne taute e Iehova e maveheaga he tau monuina ke puhala mai ia Aperahamo. Ti fakamaama he aposetolo: “Pihia foki e Atua . . . kua lafilafi e ia ki ai e omonuo; Kia ha ia tautolu e na mena ua [hana kupu mo e hana omonuo] kua mauokafua kua nakai maeke ke pikopiko ai e Atua, kia moua ai e tautolu e fakamafanaaga lahi, ko tautolu kua fehola ke toto e amaamanaki kua tuku tuai ki mua ha tautolu. Ha ha ia tautolu e amaamanaki ia tuga ne taula he agaga kua nakai matoho mo e mauokafua.” (Heperu 6:17-19; Kenese 22:16-18) Ko e amaamanaki kua fakatoka i mua he tau Kerisiano fakauku ko e moui nakai mate he lagi. He vaha nei, ko e laulahi he tau fekafekau a Iehova kua moua e amaamanakiaga ue atu he moui tukulagi he lalolagi parataiso. (Luka 23:43) Ka nakai fai amaamanakiaga pihia, kua nakai fai tua a ia.
11 Ko e taula ko e mena talaga puipui malolo, kua latatonu ke taofi e foulua ke he mena taha mo e puipui mai he tafea fano. Nakai fai ikivaka ne toka e uaafo ka e nakai fai taula. Ha kua lagaloga e pe e foulua ha Paulo, ne iloa e ia mai he tau tutupuaga ia ko e tau momoui he tau tagata o moana kua falanaki ni ke he tau taula he foulua ha lautolu. (Gahua 27:29, 39, 40; 2 Korinito 11:25) He senetenari fakamua, nakai fai enisini e foulua ke maeke he ikivaka ke hikihikifano ka manako a ia ki ai. Kehe mai he tau toga tau fohe muivaka, kua falanaki lahi ai ke he matagi ke holo. Ka hagahaga kelea e foulua hana neke holo he tau ietoka, ko e puhala ni ka taute he ikivaka ko e tuku e taula mo e hao mai he afa, falanaki ai to nakai matoho e taula he patutoka. Mena ia ne fakatatai e Paulo e amaamanakiaga he Kerisiano ke he “amaamanaki ia tuga ne taula he agaga, kua nakai matoho mo e mauokafua.” (Heperu 6:19) Ka o a tautolu he tau afa he totokoaga po ke moua falu kamatamata, kua tuga e taula e amaamanakiaga homo ue atu ha tautolu ke fakamauniva aki a tautolu ko e tau solu momoui, ke nakai maeke he foulua ha tautolu he tua ke tafea atu ke he mena potake he fakauaua po ke tau ietoka he tiaki taofiaga.—Heperu 2:1; Iuta 8-13.
12. Kalo kehe mai fefe a tautolu he o kehe mai ia Iehova?
12 Ne hataki e Paulo e tau Kerisiano Heperu: “Ko e tau matakainaga na e, a mutolu, neke toka ia taha e loto kelea mo e nakai talia fakatonu, ke o kehe ai a mutolu mai he Atua moui.” (Heperu 3:12) He tau kupu Heleni, ko e “o kehe” kua kakano “ke tutu he mafoa,” ko e pehe a ia, ko e taute e tiaki taofiaga. Ka e maeke ia tautolu ke kalo mai he tukia moumou pihia. Maeke he tua mo e amaamanaki ke fakamalolo a tautolu ke tapiki mau ki a Iehova pihia ke he tau afa kelea lahi he kamatamata. (Teutaronome 4:4; 30:19, 20) To nakai tuga e foulua havilia he matagi he fakaakoaga he tagata tiaki taofiaga. (Efeso 4:13, 14) Ti ko e amaamanaki ko e taula ha tautolu a ia, to maeke ia tautolu ke hao mai he tau afa he moui ko e tau fekafekau a Iehova.
Omoomoi he Fakaalofa mo e Agaga Tapu
13, 14. (a) Ko e ha e taula he amaamanakiaga ha tautolu kua nakai kuenaia? (e) Ko e heigoa e malolo omoomoi he taute e gahua tapu ki a Iehova, mo e ko e ha?
13 Nakai tolomaki atu e Kerisiano ke he fakatokaaga fou kaeke ko e manako ni hana ke fekafekau ki a Iehova he amaamanaki ke moui tukulagi ke he lalolagi parataiso. He fakatumau e taula hana he amaamanaki ke fakamauniva aki hana moui, kua lata ia ia ke lafi ki ai mo e ke he hana tua e malolo omoomoi he fakaalofa. Ne omoi e Paulo e mena moli nei he tohia e ia: “Kua tumau e tua, mo e amaamanaki mo e fakaalofa, ko e tolu e mena ia; ka ko e mena ne mua ke he tau mena ia, ko e fakaalofa haia.”—1 Korinito 13:13.
14 Ko e malolo omoomoi ha tautolu he taute e fekafekau tapu kua lata ke fakaalofa mai he loto ki a Iehova, he tali atu ke he fakaalofa nakai fai kaupa hana ma tautolu. Ne tohi he aposetolo ko Ioane: “Ko e tagata kua nakai fakaalofa, kua nakai iloa e ia e Atua; ha ko e Atua ko e fakaalofa a ia. Ko e mena foki hanai ne fakakite mai ai e fakaalofa he Atua kia tautolu, he fakafano mai he Atua hana Tama fuataha ke he lalolagi, kia momoui a tautolu kia ia. Kua fakaalofa a tautolu, ha ko e mena ne fakamua mai hana fakaalofa kia tautolu.” (1 Ioane 4:8, 9, 19) Mai he fakaaue ki a Iehova, ko e matapatu kapeletu ha tautolu, nakai ke moua e fakamouiaga fakatagata, ka ke fakamatala e tapuina he hana higoa tapu mo e fakatokoluga hana pule katoatoa tututonu.
15. Tatai fefe e fakaalofa ha tautolu ma Iehova ke he huhu he hana pule katoatoa?
15 Kua manako a Iehova ke fekafekau a tautolu ki a ia ha kua fakaalofa a tautolu ki a ia, nakai ha ko e Parataiso hokoia. Ko e enesaikolopetia Tohi Tapu Insight on the Scripturesa kua talahau: “Kua fiafia lahi a Iehova ha ko e hana pule katoatoa mo e lagomatai ki ai he hana tau mena momoui kua fakave matapatu ke he fakaalofa. Kua loto ni a ia ki a lautolu kua ofania hana pule katoatoa ha ko e hana tau fua mitaki ti kua tututonu foki, ne kua manako ke he hana pule katoatoa mai he falu. (1Kori 2:9) Kua fifili a lautolu ke fekafekau i lalo he pule katoatoa hana ka e nakai lali ke tu tokotaha—kakano he mena nei ha ko e iloilo ha lautolu ia ia mo e hana fakaalofa, fakafili tonu, mo e pulotu, ne kua mailoga e lautolu kua mua atu mai he ha lautolu. (Sala 84:10, 11)”—Volume 2, lau 275.
16. Ko e malolo omoomoi fefe e fakaalofa ki a Iesu he tau momoui ha tautolu?
16 Ko e tau Kerisiano, kua fakakite foki e tautolu e fakaalofa ki a Iesu he tali ke he fakaalofa hana ki a tautolu. Ne fakakakano e Paulo: “Kua omoomoi a mautolu he fakaalofa a Keriso, kua manatu pehe a mautolu, kaeke kua mate tokotaha ke hukui aki e tau tagata oti kana, ti kua mamate tuai e tau tagata oti kana; ne matulei foki a ia ke hukui aki e tau tagata oti, kia nakai omaoma a lautolu kua momoui ki a lautolu ni, ka ko ia ne matulei, mo e liu tu mai foki ke hukui aki a lautolu.” (2 Korinito 5:14, 15) Ko e fakaveaga lahi a Keriso kua ati hake ai e tau momoui fakaagaga ha tautolu, tua ha tautolu, mo e amaamanakiaga ha tautolu. Ko e fakaalofa ha tautolu ki a Keriso Iesu kua fakamalolo e amaamanakiaga ha tautolu mo e fakamau e tua ha tautolu, mua atu ke he tau magaaho kamatamata vevela.—1 Korinito 3:11; Kolose 1:23; 2:6, 7.
17. Ko e heigoa e malolo lahi mahaki kua foaki mai e Iehova ki a tautolu, mo e fefe e aoga ne fakakite mai he Gahua 1:8 mo e Efeso 3:16?
17 Ha ko e fakaalofa ha tautolu ma e Atua mo e hana Tama ko e matapatu malolo omoomoi he tau momoui ha tautolu ko e tau Kerisiano, kua foaki foki e Iehova taha mena ke omoomoi aki a tautolu, fakamalolo aki a tautolu, ti foaki mai ki a tautolu e malolo ke o ki mua he fekafekauaga hana. Ko e malolo gahuahua hana, po ke agaga tapu. Ko e kupu Heperu mo e Heleni ne talahau “agaga” kua hagaao ke he gahuahuaaga malolo lahi he ea, tuga e matagi. Ko e tau foulua tuga ne heke ai a Paulo ne falanaki ni ke he malolo galo he matagi ke hoko ke he mena ne fano ki ai. Tatai ai, kua lata ke moua e tautolu e fakaalofa mo e gahuahua he malolo galo he Atua kaeke ke holo ki mua e foulua ha tautolu he tua he fekafekauaga a Iehova.—Gahua 1:8; Efeso 3:16.
Hoko Atu ke he Motu ha Tautolu!
18. Ko e heigoa ka fakamalolo a tautolu ke fakauka ha kamatamata anoiha he tua ha tautolu?
18 Liga ke kamatamata lahi e tua mo e fakaalofa ha tautolu ato hoko ke he fakatokaaga fou he tau mena. Ka kua foaki mai e Iehova ki a tautolu e taula “kua nakai matoho mo e mauokafua”—ko e amaamanaki homo ue atu ha tautolu. (Heperu 6:19; Roma 15:4, 13) Ka pakia a tautolu ha ko e totokoaga po ke falu kamatamata, kua maeke ia tautolu ke fakauka kaeke kua taula katoatoa a tautolu he puhala he amaamanakiaga ha tautolu. He milino hifo taha afa mo e to ta tua mai taha, kia fifili a tautolu ke tamau niva ha tautolu a amaamanakiaga mo e fakamalolo e tua ha tautolu.
19. Maeke fefe ia tautolu ke fakatumau e foulua he tua ha tautolu he puhala mo e hoko atu ke he huaga he lalolagi fou he Atua?
19 Ato totoku e “taula he agaga,” ne pehe a Paulo: “Ka kua manako lahi a mautolu kia takitokotaha a mutolu mo e fakakite mai e fakamakutu ia [ke “fakamafiti,” matahui tala, NW], kia mauokafua ai e amaamanaki ato hohoko ke he fakahikuaga. Kia nakai eke a mutolu mo tau tagata teva, ka kia fifitaki a mutolu kia lautolu kua moua tuai ke he tua mo e fakauka e tau mena kua talahaua mai.” (Heperu 6:11, 12) Omoomoi he fakaalofa ki a Iehova mo e hana Tama mo e moua e malolo he agaga tapu, kia fakatumau e foulua ha tautolu he tua ke he puhala ato hoko a tautolu ke he huaga he lalolagi fou ne mavehe he Atua.
[Matahui Tala]
a Lomi fakailoa he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
Ko e Puhala he Fakamanatu
◻ Hagaao ke he tua ha tautolu, ko e heigoa e hatakiaga kua mai e Paulo ki a tautolu?
◻ Maeke fefe falu ke moua e tukia moumou fakaagaga, ti tolomuli hala tua fefe falu?
◻ Ko e heigoa e mahani faka-Atua kua lata ke fakalataha mo e tua ha tautolu?
◻ Ko e heigoa ka fakamalolo a tautolu ke hokotia ke he huaga he lalolagi fou ne mavehe he Atua?
[Fakatino he lau 16]
Ko e foulua he tua ha tautolu kua lata ke malolo e talagaaga ke maeke ke tumau mai he tau afa he moui
[Fakatino he lau 17]
Maeke he tua ha tautolu ke tukia moumou
[Fakatino he lau 18]
Ko e amaamanakiaga e taula ma e tau momoui ha tautolu ko e tau Kerisiano