Fakamagalo Mai he Loto Hau
“To eke pihia foki haku a Matua ha he lagi kia mutolu, kaeke kua nakai takitaha a mutolu mo e fakamagalo mo e tau loto katoa ha mutolu e tau matakainaga ha mutolu ka mahani kelea mai a lautolu.”—MATAIO 18:35.
1, 2. (a) Maeke fefe he tagata agahala talahaua ke fakakite e ia e loto fakaaue ki a Iesu? (e) Ko e heigoa e manatu ne taute e Iesu he tali?
LIGALIGA ko e fifine fakataka a ia, nakai ko e tagata ka amanaki a koe ke moua ke he kaina he tagata fano lotu. Ka ofo falu he kitia a ia i ai, ne mua atu e ofoofo he mena ne taute e ia. Ne fina atu a ia ke he tagata tane ne tokoluga ue atu e mahani mitaki mo e fakatata hana loto fakaaue ma e tau gahua mitaki he tagata tane, he holoholo hana tau ve aki e tau hihina mata mo e fakamomo aki ai hana tau lauulu.
2 Ko e tagata tane ia, ko Iesu, ne nakai fakaheu e fifine nei, “he māga, ko e fifine hala a ia.” Ka ko Simona ko e Farasaio, he hana kaina, ne tupetupe ko e fifine hala a ia. Ne tali atu a Iesu he tala age hagaao ke he tau tagata tane tokoua ne ogo tupe mai he taha tagata. Lahi e ole he taha—kavi ke he ua e tau he totogi he tagata gahua. Ko e taha ne ole fakalahi hogofulu mai ai,—lalo hifo he tolu e mahina he totogi. He nakai fai tupe a laua ke liuaki, ne “fakamagalo noa atu a ia ki a laua tokoua.” Maaliali ai, ko ia ne fakamagalo fakalahi ne fai kakano lahi mahaki ke tali he fai fakaalofa. He fakamatutaki e gahua totonu he fifine, ne lafi e Iesu e matapatu fakaakoaga: “Ko ia kua fakamagalo ki ai taha mena tote, kua tote foki hana fakaalofa mai.” Ti tala age a ia ki a ia: “Kua fakamagalo tuai hau a tau hala.”—Luka 7:36-48.
3. Ko e heigoa e mena kua lata ia tautolu ke manamanatu ki ai hagaao ki a tautolu?
3 Huhu ki a koe ni, ‘Kaeke ko au e fifine ia po ke kaeke ko au he tuaga pihia mo e fakaalofa hofihofi mai ki a au, to nakai kia fakamagalo fakamitaki atu au ke he falu?’ Liga tali e koe, ‘Nakai pihia!’ Kua talitonu moli agaia nakai a koe to hihiga a koe ke fakamagalo? Aga pauaki pihia kia a koe? Kua fa taute fakamakai pihia kia e koe, mo e to fakamaama kia he falu a koe kua fakamagalo? Kia kitekite la tautolu ke he kakano kua lata ia tautolu ke foaki e onoonoaga hokulo moli ke he mena nei.
Lata e Fakamagaloaga—Ti Foaki ki a Tautolu
4. Ko e heigoa e fakamoliaga kua lata ke talahau e tautolu hagaao ki a tautolu?
4 Kua nakai mitaki katoatoa a koe, he fita e iloa mitaki e koe. Ka huhu, to talahau pihia e koe, he liga liu ke talahau e tau kupu ne moua ia 1 Ioane 1:8: “Kaeke ke pehe a tautolu, Nakai fai hala a tautolu, kua hehe tuai a tautolu kia tautolu, nakai nofo foki e kupu moli ki loto ia tautolu.” (Roma 3:23; 5:12) Mo e falu, ne kitia e agahala ha ko e tau hala kelea muitui. Ka e pete ni e nakai iloa a koe he agahala pihia, ka kua moli ke loga e magaaho mo e puhala ne kua veli fakaku a koe mai he tau tuaga he Atua—ti hala a koe. Pihia nakai?
5. Ko e heigoa ha tautolu kua lata ke fakaaue ke he Atua?
5 Ti, liga tatai e tuaga hau ke he talahauaga he aposetolo ko Paulo: “Ko mutolu foki, ne mamate a mutolu he tau holifono mo e nakai peritome ha mutolu a tau tino, ne fakamomoui e ia a mutolu fakalataha mo ia [Iesu], kua fakamagalo mai tuai ha mutolu a tau holifono oti kana.” (Kolose 2:13; Efeso 2:1-3) Mailoga e talahauaga “fakamagalo mai tuai ha mutolu a tau holifono oti kana.” Loga e mena ne maluia he mena ia. Igatia a tautolu mo e kakano mitaki ke ole tuga he taute e Tavita: “Ha ko e hāu a higoa, Iehova na e, kia fakamagalo mai ai e koe haku a mahani hepehepe, ha kua lahi mahaki ia.”—Salamo 25:11.
6. Ko e heigoa kua lata ke iloa moli e tautolu hagaao ki a Iehova mo e fakamagaloaga?
6 Ti maeke fefe a koe—po ko tautolu—ke moua e fakamagaloaga? Ko e kei kua hihiga a Iehova ko e Atua ke fakamagalo. Ko e aga haia he hana mahani. (Esoto 34:6, 7; Salamo 86:5) Maama ai, kua amanaki e Atua ki a tautolu ke fuluhi atu ki a ia he liogi mo e ole ke he hana fakamagalo, ke fakamagalo a tautolu. (2 Nofoaga he Tau Patuiki 6:21; Salamo 103:3, 10, 14) Ti fakatokatoka e ia e tuaga fakamatafakatufono he foaki e fakamagaloaga—ko e poa lukutoto ha Iesu.—Roma 3:24; 1 Peteru 1:18, 19; 1 Ioane 4:9, 14.
7. Ko e heigoa e puhala kua manako a koe ke fifitaki a Iehova?
7 Kua lata ia koe ke kitia e makai he Atua ke fakamagalo ko e puhala kua lata ia koe ke taute aki falu tagata. Ne hagaaki a Paulo ke he mena nei, he tohi: “Kia eke a mutolu mo tau tagata totonu ko e taha ke he taha, kia hofihofi ha mutolu a fakaalofa, mo e fefakamagaloaki a mutolu; tuga e Atua ha ia Keriso ne fakamagalo e ia a mutolu.” (Efeso 4:32) Nakai fakauaua ai ko e manatu a Paulo kua putoia e ako ha tautolu mai he fakafifitakiaga he Atua, ha kua matutaki atu e taha kupu: “Hanai kia fifitaki a mutolu ke he Atua tuga e tau fanau fakahelehele.” (Efeso 5:1) Kitia nakai e koe e matutakiaga? Ne fakamagalo e Iehova ko e Atua a koe, ti—fakamalolo lahi a Paulo—kua lata ia koe ke fifitaki ki a Ia mo e kia “hofihofi ha mutolu a fakaaalofa, mo e fefakamagaloaki a mutolu.” Ka e huhu ki a koe ni, ‘Kua taute nakai e au e mena ia? Ka nakai ko e aga haku, kua gahua nakai au ke he puhala ia, he ukufeke ke fifitaki e Atua he fakamagalo?’
Kua Lata ia Tautolu he Gahua ke Fakamagalo
8. Ko e heigoa kua lata ia tautolu ke mailoga e fatiaga he fakapotopotoaga ha tautolu?
8 Mitaki ha ke manamanatu, ko e i loto he fakapotopotoaga Kerisiano, ha ha i ai falu magaaaho kua lata ia tautolu ke taute e puhala mahani Atua he fakamagalo. Ko e moli kua kehe mamao. Moli ai, ko e tau matakainaga Kerisiano ha tautolu hane lali ke muitua ke he puhala fakaalofa a Iesu. (Ioane 13:35; 15:12, 13; Kalatia 6:2) Ne kua leva e gahua ha lautolu, ti gahua agaia, ke tiaki e tau puhala manamanatu, vagahau, mo e taute e tau mena fa mahani ke he lalolagi kelea nei. Kua manako moli a lautolu ke fakakite e aga fou. (Kolose 3:9, 10) Ka e, nakai fakaheu e tautolu e moli ko e fakapotopotoaga he lalolagi katoa, mo e igatia e fakapotopotoaga he matakavi, ne fati mai he tau tagata nakai mitaki katoatoa. Lauia katoa ai, kua laukauka moli a lautolu mai he mahani ha lautolu fakamua, ka e nakai mitaki katoatoa agaia ni a lautolu.
9, 10. Ko e ha kua nakai lata ia tautolu ke ofo ka mafuta mai e tau lekua he vahaloto he tau matakainaga?
9 I loto he Tohi Tapu, ne talahau pauaki he Atua ki a tautolu kua amanaki a tautolu ke he nakai mitaki katoatoa he fakapotopotoaga, he vahaloto he tau matakainaga ha tautolu. Manamanatu, tuga anei, ke he tau kupu a Paulo ne fakamau ia Kolose 3:13: “Kia fefakaukaaki a mutolu, mo e fefakamagaloaki, kaeke kua mahani kelea taha kia taha; tuga ne fakamagalo mai a [“Iehova,” NW] kia mutolu, kia pihia foki a mutolu.”
10 Mitaki lahi mahaki, kua fakamanatu pehenei mai he Tohi Tapu ki a tautolu e matutakiaga he vahaloto he fakamagalo he Atua a tautolu mo e ha tautolu a matagahua mo e lata ke fakamagalo e falu. Ko e ha kua paleko e mena nei? Ha kua talahau a Paulo to fai tagata ka “mahani kelea taha kia taha.” Ne mailoga e ia to tutupu e tau mena ia. Liga na tutupu ai he senetenari fakamua, ti pihia foki ke he tau “tagata tapu” Kerisiano, ne ha ha ai e “amaamanaki kua toka ma mutolu ke he lagi.” (Kolose 1:2, 5) Ti maeke nakai a tautolu ke manamanatu kua kehe he vaha nei ka tokologa e tau Kerisiano moli ne nakai fakamoli ke he agaga ko lautolu kua “fifili he Atua, ko e tau tagata tapu mo e ofania”? (Kolose 3:12) Ti, kua nakai lata a tautolu ke fakaoti kua fai mena ne hepe pauaki ka ha ha i ai e tau fefakakeleaaki he fakapotopotoaga—tau logonaaga fakamamahi moli po ke liga taute kelea.
11. Ko e heigoa ne fakamataala he tutaki ko Iakopo ki a tautolu?
11 Ko e tau kupu he matakainaga ha Iesu ko Iakopo kua fakakite foki kua lata ia tautolu he falu magaaho ke mautali ka fehagai mo e tau tuaga he lata ia tautolu ke fakamagalo e tau matakainaga ha tautolu. “Ko hai kia ia mutolu kua iloilo mo e maama? kia fakakite mai e ia ke he tau mahani mitaki hana tau gahua mo e loto holoilalo ha i ai e iloilo. Kaeke ha ha he tau loto ha mutolu e mahekeheke kelea mo e fetoko, aua neke hula, aua foki neke pikopiko he liuliu ke he mena moli.” (Iakopo 3:13, 14) “Mahekeheke kelea mo e fetoko” ke he tau loto he tau Kerisiano moli? E, kua maaliali e tau kupu a Iakopo ko e tau mena pihia ne mafutafuta ke he fakapotopotoaga he senetenari fakamua mo e to pihia foki he vaha nei.
12. Ko e heigoa e lekua ne mafuta he fakapotopotoaga Filipi i tuai?
12 Ko e fakataiaga moli ne putoia ai ua e Kerisiano fakauku ne fakakite e aga mitaki he eketaha fakalataha mo Paulo. Liga manatu e koe e totou ki a Evotia mo Sunetuke, ko e tau matakainaga fifine he fakapotopotoaga Filipi. Pete he nakai fakamaama fakamatafeiga e mena ne tupu, kua fakakite e Filipi 4:2, 3 kua fai lekua e vahaloto ha laua. Ne kamata kia ha ko e tali nakai manamanatu mo e nakai totonu, ko e manamanatu hogohogomanava ke he mena pihia, po ke falu fakamoliaga he mahekeheke fetokoaki? Ko e heigoa ni e mena ne tupu, ne kua hagahagakelea lahi ha kua logona ai foki e Paulo ke hoko atu ki Roma. Ne tupu e nakai feguguaki ke he vahaloto he tau matakainaga fifine fakaagaga tokoua, takitaki atu ai ke he ha laua a fefakahumuaki he tau feleveiaaga po ke talahau ekefakakelea e taha ke he tau kapitiga ha laua.
13. Ko e heigoa ne tupu ke he vahaloto a Evotia mo Sunetuke, ti fakatoka ai e fakaakoaga fe ma tautolu?
13 Kua logona nakai e koe ha mena pihia, tuga e mena ne tupu he vahaloto he falu he fakapotopotoaga hau po ke taha mena ne putoia ai a koe? Ko e lekua pihia kua tupu lahi foki he mogonei. Ko e heigoa ha tautolu ka taute? He mena ne tupu i tuai, ne fakamafana e Paulo e tau matakainaga fifine tokoua ia ‘kia manamanatu ke he mena taha ke he Iki.’ Kua liga talia a laua ke fakatutala ke he lekua, ke fakamafola e fakafehagaiaga, ke fakakite e manako moli ke fakamagalo, ti maeke moli mogoia ke fifitaki ke he aga fakamagalo a Iehova. Nakai fai kakano ke manamanatu kehe ka ko e kautu a Evotia mo Sunetuke, na kua maeke foki a tautolu ke kautu. Ko e aga fakamagalo pihia ka kautu e fakagahuaaga he vaha nei.
Taute Mafola—Fakamagalo
14. Ko e ha kua fa maeke ai mo e mitaki lahi mahaki ke fakamole e tau fekehekeheaki fakatagata?
14 Ko e heigoa kua lata moli ke taute ke fakamagalo ka fai lekua a koe mo e taha Kerisiano? Lautonu, nakai fai puhala mukamuka foki, ka e foaki he Tohi Tapu e tau fakafifitakiaga lagomatai mo e tau tomatomaaga moli. Ko e kei he fakamaloloaga—pete kua nakai mukamuka ke talia mo e fakagahua—he fakanimonimo e mena nei, ke nakai manatu. Fa mahani ka tupu e lekua, tuga ne hoko ki a Evotia mo Sunetuke, igatia a laua mo e logona kua hehe po ke hepe lahi mahaki e taha. Ti he tuaga pihia, kua liga manamanatu lahi a koe kua matapatu ke he taha Kerisiano e tukumale po ke kua lahi mahaki e fakamamahi. Moha ia, maeke nakai ia koe ke fakamole e manatu he fakamagalo? Mailoga ai kaeke, ti liga kaeke ke to lahi mo e katoatoa e kelea ke he taha Kerisiano, haia koe e tuaga tokoluga ke fakamole e lekua he fakamagalo mo e fakahiku ai.
15, 16. (a) Fakamaama fefe e Mika a Iehova? (e) Ko e heigoa e kakano he Atua kua “fakamagalo e tau mahani kelea”?
15 Kia nakai fakagalo e tautolu e Atua ko e fakafifitakiaga ha tautolu he fakamagalo. (Efeso 4:32–5:1) He puhala Hana he fakamole e tau hehe, ne tohi he perofeta ko Mika: “Ko hai kia e Atua ke tatai mo koe kua fakamagalo e tau mahani kelea, mo e nakai manatu ke he tau holifono ha lautolu ne toe he hana tufaaga? Nakai toka mau ai hana a ita ha kua fiafia a ia ke he fakaalofa.”—Mika 7:18.
16 He fakamaama a Iehova ko ia kua “fakamagalo e tau mahani kelea,” nakai pehe e Tohi Tapu kua nakai maeke ia ia ke liu manatu e tau hehe, he ha ha ai falu fifiliaga manimoia. Manamanatu la ke he mena ne tupu ki a Samisoni mo Tavita, ne taute tokoua e laua e tau hehe lalahi. Ne maeke he Atua ke manatu e tau agahala ia pete ni he mole ai; ti iloa foki e tautolu e falu he tau agahala ha laua ha kua fakamau e Iehova i loto he Tohi Tapu. Ne fakakite agaia he Atua fakamagalo ha tautolu e fakaalofa hofihofi kia laua, he fakatoka a laua i mua ha tautolu ko e tau fakafifitakiaga he tua ke fifitaki.—Heperu 11:32; 12:1.
17. (a) Ko e heigoa e talahauaga kua lagomatai a tautolu ke fakamole e tau hehe, po ke tau ita, he falu? (e) Ka lali a tautolu ke taute ai, to maeke fefe a tautolu ke fifitaki a Iehova? (Kikite e matahui tala.)
17 E, ne maeke ia Iehova ke “uta kehe”a e tau agahala, pihia foki he ole fatiaki a Tavita ki a ia ke taute pihia. (2 Samuela 12:13; 24:10) Maeke nakai a tautolu ke fifitaki e Atua he mena nei, he mautali ke uta kehe e tau fakahogohogo manava mo e tau ita ne taute he tau matakainaga ha tautolu ko e tau tagata nakai mitaki katoatoa? Manamanatu la ki a koe i loto he vakalele holo mafiti ne lele hake. He ono ki fafo ne kitia e koe he hala e kapitiga tu tata atu ki ai hane hemu he fakatelo e alelo hana. Iloa e koe ne kua mamahi a ia mo e tokaloto e ia a koe. Po ke nakai manamanatu a ia hagaao ki a koe. Ha ne vivilo fakatipa hake e vakalele, ne fakatemole a koe i luga he fifine ne kua tuga e itikuhila mogonei. He mole e taha tula kua totou teau maila a koe he mamao, mo e fakaita hana kua leva vaha kehe e galo ia koe. Tatai ai, loga e magaaho ka lagomatai a tautolu ke fakamagalo kaeke ke lali a tautolu ke tuga a Iehova mo e nakai manatu ke he ita. (Tau Fakatai 19:11) Nakai kia aoga e ita he hogofulu e tau kamata mai mogonei po ke ua e teau tau ke he Afetau? Ko e ha he nakai manatu ki ai?
18. Ka nakai maeke ia tautolu ke tuku ki tua e ita ha tautolu, ko e heigoa e tomatomaaga kua lata ia tautolu ke fakagahua?
18 He falu magaaho, ne liga liogi a koe hagaao ke he mena ne tupu mo e lali ke fakamagalo, ka e logona e koe nakai maeke. Ti ko e heigoa mogoia? Ne fakamalolo e Iesu ke fano ke he tagata mo e lali ke fakamafola e tau fekehekeheaki tokoua ke moua e mafola. “Kaeke foki ke ta atu e koe hau a poa ke he fatapoa, ti manatu ai a koe ke he hau a matakainaga ha i ai taha mena kua mamahi ai kia koe. Kia toka ai hau a poa i mua he fatapoa, ka e fano a a koe ke fakafeilo fakamua mo e hau a matakainaga, ti hau ai a koe, mo e ta atu hau a poa.”—Mataio 5:23, 24.
19. Ko e heigoa e aga kua lata ia tautolu ke moua mo e ko e heigoa e aga kua lata ia tautolu ke fakaheu he lali a tautolu ke tutuli e mafola mo e tau matakainaga ha tautolu?
19 Mua ue atu ai, ne nakai talahau a Iesu ke fano ke he matakainaga hau ke liliu a ia na hako a koe mo e ko ia ne hepe. Liga ko ia ne hepe. Ka kua tuga ni, kua hepe tokoua ni a mua. He ha mena ni kua tupu, ko e foliaga kua lata ke nakai talahau kua hepe taha, ke fakatokotuli. Ka pihia e puhala hau he kamata e fakatutalaaga, to moli ni ke nakai kautu. Po kua nakai lata e foliaga ke liu talahau oti e tau vala tala he mena ne tupu po ke tuga na moli. Ka fakakite he fakatutalaaga totoka mitaki e aga he fakaalofa Kerisiano e nakai femaamaaki momoko ke he alito he lekua, kia lali tokoua a mua ke fakamafola ai. Pete ni foki ka nakai hokotia e fakatutalaaga ke he taliaaga katoatoa, kua lata tumau kia e mena ia? Nakai kia mitaki ka maeke ia koe ke talia kua manako moli a mua tokoua ke fekafekau ke he Atua fakamagalo ha tautolu? Ka fehagaaoaki a koe mo e mena pihia, liga mukamuka lahi ma mua tokoua ke talahau mai he tau loto, “Fakamolemole kua hepe tuai au ha ko e ha taua a nakai mitaki katoatoa ne kua kehekehe ai a taua. Fakamolemole, kia fakamole atu e tau mena ia.”
20. Ko e heigoa ne ako mai e tautolu he tau fifitakiaga he tau aposetolo?
20 Manatu ko e tau aposetolo na fai fekehekeheaki a lautolu, he magaaho ne falu ia lautolu ne lali ke mua atu. (Mareko 10:35-39; Luka 9:46; 22:24-26) Ne fakatupu he mena ia e feitaaki, liga fefakamamahiaki e tau logonaaga, po ke feitaaki kelea. Ka e maeke ia laua ke fakamole e tau fekehekeheaki ia mo e fakatumau ke gahua auloa. Taha ia lautolu ne tohi fakamui: “Ha ko ia kua manako ke he moui, ke iloa foki e tau aho mitaki, kia toka he alelo hana e vagahau kelea, ko e hana tau laugutu foki neke vagahau fakavai. Kia kalo kehe mo e kelea, ka kia eke e tau mena mitaki; kia kumi e mafola mo e tutuli ki ai.”—1 Peteru 3:10, 11.
21. Ko e heigoa e tomatomaaga mahomo ue atu ne foaki e Iesu hagaao ke he fakamagaloaga?
21 Ne mailoga e tautolu fakamua e taha manatu he fakatokaaga: Ne fakamagalo he Atua e tau hala loga ha tautolu he vaha kua mole atu, ti kua lata ia tautolu ke fifitaki ki a ia mo e fakamagalo e tau matakainaga ha tautolu. (Salamo 103:12; Isaia 43:25) Ka e fai manatu foki ke he fakatokaaga nei. He mole e foaki he liogi fakatai, ne pehe a Iesu: “Kaeke ke fakamagalo atu e mutolu, ke he tau tagata e tau hala ha lautolu, ti fakamagalo mai foki a mutolu he Matua ha mutolu ha ha he lagi.” He mole atu e tau ia, ne liu a ia talahau e alito, he fakaako e tau tutaki hana ke liogi: “Kia fakamagalo e koe kia mautolu ha mautolu a tau hala; ha ko e mena fakamagalo atu a mautolu kia lautolu oti ne eke fakakelea kia mautolu.” (Mataio 6:12, 14; Luka 11:4) He aho hake ato mate a ia, ne lafi e Iesu: “Ka tutu a mutolu mo e liogi, kaeke kua toka ai ia mutolu ha mena kia taha, kia fakamagalo atu e mutolu ki ai; kia fakamagalo ai he Matua ha mutolu ha he lagi ha mutolu a tau hala.”—Mareko 11:25.
22, 23. Ko e heigoa e fakamakai ke fakamagalo kua lauia e vaha ha tautolu anoiha?
22 E, ko e amaamanakiaga ha tautolu he fakatumau ke moua e fakamagaloaga he Atua kua falanaki fakalahi ke he ha tautolu a fakamakai ke fakamagalo e tau matakainaga ha tautolu. Ka mafuta mai e lekua fakatagata he vahaloto he tau Kerisiano, ki a huhu hifo ki a koe, ‘Nakai kia ko e moua he fakamagaloaga he Atua kua mua atu e aoga mai he fakamoli kua hehe e matakainaga he falu mena fakaita ikiiki po ke fakaata ha nakai mitaki katoatoa he tagata?’ Iloa e koe e tali.
23 Ka e kua ka kelea lahi mahaki e lekua mai he nakai ko e tama fakaita tote po ke lekua fakatagata? Ti ko e magaaaho fe ka fakagahua e tomatomaaga a Iesu ne fakamau ia Mataio 18:15-18? Kia manamanatu la tautolu ke he tau mena tutupu nei.
[Matahui Tala]
a Na talahau he taha tagata fakaako tokoluga e metafoa Heperu ne fakaaoga he Mika 7:18 kua “ta mai he mahani he tagata fano fenoga ne fakatemole ka e nakai kitia ha mena ne nakai manako a ia ke kitia. Nakai talahau e manatu, ko e Atua nakai kitekite agahala, po kua hagaao a ia ki ai ko e tau mena ikiiki po ke nakai aoga, ka e nakai fakamailoga e ia aki e onoonoaga ke fakahala; ha ko e mena nakai fakahala a ia, ka e fakamagalo.”—Tau Fakafili 3:26; 1 Samuela 16:8.
Manatu Nakai e Koe?
◻ Mai fefe e Iehova e puhala ki a tautolu ke muitua ke he fakamagalo?
◻ Ko e heigoa kua lata ke manatu e tautolu hagaao ki a lautolu he fakapotopotoaga?
◻ He tau mena tupu loga, ko e heigoa ha tautolu ke taute aki e tau ita po ke tau totoko?
◻ Ka maeke, ko e heigoa ha tautolu ka taute ke vahaloto mafola mo e tau matakainaga ha tautolu?
[Fakatino he lau 11]
Ka tupu e fekeheaki mo e Kerisiano, lali ke fakamole ai; ti fai magaaho, nakai leva to tote lahi e mena tupu