Kua Moui e Kupu ha Iehova

Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi a Esera

KO E tohi ha Esera he Tohi Tapu ne tutaki atu he oti e tohi Ua Nofoaga he Tau Patuiki. Ko e tagata tohia, ko Esera ko e ekepoa, ne kamata e tala ke he poakiaga he Patuiki ko Kuresa ha Peresia ke fakaatā e tau Iutaia gahoa ne fakapaea ki Papelonia ke liliu ke he motu ha lautolu. Ne fakaoti e tala aki e talahauaga ha Esera ke he tau puhala ke fakamea a lautolu ne kua takiva ha ko e tau tagata he motu. Katoatoa ai, ne putoia he tohi e 70 e tau—mai he 537 ke he 467 F.V.N.

He tohia e tohi, ne mahino e foliaga ha Esera:ke fakakite e puhala ne fakamooli e Iehova Haana maveheaga ke fakatokanoa Haana tau tagata mai he paeaaga ki Papelonia mo e liu atihake e tapuakiaga mooli i Ierusalema. Ko e mena ia, ne hagaaki hokoia ni a Esera ke he tau mena tutupu hagaao ke he kakano nei. Ko e tohi a Esera ko e tala ke he puhala ne liu talaga e faituga mo e liu fakatu e tapuakiaga ha Iehova pete e totokoaga mo e nakai mitaki katoatoa he tau tagata he Atua. Kua aoga lahi e tala ki a tautolu kakano kua nonofo foki a tautolu he magahala he fakafoouaga. Tokologa kua tafe atu ke he “mouga a Iehova,” ti to “puke e lalolagi ke he maama he lilifu a Iehova.”—Isaia 2:2, 3; Hapakuka 2:14.

KUA LIU TALAGA E FAITUGA

(Esera 1:1–6:22)

Ko e tali he poaki ha Kuresa ke he fakatokanoaaga, ne kavi ke he 50,000 e tau Iutaia ne fakapaea ne liliu ki Ierusalema i lalo hifo he takitakiaga he Kovana ko Serupapelu, po ko Seseparasa. Ne fakatu mafiti e lautolu ne liliu e fatapoa he matakavi ia mo e kamata ke taute poa ki a Iehova.

He tau hake ne fakatoka he tau Isaraela e matapatu fale he fale a Iehova. Ne fakatumau e tau fi ke tauhele atu ke he gahua liu talaga ti fakahiku kautu he fakalagalaga ke taute e poaki fakapatuiki ke taofi e gahua. Ko e tau perofeta ko Hakai mo Sakaria ne fakamalolō e tau tagata ke matutaki e liu talaga he faituga pete he pa malu. Ko e matakutaku neke totoko e poakiaga malolō mai i Peresia ne taute fakamua e Kuresa kua fakamamao aki e tau tagata totoko ha lautolu. Ko e kumiaga pauaki ati maama ai e poaki ha Kuresa “ke he fale he Atua i Ierusalema.” (Esera 6:3) Ne holo mitaki e gahua ti mau ai.

Tali he Tau Huhu Faka-Tohiaga Tapu:

1:3-6—Kua lolelole kia e tua he tau Isaraela ne nakai liliu ke he motu ha lautolu? Falu ne nakai liliu ki Ierusalema ha kua velevelekoloa a lautolu po ke nakai loto fakaaue ma e tapuaki mooli, ka e nakai pihia oti a lautolu. Fakamua, ko e fenoga 1,600 kilomita ki Ierusalema ke he fa po ke lima e mahina. Lafi ki ai, ko e nonofo atu ke he motu ne vao ke he 70 e tau mo e liu atihake ai kua lata ke lahi e malolō. Ko e mena ia, ko e tau tutuaga nakai hagahaga mitaki, tuga e nakai malolō e tau tino, momotua, mo e tau kotofaaga fakamagafaoa, ne nakai fakauaua kua mataofi ai falu ke liliu.

2:43—Ko hai e tau Netinimo? Ko lautolu nei ne nakai tupu mai he tau Isaraela ka e tupa po ke fekafekau he faituga. Ha ha mo lautolu ko e tau hologa he tau Kipeona he vahā ha Iosua mo e falu “ne kotofa ai e Tavita mo e hana tau iki ke he gahua he tau tagata Levi.”—Esera 8:20.

2:55—Ko hai e tau tama tane he tau fekafekau ha Solomona? Ko lautolu nei ne nakai ko e tau Isaraela ka kua age e tau kotofaaga pauaki he fekafekauaga ha Iehova. Ne liga gahua a lautolu ko e tau tohikupu po ke tau tagata lagaki tala he faituga po ke falu gahua ke fakatokatoka he faituga.

2:61-63—Ne age nakai e Urima mo e Tumima, ne fa fakaaoga ke moua e tali mai ia Iehova, ki a lautolu ne liliu he paeaaga? Ko lautolu ne talahau ko e tau hologa fakaekepoa a lautolu ka e nakai fai fakamooliaga e matohiaga ha lautolu ne liga moua e taliaaga ke he talahauaga ha lautolu he fakaaoga e Urima mo e Tumima. Ko e talahauaga fakataitai hokoia anei ha Esera. Ne nakai fai fakamauaga e tau Tohiaga Tapu he fakaaoga e Urima mo e Tumima he magahala ia po ke he magaaho fakamui. Ne talahau he fakamauaga tuai Iutaia ko e mena galo ni e Urima mo e Tumima mo e moumouaga he faituga he 607 F.V.N.

3:12—Ko e hā ne tagi e “tau patu ne kitia e fale fakamua” ha Iehova? Ne liga manatu he tau patu nei e fulufuluola he faituga ne ta e Solomona. Ko e gahua he faituga foou i mua ha lautolu kua tuga e “mena nakai ha i ai ke he manatu ha [la]utolu” ka fakatatai ai. (Hakai 2:2, 3) To maeke nakai he tau laliaga ha lautolu ke liuaki mai e fulufuluola he faituga fakamua? Ne nakai noa kua fakalolelole a lautolu, ati tagi a lautolu.

3:8-10; 4:23, 24; 6:15, 16—Fiha e tau ne liu talaga e faituga? Ne fakatoka ai e matapatu he faituga he 536 F.V.N.—“ko e tau ua” tali he liliu mai a lautolu. Ne taofi e gahua he vahā he Patuiki ko Aretaseta, he 522 F.V.N. Ne matutaki e pa malu ato hoko ke he 520 F.V.N., ko e tau ke uaaki he Patuiki ko Tariu. Ne mau e faituga he tau ke ono aki he pule a ia, po ke 515 F.V.N. (Kikite e puha ne fakamataulu “Tau Patuiki Peresia Mai he 537 ke he 467 F.V.N.”) Ko e mena ia, ne kavi ke he 20 e tau ne talaga ai e faituga.

4:8–6:18—Ko e ha ne tohi ai e vala nei he Esera ke he vagahau Aramaika? Ne laulahi e vala nei ke moua mai he tau tohi he tau takitaki fakatufono ke he tau patuiki mo e tau tali ha lautolu. Ne lagaki mai e Esera he tau fakamauaga ne fakaatā ke he tau tagata oti ne tohia faka-Aramaika, ko e vagahau fakapisinisi mo e he fakatufono he magahala ia. Ko e falu vala he Tohi Tapu ne tohia ai ke he vagahau faka-Semite ko e Esera 7:12-26, Ieremia 10:11, mo e Tanielu 2:4e–7:28.

Tau Fakaakoaga ma Tautolu:

1:2. Ko e tau mena ne perofeta e Isaia kavi ke he 200 tau fakamua ne fakamooli ai. (Isaia 44:28) Ko e tau perofetaaga he Kupu he Atua ne nakai kaumahala ai.

1:3-6. Ke tuga falu Isaraela ne nonofo hifo i Papelonia, tokologa e Tau Fakamooli a Iehova ne nakai maeke ke fekafekau mau po ke fekafekau he tau matakavi ne manako lagomatai. Ka e, kua lalago mo e fakamafana atu e lautolu ki a lautolu kua maeke mo e tuku e tau foakiaga lagomatai ke fakalaulahi aki e gahua fakamatala he Kautu mo e taute tutaki.

3:1-6. He mahina ke fitu aki he 537 F.V.N. (Tishri, ne tatai mo Sepetema/Oketopa), ne taute e lautolu ne tua fakamooli ne liliu e tau poa fakamua ha lautolu. Ne fina atu e Patuiki ko Nepukanesa ki Ierusalema he mahina ke lima aki (Ab, ne tatai mo Iulai/Aokuso) he 607 F.V.N., ne ua e mahina he mole ti fakakatoatoa e tau tau ne tupu vao ai e maaga. (2 Tau Patuiki 25:8-17, 22-26) Tuga ni he talahau tuai, ne oti e 70 tau ne tupu vao ai a Ierusalema he magaaho tonu ni ne fuafua ki ai. (Ieremia 25:11; 29:10) Ko e ha mena ne talahau tuai he Kupu he Atua kua fakamooli tumau.

4:1-3. Ne fakaheu e lautolu tokofiha ne tua fakamooli e ole ne kakano ke taute e maveheaga fakalotu mo e tau tagata tapuaki fakavai. (Esoto 20:5; 34:12) Pihia foki e tau tagata tapuaki ha Iehova he vahā nei ne nakai fai vala he ha tua fiofio.

5:1-7; 6:1-12. Maeke ia Iehova ke hikihiki e tau fekau ma e kautuaga he haana tau tagata.

6:14, 22. Ko e fakalataha fakamakutu ke he gahua ha Iehova kua ta mai haana taliaaga mo e monuina.

6:21. He ono mata e holo ki mua he gahua ha Iehova ati fakaohooho ai e tau Samaria ne nonofo agaia he tau motu Iutaia mo lautolu ne liliu ka kua mahala ke he tau fakaohooho tupua ke taute e tau hikihiki kua lata ke he tau momoui ha lautolu. Nakai kia lata foki ia tautolu ke fakalataha fakamakutu ke he matagahua faka-Atua ha tautolu, putoia e gahua fakamatala he Kautu?

HAKE A ESERA KI IERUSALEMA

(Esera 7:1–10:44)

Ne kua limagofulu e tau he mole tali mai he fakaulu e fale ha Iehova ne liu talaga. Ko e tau 468 F.V.N. Ne uta e ia e tau tagata gahoa he Atua mo e tau tupe ne foaki, ti hake a Esera mai i Papelonia ki Ierusalema. Ko e heigoa ne moua e ia i ai?

Ne tala age e tau iki ki a Esera: “Ko e motu ko Isaraela mo e tau ekepoa, mo e tau tagata Levi, kua nakai vevehe kehe ai a lautolu mai he tau tagata he tau motu kehe, ka kua eke e lautolu ke lata mo e tau mena vihiatia ha lautolu.” Lafi ki ai, “kua homo atu foki e tau iki mo e tau pule ke he mahani kelea na.” (Esera 9:1, 2) Ne ofomate a Esera. Ne fakamafana ki a ia “kia fakamalolo ā mo e eke ai.” (Esera 10:4) Ne taute e Esera e tau hikihikiaga ke fakatonu aki, ti talia he tau tagata.

Tali he Tau Huhu Faka-Tohiaga Tapu:

7:1, 7, 11—Hagaao oti kia e tau kupu tohi nei ke he Aretaseta ne taofi e gahua talaga? Nakai. Ko e higoa po ke mataulu Aretaseta ne hagaao ke he ua e patuiki Peresia. Taha ko Bardiya po ko Gaumata, ne poaki ke taofi e gahua he faituga he 522 F.V.N. Ko e Aretaseta he magahala ne fina atu a Esera ki Ierusalema ko Aretaseta Longimanus.

7:28–8:20—Ko e ha ne tokologa e tau Iutaia i Papelonia ne nakai mahalo ke o hake mo Esera ki Ierusalema? Pete kua molea e 60 e tau tali mai he liliu atu e matakau fakamua he tau Iutaia ke he motu ha lautolu, ne nakai puke a Ierusalema. Ko e liliu ki Ierusalema kua kakano ke liu atihake e moui foou he tau tutuaga nakai tokotoko mitaki mo e hagahaga kelea. Ko Ierusalema he magahala ia kua nakai foaki ha onoonoaga monuina fakatino kua mitaki ke he tau Iutaia ne liga mautū i Papelonia. Nakai nimo foki e hagahaga kelea he fenoga. Ko lautolu ne liliu kua lata ke malolō e tua ki a Iehova, makutu ma e tapuakiaga mooli, mo e loto malolō ke o hake ai. Ne fakamalolō foki e Esera a ia ni fakatatau ke he lima ha Iehova i luga ia ia. Mo e fakamalolōaga ha Esera, ne 1,500 e magafaoa—kavi ke he 6,000 tagata—ne fanogonogo. He mole e fakamakamaka ha Esera, ne 38 e Levi mo e 220 e Netinimo ne talia ai.

9:1, 2—Hagahaga kelea fēfē e kelea he femauaki mo e tau tagata he motu? Ko e motu ne liu atihake ka leveki e tapuakiaga ha Iehova ato hau e Mesia. Ko e femauaki mo e tau tagata motu kehe ko e mena hagahaga kelea lahi pauaki ke he tapuakiaga mooli. Kakano ha kua fai hoana ke he tau tagata tapuaki tupua, liga to fano fakahaga e motu katoa ke tuga e tau motu pouliuli. Liga ke galo fakaoti e tapuakiaga mooli mai he fuga kelekele. Ti, to hau ki a hai mogoia e Mesia? Mena ia ati ofogia ai a Esera he kitia e mena ne hoko!

10:3, 44—Ko e ha e tau tama ne fakafano kehe ai fakalataha mo e tau hoana? Kaeke toka hifo e tau tama, to liga mukamuka lahi e tau hoana ne fakafano kehe ke liliu mai ke he tau tama ha lautolu. Lafi ai, ne fa lahi ni e tau tama ikiiki ke leveki he tau matua fifine ha lautolu.

Tau Fakaakoaga ma Tautolu:

7:10. Ha ko e tagata fakaako makutu mo e faiaoga lauia mitaki he Kupu he Atua, ne fakatoka e Esera e fakafifitakiaga mitaki ma tautolu. Ne liogi a ia he tauteute e ia haana loto ke kumi ke he Fakatufono ha Iehova. He kumi a ia ki ai, ne fanogonogo katoatoa a Esera ke he tau talahauaga ha Iehova. Ne fakagahua e Esera e tau mena ne ako e ia ti fakamakamaka ke fakaako falu.

7:13. Manako a Iehova ke he tau fekafekau fakamakai.

7:27, 28; 8:21-23. Ne fakaaue a Esera ki a Iehova, ne ole fakatokolalo ki a ia ato fina atu he fenoga loa mo e hagahaga kelea ki Ierusalema, ti makai ke fakahagahaga kelea haana haohao mitaki fakatagata ma e lilifu he Atua. Ne fakatoka mooli e ia e fakafifitakiaga mitaki ma tautolu.

9:2. Lata ia tautolu ke manamanatu fakahokulo ke he tomatomaaga ke mau “kia lata mo e Iki.”—1 Korinito 7:39.

9:14, 15. Ko e tau lafiaga kelea ka takitaki atu ke he nakai talia e Iehova.

10:2-12, 44. Ko e tau tagata ne fai hoana ke he tau fifine motu kehe ne fakatokihala fakatokolalo mo e fakahakohako ha lautolu a tau puhala hehē. Ko e tau aga mo e tau gahua ha lautolu ko e fakafifitakiaga mitaki.

Fakamooli a Iehova ke he Haana Tau Maveheaga

Kua uho mooli ha e tohi a Esera ki a tautolu! Ke he magaaho tonu ni, ne fakamooli e Iehova haana maveheaga ke fakatokanoa haana tau tagata mai he fakapaeaaga faka-Papelonia mo e liu fakatu e tapuakiaga mooli i Ierusalema. Nakai kia fakamalolō he mena ia e tua ha tautolu ki a Iehova mo e haana tau maveheaga?

Manamanatu ke he tau fakafifitakiaga ne foaki mai he tohi a Esera. Ko e fakafifitakiaga he mahani faka-Atua ne fakakite e Esera mo lautolu gahoa ne liliu ke fai vala he liu atihake he tapuakiaga mooli i Ierusalema. Kua fakamaama mai foki he tohi nei e tua he tau tagata kehe ne mahani Atua mo e aga fakatokihala ha lautolu ne taute hehē. Mooli, ko e tohi a Esera ne omoomoi he agaga tapu ne fakamooli fakamahino “ko e kupu he Atua kua moui ia, mo e gahua malolo.”—Heperu 4:12.

[Fakafonua/Fakatino he lau 19]

TAU PATUIKI PERESIA MAI HE 537 KE HE 467 F.V.N.

Kuresa ne Mua (Esera 1:1) mate he 530 F.V.N.

Cambyses, po ko Ahasueru (Esera 4:6) 530-22 F.V.N.

Aretaseta—Bardiya po ko Gaumata (Esera 4:7) 522 F.V.N. (Tamate he mole e fitu ni e mahina ne pule ai)

Tariu I (Esera 4:24) 522-486 F.V.N.

Xerxes, po ko Ahasuerua 486-75 F.V.N. (Ne pule tokoua mo Tariu I mai he 496-86 F.V.N.)

Aretaseta Longimanus (Esera 7:1) 475-24 F.V.N.

[Matahui Tala]

[Fakatino]

Ahasueru

[Fakatino he lau 19]

Kuresa

[Fakatino he lau 19]

Ne tohi he Cyrus Cylinder e maveheaga ma lautolu ne uta fakapaea ne liliu ke he tau motu ha lautolu

[Credit Line]

Cylinder: Photograph taken by courtesy of the British Museum

[Fakatino he lau 22]

Iloa nakai e koe ko e heigoa ne taute a Esera mo faiaoga lauia mitaki?