Ko Iehova e ‘Fakakite he Tau Mena Galo’

“Ko e moli, ko e Atua ha mutolu, ko e Atua he tau atua a ia, mo e Iki he tau patuiki, kua fakakite mai e ia e tau mena galo.”—TANI. 2:47.

TO TALI FĒFĒ E KOE?

Ko e heigoa e tau vala tala matafeiga hagaao ke he vahā anoiha kua fakakite e Iehova ki a tautolu?

Ko e heigoa ne hukui he tau ulu ono fakamua he manu favale?

Ko e heigoa e fakafetuiaga kua moua e tautolu he manu favale mo e tupua ne kitia e Nepukanesa?

1, 2. Ko e heigoa kua fakakite e Iehova ki a tautolu, ti ko e ha ne taute pihia e ia?

KO E tau fakatufono fe ka pule ke he lalolagi ka fakaotioti he Kautu he Atua e pule he tagata? Iloa e tautolu e tali—kua hafagi mai ki a tautolu he ‘Fakakite he tau mena galo,’ ko Iehova ko e Atua. Kua fakamalolō e ia a tautolu ke maama e kitiaaga he tau fakatufono ia puhala he tau tohiaga he perofeta ko Tanielu mo e aposetolo ko Ioane.

² Ne fakakite e Iehova ke he tau tagata taane ia e tau fakakiteaga loga ne putoia e tau hukui he tau manu. Ne tala age foki e ia ki a Tanielu e kakano he fakakiteaga he miti ne fakatino he tupua lapatoa lahi mahaki. Ne fakamau mo e tohia e Iehova e tau tala ia ke he Tohi Tapu ke aoga ni ma tautolu. (Roma 15:4) Ne taute e ia pihia ke fakamalolō e amaamanakiaga ha tautolu to nakai leva ti tuki malipilipi he Kautu haana e tau fakatufono oti he tagata.—Tani. 2:44.

3. Ke maama e tonutika he perofetaaga, ko e heigoa kua lata mua ia tautolu ke iloa, ti ko e ha?

³ He tuku auloa ai, ko e tau tala ha Tanielu mo Ioane ne nakai ni fakakite e valu e patuiki, po ke tau pule he tagata, ka e pihia foki kua fakakite e papahiaga ka tūtū hake e tau pule ia. Ka e, maeke ia tautolu ke maama e tonutika he tau perofetaaga ia kaeke ni kua maama e tautolu e kakano he perofetaaga fakamua ne fakamau he Tohi Tapu. Pihia he ha? Ha ko e gahuahua he perofetaaga ko e matakupu ne matutaki he Tohi Tapu. He puhala pihia, kua matutaki oti e falu perofetaaga ki ai.

KO E TEGA HE GATA MO E MANU FAVALE

4. Ko hai ne moua mai he tega he fifine, ti ko e heigoa ka taute he tega ia?

⁴ Nakai leva he mole e totokoaga i Etena, ne taute e Iehova e maveheaga to tupu mai he “fifine” e “fanau,” po ke tega.a (Totou Kenese 3:15.) To fakahiku e tega ia ke tatuki e ulu he gata ko Satani. To fakakite e Iehova he mogo fakamui e tega ka tupu mai ia Aperahamo, ne eke mo motu ha Isaraela, ko e tagata Iuta, mo e magafaoa he Patuiki ko Tavita. (Kene. 22:15-18; 49:10; Sala. 89:3, 4; Luka 1:30-33) Kua hagaao e vala lahi he tega ki a Keriso Iesu. (Kala. 3:16) Ko e vala ke uaaki he tega kua moua mai he tau tagata fakauku he agaaga he fakapotopotoaga Kerisiano. (Kala. 3:26-29) Ko Iesu mo lautolu nei ne fakauku kua fakalataha ke fakatū e Kautu he Atua, ko e halavaka he Atua ka tuki lipilipi a Satani.—Luka 12:32; Roma 16:20.

5, 6. (a) Fiha e pule malolō ne kitia e Tanielu mo Ioane? (e) Ko e heigoa e kakano he tau ulu he manu favale ia Fakakiteaga?

⁵ Ko e perofetaaga fakamua ne age i Etena ne talahau foki to tupu mai e “tega” ia Satani. To fakakite he tega haana e faitaua, po ke vihiatia, ke he tega he fifine. Ko hai ne moua mai he tega he gata? Ko lautolu oti kua mumuitua e vihiatia ha Satani ke he Atua mo e totoko ke he tau tagata he Atua. He fakamauaga tala, ne fakapotopoto e Satani e tega haana ke he tau fakatokaaga, po ke tau kautu fakapolitika kehekehe. (Luka 4:5, 6) Ka kua gahoa ni e kautu he tagata kua peehi e fakaohoohoaga lahi mahaki ke he tau tagata he Atua, pete ko e motu ha Isaraela po ke fakapotopotoaga he tau Kerisiano fakauku. Ko e ha e mena nei ne aoga lahi ai? Ha kua fakamaama ai e kakano he tau fakakiteaga ha Tanielu mo Ioane ne fakakite e katoa ko e valu ni e pule ia ne mua.

⁶ He matahiku he senetenari fakamua V.N., ko Iesu ne liu tu mai ne age ke he aposetolo ko Ioane e tau fakakiteaga ofoofogia loga. (Fakakite. 1:1) He taha fakakiteaga, ne kitia e Ioane e Tiapolo, ne hukui aki e tarako, ne tū he mataafaga he tahi lahi. (Totou Fakakiteaga 13:1, 2.) Ne kitia foki e Ioane e manu kehe ne hake mai he tahi ia ti moua e pule ne mua mai he Tiapolo. Fakakite he agelu he mogo fakamui ki a Ioane ko e fitu e ulu he manu favale kula, ko e fakatino he manu he Fakakiteaga 13:1, ne hukui e ‘tau patuiki tokofitu,’ po ke tau fakatufono. (Fakakite. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) He mogoia ne tohi e Ioane, lima ia lautolu ne veveli, taha ne pule he magaaho ia, ti taha ne “nakai la hoko mai.” Ko e heigoa e kitiaaga he tau kautu, po ke tau pule he lalolagi ia? Kia manamanatu la tautolu ke he tau ulu takitaha he manu ne fakamaama ia Fakakiteaga. To kitia foki e tautolu e puhala he tau tohiaga ha Tanielu ne lafi ke he tau iloaaga matafeiga ke he loga e tau kautu nei, falu senetenari fakamua ato tutupu e tau mena ia.

AIKUPITO MO ASURIA—TAU ULU UA FAKAMUA

7. Ko e heigoa he ulu fakamua ne hukui, ti ko e ha?

⁷ Ko e ulu fakamua he manu kua hukui a Aikupito. Ko e ha? Ha ko Aikupito e pule ne lahi mahaki fakamua ke fakakite e faitaua ke he tau tagata he Atua. Ko e tau hologa ha Aperahamo—ka puhala mai e tega ne mavehe he fifine—ne tupu lahi i Aikupito. Ti fakapehia e Aikupito a Isaraela. Ne lali a Satani ke utakehe e tau tagata he Atua ato hau e tega. Fēfē? He fakaohooho a Farao ke tamate e tau tama taane Isaraela oti. Ne totoko e Iehova e laliaga ia ti fakatokanoa e tau tagata haana mai he fakatupaaga ki Aikupito. (Esoto 1:15-20; 14:13) Fakamui ne fakatū e ia a Isaraela he Motu he Maveheaga.

8. Ko e heigoa e kitiaaga he ulu ke uaaki, ti ko e heigoa ne lali ai ke taute?

⁸ Ko e ulu ke uaaki he manu kua hukui a Asuria. Ko e kautu malolō nei kua lali foki ke utakehe e tau tagata he Atua. Mooli, kua fakaaoga e Iehova a Asuria ko e halavaka haana ke fakahala e magafaoa hogofulu he kautu ha ko e tapuaki tupua mo e totokoaga ha lautolu. Ka e, tau atu a Asuria ki a Ierusalema. Liga ko e foliaga ha Satani ke moumou e laini fakapatuiki ka takitaki atu fakahaga ki a Iesu. Ko e keliaga ia ne nakai ko e vala he finagalo a Iehova, ti laveaki fakamana e ia e tau tagata tua fakamooli haana he kelipopo e tau tagata ne feoho atu.—2 Patu. 19:32-35; Isaia 10:5, 6, 12-15.

PAPELONIA—KO E ULU KE TOLUAKI

9, 10. (a) Ko e heigoa ne fakaatā e Iehova ke taute he tau tagata Papelonia? (e) Ke maeke ke fakamooli e perofetaaga, ko e heigoa e mena kua lata ke tupu?

⁹ Ko e ulu ke toluaki he manu ne kitia e Ioane ne hukui e kautu lahi ko Papelonia. Ne fakaatā e Iehova e tau tagata Papelonia ke fakakaumahala a Ierusalema mo e ke fakapaea e tau tagata haana. Ka to fakahoko e fakamā nei, ne hataki e Iehova e tau Isaraela totoko ko e matematekelea pihia to hoko ki a lautolu. (2 Patu. 20:16-18) Ne talahau tuai e ia e laini he tau patuiki he tau tagata ne pehē ke nonofo he “nofoaiki a Iehova” i Ierusalema to utakehe ai. (1 Nofo. 29:23) Ka e, mavehe foki e Iehova ko e hologa he Patuiki ko Tavita, ko ia kua “ha ha i ai e tututonu,” ka hau mo e liu moua e pule ia.—Eseki. 21:25-27.

¹⁰ Ko e taha perofetaaga ne fakakite ko e tau Iutaia to tapuaki agaia ke he faituga i Ierusalema ka hoko mai e Mesia, po ko Ia ne Fakauku. (Tani. 9:24-27) He perofetaaga fakamua atu, ne tohia fakamua ato fakapaea a Isaraela ki Papelonia, ne talahau ko e tagata nei to fanau i Petelehema. (Mika 5:2) Ke fakamooli e tau perofetaaga ia, lata e tau Iutaia ke fakatokanoa mai he fakapaeaaga, liliu ke he motu ha lautolu, ti liu ati e faituga. Ka e nakai ko e matafakatufono ha Papelonia ke fakatoka e tau pagotā. To kautū fēfē e paleko ia? Ne fakakite e Iehova e tali ke he tau perofeta haana.—Amosa 3:7.

11. Ko e Pule Atu Motu Papelonia kua fakatino ke he tau puhala kehekehe fe? (Kikite matahui tala.)

¹¹ Ko e perofeta ko Tanielu ne ha ha i ai foki he tau pagotā ne uta ki Papelonia. (Tani. 1:1-6) Fakaaoga e Iehova a ia ke fakakite e tau kautu ka mumui mai he pule ia he lalolagi. Ne hafagi e Iehova e tau mena galo nei, he fakaaoga e loga he tau fakamailoga kehekehe. Tuga anei, ne fakatupu e ia e Patuiki ko Nepukanesa he tau tagata Papelonia ke miti ke he tupua lahi mahaki ne taute aki e tau lapatoa kehekehe. (Totou Tanielu 2:1, 19, 31-38.) Puhala ia Tanielu, ne fakakite e Iehova e ulu auro he tupua ne fakamailoga e Pule Atu Motu Papelonia.b Ko e pule he lalolagi he mole a Papelonia ne fakakite he fatafata mo e tau lima ario. Ko e heigoa e pule ia, ti fēfē e mena ka taute ai ke he tau tagata he Atua?

METAI MO PERESIA—KO E ULU KE FĀAKI

12, 13. (a) Ko e heigoa ne fakakite e Iehova hagaao ke he kaumahala ha Papelonia? (e) Ko e ha a Metai mo Peresia ne latatonu he fakatino ko e ulu ke fāaki he manu favale?

¹² Molea e senetenari ato hoko e magaaho a Tanielu, ne fakakite e Iehova puhala he perofeta ko Isaia e tau vala tala matafeiga hagaao ke he pule he lalolagi ka fakakaumahala a Papelonia. Ne fakakite e Iehova e puhala ka kaumahala a Papelonia ti pihia foki mo e higoa he tagata ne pule. Ko e takitaki ia ko Kuresa ko e Peresia. (Isaia 44:28–45:2) Ne moua e Tanielu ua e fakakiteaga foki hagaao ke he Pule he Lalolagi ko Metai mo Peresia. He taha, ne fakakite e kautu ke tuga ko e urosa ne matike hake he taha faahi. Ne talahau ai ke ‘kai e tau tino loga.’ (Tani. 7:5) He fakakiteaga kehe, ne kitia e Tanielu ua e pule nei he lalolagi ne fakamailoga ua e mamoe taane ne ua e hoe.—Tani. 8:3, 20.

¹³ Ne fakaaoga e Iehova e Pule Atu Motu Metai mo Peresia ke fakamooli e perofetaaga he fakaveli hifo a Papelonia mo e liuaki a Isaraela ke he motu ha lautolu. (2 Nofo. 36:22, 23) Ka ko e pule taha nei he magaaho fakamui ne tata lahi ke utakehe e tau tagata he Atua. Ko e tohi ha Eseta he Tohi Tapu ne fakamau e lagatau ne fakatoka he ikipule ha Peresia ne higoa ko Hamanu. Ne fakatoka e ia ke fakamahaikava e tau Iutaia ne nonofo he Atu Motu ha Peresia ti fakatū e aho pauaki ke fakahoko e kelipopoaga. Ne fakavē ni ke he fakalago mai ha Iehova ati liu e tau tagata Haana puipui mai he faitaua he tega ha Satani. (Eseta 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Ti ko e mena ia, ko Metai mo Peresia kua latatonu e fakatino ko e ulu ke fāaki he manu ia Fakakiteaga.

HELENI—KO E ULU KE LIMAAKI

14, 15. Ko e heigoa e tau vala tala matafeiga ne fakakite e Iehova hagaao ke he Pule Atu Motu Heleni i tuai?

¹⁴ Ko e ulu ke limaaki he manu favale ia Fakakiteaga ne hukui a Heleni. He fakakite e Tanielu he magaaho fakamua atu he mogo ne fakamaama e ia e miti ha Nepukanesa, ko e pule taha nei ne fakamailoga he manava mo e tau tega apakula he tupua. Ne moua foki e Tanielu ua e fakakiteaga ne foaki e tau vala tala matafeiga ofoofogia hagaao ke he tuaga he pule nei mo e hagaao ke he pule talahaua lahi haana.

¹⁵ He taha fakakiteaga, kitia e Tanielu a Heleni ne fakatino ko e nameri ne fā e tapakau, ne fakakite ko e pule nei to kautū mafiti. (Tani. 7:6) He taha fakakiteaga foki, ne fakamaama e Tanielu e puhala he koti ne taha e hoe lahi ne keli mafiti e mamoe taane ne ua e hoe ko Metai mo Peresia. Ne tala age a Iehova ki a Tanielu ko e koti ne fakamailoga a Heleni mo e hoe lahi mahaki ne fakatino taha he tau patuiki i ai. Ne matutaki atu a Tanielu ke fakamau ko e hoe lahi mahaki to mapaki ti fā e hoe ikiiki lalahi ka tutupu hake i ai. Pete ne tohi e perofetaaga nei he totou teau e tau ato pule a Heleni, ne fakamooli oti e tau vala tala matafeiga takitaha. Ko Alesana ne Mua ko e patuiki talahaua i Heleni i tuai, ne takitaki e totokoaga ki a Metai mo Peresia. Ko e hoe nei ne nakai leva ti mapaki, ka ko e patuiki ne mua ne nakai leva ti mate he hoko ke he tapunu he pule haana mo e 32 laia e tau he moui. Ti ko e kautu haana ne fakahiku ai vevehe fā ke he tau pule haana.—Totou Tanielu 8:20-22.

16. Ko e heigoa ne taute e Antiochus IV?

¹⁶ He mole e kautū ki a Peresia, ne pule a Heleni ke he motu he tau tagata he Atua. He magaaho nei, ko e tau Iuta ne liu nonofo ke he Motu he Maveheaga ti liu ati e faituga i Ierusalema. Ne eke agaia a lautolu ko e tau tagata fifili he Atua, ti ko e liu ati he faituga ne eke agaia mo lotouho he tapuakiaga mooli. Ka e, he senetenari ke uaaki F.V.N., ko Heleni ko e ulu ke limaaki he manu favale ne tau atu ke he tau tagata he Atua. Ko Antiochus IV, ko e taha he tau hakega he atu motu ki a Alesana ne veveheua, ne fakatū e fatapoa pouliuli he fonua he faituga i Ierusalema ti taute e mahani matahavala he lotu Iutaia ko e fakahala mate. Ko e mahani vihiatia mooli he vala he tega ha Satani! Ka e nakai leva ti eke a Heleni mo pule he lalolagi. Ko e heigoa e ulu ke onoaki he manu favale?

ROMA—KO E ULU KE ONOAKI, “NE MATAKUTAKUINA MO E MAO”

17. Ko e ulu ke onoaki ne taute e matapatu gahua fe he fakamooli e Kenese 3:15?

¹⁷ Ko Roma e pule lahi mahaki he mogo ne moua e Ioane e fakakiteaga he manu favale. (Fakakite. 17:10) Ko e ulu nei ke onoaki ne taute e matapatu gahua he fakamooli e perofetaaga ne fakamau ia Kenese 3:15. Ne fakaaoga e Satani e tau pule Roma ke fakahoko e moumouaga ke fakamamahi fakakū e tega, he tatuki e haana “muihui.” Pihia fēfē? Ne fakahala e lautolu a Iesu ke he tau tala pikopiko he hūhū toko ti tamate a ia. (Mata. 27:26) Ka ko e kafo ia ne nakai leva to maulu ha kua fakaliu tu mai e Iehova a Iesu.

18. (a) Ko e heigoa e motu foou ne fifili e Iehova, ti ko e ha? (e) Matutaki fēfē e tega he gata ke fakakite e fakavihia ke he tega he fifine?

¹⁸ Ko e tau takitaki lotu ha Isaraela ne fakafualoto mo Roma he totoko atu ki a Iesu, ti laulahi he motu ne fakaheu foki a ia. Ti, tiaki e Iehova e motu mooli ha Isaraela ko e tau tagata haana. (Mata. 23:38; Gahua 2:22, 23) Ne fifili e ia mogonei e motu foou, ko “Isaraela he Atua.” (Kala. 3:26-29; 6:16) Ko e motu ia ko e fakapotopotoaga he tau Kerisiano fakauku ne moua mai he tau Iuta mo e tau Tagata Motu Kehe. (Efeso 2:11-18) He mole e mate mo e liu tu mai ha Iesu, ko e tega he gata ne matutaki ke fakakite e faitaua ke he tega he fifine. Fai magaaho foki, ne lali a Roma ke utakehe e fakapotopotoaga Kerisiano, ko e vala ke uaaki he tega.c

19. (a) Fakamaama fēfē e Tanielu e pule he lalolagi ke onoaki? (e) Ko e heigoa ka fakatutala he taha vala tala?

¹⁹ He miti ne fakamaama e Tanielu ma Nepukanesa, ne fakatino a Roma ke he tau hui lapatoa. (Tani. 2:33) Kitia foki e Tanielu e fakakiteaga ne fakamaama fakamitaki e Pule Atu Motu Roma pihia foki e pule he lalolagi ka tupu mai ia Roma. (Totou Tanielu 7:7, 8.) Ke he tau senetenari loga, ne tū hake a Roma ke he tau fī haana ke “matakutakuina mo e mao, mo e malolo lahi ni.” Pete ia, ko e perofetaaga ne talahau tuai ko e “hogofulu e hoe” ka tupu mai he atu motu nei ti taha pauaki ka talahaua. Ko e heigoa e tau hoe nei ne hogofulu, ti ko e heigoa e kitiaaga he hoe tote? He puhala fe kua tatai e hoe tote ke he fakamaamaaga he tupua lahi mahaki ne kitia e Nepukanesa? Ko e vala tala he lau 14 to fakatutala ke he tau tali.

[Tau Matahui Tala]