Fakakite e Iehova e Tau Mena kua “Lata ke Hohoko Vave Mai”
“Ko e fakakiteaga a Iesu Keriso, ne tuku atu e Atua kia ia ke fakakite mai ke he hana tau fekafekau e tau mena kua lata ke hohoko vave mai.”—FAKAKITE. 1:1.
TO TALI FĒFĒ E KOE?
Ko e vala fe he tupua lahi mahaki kua fakamailoga e Pule he Lalolagi ko Igilani-Amerika?
Fakatino fēfē e Ioane e fakafetuiaga he Pule he Lalolagi ko Igilani-Amerika mo e tau Motu Kaufakalataha?
Fakatino fēfē e Tanielu mo Ioane e moumouaga he pule he tagata?
1, 2. (a) Ko e tau perofetaaga ha Tanielu mo Ioane kua fakaatā a tautolu ke taute e heigoa? (e) Ko e heigoa ne hukui he tau ulu ono fakamua he manu favale?
KO E tau perofetaaga ha Tanielu mo Ioane ne tatai ke he tau puhala kua hafagi ki a tautolu ke maama e kakano ne loga e tau mena tutupu he lalolagi he magaaho nei mo e anoiha. Ko e heigoa ka fakaako e tautolu he fakatatai e fakakiteaga ha Ioane he manu favale, fakamauaga ha Tanielu he manu matakutakuina ne hogofulu e hoe, mo e fakamaamaaga ha Tanielu ke he tupua lahi mahaki? Ti ko e heigoa kua lata he maama mitaki e tau perofetaaga ia ke omoomoi a tautolu ke taute?
2 Kia kitekite la tautolu ke he fakakiteaga ha Ioane ke he manu favale. (Fakakite., ve. 13) He kitia e tautolu he vala tala mua, ko e tau ulu ono fakamua he manu ne hukui a Aikupito, Asuria, Papelonia, Metai mo Peresia, Heleni, mo Roma. Ko lautolu oti ia ne fakakite e vihiatia ke he tega he fifine. (Kene. 3:15) Ko Roma, ko e ulu ke onoaki, ne matutaki mo matakau malolō fakapolitika ke he loga e senetenari he mole e tohi hifo e Ioane e fakakiteaga haana. Fakahiku ai, ko e ulu ke fituaki to hukui a Roma. Ko e pule fakapolitika fe he lalolagi ne fakamooli e mena ia, mo e fēfē e puhala ka taute atu ai ke he tega he fifine?
PERITANIA MO E TAU FAAHI KAUFAKALATAHA KUA TUTŪ HAKE KE PULE
3. Ko e heigoa ne hukui he manu matakutakuina ne hogofulu e hoe, ti ko e heigoa ne fakatino he tau hoe hogofulu?
3 Maeke a tautolu ke kitia e ulu ke fituaki he manu favale ia Fakakiteaga veveheaga 13 he fakatatai e fakakiteaga ha Ioane mo e fakakiteaga ha Tanielu he tau manu matakutakuina ne hogofulu e hoe.a (Totou Tanielu 7:7, 8, 23, 24.) Ko e manu ne kitia e Tanielu ne hukui e Pule he Lalolagi Roma. (Kikite e fakafonua he lau 12-13.) He senetenari ke limaaki V.N., ko e Pule Atu Motu Roma ne kamata ke vevehe kehe. Ko e tau hoe ne hogofulu kua tupu mai he ulu he manu matakutakuina ia ne hukui e tau kautu kua tupu mai he atu motu ia.
4, 5. (a) Ko e heigoa ne taute he hoe tote? (e) Ko e heigoa e kitiaaga he ulu ke fituaki he manu favale?
4 Fā e hoe, po ke kautu ne tupu mai he ulu he manu vale lahi mahaki ne mailoga pauaki. Tolu ne papaki he taha hoe, ko e “hoe tote.” Ne fakamooli he magaaho ne tū hake a ia ko Peritania, ko e kau leoleo fakamua he Pule Atu Motu Roma, ne tū hake ke he tuaga talahaua. Ato hoko e senetenari ke 17 aki, ne nakai aoga lahi e pule ha Peritania. Tolu foki e matakavi he Pule Atu Motu Roma i tuai—ko Sepania, Netelani, mo Falani—ne mua atu e fakaohooho. Ne tuku hifo takitaha e Peritania e tau pule ia, he utakehe a lautolu mai he tau tuaga matalahi ha lautolu. He lotouho he senetenari ke 18 aki, ne hoko fakahaga a Peritania ke eke mo pule lahi mahaki ke he lalolagi. Ka e nakaila eke ia mo ulu ke fituaki he manu favale.
5 Pete ne kautū e pule ha Peritania, ne vevehe kehe e matakau tagata i Amerika Tokelau. Pihia foki, ko e tau Faahi Kaufakalataha ne fakaatā ke tupu malolō, he puipui he tau toga tau ha Peritania. He magaaho ne kamata e aho he Iki he 1914, ne talaga e Peritania e pule atu motu lahi mahaki he fakamauaga tuai ti eke e tau Faahi Kaufakalataha mo pule malolō lahi mahaki ke he tau gahua he lalolagi.b He Felakutaki I he Lalolagi, ko e tau Faahi Kaufakalataha ne tata lahi e fakafetuiaga uho mo Peritania. Ko e ulu ke fituaki he manu ne malagaki hake mogonei ko e Pule he Lalolagi ko Igilani-Amerika. Taute fēfē he ulu nei e tega he fifine?
6. Taute fēfē he ulu ke fituaki e tau tagata he Atua?
6 Nakai leva he mole e kamata he aho he Iki, ko e ulu ke fituaki ne tau atu ke he tau tagata he Atua—ko lautolu ne toe he tau matakainaga he Keriso ke he lalolagi. (Mata. 25:40) Ne fakakite e Iesu he ha ha hinei haana, ko lautolu ne toe he tega to gahuahua lahi he lalolagi. (Mata. 24:45-47; Kala. 3:26-29) Ko e Pule he Lalolagi ko Igilani-Amerika ne tau atu ki a lautolu ia ne tapu. (Fakakite. 13:3, 7) He Felakutaki I he Lalolagi, ne totoko ai ke he tau tagata he Atua, ne pā e falu he tau tohi ha lautolu, mo e tuku e tau hukui he vahega fekafekau fakamooli ke he fale puipui. Ko e ulu ke fituaki he manu favale ne eketaha ke moumou e gahua fakamatala he taha magaaho. Ne kitia tuai e Iehova e mena tupu lahi nei ti fakakite ai ki a Ioane. Ne tala age foki e Iehova ki a Ioane ko e vala ke uaaki he tega to liu tupu ke holo ki mua e gahua fakaagaaga. (Fakakite. 11:3, 7-11) Ko e fakamauaga tuai he tau fekafekau ha Iehova he vahā foou nei kua fakamooli e tau mena ia ka tutupu.
IGILANI-AMERIKA KO E PULE HE LALOLAGI MO E TAU TAUULUHUI LAPATOA MO E KELEKELE
7. Ko e heigoa e fakafetuiaga he ulu ke fituaki he manu favale mo e tupua lahi mahaki?
7 Ko e heigoa e fakafetuiaga he ulu ke fituaki he manu favale mo e tupua lahi mahaki? Ko Peritania—mo e laulahi, ko e tau Faahi Kaufakalataha—ne tupu mai he Pule Atu Motu Roma. Ka ko e heigoa e tau tauuluhui he tupua? Ne fakamaama ai ko e fiofio he lapatoa mo e kelekele. (Totou Tanielu 2:41-43.) Ko e fakamaamaaga nei kua tatai mo e magaaho he ulu ke fituaki—ko e Pule he Lalolagi ko Igilani-Amerika—ka tu hake ke pule. Tuga ni e fakatokaaga he lapatoa ka fiofio e kelekele kua molū lahi ke he lapatoa maō ti pihia foki ko e Pule he Lalolagi ko Igilani-Amerika kua lolelole lahi ke he pule ne tupu ai. Fēfē?
8, 9. (a) Fakakite fēfē he pule he lalolagi ke fituaki e malolō tuga e lapatoa? (e) Ko e heigoa ne hukui he kelekele he tau tauuluhui he tupua?
8 He falu mogo, ko e ulu ke fituaki he manu ne fakatātā e tau aga tuga he lapatoa. Ma e fakatai, kua kautū ai e pule he Felakutaki I he Lalolagi. He Felakutaki II he Lalolagi, ko e ulu ke fituaki ko e pule tuga e lapatoa ne kitia ai foki.c He oti e felakutaki ia, ne fakatātā agaia he ulu ke fituaki he falu mogo e tau mahani tuga e lapatoa. Pete ia, tali mai mogoia, ko e lapatoa ne fiofio aki e kelekele.
9 Ne leva e manako he tau fekafekau a Iehova ke maama e kakano fakatai he tau tauuluhui he tupua. Ne fakamaama he Tanielu 2:41 e fiofio he lapatoa mo e kelekele ko e taha e “kautu,” nakai loga. Ko e mena ia, ko e kelekele ne hukui he tau vala i loto he fakaohoohoaga he Pule he Lalolagi ko Igilani-Amerika, ko e tau vala kua taute ai ke lolelole ka e nakai ko e lapatoa maō he Pule Atu Motu Roma. Ko e kelekele ne hagaao ke he “fanau he tau tagata,” po ke tau tagata noa. (Tani. 2:43) He Pule he Lalolagi ko Igilani-Amerika, ko e tau tagata ne tutū hake ke talahau e tau tonuhia ha lautolu he puhala he tau fakaohoohoaga tonuhia he tagata, tau fakalatahaaga gahua, mo e tau fakaholoaga tutokotaha. Ne fakateaga he tau tagata noa e iloilo he Pule he Lalolagi ko Igilani-Amerika ke fakalataha mo e malolō tuga e lapatoa. Ko e tau taofiaga totoko mo e viliaga tata foki kua fakahiku ke nakai kitia maali e laulahi ne fakalolelole e malolō ne fakavē he tau takitaki talahaua foki, ti nakai maaliali ai e poakiaga ke fakagahua e tau matafakatufono ha lautolu. Ne talahau tuai e Tanielu: “To pihia ni e kautu, to malolo falu a mena ka e lolelole falu a mena.”—Tani. 2:42; 2 Timo. 3:1-3.
10, 11. (a) Ko e heigoa e mena ka tupu i mua ke he “tau tauuluhui”? (e) Ko e heigoa ka talahau e tautolu hagaao ke he numera he tau matahui?
10 He senetenari 21 aki, ko Peritania mo e tau Faahi Kaufakalataha ne matutaki e kapitiga uho ha laua, fa mahani ke kau tokoua he tau matagahua he lalolagi. Ko e tau perofetaaga hagaao ke he tupua lahi mahaki mo e manu favale ne fakamooli ko e Pule he Lalolagi ko Igilani-Amerika to nakai hukui he falu pule he lalolagi anoiha. Ko e pule fakahiku nei he lalolagi ne liga lolelole lahi ne kua hukui he tau hui lapatoa, ka e to nakai malolo ni e ia.
11 Fai kakano uho kia e numera he tau matahui he tupua? Manamanatu: He falu fakakiteaga, ne talahau e Tanielu e tau numera pauaki—ma e fakatai, ko e numera he tau hoe he tau ulu he tau manu kehekehe. Kua aoga lahi e tau numera ia. Ka e he fakamaama e tupua, ne nakai talahau e Tanielu e numera he tau matahui. Ko e mena ia, ko e numera kua tuga e nakai fai aoga foki ka ko e tupua ne loga e tau kālima, tau lima, tau matalima, tau hui, mo e tau tauuluhui. Ne talahau pauaki e Tanielu ko e tau matahui to taute mai he lapatoa mo e kelekele. Mai he fakamaamaaga haana, maeke ia tautolu ke talahau ko e Pule he Lalolagi ko Igilani-Amerika a ia ka totoko he mogo ka hukui he “maka” e Kautu he Atua ke tuki e tau tauuluhui he tupua.—Tani. 2:45.
KO IGILANI-AMERIKA MO E MANU FAVALE NE UA E HOE
12, 13. Ko e heigoa ne hukui he manu favale ne ua e hoe, ti ko e heigoa ne taute ai?
12 Pete ko e Pule he Lalolagi ko Igilani-Amerika e fiofio he lapatoa mo e kelekele, ko e tau fakakiteaga ne age e Iesu ki a Ioane kua fakakite ko e pule nei to matutaki ke taute e matapatu matagahua he tau aho fakamui nei. Pihia fēfē? Ne kitia e Ioane e fakakiteaga he manu favale ne ua e hoe ne vagahau tuga e tarako. Ko e heigoa he manu fakaliga kehe nei ne hukui? Ua ai e hoe, ti ua ai e pule. Kua liu a Ioane kitia e Pule he Lalolagi ko Igilani-Amerika ka ke he matagahua pauaki.—Totou Fakakiteaga 13:11-15.
13 Ko e manu favale nei ne fakatupu ki mua e tauteaga he tupua he manu favale. Ne tohi e Ioane ko e tupua he manu to kitia, galo, ti liu mai foki. Ko e mena tonu ia ni ne tupu ke he fakatokatokaaga ne fakatupu ki mua e Peritania mo e tau Faahi Kaufakalataha, taha ne foli ke fakalataha mo e hukui e tau kautu he lalolagi.d Ko e fakatokatokaaga nei ne kitia he mole e Felakutaki I he Lalolagi ne kua iloa ai ko e Kautaha he Tau Motu. Ne galo ai he kamataaga he Felakutaki II he Lalolagi. He felakutakiaga ia, ne fakailoa he tau tagata he Atua ko e hagaao ke he perofetaaga ia Fakakiteaga, ko e tupua he manu favale to liu mai foki. Ti hake mooli mai ai—ko e tau Motu Kaufakalataha.—Fakakite. 17:8.
14. He puhala fe he tupua he manu favale ko e ‘patuiki ke valu aki’?
14 Ne fakamaama e Ioane e tupua he manu ko e ‘patuiki ke tokovalu aki.’ He puhala fe? Ne nakai fakatino ai ko e ulu ke valuaki he manu favale fakamua. Ko e ata ni he manu ia. Ko e ha pule ni ne moua mai he tau motu kaufakalataha ia, mua atu ke he matakau lalago, ko e Pule he Lalolagi ko Igilani-Amerika. (Fakakite. 17:10, 11) Ka e moua ai e pule ke eke mo patuiki ke taute ai e gahua pauaki, taha kua fakatoka e matutakiaga he tau mena tutupu ka hiki e fakamauaga tuai.
KO FAKATINO HE MANU NE KELI E FIFINE FAKATAKA
15, 16. Kua fakatai ke he heigoa e fifine fakataka, ti ko e heigoa ne tupu ki a lautolu ne lalago ki a ia?
15 Hagaao ki a Ioane, i luga he manu favale kula—ko e tupua he manu favale—kua heke he fifine fakataka fakatai, ne pule ki ai. Ne fua e ia e higoa ‘Papelonia Lahi.’ (Fakakite. 17:1-6) Kua tutonuhia e fifine fakataka nei ma e tau lotu fakavai oti, mua atu ke he tau tapu ha Kerisitenitome. Ko e tau fakatokatokaaga fakalotu ne tuku age ha lautolu a monuina ke he tupua he manu mo e lali ke peehi e fakaohoohoaga ki a ia.
16 Pete ia, he aho he Iki, ko Papelonia Lahi ne kitia ke he tau vai, ko e tau tagata ne lalago a ia, kua magomago mafiti. (Fakakite. 16:12; 17:15) Ma e fakatai, he mogo ne kitia fakamua e tupua he manu, ko e tau lotu he Kerisitenitome—ko e vala talahaua ha Papelonia Lahi—ne pule lahi ke he lalolagi he Faahi Lalo. He vahā nei, ko e tau lotu mo e tau fekafekau ha lautolu ne galo e fakalilifu mo e lalagoaga he tau tagata. Ti tokologa e tau tagata ne talitonu ko e lotu ne lafi ki ai po ke fakatupu e taufetoko. Ko e tupu ki mua e talahauaga mo e matakau kautau he tau tagata iloilo he Faahi Lalo kua fakailoa ke fakaoti e fakaohoohoaga he lotu ke he kaufakalatahaaga.
17. Ko e heigoa ka nakai leva ti tupu ke he lotu fakavai, mo e ko e ha?
17 Ka ko e lotu fakavai to nakai galo fakahaga noa ni. To tumau e fifine fakataka ke eke mo kau malolō, he lali ke fakalilifa e tau patuiki ki a ia ato fakatupu he Atua e manatu ke he tau loto he tau pule ia. (Totou Fakakiteaga 17:16, 17.) Nakai leva to fakatupu e Iehova e tau vala fakapolitika he fakatokaaga ha Satani, tuga ne hukui he tau Motu Kaufakalataha, ke tau atu ke he lotu fakavai. To moumou ai e lautolu e fakaohoohoaga haana ti fakaotioti e tau koloa haana. Ko e mena ia kua tupu ne liga tuga kua hoko laia he tau tau kua mole. Vahā nei, kua tauveli e fifine fakataka he nofo he tua he manu kula uhi. Pihia foki, to nakai tō hifo fakatekiteki a ia he nofoaga haana. Ko e taveli hifo haana to mafiti mo e vale.—Fakakite. 18:7, 8, 15-19.
HOKOTIA E TAU MANU KE HE FAKAOTIAGA HA LAUTOLU
18. (a) Ko e heigoa ka taute he manu favale, ti ko e heigoa e fua? (e) Hagaao e Tanielu 2:44 ke he Kautu he Atua ke moumou e tau kautu fe? (Kikite e puha he lau 17.)
18 Ka mole e moumou e lotu fakavai, ko e manu favale ne fakatū fakapolitika ha Satani he lalolagi, ne fakalagalaga ke tau atu ke he Kautu he Atua. He nakai maeke ke hoko ke he lagi, to fakatupu he tau patuiki he lalolagi e ita ha lautolu ke he tau tagata kua lalago e Kautu he Atua ke he lalolagi. To hoko mooli e mena ia. (Fakakite. 16:13-16; 17:12-14) Ne fakamaama e Tanielu taha he vala he tauaga fakahiku. (Totou Tanielu 2:44.) Ko e manu favale, ne totoku ia Fakakiteaga 13:1, e fakatino haana mo e manu favale ne ua e hoe to fakamahaikava.
19. Ko e heigoa e mauokafua ka moua e tautolu, ti ko e magaaho anei ke taute e heigoa?
19 Kua nonofo a tautolu he tau aho he ulu ke fituaki. Nakai fai ulu foki ka tupu mai he manu nei ato fakamahaikava ai. Ko e Pule he Lalolagi ko Igilani-Amerika to pule ke he lalolagi ka utakehe e lotu fakavai. Ko e tau perofetaaga ha Tanielu mo Ioane ne fakamooli ke hoko ke he tau vala tala ikiiki lalahi. Maeke ia tautolu ke mauokafua ko e moumouaga he lotu fakavai mo e tauaga i Amaketo to nakai leva ti hoko mai. Ne fakakite tuai he Atua e tau vala tala matafeiga nei. To fanogonogo nakai a tautolu ke he tau hatakiaga fakaperofeta? (2 Pete. 1:19) Ko e magaaho anei ke kau mo Iehova mo e ke lalago e Kautu haana.—Fakakite. 14:6, 7.
[Tau Matahui Tala]
a He Tohi Tapu, ko e numera hogofulu ne fa fakamailoga e vahega katoa—he tuaga nei, ko e tau kautu oti ne tupu mai he Pule Atu Motu Roma.
b Pete ne tupu mai e tau vala he ua e pule he lalolagi tali mai he senetenari ke 18 aki, ne fakamaama ai e Ioane to tupu mai ai he kamataaga he aho he Iki. Ti ko e fakamooliaga he tau fakakiteaga ne fakamau ia Fakakiteaga ne hoko “ke he aho he Iki.” (Fakakite. 1:10) Ato hoko laia ke he Felakutaki I he Lalolagi ne kamata e ulu ke fituaki ke gahuahua ko e pule kaufakalataha he lalolagi.
c Ne kitia tuai e Tanielu e moumouaga kelea ka fakahoko he patuiki nei he tauaga ia, kua tohi: “To homo atu [ofoofogia] a ia he moumou mena.” (Tani. 8:24) Ma e fakatai, ko e tau Faahi Kaufakalataha ne fakatupu e moumouaga kelea lahi he mogo ne fakatō ua e pomo etomo ke he taha fī he ua e pule malolō he lalolagi.
d Kikite Revelation—Its Grand Climax at Hand! lau 240, 241, 253.
[Puha he lau 17]
KO HAI NE HA HA I AI KE HE “TAU KAUTU OTI IA”?
Ko e perofetaaga ia Tanielu 2:44 ne talahau ko e Kautu he Atua “to tuki malipilipi mo e fakaotioti e tau kautu oti ia.” Ko e perofetaaga ia kua hagaao ni ke he tau kautu ne fakatino he tau vala kehekehe he tupua.
Ka e kua e falu fakatufono he tau tagata? Ko e perofetaaga taha ia Fakakiteaga kua fakakite e fakatino lahi atu. Kua fakakite ko e ‘tau patuiki he lalolagi oti kana’ to fakapotopoto ke totoko ki a Iehova “he aho lahi he Atua [Malolō Ue Atu].” (Fakakite. 16:14; 19:19-21) Ti nakai ni ko e tau kautu he tupua ka e pihia foki mo e tau fakatufono he tagata ka moumou i Amaketo.