Ko e Tau Aho Fakamui Moli Kia Anei?
KUA ha ha a koe he mataono he vaka he hoko atu ke he vala loka lahi he vaitafe. Ko e tau maka mamahaki kua kitia ai i loto he fiho mo e pupuhi. Kua lali a koe ke popoka kehe mai he tau mena ia. Ko e tagata i tua hau kua lata ke lagomatai ke alo e vaka, ka kua tote e mena iloa hana. Ka e, kua kelea lahi, he nakai fai mepe a koe, ti kua nakai fai iloaaga a koe to hokotia atu e mafiti nei he loloto milino po ke he afati.
Nakai ko e onoonoaga mitaki a ia ka? Ti o mai a a tautolu ke hiki ai. Manamanatu la kua ha ha mo koe e takitaki kua mahani, ko ia ne iloa oti e tau maka mo e tau maloku oti he vaitafe. Kua iloa tuai e ia hane hoko mai e fiho nei, iloa e ia e matatepu ka oti ai, mo e iloa e ia ke fakaholahola fano e holoaga hana i ai. Nakai kia logona hifo e koe e haohao mitaki lahi?
Moli ni, kua ha ha a tautolu oti he tuaga uka pihia. Kua moua e tautolu hoko tautolu ni, nakai ko e hehe ha tautolu, he vaha matematekelea he fakamauaga tuai he tagata. Tokologa e tau tagata ne nakai kiki ke iloa ko e fiha e leva ka pehenei ai, to laukauka mai nakai e tau tutuaga, po ke iloa mitaki fefe ke hao he mogonei. Ka e kua nakai lata a tautolu ke logona e kaumahala po ke lolelole. Kua foaki mai he ha tautolu a Tufuga ki a tautolu e takitakiaga—ko e mena ia ne talahau tuai e vaha pouli nei he fakamauaga tuai, talahau tuai to fakaoti fefe, mo e foaki mai ki a tautolu e takitakiaga ne lata mo tautolu ke maeke ke hao. Ko e takitaki ia ko e tohi, ko e Tohi Tapu. Hana Punaaga, ko e Atua ko Iehova, ne ui e ia a ia ko e Faiaoga Homo Ue Atu, mo e puhala mai ia Isaia ne talahau fakamoli a ia: “To logona foki he tau teliga ha mutolu e kupu ki tua ha mutolu, ka afe age a mutolu ke he fahi matau po ke afe age a mutolu ke he fahi hema, kua pehe mai, Ko e puhala hanai ke o ai a mutolu.” (Isaia 30:20, 21) To fiafia nakai a koe ke he takitakiaga pihia? Ati o mai a a tautolu ke onoono atu kua talahau tuai kia he Tohi Tapu to fefe e vaha ha tautolu.
Huhu he Tau Tutaki ha Iesu e Huhu Kakano Lahi
Liga ne ofogia e tau tutaki ha Iesu. Kua tala age laia a Iesu ki a lautolu, ke he tau kupu nakai halahu, ko e tau fale faituga talahaua lahi ha Ierusalema to moumou katoatoa! Ko e talahauaga tuai pihia kua ofogia. Nakai leva he mole, he nonofo ai a lautolu he Mouga ko Olive, ne toko fa mai he tau tutaki ne huhu ki a Iesu: “Kia talahau mai a e koe kia mautolu po ke hoko a fe e tau mena ia? po ke heigoa foki e fakamailoga he hāu a haele mai, mo e fakaotiaga he lalolagi?” (Mataio 24:3; Mareko 13:1-4) Pete he mailoga e lautolu po ke nakai, to ha ha he tali ha Iesu e fakamoliaga mahaki.
Ko e moumouaga he faituga ha Ierusalema mo e fakaotiaga he fakatokaaga he tau mena faka-Iutaia kua nakai tatai mo e magaaho he ha ha hinei he Keriso mo e he fakaotiaga he fakatokaaga he tau mena he lalolagi katoa. Ka e pete ni, he hana tali loagitu, ne makaka a Iesu ke talahau e tau vala oti nei he huhu. Ne tala age e ia ki a lautolu to tuga e heigoa e tau mena ato fakaotioti a Ierusalema; ne tala age foki e ia ki a lautolu e mena ke amanaki ke tupu ke he lalolagi he magahala he hana ha ha hinei, he magaaho ka pule a ia mo Patuiki he lagi mo e amanaki ke ta mai e fakatokaaga he tau mena he lalolagi ke he hana fakaotiaga.
Ko e Fakaotiaga ha Ierusalema
Manamanatu la ke he mena fakamua ne talahau e Iesu hagaao ki a Ierusalema mo e hana faituga. He mole atu e tolu e tau hogofulu tau, ne talahau tuai e ia e magaaho uka lahi ma e taha he tau maaga mua ue atu he lalolagi. Mailoga la, mua atu ke he tau kupu hana ne fakamau ia Luka 21:20, 21: “Ka kitia e mutolu kua pātakai a Ierusalema he tau kau, ti iloa ai e mutolu ke he vaha ia kua tata hana moumouaga. Ko e vaha ia, kia fehola a lautolu ha i Iutaia ke he tau mouga; ko lautolu foki ha i loto ha māga ia, kia o kehe a lautolu; ko lautolu foki ha he tau kaina, aua neke huhu a lautolu ki loto he māga.” Kaeke ke patakai a Ierusalema, patakai he tau kau heapi, ti maeke fefe a ‘lautolu ha he tau kaina’ ke “o kehe,” tuga ne poaki e Iesu? Kua kitia maaliali ai, kua pehe a Iesu to mahafagi e puhio ma e magaaho mitaki. Kua pihia nakai?
He 66 V.N., ne fakaohooho he tau kau Roma i lalo he pule ha Cestius Gallus e tau matakau totoko faka-Iutaia ke liliu ki Ierusalema mo e taofi a lautolu i loto he maaga. Ne o atu foki e tau Roma ke he maaga ti hokotia ke he kaupa he faituga. Ka e he mogoia ne fekau e Gallus hana a tau kau ke taute e taha mena nakai ni maama. Ne fekau e ia a lautolu ke tukumuli! Ko e tau kautau fiafia lahi Iutaia ne tutuli mo e fakahukia ha lautolu a tau fi Roma ne fehola. Ti, kua talahau tuai e Iesu e mahafagi he puhio ma e fifiliaga mitaki. Kua omaoma e tau Kerisiano moli ke he hana a hatakiaga mo e o kehe i Ierusalema. Ko e mena pulotu a ia, ha ko e fa ni e tau he mole, ne liliu e tau kau Roma, mo e Pule he Matakau Tau ko Tito ne takitaki a lautolu. He mogonei kua nakai fakaai ke hao.
Kua liu patakai he tau kau Roma a Ierusalema; ne taute e lautolu e luo ke pototakai aki e tau kakau matamatila. Ne perofeta tuai e Iesu hagaao ki a Ierusalema: “Ko e mena hoko mai kia koe e na aho ia, ke keli takai ai kia koe e lautolu kua fai fi kia koe e luo ke pototakai mai ni e lautolu a koe, ke papa a koe ke he tau fahi oti.”a (Luka 19:43) Nakai leva, ne veli a Ierusalema; ko e hana faituga homo ue atu kua malolo hifo ke eke mo malamalaega. Kua fakamoli ai e tau kupu ha Iesu ke he tau puhala oti!
Ka e, kua mua atu foki e mena ha Iesu ne manatu ki ai, mai he moumouaga ha Ierusalema. Kua huhu foki e tau tutaki hana ki a ia hagaao ke he fakamailoga he hana ha ha hinei. Kua nakai iloa ai e lautolu he magaaho ia, ka e kua hagaao e mena nei ke he magaaho ka nofo a ia ke eke mo Patuiki ke pule i luga he lagi. Ko e heigoa ne talahau tuai e ia?
Tauaga he Tau Aho Fakamui
Ka totou e koe e Mataio tau veveheaga 24 mo e 25, Mareko veveheaga 13, mo e Luka veveheaga 21, to kitia e koe e tau fakamoliaga maaliali ko e tala a Iesu hagaao ke he vaha ha tautolu. Ne talahau tuai e ia e magaaho he tau tauaga—nakai ni ko e “tau tau mo e tau ogo tau” ne fa fakahagahaga kelea aki e fakamauaga tuai he tagata ka ko e tau tauaga ne putoia ki ai e “taha motu ke he taha motu, ko e taha kautu ke he taha kautu”—e, ko e tau tauaga lalahi he lalolagi.—Mataio 24:6-8.
Manamanatu fakaku la hagaao ke he puhala ne kehe ai e latauaga he ha tautolu a senetenari. He magaaho ne talahaua e tauaga ko e taufeoka noa ni he tau kau ne hukui e tau motu fetotokoaki, ko e hiohio aki e tau pelu maloku po ke taufana e taha ke he taha he male tau, ko e mena mua e teteki a ia. Ka e he 1914 ne hoko mai e Felakutaki Lahi. Ne femumuiaki e taha motu ke he taha motu ke he tauaga—ko e tauaga fakamua he lalolagi katoa. Kua talaga e tau kanavaakau gahua mafiti ke kelipopo aki e loga mo e loga he tau tagata mo e mai he tau matakavi mamao atu. Ko e tau matapulu kua fana mo e lauia mitaki; ko e mustard gas kua tugi, fakakikiveka, fakakunekune, mo e kelipopo e tau kautau ke he tau afe; ko e tau tulatau kua holo atu mo e nakai fai fakaalofa ke he fahi he tau fi mo e ha lautolu a tau fana lalahi. Ko e tau vakalele mo e tau sapamarini kua fai vala foki i ai—ko e tau fakataiaga noa ni ke he tau mena ia ni he vaha i mua.
Kua taute he Felakutaki II he Lalolagi e mena kua nakai manatu ki ai—kua taute e mena ne hukui e ia ke eke mo mena noa, he kelipopo ke totou uafulu e tau miliona he tau tagata. Ko e tau toga mamahaki ne lau vakalele, ko e fakaveaga ma e tau tagata matakautau, kua holo he tau tahi mo e fakatokatoka e tau vakalele tau ke fakamokulu e tau pomo mai he pulagi ki luga he tau fi. Kua fana topito mo e fakatomo he tau sapamarini e tau toga he tau fi. Ti kua fakamokulu e tau pomo etomo, mo e igatia e tau pomo ne mokulu ke kelipopo e tau afe he tau momoui! Tuga ni ne perofeta mai e Iesu, kua ha ha ai moli e “tau mena fakamatakutaku” ke fakamailoga aki e vaha latau nei.—Luka 21:11.
Kua oti nakai e tauaga tali mai he Felakutaki II he Lalolagi? Nakai fakaai. He falu magaaho kua tutupu ai e tau tauaga loga he magahala he taha ni e tau—ti pihia foki ni he vaha he tau atu tau 1990 nei—kua katoa ai e tau tagata mamate ke totou miliona. Mo e kua ha ha ai e hiki he tau tagata mamate he tauaga. Kua nakai ni ko e tau kautau hokoia tumau ka mamate. He vaha nei, ko e tokologa he tau tagata mamate he tauaga—kua kitia moli ai, ke molea e 90 e pasene ha lautolu—ko e tau tagata noa.
Ko e Falu a Vala he Fakamailoga
Ko e tauaga ko e taha vala ni a ia he fakamailoga ne talahau e Iesu. Ne hataki mai foki e ia to ha ha ai e “tau hoge.” (Mataio 24:7) Ti kua pihia ai, pete ni he talahau kua mua e loga he tau mena kai he lalolagi ke he mena kua lata ke fagai e tau tagata, pete ni kua holo ki mua e tau saiene he gahua fonua mai he fakamauaga tuai he tagata, pete ni kua ha ha ai e tau peleoafi mafiti mo e mitaki ke uta aki e tau mena kai ke he ha matakavi ni he lalolagi. Pete ni ko e tau mena ia, kua teitei ke hoko ke he vala ke lima aki e puke tagata he lalolagi ne hoge he tau aho oti.
Ne talahau tuai foki e Iesu ko e “taha mena mo e taha mena” to ha ha ai e “tau tatalu.” (Luka 21:11) Kua kitia foki he vaha ha tautolu e taha mena kehe—kua mua atu e mitaki he leveki fakaekekafo, ko e tau tolomakiaga he puhala fakasaiene, tau vai ke puipui mai he tau gagao loga fa mahani ki ai; ka e kua tupu tolomaki agaia e tau gagao mamate. Ko e Fulu Sepania kua mui mafiti ai i tua he Felakutaki I he Lalolagi mo e mua atu e tau momoui ne mamate mai ke he tauaga. Kua pikitia lahi e gagao nei ti ko e tau maaga tuga i New York, kua fakahala po ke tuku he fale puipui e tau tagata he tihe! He vaha nei, ko e kanesa mo e gagao atevili kua tamate e tau miliona tagata he tau tau takitaha—tau tatalu moli. Mo e kua tumau e AIDS ke tamate e tau tagata, ha kua nakai mataofi hifo he saiene fakaekekafo.
Kua tutala a Iesu ke he tau aho fakahiku ne hagaao lahi atu ke he fakalaulahiaga he tau tutuaga ne tutupu i tuai mo e tau mena fakapolitika, ka e tala fakatonu e aposetolo ko Paulo ke he tau mena vihi he kaufakalatahaaga mo e tau aga ne katofia i ai. Ne tohia fakavalavala e ia: “Kia iloa e koe e mena nai, ko e tau aho fakamui to hohoko mai ai e tau aho uka; ha ko e mena ke ofaofa he tau tagata a lautolu ni, . . . to mahani kelea, to nakai fai fakaalofa to nakai fia loto mafola, . . . to nakai taofi e tau manako he tino, to mahani favale, nakai loto ke he mitaki, to afo tagata, to mahani fakahanoa, to fakatokoluga, to manako lahi ke he tau mena ke fiafia ki ai, ka e manako tote ke he Atua.”—2 Timoteo 3:1-5.
Kua logona nakai e koe e tau kupu ia? Onoono la ke he taha vala he tuaga kelea lahi he kaufakalatahaaga he lalolagi he vaha nei—ko e malolo hifo he magafaoa. Ko e loga he tau magafaoa ne mavehevehe, keli e tau hoa, ekefakakelea e fanau mo e tau matua momotua—kua fakakite ai he tau mena nei e “nakai fai fakaalofa” e tau tagata, kua “mahani favale,” mo e “afo tagata” foki, “nakai loto ke he mitaki”! E, kua kitia e tautolu e tau mahani nei he tuaga malolo lahi he vaha nei.
Ko e Atuhau ha Tautolu Kia Aia ne Talahau Tuai?
Liga to manatu a koe, mogoia, ‘Nakai kia na fakamatematekelea tumau he tau tutuaga nei e tau tagata? Iloa fefe e tautolu ko e atuhau fou ha tautolu aia ne talahau tuai i loto he tau perofetaaga tuai nei?’ Kia o mai a a tautolu ke kikite atu ke he tau puhala moli ne tolu ne fakakite moli ko e tala a Iesu hagaao ke he ha tautolu a magaaho.
Ke fakamua aki, he ha ha ai e fakamoliaga tote he vaha fakamua ke he moumouaga ha Ierusalema mo e hana faituga, kua tuhi moli ni e tau kupu ha Iesu ke he vaha anoiha ki mua atu he magaaho ia. He kavi ke 30 e tau tau he mole e matematekelea lahi fakalutukia ne moumou a Ierusalema, ne age e Iesu ke he aposetolo motua ko Ioane e fakakiteaga ke kitia ko e perofetaaga ma e tau tutuaga—ko e tauaga, hoge, tatalu, ti fua mai ko e mate—to tutupu ke he lalolagi katoa he vaha anoiha. E, ko e tau mamahi nei to putoia ai, nakai ke he taha ni e matakavi, ka e ko e “lalolagi” katoatoa.—Fakakiteaga 6:2-8.
Ke ua aki, he senetenari nei ko e falu he tau vala he fakamailoga ha Iesu hane fakamoli ke he puhala ne mua ue atu. Ke fakatai ki ai, kua maeke nakai he tau tauaga ke eke ke kelea lahi tuga kua fita ai he tali mai he 1914? Kaeke ke ha ha ai e Felakutaki III he Lalolagi, mo e tau malolo niukilia ne fakaaoga ha lautolu a tau kanavaakau, ko e fua liga ni to eke e lalolagi nei mo malamalaega—mo e galo katoatoa e tau tagata ke tuga e tau manu lele ne kua galo noa. Ke tuga ai, ne talahau tuai mai he Fakakiteaga 11:18 ko e he tau aho nei he magaaho ka “ita” e tau motu, to “moumou [he tau tagata] e lalolagi.” Ko e magaaho fakamua laia he fakamauaga tuai, ne fakahagahaga kelea he kiva mo e malolo hifo he takatakaiaga he mogonei e tau nonofoaga he palaneta nei! Ti ko e vala nei foki kua kitia ai e fakamoliaga po ke tata atu ke he mena mua ue atu. To fakatumau ni kia e tau tauaga mo e kiva ke kelea lahi ato fakaotioti ni he tagata ni a ia mo e palaneta nei? Nakai; ha kua poaki mai e Tohi Tapu to mau tukulagi e lalolagi, fakalataha mo e tau tagata loto hakohako ka nonofo i ai.—Salamo 37:29; Mataio 5:5.
Ke tolu aki, ko e fakamailoga he tau aho fakamui kua mua atu e fakamoliaga he magaaho ka kitia katoa ai. Ke he tau mena oti, he magaaho ka hagaao atu a tautolu ke he tau vala ne talahau e Iesu i loto he tau Evagelia ne tolu, tau mena i loto he tau tohiaaga ha Paulo, mo e tau mena i loto he Fakakiteaga, kua ha ha he fakamailoga nei e tau vala loga. To liga tuhituhi atu e tagata hagaao ke he tau mena ia, he fetoko kua kitia he falu he tau vaha e tau mena vihi pihia, ka e he magaaho ka kitia e tautolu e tau mena oti ia ke he magaaho taha, kua tuhi fakatonu atu ai ke he taha ni e vaha—ha tautolu ni.
Ti, ko e heigoa e kakano he tau mena oti nei? Kua vali kia he Tohi Tapu ha tautolu a vaha ko e magaaho matematekelea mo e fakaatukehe? Mamao mai he mena ia!
Tala Mitaki
Ko e taha he tau vala he fakamailoga he tau aho fakamui ne mua atu e talahaua kua fakamau ai ia Mataio 24:14: “To fakamatala atu foki e tala mitaki nai he kautu ke he lalolagi oti, ke eke mo talahau ke he tau atu motu oti; ti hoko mai ai e fakaotiaga.” He senetenari nei, ko e Tau Fakamoli a Iehova kua taute e gahua kua kehe he fakamauaga tuai he tagata. Kua uta e lautolu e ogo he Tohi Tapu hagaao ke he Kautu he Atua ko Iehova—ko e heigoa, puhala ne pule ai, mo e mena ka fakakatoatoa ai—mo e kua folafola ai e ogo ia ke he lalolagi katoa. Kua lomi fakailoa e lautolu e tau tohi hagaao ke he matapatuaga tala nei ke molea atu e 300 he tau vagahau mo e kua ta mai ai ke he tau tagata he tau kaina ha lautolu po ke he tau puhalatu po ke he tau fale pisinisi ha lautolu ke teitei ke katoa e tau motu he lalolagi.
He taute pihia, kua fakamoli e lautolu e perofetaaga nei. Ka e kua folafola foki e lautolu e amaamanakiaga. Mailoga la, na ui e Iesu e mena nei ko e “tala mitaki,” nakai ko e tala kelea. Ka e maeke fefe e mena ia he tau magaaho pouli nei? Kakano, ko e matapatu ogo he Tohi Tapu nakai hagaao ko e kelea fefe e tau mena he fakahiku he lalolagi tuai nei. Ko e matapatu ogo kua putoia ai e Kautu he Atua, ti ko e Kautu ia kua mavehe mai e falu mena uho ke he tau loto he tau tagata ne ofania e mafola—ko e fakahaoaga.
Ti ko e heigoa e fakamouiaga ia, mo e maeke fefe ke eke ma hau? Fakamolemole kia kikite atu ke he tau tala ka mumui mai he matapatuaga tala nei.
[Matahui Tala]
a Kua kuku maaliali e Tito e lau pele mua he na e. Ka e pete ni ia, he tau mena aoga ne ua, ne nakai hokotia e tau mena ne manako a ia ke taute. Ne foaki age a ia ke tukuhifo fakatokolalo mo e mafola, ka e uluuka, noa mo e fakamaamaaga, ne nakai talia he tau takitaki he maaga. Mo e he magaaho fakahiku ne maona e tau kaupa, ne foaki age a ia ke toka e faituga. Ka e kua hiku ni ke vela katoatoa! Kua fakamaaliali tuai he perofetaaga ha Iesu to fakaotioti a Ierusalema mo e ko e faituga to malona katoatoa.—Mareko 13:1, 2.
[Blurb he lau 5]
Kua kumi he tau tagata e tau tali ke he tau huhu tupetupe tuga e, Ko e ha ne kelea lahi e tau mena? Hane uulu ki fe e tau tagata?
[Blurb he lau 6]
He vaha nei, kua molea e 90 e pasene he tau tagata mamate he tauaga ko e tau tagata noa
[Fakatino he lau 7]
Ko e perofetaaga ha Iesu hagaao ke he moumouaga ha Ierusalema kua fakamoli ke he tau puhala oti