VEVEHEAGA HOGOFULU MA FA
Fuakau Fakatekiteki Fakalataha
1, 2. (a) Ko e heigoa e tau hikihikiaga ka moua ka hoko mai e vaha fuakau? (e) Moua fefe he tau tagata tane mahani Atua he vaha he Tohi Tapu e fakamakonaaga he vaha fuakau?
KUA loga e tau hikihikiaga ne hoko mai kaeke ke fuakau a tautolu. Ko e lolelole he tino kua uta kehe ha tautolu a hakahakau. Ka onoono ke he fakaata ti fakakite mai e tau mafigofigo fou mo e mafiti e hina he ulu—mo e mokulu foki e tau lau ulu. To matematekelea a tautolu ha ko e loto nimo. To tupu mai e falu fakafetuiaga fou he magaaho ka mau e fanau, mo e pihia foki ka fanau mai e tau mokopuna. Ma e falu, ko e okioki mai he gahua tupe kua fua mai e kehe e holoaga he moui.
2 Ko e moli, ka motua e tau tau ti maeke ia mo kamatamata. (Fakamatalaaga 12:1-8) Pete ia, manamanatu la ke he tau fekafekau he Atua he tau vaha he Tohi Tapu. Pete ni he mamate a lautolu he fakahikuaga, ka e moua ua e lautolu e pulotu mo e maamaaga, ne tamai ki a lautolu e fakamakonaaga mua atu he tau tau fuakau. (Kenese 25:8; 35:29; Iopu 12:12; 42:17) Ko e ha ne kautu ai a lautolu ke fiafia fakahaga atu he vaha fuakau? Ko e moli ni ha kua momoui fakatatau ke he tau matapatu fakaakoaga ne moua e tautolu he vaha nei ne fakamau i loto he Tohi Tapu.—Salamo 119:105; 2 Timoteo 3:16, 17.
3. Ko e heigoa e fakatonuaga ha Paulo ne age ma e tau tagata tane mo e tau fifine momotua?
3 Ke he hana tohi ki a Tito, ne foaki he aposetolo ko Paulo e hatakiaga fakalatalata ki a lautolu ne momotua. Ne tohi e ia: “Kia tala age ke he tau tagata motua kia nofo fakalatalata a a lautolu, kia fulumokoi, kia mahani fakalatalata, kia malolo ke he tua, mo e fakaalofa, katoa mo e fakauka. Kia pihia foki e tau fifine motua, kia gali ha lautolu a tau mahani, aua neke tauamuamu, aua neke fakatupa ke he uaina, kia eke mo tau akoako ke he tau mena mitaki.” (Tito 2:2, 3) Kua maeke he fanogonogo ke he tau kupu nei ke lagomatai a koe ke hagaao atu ke he tau paleko he fuakau fakatekiteki.
HIKI KE HE TU TOKOTAHA HE TAU FANAU HAU
4, 5. Gahuahua fefe e tokologa he tau matua he magaaho ka toka ai he tau fanau ha lautolu e kaina, mo e kua hiki fefe e falu ke he tuaga fou?
4 Ko e hikiaga he tau matagahua kua ui ma e puhala ke he hikiaga. Ko e moli ha ia he mena nei he magaaho ka toka he tau fanau ka lalahi hake e kaina mo e faitane po ke faihoana! Ke he tokologa he tau matua ko e fakamanatuaga fakamua a nei ki a lautolu kua hoko tuai a lautolu ke he fuakau. Pete ni he fiafia a lautolu ha kua lalahi ha lautolu a tau fanau, ka e fa momoko tumau e tau matua he manatu kua katoatoa nakai ha lautolu a tau mena ne taute ke tauteute aki e tau fanau ke lata ma e tu tokotaha. Mo e liga galo ia lautolu e tau fanau he fale.
5 Ka kua maama mitaki, ko e tau matua to tumau ni e tupetupe a lautolu mo e levekiaga he tau fanau ha lautolu, pete ni kua toka he tau fanau e kaina. “Kaeke ni ke matutaki tumau mai a lautolu, ke iloa e au kua malolo a lautolu—to fiafia laia au,” he talahau he taha matua fifine. Kua talahau he taha matua tane: “Ko e magaaho ne toka ai he tama fifine ha maua e kaina, ko e magaaho uka lahi a ia. Kua tuku ke he magafaoa ha maua e kaava lahi ko e kakano ha kua taute auloa tumau e mautolu e tau mena oti.” Ka e maeke fefe he tau matua nei ke fahia ha ko e o kehe he tau fanau ha lautolu? Ke he loga he tau tutuaga pihia, ko e fakakite e fakaalofa mo e lagomatai atu ke he falu a tagata.
6. Ko e heigoa ne lagomatai ke taofi aki e tau fakafetuiaga he magafaoa he ha lautolu a tuaga hako?
6 Ko e magaaho ka mau e tau fanau, ko e tau matagahua he tau matua kua hiki. Kua fakamau he Kenese 2:24: “Ko e mena ia ke toka ai he tane hana matua tane mo e hana matua fifine, ka e pipiki ke he hana hoana; ti eke ai a laua mo tino taha.” Ko e mailoga mitaki he tau matapatu fakaakoaga mahani Atua ke he ulu pule mo e fakatokatoka fakamitaki ka lagomatai e tau matua ke tuku e tau mena he ha lautolu a tuaga hako.—1 Korinito 11:3; 14:33, 40.
7. Ko e heigoa e aga mitaki ne fakagahuahua he taha matua tane he magaaho ne toka ai he tau tama fifine hana e kaina ke faitane?
7 Ko e magaaho ne oti e mau he tau tama fifine tokoua he hoa tokoua mo e o kehe, ne logona he tane mo e hoana e gatigati he tau momoui ha laua. He magaaho fakamua, ne ita lahi e tane ke he hana tau figona tane. Ka ko e magaaho ne ata mai e ia e matapatu fakaakoaga ke he ulu pule, ne mailoga e ia kua pule tuai e tau tane he tau tama fifine ha laua mogonei ma e ha lautolu ni a tau magafaoa. Ko e mena ia, kaeke ke ole hataki hana tau tama fifine, ne huhu a ia ki a laua ka ko e heigoa e manatu he tau tane ha laua, he mole ia ti taute tumau e ia ke lagomatai ke he ha magaaho ni kua lata ai. Kua kitia he tau figona tane hana a ia mogonei ko e kapitiga mo e talia hana fakatonu atu.
8, 9. Hiki fefe e falu he tau matua ke he tutokotaha he tau fanau ha lautolu ka lalahi?
8 Ka e kua kaeke ke kaumahala a laua ne mau fou, ka e nakai taute ha mena ne nakai mai he Tohi Tapu, ke taute e mena ne manatu he tau matua kua mua atu he mitaki? “Kua lagomatai tumau e maua a laua ke kitia e manatu a Iehova,” kua fakamaama he taha hoa tokoua ne fai fanau kua mau, “ka e kaeke ke nakai talia e maua e tau manatu ha laua, kua talia e maua mo e age ha maua a lagomatai mo e fakamaloloaga.”
9 Ke he falu maga motu i Asia, kua uka lahi he falu matua fifine ke talia ke tu tokotaha ha lautolu a tau tama tane. Ka e taha e mena, kaeke ke fakalilifu e lautolu e fakatokatokaaga Kerisiano mo e ulu pule, to tote e feoka ha lautolu mo e tau figona fifine ha lautolu. Taha e fifine Kerisiano ne kitia he fano kehe hana tama tane mai he kaina he magafaoa, kua eke mo “kamataaga he fiafia nakai gata mai.” Ne fiafia lahi a ia ke kitia ha laua a lotomatala ke leveki ha laua a magafaoa fou. Ko e taui, kua eke e mena nei mo fakamama aki e kavega he tino mo e manatu ka hahamo e ia mo e hana tane ka fuakau lahi a laua.
LIU FAKAMALOLO E PIPI HE FAKAMAUAGA HAU
10, 11. Ko e heigoa e fakatonuaga faka-Tohiaga Tapu ka lagomatai aki e tau tagata ke kalo kehe he falu he tau matahele he tau tau motua?
10 Kua kehekehe e tau puhala ne fakagahua he tau tagata ka gutu atu ke he tau tau motua. Ko e falu tagata tane ne tauteute fakakehe a lautolu ha ko e lali ke tuga e fuata. Tokologa e tau fifine ne tupetupe ke he hikiaga ka moua kaeke ke galo e fakafifine. Ka kua momoko, ha ko e falu tagata tata ke motua kua fakalagalaga ha lautolu a tau hoa ke ita mo e ita tafua ha kua kalahi ke he tau fanau fuata tino kehe. Ko e tau tagata tane motua mahani Atua, mogoia, kua “nonofo fakalatalata,” mo e ponoti e tau manako ne nakai mitaki. (1 Peteru 4:7) Ko e tau fifine motua kia gahua pihia foki ke taofi e malolo he tau fakamauaga ha lautolu, mai ni ha ko e fakaalofa ha lautolu ma e tau tane ha lautolu mo e manako ke fakafiafia a Iehova.
11 Mai he omoiaga he agaga, ne fakamau he Patuiki ko Lemuela e fakaheke ke he “fifine mahani mitaki” ne taute fakamitaki e ia hana tane mo e “mahani mitaki a ia kia ia ka e nakai mahani kelea ke he tau aho oti he hana moui.” Ko e tane Kerisiano kua nakai lata a ia ke fakato noa e fakaaue ke he puhala ne fakamakamaka hana hoana ke fehagai mo e ha manamanatuaga hogohogomanava ne logona e ia he hana tau tau motua. To fakaohooho he hana fakaalofa a ia ke ‘fakaheke ki a ia.’—Tau Fakatai 31:10, 12, 28.
12. Maeke fefe e tau hoa tokoua ke tupu tata fakalataha ka mole fakahaga e tau tau motua?
12 Ko e tau tau lavelave he feaki tama, liga kua fiafia tokoua a mua ke fakatoka kehe e tau manako fakatagata ha mua ka e feaki e tau manako he tau fanau. Ka oti a lautolu he o, ko e magaaho haia ka liliu onoono ai ke he ha mua a moui fakamau. “Ko e magaaho ne toka ai he tau tama fifine ha maua e kaina,” he talahau he taha tane, “ne liu au kamata ke fakamahani foki mo e haku a hoana.” Kua pehe foki taha tane: “Ne onoono a maua ke he tino malolo he taha ke he taha mo e fakamanatu e taha ke he taha kua lata tonu ke faofao e tau tino.” Ti ko e puhala ke nakai logona e matimati, kua fakakite e ia mo e hana hoana e fakamokoi ke he falu he tau tagata he fakapotopotoaga. E, ko e fakakite e fiafia ke he falu kua tamai e tau monuina. Kua mua atu foki, ha kua fakafiafia a Iehova.—Filipi 2:4; Heperu 13:2, 16.
13. Ko e heigoa e vala ne taute he hafagi mo e fakamoli e tau hoa tokoua he momotua fakalataha?
13 Aua neke fakaata ha kaava he matutakiaga ke fakatupu he vahaloto hau mo e hau a tokoua. Kia tutala tokoua fakamitaki. (Tau Fakatai 17:27) “Kua fakahokulo e maua ha maua a maamaaga he taha ke he taha ke he levekiaga mo e femanamanatuaki,” he talahau he taha tane. Kua talia he hoana hana mo e pehe, “Ha kua fuakau fakatekiteki a maua, kua maeke ia maua ke fiafia ke inu ti tokoua, tututala, mo e felagomataiaki e taha ke he taha.” Ko e hau a hafagi mo e fakamoli ka lagomatai ke simeni aki e pipi he fakamauaga hau, ke moua e liu malolo mitaki ko e mena ka taofi aki e tau totoko a Satani, ko e ulu moumou he fakamauaga.
OLIOLI KE HE TAU MOKOPUNA HAU
14. Ko e heigoa e vala ne fakakite moli he matua fifine tupuna ha Timoteo he magaaho ne lahi hake a ia ke eke mo Kerisiano?
14 Ko e tau mokopuna “ko e foufou” he tau momotua. (Tau Fakatai 17:6) Ko e faihoani he tau mokopuna kua eke moli mo fiafia—fakaalaala mo e fakahauhau. Kua vagahau fakamitaki e Tohi Tapu ki a Loi, ko e matua fifine tupuna ne, fakalataha mo e hana a tama fifine ko Eunike, ne fakatau fiafia e ia hana tua mo e hana tama tane mokopuna ko Timoteo. Ne lahi e tama fuata tote nei mo e iloa kua uho tokoua ke he matua fifine mo e matua fifine tupuna hana e kupu moli he Tohi Tapu.—2 Timoteo 1:5; 3:14, 15.
15. Hagaao ke he tau mokopuna, ko e heigoa e tau mena fakaalofa kua mua atu he aoga ne maeke he tau matua tupuna ke taute, ka ko e heigoa ha lautolu kua lata ke kalo kehe mai ai?
15 Hanei, mogoia, ko e vala pauaki ne maeke he tau matua tupuna ke taute e mena fakaalofa kua mua atu he aoga. Tau matua tupuna, kua fita he fakalataha ha mutolu a iloilo ke he finagalo a Iehova mo e ha mutolu a tau fanau. Ko e mogonei kia taute pihia foki e mutolu ke he taha atuhau foki! Kua tokologa e tau fanau ikiiki ne fiafia lahi ke logona ha lautolu a tau matua tupuna ne totou e tau tala he Tohi Tapu. Moli, kua nakai taute a mutolu ke hukui e kotofaaga he matua tane ke fakaako mau e tau kupu moli he Tohi Tapu ke he hana fanau. (Teutaronome 6:7) Ka e, fakalilifu e mutolu e mena nei. Ko e hau a liogi kia tuga he salamo: “Ko e Atua na e, aua neke tiaki e koe au ka fuakau au mo e uluhina; ato fakakite e au hau a lima ke he hau nai, mo e hāu a malolo kia lautolu oti kana a mui.”—Salamo 71:18; 78:5, 6.
16. Kalo kehe fefe e tau matua tupuna he eke mo tau tagata fakatupu mo e fakalaulahi he tupetupe he tau magafaoa ha lautolu?
16 Kua momoko lahi, ko e falu he tau matua tupuna ne fakahele goagoa e tau fanau ikiiki ti tupu e feanaki ke he vahaloto he tau matua tupuna mo e tau fanau ha lautolu kua lalahi. Pete ia, ko e totonu moli hau kua liga ke fakamukamuka aki e tau mokopuna hau ke tala atu fufu ki a koe e tau mena kaeke ke nakai talia e lautolu ke fakakite e tau lekua ke he tau matua. Ko e falu a magaaho kua amaamanaki e tau fanau ma e tau matua tupuna totonu ha lautolu ke kau mo lautolu ke totoko atu ke he tau matua ha lautolu. Ko e heigoa mogoia? Kia fakagahuahua e iloilo mo e fakamalolo e tau mokopuna ha mutolu ke omaoma ke he tau matua ha lautolu. Kua maeke ia koe ke fakamaama age kua fakafiafia he mena nei a Iehova. (Efeso 6:1-3) Kaeke kua lata, ti foa fakamua e koe e puhala ma e tau fanau ke o ke tutala mo e tau matua ha lautolu. Kia talahau fakamoli ke he tau mokopuna ha mutolu hagaao ke he tau mena ne iloa e mutolu mai he tau tau loga. Ko e ha mutolu a fakamoli mo e vagahau tonu kua aoga ia ma lautolu.
HIKI HE FUAKAU FAKAHAGA A KOE
17. Ko e heigoa e fakamaloloaga he salamo kua lata e Kerisiano fuakau ke fifitaki?
17 Kaeke ke mole atu fakahaga e tau tau, to kitia e koe kua nakai maeke ia koe ke taute oti e tau mena ne fa mahani a koe ke taute po ke tau mena oti ne manako a koe ki ai. Maeke fefe e tagata ke fakafehagai mo e fakaholoaga vaha fuakau? Ke he loto hau tuga e logona e koe ko e 30 laia e tau tau hau, ka e ka fakahela atu ke he fakaata ti kitia e ata moli kua kehe. Aua neke fakalolelole. Ne ole he salamo ki a Iehova: “Aua neke tiaki e koe au ke he vaha fuakau; aua neke tiaki e koe au ka mole atu haku a malolo.” Kia eke e mena ia mo fifiliaga hau ke fifitaki ke he fakamaloloaga he salamo. Ne pehe a ia: “To amaamanaki au kia koe nakai noa, ti lafilafi foki e au ke he hāu a tau fakahekeaga oti kana.”—Salamo 71:9, 14.
18. Maeke fefe e Kerisiano motua ke taute e fakaaogaaga fakamitaki ka okioki?
18 Kua tokologa ne tauteute tuai ke fakaholo ki mua ha lautolu a fakahekeaga ki a Iehova ka okioki mai he gahua tupe. “Ne manamanatu atu au ki mua ko e heigoa haku ka taute he magaaho ka oti ai e tama fifine ha maua mo e aoga,” he fakamaama he taha matua tane kua okioki mogonei. “Ne fifili e au ke kamata e gahua tumau haku ke he fekafekauaga fakamatala, ne fakafua e au e pisinisi haku ke maeke ke ata ke fekafekau fakamitaki ki a Iehova. Ne liogi au ma e takitakiaga he Atua.” Kaeke ke tatatata atu a koe ke he tau ke okioki ai, kia moua mai e mafanatia he fakailoaga he ha tautolu a Tufuga Homo Ue Atu: “Ka hoko ni ke he vaha ke motua ai, ko au ni a ia, ke hoko foki ke he uluhina, ko au ni to uta ai e au a koe.”—Isaia 46:4.
19. Ko e heigoa e fakatonuaga ne age ma lautolu ne fuakau fakatekiteki?
19 Ko e lali ke he hikiaga ka okioki mai he gahua tupe kua nakai mukamuka. Ne fakatonu e Paulo e tau tagata tane fuakau ke “nonofo fakalatalata.” Kua ui e mena nei ke fakahako fakamitaki, nakai ko e kaumahala ke he manako ke kumi ke fakamukamuka e moui. Neke liga lahi mahaki e manako ke fai fakaholoaga mo e fakalaulau fakatagata ka okioki mai mo e gahua ke he magaaho fakamua. Kia lavelave, ka mole ia, “kia fakamakai nakai noa ke he gahua he Iki, he iloa e mutolu nakai noa mo e fua ha mutolu a fakafita ke he gahua he Iki.” (1 Korinito 15:58) Kia fakalaulahi hau a tau gahua ke lagomatai aki e falu. (2 Korinito 6:13) Kua tokologa e tau Kerisiano ne taute e mena nei ke fakamakamaka ke fakamatala e tala mitaki, fano ni ke he hana hikiaga. Ha kua motua fakahaga a koe, “kia malolo ke he tua, mo e fakaalofa, katoa mo e fakauka.”—Tito 2:2.
FEHAGAI KE HE GALO HE TOKOUA HAU
20, 21. (a) He fakatokaaga kelea nei, ko e heigoa ne fa mahani ke fakamavehevehe fakalutukia aki e tau hoa tokoua? (e) Tuku mai fefe e Ana e fakafifitakiaga mitaki ma e tau hoa mauku?
20 Ko e mena momoko ka ko e mena moli ha ko e fakatokaaga kelea he vaha nei, ko e tau tane mo e tau hoana ne mavehevehe fakalutukia he mate. Kua iloa he tau tokoua Kerisiano ne mauku ko e tau fakahelehele ha lautolu kua momohe tuai he magaaho nei, mo e mauokafua to liu kitia e lautolu a lautolu. (Ioane 11:11, 25) Ka ko e galo kua maanu agaia ni. Kua maeke fefe a ia ne moui ke fehagai mo e mena ia?a
21 Kia manatu la ke he mena pauaki ne taute he taha tagata he Tohi Tapu ka lagomatai. Ne nofo takape a Ana he fitu ni e tau he mole e fakamauaga, mo e ko e magaaho ne totou e tautolu hagaao ki a ia, kua 84 tuai e tau tau hana. Kua iloa moli e tautolu ne maanu a ia he magaaho ne galo kehe ai hana tane. Maeke fefe a ia ke fahia? Ne tuku atu e ia e fekafekauaga tapu ke he Atua ko Iehova ke he faituga he po mo e aho. (Luka 2:36-38) Ko e moui ha Ana he fekafekauaga liogi kua eke moli mo vailakau lahi mahaki ke he momoko mo e matimati ne logona e ia he magaaho ne takape ai.
22. Fahia fefe e falu he tau fifine takape mo e tau tane takape ke he matimati?
22 “Ko e paleko ne mua atu he lahi ki a au ko e nakai fai hoa ke tutala ki ai,” he fakamaama he fifine 72 e tau tau ko ia ne takape hogofulu e tau tau he mole. “Ko e tane haku ko e tagata fanogonogo mitaki. Ne mahani lahi a maua ke tutala hagaao ke he fakapotopotoaga mo e ha maua a kaufakalataha ke he fekafekauaga Kerisiano.” Kua pehe taha takape: “Pete ni he fai magaaho ke maulu ai, ka e kitia e au kua mua atu ni e tonu ke talahau ko e tau gahua ne taute he tagata mo e magaaho hana ne lagomatai aki e tagata ke maulu. Kua ha ha i ai a koe he tuaga mitaki ke lagomatai e falu.” Kua talia he takape tane ne 67 e tau, mo e pehe: “Ko e taha puhala homo atu ke fahia he magaaho mauku ke foaki e koe a koe ke fakamafana e falu.”
TOKIOFA HE ATUA HE VAHA FUAKAU
23, 24. Ko e heigoa e fakamafanaaga mua atu ne mai he Tohi Tapu ma lautolu ne momotua, pauaki ki a lautolu ne takape moli?
23 Pete ni he uta kehe he mate e hoa fakahelehele, ka to tumau ni e tua a Iehova, mo e tumau e moli. “Taha e mena ne ole au mai ia Iehova,” he lologo he patuiki ko Tavita i tuai, “ko e mena ia ni ke kumi atu e au ki ai; kia nofo au ke he fale a Iehova ke he tau aho oti he haku a moui, ke kitia ai e au e fulufuluola a Iehova, mo e kumikumi ke he hana faituga.”—Salamo 27:4.
24 “Kia fakalilifu e tau fifine takape, ko lautolu kua takape moli,” he poaki mai he aposetolo ko Paulo. (1 Timoteo 5:3) Ko e fakatonuaga ne mui mai he fakaakoaga nei kua fakakite ai ko e tau fifine takape kua lata ne nakai fai magafaoa tata he tino kua lata tonu ke lata ma e lagomatai ke he tau mena he tino mai he fakapotopotoaga. Ka e pete ia, ko e agaga he fakaakoaga ke he “fakalilifu” kua lafi ki ai e manatu ke tokiofa a lautolu. Ko e mafana ha ia he tau fifine takape mo e tau tane takape ne moua mai he iloilo, ko e tokiofa e Iehova a lautolu mo e to fakamalolo foki e ia a lautolu!—Iakopo 1:27.
25. Ko e heigoa e foliaga ne toe agaia ma lautolu ne momotua?
25 “Ko e lilifu foki he tau tagata momotua ko e ulu hina haia,” he fakailoa mai he Kupu omoomoi he Atua. Ko e “foufou fulufuluola e ulu hina, kaeke ke moua ai ke he puhala he tututonu.” (Tau Fakatai 16:31; 20:29) Kia tumau mogoia, ko e fai tokoua po ke liu nofo tokotaha foki, ke taofi e fekafekauaga a Iehova mo mena fakamua he moui hau. Ko e mena haia ka moua ai e koe e higoa mitaki mo e Atua mogonei mo e monuina he moui tukulagi he lalolagi ka nakai liu logona e tau mamahi he vaha fuakau.—Salamo 37:3-5; Isaia 65:20.
a Ma e vala tala lahi he tutala ke he mataulu tala nei, kikite e porosua Ka Mate a Ia ne Ofania e Koe, lomi fakailoa he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Tau Fakatino he lau 166]
Ha kua momotua fakahaga a mua, kia liu fakamalolo ha mua a fakaalofa ko e taha ke he taha