Wasji — Japans klassieke, met de hand gemaakte papier
Door Ontwaakt!-correspondent in Japan
WANNEER u een traditioneel Japans huis binnengaat, komt u door een keurige, van latwerk voorziene schuifdeur. Zodra u binnen bent, zult u waarschijnlijk een gedecoreerd vouwscherm zien. In de kamer ziet u wellicht nog meer versieringen, zoals poppen, hangende rollen met schilderingen of sierlijke letters, lampekappen en decoratieve bakjes of doosjes. Al deze verschillende voorwerpen hebben één ding gemeen — ze zijn gemaakt van wasji — het veelzijdige Japanse, met de hand gemaakte papier.
Een lange geschiedenis
De Japanners namen de kunst van het papiermaken in de zevende eeuw G.T. over van de Chinezen. Ruim duizend jaar heeft het met de hand gemaakte wasji de alleenheerschappij gehad als Japans enige papier. In sommige gebieden voorzagen hele dorpen in hun levensonderhoud met het maken van papier; enkele dorpen werden terecht befaamd wegens het prachtige papier dat er werd vervaardigd.
Tegen de tweede helft van de negentiende eeuw was in Japan het gouden tijdperk van de papierfabricage aangebroken. Er floreerden over het hele land verspreid zo’n duizend papierfabrieken. Maar met de komst van de industriële revolutie begon het maken van wasji, net als andere takken van handnijverheid, te tanen. Toch wordt de traditie van met de hand gemaakt wasji wegens de artistieke mogelijkheden ook nu nog in sommige gebieden in ere gehouden.
Hoe wasji wordt gemaakt
De Chinezen maakten hun papier van zijde, linnen, oude katoenen lompen, visnetten en de bast van de moerbeiboom. In het begin gebruikten de Japanse papiermakers dezelfde grondstoffen. Later experimenteerden zij met materialen waar zij gemakkelijk aan konden komen, zoals de binnenste bast van de mitsoemata-boom (papiermoerbeiboom), gampi (een Japanse bergplant) en zelfs bamboe.
Van de grondstoffen moet eerst een vezelbrij worden gemaakt. Dit is een bewerkelijk procédé dat er erg op aankomt en waarbij wordt geklopt, gestoomd, geschraapt, geweekt, uiteengerafeld, enzovoort. De verkregen brij wordt met water aangelengd om ervoor te zorgen dat de vezels goed loskomen.
In een karakteristieke werkplaats voor het verwerken van gampi zitten vrouwen op hun hurken rond grote, houten, met water gevulde kuipen. Met de hand maken zij in het water de gampi-vezels schoon en halen zij ze uit elkaar totdat er een gelijkmatige suspensie is ontstaan.
In dit waterige mengsel dompelt een andere arbeider een grote, in een stevig houten raamwerk aangebrachte, fijnmazige zeef. Wanneer het raamwerk wordt opgetild, loopt het water eruit en blijven de fijne vezels in de zeef achter om te vervilten en zo een vel wasji te vormen. De echte expert zal erop wijzen dat het, om een goed vel te krijgen, beter is de zeef een paar maal in een dun mengsel te dompelen dan het vel in één keer uit een dikke brij te maken.
De zeef wordt vervolgens op een grote tafel omgekeerd. De arbeider tilt de dichtstbijzijnde kant van de zeef omhoog en haalt de zeef voorzichtig weg, zodat het natte vel wasji op de tafel achterblijft. De dompelprocedure wordt herhaald en een nieuw vel wordt precies boven op het eerste gelegd. De vellen worden één voor één gemaakt, en al gauw ontstaat er een druipende stapel nat papier.
Om te voorkomen dat de vellen aan elkaar plakken, wordt er een slijmerige substantie die tororo wordt genoemd en van de wortels van een bepaalde hibiscussoort wordt gemaakt, aan het water toegevoegd. Dit toevoegsel verhoogt ook de viscositeit van het water, waardoor het minder snel door de zeef loopt. Hierdoor kunnen de vezels een vaster geheel vormen. Een ervaren wasji-maker kan voelen wanneer de consistentie precies goed is.
In vroeger tijden werd elk vel afzonderlijk op een plaat in de zon te drogen gelegd. Hoewel deze methode nog wel wordt toegepast, wordt het papier in de meeste wasji-fabrieken op verwarmde platen van roestvrij staal gedroogd.
Een traditie die voortleeft
Hoewel wasji in Japan niet langer het voornaamste schrijfmateriaal is, wordt het nog steeds veel gebruikt door kunstenaars. In feite wordt het vaak „kunstpapier” genoemd wegens de vele traditionele en artistieke papierprodukten die ervan gemaakt worden.
Verfijnde afbeeldingen van bloemen, bomen, vogels, landschappen en andere onderwerpen worden gemaakt door verschillende kleuren wasji-strookjes aan elkaar te plakken. Door middel van blokdruk op wasji aangebrachte taferelen van beroemde Japanse kunstenaars als Hirosjige en Hokoesai zijn over de hele wereld bekend. Wasji wordt ook gebruikt bij een andere schildermethode, nihonga genoemd. Speciaal voor dit soort schilderwerk gemaakte vellen wasji van 1,8 m2 of groter worden bestreken met een waterige brij die een tot poeder vermalen mengsel van steen en gekleurd glas bevat. Dit unieke papier wordt ook gebruikt voor het vervaardigen van handtassen, portemonnaies, waaiers, paraplu’s, vliegers, lantaarns en papieren poppen, alsook bij grotere voorwerpen zoals scheidingsmuren en kamerschermen. Om de belangstelling voor deze kunstvorm aan te wakkeren, worden er populaire tentoonstellingen gehouden en geven moderne wasji-makers kunstnijverheidscursussen.
Het gouden tijdperk van het Japanse wasji behoort nu tot het verleden. Maar de traditie leeft voort en verrijkt het leven van mensen in een drukke, gemoderniseerde samenleving.
[Illustraties op blz. 23-25]
Karakteristieke „wasji”-artikelen:
blz. 23: cadeaupapier met bergmotief;
blz. 24: papieren poppen, met „wasji” versierde eetstokjes, en boekenleggers;
blz. 25: origami-vogel, waaier en kimono-decoraties