Wichelroedelopen — Wetenschappelijk of occult?

„VERBAZINGWEKKEND!”, riep een melkveehouder in het midden-westen van de Verenigde Staten uit. Een dun stuk tak van een perzikboom schokte en draaide met kracht om in zijn handen. Hij zette zijn nagels in de bast om de tak in bedwang te houden, maar de neerwaartse kracht was sterk. „Ik had na afloop de stukken bast in mijn handen”, bracht hij hijgend en vol ontzag uit. Zijn verbazing was nog groter toen hij later water vond door precies te graven op de plek die de tak had aangewezen. Wat was hier aan de hand?

De veehouder beoefende wat vaak wordt aangeduid als wichelroedelopen. Gewoonlijk loopt de roedeloper met een gevorkte tak in zijn handen rond en concentreert zich op het zoeken naar water. Zijn wichelroede kan zich opeens grillig gaan gedragen. Sommige wichelroeden slaan uit naar de grond, andere schieten uit naar boven en slaan daarbij zelfs wel in het gezicht of tegen de borst van de roedeloper, terwijl weer andere maar nauwelijks bewegen. In al die gevallen voelt de wichelroedeloper dat er water in de grond zit. Wichelroedelopen wordt over de hele wereld beoefend. Volgens één schatting zijn er alleen al in de Verenigde Staten zo’n 25.000 professionele wichelroedelopers.

Is het wetenschappelijk?

Berust de werking van de wichelroede op een bepaald wetenschappelijk beginsel? Dit is lange tijd een controversiële vraag geweest. Ruim zeventig jaar geleden werd in het tijdschrift De Wachttoren als volgt geredeneerd: „Wij zouden niet graag een natuurwet negeren, maar het lijkt ons uiterst vreemd dat een waterstroompje dat zich vijf of zes meter onder het aardoppervlak bevindt, voldoende magnetische kracht zou uitoefenen om een wilgetwijg te buigen wanneer een kreek vol water geen enkele invloed uitoefent op dezelfde tak. . . . Er moet daarom sprake zijn van iets anders dan de werking van natuurwetten.”

Toch houden veel roedelopers vol dat wichelroedelopen een wetenschap is. Ja, de Amerikaanse Vereniging van Wichelroedelopers noemt zich „een educatieve en wetenschappelijke vereniging zonder winstbejag”. Door de jaren heen zijn er heel wat wetenschappers geweest die zich beriepen op de een of andere nieuwe tak van wetenschap om het wichelroedelopen te verklaren. In de achttiende eeuw werd de werking van de wichelroede toegeschreven aan „emanaties” uit atoomdeeltjes, in de negentiende eeuw aan elektriciteit en in deze eeuw aan van alles, van radioactiviteit tot elektromagnetisme en de menselijke psyche.

Wat recenter, in 1979, werden in het gerenommeerde tijdschrift New Scientist ogenschijnlijk geloofwaardige theorieën gepubliceerd over het wichelroedelopen. Een deskundige op het gebied van energiebesparing en een geoloog opperden de gedachte dat het menselijk lichaam zelf supergevoelig zou kunnen zijn voor door ondergronds water of erts veroorzaakte subtiele veranderingen in elektrische, magnetische of elektromagnetische velden.a

Maar zulke theorieën hebben geen algemene erkenning gekregen onder wetenschapsmensen. In feite doen de wetenschappers E. Z. Vogt en L. K. Barrett van Harvard University het wichelroedelopen volgens The Encyclopedia Americana af met de woorden: „Vergelijkende praktijk- en laboratoriumtests hebben de deugdelijkheid van het wichelroedelopen niet kunnen bevestigen, en naar wetenschappelijke maatstaven geoordeeld mist deze techniek nagenoeg elke onderbouwing.” In november 1990 namen wichelroedelopers in het Duitse Kassel aan 720 experimenten deel. Hoewel de roedelopers ingenomen waren met de voorwaarden van de tests en zij ervan overtuigd waren te zullen slagen, faalden zij; zij boekten slechts toevallige successen bij het opsporen van ondergronds water en metalen. In het maandblad Naturwissenschaftliche Rundschau werd geconcludeerd dat wichelroedelopen, wetenschappelijk beoordeeld, „zo betrouwbaar is als het opgooien van een muntstuk”. Andere, soortgelijke experimenten hadden dezelfde uitkomst.

Wichelroedelopers hebben vreemde verklaringen voor deze mislukkingen. Sommigen klagen bijvoorbeeld dat zij door de tests gaan twijfelen aan hun bekwaamheden of ertoe gebracht worden de wichelroede aan te wenden uit motieven die onjuist of niet ernstig genoeg zijn. Door zulke factoren, zo zeggen zij, verliezen zij tijdelijk hun krachten. En er zijn meer wichelroedelopers die na hun hele leven succesvol met de wichelroede gewerkt te hebben, ervaren hebben dat die ene keer dat zij zich werkelijk waar moesten maken hun krachten opeens verdwenen — of hen misleidden. Sommigen komen daarom tot de slotsom dat de kracht achter het wichelroedelopen een eigenaardig gevoel voor humor heeft.

Klinkt dit u als wetenschappelijk in de oren? Tenslotte hebben natuurkrachten (die welke volgens in de wetenschap bekende methoden te meten zijn) geen gevoel voor humor, eigenaardig of anderszins; noch zijn ze wispelturig. Ze zijn constant. Ze schommelen niet naar gelang van de stemming, denkrichting of motieven van degenen die ze onderzoeken of meten. Voor de meeste wetenschappers is wichelroedelopen dan ook een vorm van bijgeloof — en niets meer. Ja, zelfs vooraanstaande roedelopers hebben toegegeven dat de werking van de wichelroede niet kan worden toegeschreven aan enige in de wetenschap bekende kracht.

Is het bedrog?

Maar betekent dit ontbreken van een wetenschappelijke verklaring dat alle gemelde gevallen van succesvol wichelroedelopen hetzij opmerkelijke toevalligheden of regelrecht bedrog zijn? Hoe staat het met de ervaring van de veehouder die aan het begin werd genoemd — was dat slechts een kwestie van geluk, een op zichzelf staand geval?

In feite heeft het wichelroedelopen talloze goedgestaafde verhalen opgeleverd. Een vrouw in Vermont bijvoorbeeld liet een wichelroedeloper komen toen de watertoevoer naar haar huis was geblokkeerd. Kennelijk was er een lek ontstaan in de lange pijp die vanaf een verafgelegen bron naar het huis liep. De vrouw wist niet eens waar de pijp lag — die was dertig jaar voordien ingegraven — laat staan waar het kapotte stuk zich bevond. Maar de wichelroedeloper vroeg het in zijn geest aan zijn roede, en die ging boven een bepaalde plek op en neer. Vijftien centimeter daarvandaan werd het lekkende stuk pijp gevonden.

Waarschijnlijk het beroemdste verhaal is dat van de bekende Amerikaanse wichelroedeloper Henry Gross. Geologen waren ervan overtuigd dat er op Bermuda geen zoet water in de grond te vinden was. The Saturday Evening Post berichtte: „Gross spreidde een kaart van Bermuda uit bij [de romanschrijver Kenneth] Roberts thuis, in Kennebunkport (Maine), en nadat hij zijn wichelroede erover had laten gaan, gaf hij drie plaatsen aan waar zoet water te vinden was . . . Om zijn bevindingen te controleren, vlogen Gross en Roberts naar Bermuda, haalden de regering ertoe over voor boormaterieel te zorgen en gingen aan het werk. Een paar maanden later, in april 1950, brachten alle drie de bronnen water voort zoals Gross had voorspeld.”

Wichelroedelopers beweren water voor duizenden putten te hebben gevonden. Verslaggevers hebben wichelroedelopers vergezeld, hebben de roeden zo heftig zien schokken dat er blaren op de handen van de roedeloper kwamen, en hebben roedelopers zelfs horen voorspellen hoe diep het water zat. Zij hebben gezien hoe de putten werden geboord en de voorzeggingen werden bewaarheid. Hoewel de wetenschap misschien geen aannemelijke redenen kan aanvoeren waarom dit verschijnsel werkt, is het duidelijk dat het werkt — op zijn minst soms en bij sommige mensen. Waarom?

Een onthullende geschiedenis

De geschiedenis van het wichelroedelopen is op dit punt vrij onthullend. De techniek kan heel goed al duizenden jaren in gebruik zijn. Maar het was in 1556, toen de arts Georg Agricola zijn standaardwerk voor de mijnbouwkunde De re metallica schreef, dat het wichelroedelopen voor het eerst gedetailleerd werd beschreven. Duitse mijnwerkers gebruikten deze methode om ertsaders te vinden. Maar zelfs toen was het een omstreden punt of wichelroedelopen een natuurverschijnsel of een occult verschijnsel was. Agricola merkte op dat sommigen bezwaar maakten tegen de methode omdat „de takken [wichelroeden] niet bij iedereen bewegen, maar slechts bij degenen die gebruik maken van bezweringen en kunstgrepen”. Naarmate het wichelroedelopen zich over Europa verbreidde, verbreidde ook de onenigheid zich. Maarten Luther veroordeelde het, en andere kerkleiders volgden later zijn voorbeeld. Om zulke predikanten tevreden te stellen, lieten sommige wichelroedelopers hun roede dopen en riepen zij bij het werken met de wichelroede hun drieënige God aan.

Voor veel wichelroedelopers was het zoeken naar water en mineraalafzettingen niet voldoende. Zij vonden steeds meer toepassingen voor de roede. In het zeventiende-eeuwse Frankrijk begon Jacques Aymar met een wichelroede te werken om misdadigers op te sporen! Naar verluidt was hij op een dag bezig met een wichelroede naar water te speuren toen zijn roede hevig schokte bij het graf van een vermoorde vrouw. De roede sloeg vervolgens uit in de richting van de echtgenoot van de vrouw, die prompt op de vlucht sloeg. Aymar — en menigeen die hem navolgde — gebruikte de wichelroede om overal in Europa misdadigers te ontmaskeren. Katholieke zeloten riepen zelfs de hulp van Aymar en zijn wichelroede in om hen te helpen protestanten op te sporen, die dan werden afgeslacht.

Verband met het occulte

Het is niet verwonderlijk dat er zelfs in Aymars dagen „deskundigen” waren die dachten dat zij zulke kunststukjes wetenschappelijk konden verklaren. Zij theoretiseerden dat Aymars wichelroede mysterieuze, voor moordenaars karakteristieke „emanaties” opving, die zij met „moordmaterie” betitelden. Het is echter duidelijk dat Aymars kunststukjes weinig met wetenschap hadden uit te staan. De kracht achter hetgeen Aymar deed, was intelligent. Ze kon misdadigers herkennen, protestanten van katholieken onderscheiden en ook water en mineralen vinden.

Hoe zou er eveneens iets anders dan een intelligente kracht kunnen schuilen achter het bewegen van een wichelroede over een kaart, waarbij de roede waterbronnen aanwijst op niets dan een kaart van een verafgelegen gebied? Sommige roedelopers hebben verloren portefeuilles, paspoorten, juwelen en zelfs vermiste mensen teruggevonden door een pendel boven een kaart te laten slingeren. Sommigen kijken hoe het instrument dat zij als wichelroede gebruiken, reageert op ja-of-nee-vragen. In de jaren ’60 maakten sommige Amerikaanse mariniers gebruik van wichelroeden om in Vietnam tunnels, landmijnen en booby-traps op te sporen. In deze tijd is de wichelroede in toenemende mate populair als hulpmiddel bij het paranormale. Ze wordt gebruikt om de toekomst te voorspellen, naar ’geesten’ te zoeken en een onderzoek in te stellen naar iemands ’vorige leven’.

De schrijver Ben G. Hester was er aanvankelijk van overtuigd dat wichelroedelopen eenvoudig een „nog onbegrepen natuurverschijnsel” was. Maar na het onderwerp acht jaar bestudeerd te hebben, schreef hij het boek Dowsing — An Exposé of Hidden Occult Forces. Hierin stelt hij de wichelroede gelijk met instrumenten als het Ouijabord. Hij ontdekte dat sommige roedelopers beweren in staat te zijn mensen met een wichelroede te genezen — of ziek te maken! In dezelfde geest schreef wichelroedeloper Robert H. Leftwich in zijn boek Dowsing — The Ancient Art of Rhabdomancy: „De energie waaruit wordt geput, is wellicht van krachten die . . . nauw verwant zijn aan die welke bij tovenarij worden aangewend. Achteloos experimenteren kan daarom gevaarlijk zijn.”

Voor ware christenen zit er een onaangenaam luchtje aan het voorafgaande. Of het nu werkelijkheid is of bedrog, wichelroedelopen in gevallen zoals hierboven beschreven, is duidelijk niet wetenschappelijk; het heeft veel weg van iets occults. Het is zoals de wetenschappers Evon Z. Vogt en Ray Hyman het in Water Witching U.S.A. samenvatten: „Wij komen dan ook tot de conclusie dat wichelroedelopen onmiskenbaar een kwestie van magische waarzeggerij is.”

Mag een christen zich bezighouden met wichelroedelopen?

Natuurlijk zal een ware christen als wichelroedelopen werkelijk een daad van waarzeggerij is, er niets mee te maken willen hebben. Gods volk kreeg het volgende gebod, dat wij in de bijbel in Deuteronomium 18:10 lezen: „Er dient onder u niemand te worden gevonden die . . . aan waarzeggerij doet, geen beoefenaar van magie, noch iemand die voortekens zoekt, noch een tovenaar.” De profeet Hosea betreurde het dat de Israëlieten geen acht sloegen op dit gebod en schreef: „Mijn volk raadpleegt zijn blok hout, een staf beantwoordt hun vragen.” — Hosea 4:12, The Jerusalem Bible.

Sommigen zullen hier echter tegen inbrengen dat zij zich alleen bezighouden met de eenvoudigste vorm van wichelroedelopen: het opsporen van water. Maar is het met een wichelroede opsporen van water vrij van elke associatie met het occulte? Het is interessant op te merken dat de instructeurs hun leerlingen over het algemeen leren de wichelroede rechtstreeks te zeggen waarnaar zij zoeken, alsof zij het tegen een intelligent wezen hebben. Een bepaalde instructeur draagt zijn leerlingen zelfs op de roede een naam te geven en ze met die naam aan te spreken! Wichelroedelopers vragen hun wichelroede vaak hoe diep de waterbron ligt. De roede begint dan op en neer te bewegen, en de roedeloper telt het aantal keren dat dit gebeurt. Het totale aantal keren komt overeen met de diepte van de waterbron in meters! Duidt dit er niet op dat er een verborgen intelligentie aan het werk is?

Bovendien wordt het met een wichelroede opsporen van water in verband gebracht met een andere praktijk die Jehovah’s Getuigen reeds lang angstvallig mijden — ESP (buitenzintuiglijke waarneming). Dit verband werd in 1962 al in The Watchtower gelegd (in de Nederlandse Wachttoren van 1963). Kort daarna reageerde de Amerikaanse Vereniging van Wichelroedelopers hierop met een brief: „Wij zijn het eens met de theorie dat wichelroedelopen een vorm van ESP is en dat zich inlaten met ongeacht welke vorm van ESP kan leiden tot ’bezetenheid’ of contact met ’goddeloze geestenkrachten’ als er geen juiste voorzorgsmaatregelen worden getroffen. Wij moeten echter bezwaar maken tegen uw dogmatische raad het helemaal uit de weg te gaan.”b

Hoe denkt u erover? Als zelfs de vurigste voorstanders van het met een wichelroede opsporen van water toegeven dat er een risico van contact met goddeloze geestenkrachten of zelfs van bezetenheid in schuilt, moet een christen zich dan niet afzijdig willen houden van zo’n techniek?

’Maar wordt er met wichelroedelopen niet veel goeds tot stand gebracht?’, vragen sommigen zich misschien af. ’Bewijst dat niet dat de kracht achter het wichelroedelopen goedaardig is?’ Helaas niet. Vergeet niet dat ’Satan zelf zich blijft veranderen in een engel des lichts’ (2 Korinthiërs 11:14). Zelfs in bijbelse tijden probeerden demonen af en toe in de gunst te komen en invloed te verwerven door waarheden te uiten. — Handelingen 16:16-18.

Toegegeven, wij kunnen niet dogmatisch beweren dat elk geval van wichelroedelopen (en ook van ESP) wetenschappelijk onverklaarbaar is en demonenwerk moet zijn. Zonder enige twijfel is er in verband met de menselijke geest en de natuurkrachten veel waarvoor de wetenschap nog geen verklaring heeft. En ongetwijfeld zijn er met de wichelroede en ESP talrijke kunststukjes uitgehaald die zijn weg te redeneren als regelrechte, pure bedriegerij. Maar aangezien de geschiedenis en de hedendaagse beoefening van het wichelroedelopen zo hecht met het occulte, ESP en spiritisme zijn verweven, is het gewoon te gevaarlijk om als een onschadelijke truc afgedaan te worden.

Nee, wanneer het om wichelroedelopen gaat, is de raad „raakt het onreine niet langer aan” kennelijk nog steeds op zijn plaats. — 2 Korinthiërs 6:17.

[Voetnoten]

[Kader op blz. 15]

Is het een wichelroede?

WICHELROEDEN komen in deze tijd, naast de gevorkte tak, in velerlei vormen voor. Sommige wichelroedelopers gebruiken twee metalen staven die een kruis vormen wanneer ze het gewenste materiaal „waarnemen”. Anderen gebruiken een twijg, die zij gebogen in hun handen houden. Weer anderen maken gebruik van metalen kleerhangers. En sommigen gebruiken geen enkel instrument; zij wachten eenvoudig tot zij een gevoel van misselijkheid of een tintelend gevoel in hun handen krijgen. Er zijn ook veel geavanceerde wichelroeden in de handel, met handgrepen en een ruimte waarin een monster kan worden gestopt van het materiaal waarnaar men zoekt. Natuurlijk zijn er ook erkende metaaldetectors. Die hebben een krachtbron nodig, batterijen bijvoorbeeld, en zijn daarom gemakkelijk te onderscheiden van wichelroeden.

[Illustratieverantwoording op blz. 12]

Houtgravure van wichelroedeloper uit Georg Agricola’s De re metallica