Een blik van nabij op de tong
’STEEK uw tong eens uit en zeg eens Aahh!’ Men kan slechts vermoeden hoeveel maal doktoren dit in de loop der jaren hebben gezegd. Reeds lang beseffen artsen de belangrijkheid van het uiterlijk van de tong. Vooral in het verleden, toen zij meer op hun waarnemingsvermogen dan op laboratoriumproeven aangewezen waren, speelde de tong bij het stellen van de diagnose een belangrijke rol.
Hoewel de tong inderdaad wel enigermate op veranderingen of ziekten in andere delen van het lichaam reageert, heeft men toch ontdekt dat ze zelden kan worden gebruikt voor het vaststellen van een specifieke ziekte. Roodvonk is een van de weinige ziekten waarbij de tong een belangrijke diagnose-factor is; een lijder aan deze ziekte vertoont de zogenaamde „frambozentong”.
De tong en haar oppervlak
De tong is een uniek orgaan; ze bestaat uit een zeer beweeglijke bundel spieren die is bedekt met een buitengewoon gevoelig oppervlak. De tongspieren kunnen de tong afplatten en de tongpunt of zelfs de zijkanten van de tong — bijvoorbeeld wanneer u fluit — opkrullen. Deze bewegingen zijn mogelijk doordat de tongspieren in verschillende richtingen door de tong verweven zijn. Er zijn spieren die van de punt naar de achterkant lopen. Er zijn spieren die van zijkant naar zijkant lopen, terwijl ook de boven- en onderkant door spieren met elkaar verbonden zijn. Al deze spieren bij elkaar maken de verschillende tongbewegingen mogelijk.
De tong is bezet met talrijke kleine verhevenheden, „papillen” genaamd, die aan het tongoppervlak een enigszins fluweelachtig karakter geven. (Bij de kattenfamilie zijn de papillen zo hoog en zo hard dat de tong als schuurpapier aanvoelt.) Deze verhevenheden kunnen makkelijk worden waargenomen door de tong uit te steken en een klein stukje oppervlak met een schoon doekje droog te vegen. Men zal dan bemerken dat er verschillende soorten van papillen zijn.
Het talrijkst zijn de roze, dunne, draadvormige papillen die gelijkmatig over het tongoppervlak zijn verdeeld. In geval van een ziekelijke aandoening, met inbegrip van bepaalde spijsverteringsstoornissen, zijn ze de eerste die verdwijnen.
Een andere soort van papillen vertoont zich op het tongoppervlak als kleine, ronde knobbels. Deze paddestoelvormige verhogingen zijn geringer in aantal en in het algemeen wat roder dan de andere papillen. Ook deze papillen verdwijnen bij tijden.
Als u uw tong ver genoeg uitsteekt, zult u nog grotere papillen kunnen waarnemen, helemaal aan de achterkant van de tong, bij de keel. Deze lijken op stompe torentjes omgeven door een wal. Er zijn ongeveer zeven tot elf van deze omwalde papillen, die in een „V”-vormige lijn op de achterkant van de tong staan.
Op de zijkanten van de tong, meer naar achteren, bevindt zich een vierde soort van papillen, met een bladvormig uiterlijk.
Aanslag op de tong
Het tongoppervlak is soms beslagen of met aanslag bedekt. Aanslagvorming op de tong is een natuurlijk proces dat voortdurend voortgang vindt. Gewoonlijk verdwijnt dit tongbeslag vanzelf door de speekselafscheiding, het kauwen van voedsel, door praten en slikken. De aanslag bestaat in het algemeen uit kleine voedseldeeltjes, bacteriën en weefselcellen (die op dezelfde wijze van de tong worden afgestoten als dode huidcellen van de huid). De hoeveelheid beslag die zich ontwikkelt verschilt natuurlijk van persoon tot persoon en hangt ook af van de tijd van de dag.
Elke omstandigheid die ingrijpt in de normale reinigingsprocessen van de tong kan een extra beslagen tong tot gevolg hebben. Tot de factoren die de vorming van tongbeslag in de hand werken, behoren een dieet van zachte spijzen, mondademhaling (bij enkelen), te weinig aandacht aan mondhygiëne, roken, vochtonttrekking tijdens koorts en een te geringe speekselafscheiding. In het algemeen kan men zeggen dat een beslagen tong op een wat minder goede gezondheidstoestand duidt. Wanneer iemand last heeft van een storing in de spijsvertering, wordt het afstotingsproces van de tongcellen verstoord, waardoor deze zich ophopen en de „beslagen” tong ontstaat. In veel gevallen kan tijdens het tandenpoetsen de aanslag met de tandenborstel worden verwijderd.
Andere veranderingen en afwijkingen
Veranderingen in het oppervlakteweefsel en de kleur van de tong zijn waarschijnlijk van veel groter belang dan de vorming van aanslag, hoewel ook hier geldt dat een arts meer van een persoon moet af weten voordat hij een specifieke ziekte kan vaststellen. Verschijnselen op de tong weerspiegelen inderdaad veranderingen in andere delen van het lichaam, maar zijn niet van doorslaggevende betekenis. Het uiterlijk van de tong kan voor een arts aanleiding zijn verder te gaan zoeken naar een oorzaak.
Er zijn ziekten, zoals kanker en syfilis, die de tong op specifieke wijze aantasten. De meeste veranderingen en verschijnselen op de tong zijn echter van onschuldige aard. De namen zijn soms schrikaanjagender dan de aandoeningen zelf — harige of zwarte tong en landkaarttong zijn aanduidingen voor in het algemeen onschuldige afwijkingen.
Trek dus geen overhaaste conclusies als uw tong er vreemd uitziet. De oorzaak kan zo klein zijn als een scherpe rand van een kies of vulling, die de tong irriteert. Het spreekt vanzelf dat hier wel aandacht aan geschonken moet worden om verdere schade te voorkomen.
Een van de meest voorkomende oorzaken van onwenselijke tongafwijkingen is naar zeggen een tekort aan vitamine B. Groeven en ribbels op de tong worden toegeschreven aan een chronisch gebrek aan deze vitamine. Zo heeft men ook ontdekt dat een pijnlijke, paarsachtige tong het gevolg kan zijn van een tekort aan vitamine B2. Bij pernicieuze anemie heeft de tong een vleesrode kleur en is volkomen glad en glimmend, wat wijst op een gebrek aan vitamine B12. Een helderrode tong kan worden veroorzaakt door een tekort aan niacine (nicotinezuur). En sommigen zijn van mening dat een vergrote, vleesachtige tong waarschijnlijk het gevolg is van een tekort aan panthotheenzuur.
Belangrijk voor een doeltreffende spraak
Zo belangrijk is de tong bij het spreken dat de bijbelse zinsnede „in vreemde tongen spreken” de betekenis heeft van „in vreemde talen spreken”. In het Frans is het woord voor „tong” en „taal” zelfs hetzelfde: „langue”. Mensen bij wie de tong is weggehaald, spreken uitermate gebrekkig.
Tijdens het spreken maakt dit orgaan waarschijnlijk de meest precieze bewegingen die het kan maken. Door de tanden en het gehemelte nu eens wel en dan weer niet te raken, draagt de tong bij tot de formering en het duidelijk uitspreken van de verschillende spraakklanken. Wanneer u heel langzaam het alfabet opzegt, zal het u opvallen hoeveel bewegingen uw tong moet maken. Ook door iemand anders tijdens het spreken gade te slaan, zijn de snelle bewegingen van de tong waar te nemen. Sommigen proberen spreekbehendigheid met hun tong te krijgen door snel achtereen woorden uit te spreken als „Hottentottententententoonstelling” of zinnen waar men „zijn tong over breekt”, zoals „Kapper Knap kapt knap, maar de zoon van kapper Knap kapt knapper dan kapper Knap zelf kapt”.
Zelfs sommige eenvoudige woorden kunnen van de tong een grote inspanning vergen. Neem bijvoorbeeld het woord „deze”. Door de tongpunt tegen de achterkant van de boventanden aan te drukken, ontstaat er een volkomen afsluiting. Deze wordt verbroken door er lucht tegen te persen. De „explosie” waarmee dit geschiedt heeft de klank van de letter „d” tot gevolg. De tong beweegt daarna achterwaarts naar beneden en vervolgens weer naar boven om met de tongpunt bij de zoom van het gehemelte een vernauwing te veroorzaken en een smalle, samengeperste luchtstroom langs de achterzijde van de boventanden te laten ontsnappen. Hierdoor helpt de tong mee aan het ontstaan van de letter „z”, waarna ze weer naar beneden gaat om nog een aandeel te hebben aan de vorming van de „e”. Vermenigvuldig dit met 150 tot 200, het aantal woorden dat de mens per minuut kan spreken, en u hebt een idee hoe snel de tong moet bewegen om met onze geest gelijke tred te houden.
Genot van de smaak
Een plezierige functie van de tong is die van het registreren en doorgeven van smaakprikkels. De smaakprikkels worden geregistreerd door ongeveer 3000 smaakknoppen die tussen de papillen op de tong liggen. Elk van deze smaakknoppen reageert slechts op de smaak waarvoor hij bestemd is.
Er zijn vier „hoofdsmaken” die met de tong kunnen worden onderscheiden: zoet, zout, zuur en bitter. Elke hoofdsmaak heeft zijn bepaalde gebied op de tong waar hij wordt waargenomen. Zoete dingen worden op de punt van de tong geproefd. De smaakknoppen langs de randen in de buurt van de tongpunt registreren zoute stoffen. Ook langs de zijkanten, maar meer naar achteren, liggen de smaakknoppen die zorgen voor de zuurgewaarwording. Bitter wordt geproefd met de achterkant van de tong, in de buurt van de keel. In het midden van de tong is een gebied waar geen smaakknoppen voorkomen.
Welk een genot kunnen deze kleine chemische receptoren bieden als men een heerlijk gekruide maaltijd eet! En dan te bedenken dat de Schepper zo’n grote verscheidenheid van smakelijke voedingsmiddelen voor de mens heeft ontworpen. Vergelijk dit met de smakeloosheid van wat u eet als u een zware neusverkoudheid hebt en u zult de waarde van een gezonde tong beseffen. Ja, hoewel uw tong uw arts iets kan vertellen over uw gezondheid, is ze op de terreinen van spraak en smaak voor u van veel grotere waarde.