Miljoenen depressielijders — Wat is daarvan de oorzaak?

DE SYMPTOMEN zullen in het begin waarschijnlijk niet al te ernstig lijken. Misschien dat men zich wat vermoeid voelt, en last van buikkrampen of pijn in de borst heeft. Misschien dat men zonder enige aanwijsbare reden in de vroege ochtenduren wakker wordt, of dat men moeite heeft om in slaap te komen. Misschien dat de eetlust wat verminderd is en men daardoor is afgevallen; of wellicht is men plotseling zwaarder geworden door een overmatige eetlust.

Wie van ons heeft zulke symptomen wel eens niet ervaren? Ze kunnen op een hele reeks lichamelijke kwalen duiden. Maar wanneer ze aanhouden en de dokter kan lichamelijk niets verkeerds ontdekken? Is de ziekte dan louter inbeelding? Dat hoeft niet.

Vermoeidheid, lichamelijke pijn en veranderingen in eet- en slaapgewoonten kunnen, zoals doktoren het wel zeggen, „de lichamelijke vermomming van een depressie zijn”. Wat is een depressie? En hoe komt het dat mensen eraan lijden?

De kenmerken van een depressie

Iedereen voelt zich bij tijden wel eens terneergedrukt. En dat hoeft ons niet direct te alarmeren. Doktoren verstaan onder een depressie iets anders. In een interview in het tijdschrift U.S. News & World Report verklaarde een vooraanstaande psychiater, Dr. B. S. Brown, de betekenis van deze term als volgt: „Klinisch gesproken bedoelen we met een depressie iets ernstigers. In het tussenstadium ervaren de slachtoffers een gebrek aan energie en belangstelling in het leven, welke situatie een paar dagen of weken kan aanhouden en hun lichaamsfuncties zal beïnvloeden.”

Iemand die aan depressie lijdt, heeft zelfs moeite met het verrichten van de meest gewone handelingen als aankleden, tanden poetsen, het ontbijt klaarmaken en het nemen van alledaagse beslissingen. „Het derde stadium, waarbij niemand er meer aan kan twijfelen dat u aan een depressie lijdt”, aldus Dr. Brown, „is wanneer u letterlijk in een hoekje gaat zitten — bijna volledig verlamd in al uw doen en laten — en met een nietszeggende blik in de ruimte staart.”

En gewoonlijk uit een depressie zich ook nog door een ander symptoom. Een artikel in New York Times Magazine vestigde hier de aandacht op met een commentaar op de bevindingen van Dr. A. Beck:

„Beck kwam tot de ontdekking, zoals hij in zijn boek ’Depressie: oorzaken en behandeling’ vertelt, dat de dromen [van depressieve personen] constant, elke nacht, in het teken staan van eigen minderwaardigheid, onaantrekkelijkheid, verlies van werk en onbekwaamheid. . . . Wat Beck tevens constateerde, was dat deze sombere slaapfantasieën gepaard gingen met een even negatieve denkwijze overdag. Een depressieve vrouw van wie de vriend bijvoorbeeld te laat op een afspraak kwam, raakte ervan overtuigd dat die vriend niet langer om haar gaf, dat niemand van haar hield en dat ze in feite erg onaantrekkelijk moest zijn.

Volgens Becks theorie worden bijna alle gedachten van depressieve patiënten beheerst door wat hij ’het vastgestelde drievoudige kenmerk van een depressie’ noemt — een negatieve kijk op de wereld, op zichzelf en op de toekomst. Hij ontdekte dat tot depressiviteit geneigde personen, kleine obstakels tot onmogelijke barrières lijken te vergroten, zichzelf dom en hopeloos onbekwaam vinden, en zich ook in de toekomst alleen maar de ene pijnlijke mislukking na de andere zien maken.”

Doktoren maken vaak onderscheid tussen „acute” en „chronische” depressies, zoals zij dat noemen. Onder een acute depressie verstaan zij een depressie die vanwege de een of andere uitwendige oorzaak, zoals de dood van een geliefde, echtscheiding of enig ander ernstig verlies, ontstaat, en die afhankelijk van de ernst van de oorzaak wel weken of maanden kan duren, maar daarna toch verdwijnt. Bij chronische depressiviteit zullen de akelige bijverschijnselen maand in maand uit aanhouden en hetzelfde blijven.

Een andere soort van lijder is de „manisch depressieve” persoon — iemand die heen en weer geslingerd wordt tussen een „manische” toestand (van het Griekse manikos, wat „krankzinnig” betekent) en een depressieve toestand. Tijdens de manische staat wordt de persoon overactief, impulsief, en vaak wanordelijk in spraak en gedachtengang. Dan volgt een „normale” periode, waarna hij weer in een depressie geraakt. Sommigen blijven het grootste deel van de tijd in het manische stadium, anderen in het depressieve stadium. Daarnaast zijn er ook die meestentijds net op de rand daartussenin balanceren, en af en toe ups en downs meemaken.

„De gewone verkoudheid onder de geestesziekten”

Hoe algemeen komen ernstige depressies voor? Volgens Dr. N. S. Kline van het Newyorkse staatsdepartement voor geestelijke hygiëne „is wel de schatting gedaan dat 15 percent van de volwassen bevolking van de Verenigde Staten aan een vorm van depressie lijdt die ernstig genoeg is om voor behandeling in aanmerking te komen. . . . Daarmee is het niet alleen de meest voorkomende psychologische stoornis, maar ook een van de meest voorkomende van alle ernstige medische situaties.” Depressiviteit komt zo algemeen voor dat men het wel „de gewone verkoudheid onder de geestesziekten” heeft genoemd.

Uit onderzoeken blijkt dat ongeveer tweemaal zoveel vrouwen als mannen aan een depressie lijden. Maar volgens sommigen is dat cijfer terug te voeren op het feit dat vrouwen sneller bereid zijn toe te geven dat zij zich depressief voelen dan mannen. Depressies komen onder alle rassen en onder alle lagen van de bevolking voor. En hoewel men de ziekte het meest aantreft onder mensen van in de zestig en zeventig, is geen van alle leeftijdsgroepen er vrij van en is er een stijging van het aantal depressieven in de leeftijdsgroep van twintigjarigen waar te nemen.

Waarom lijden zoveel miljoenen aan depressiviteit?

De menselijke maatschappij een factor

Er is reeds veel onderzoek besteed aan het blootleggen van de grondoorzaken van depressiviteit. En daarbij is gebleken dat gebreken en fouten in de menselijke maatschappij een belangrijke oorzaak van het probleem vormen.

Eén aspect hiervan werd geïllustreerd door Dr. J. Schwab, verbonden aan de medische faculteit van de universiteit van Florida, die opmerkte: „We zijn in een tijdperk van veranderingen beland. Oude waarden, zoals de oude werkethiek, zijn verworpen en de mensen hebben geen geestelijke houvast meer. De jongeren zien dat de vruchten van vierhonderd jaar wetenschappelijke vooruitgang veeleer bitter dan zoet zijn, maar weten niet wat zij ervoor in de plaats moeten zetten, zodat ze gekweld worden door een gevoel van nutteloosheid.” Veel teleurgestelde jongeren zoeken daarom naar een „ontsnappingsweg” in de vorm van drugs of andere middelen. „Het verlangen naar ’high’-zijn onder de jeugd”, aldus Dr. Schwab, „is vaak alleen maar de vlucht uit een ’down’-stemming.”

Wat ook de toename van depressiviteit in de hand werkt, is de hedendaagse „verhuiszucht” van veel gezinnen. Mensen blijven maar van woonplaats veranderen, trekkend van het ene naar het andere huis en van de ene naar de andere stad, zonder lang genoeg op één plaats te blijven om een hechte relatie met andere mensen te kunnen opbouwen. Een psychiater, verbonden aan een medisch gezondheidscentrum in Massachusetts, schreef hierover: ’Psychiaters in en om Boston, zijn zich al enige tijd bewust van een bepaald syndroom dat wordt aangetroffen onder jonge gezinnen die te veel zijn verhuisd en waarvan de man te veel geconcentreerd is op zijn carrière, de vrouw depressief is en de kinderen lastig zijn.’

Soms krijgt iemand ook te kampen met depressiviteit wanneer hij na jaren zwoegen en ploeteren een bepaald „plafond” in zijn leven bereikt. De hardwerkende afdelingschef zal na lang streven misschien de toppositie in zijn bedrijf hebben verworven, maar zich dan plotseling realiseren dat hij geen doel meer in het leven heeft. Huisvrouwen van veertig, vijftig jaar lijden vaak aan wat psychiaters het „lege-nestsyndroom” noemen. Tegen die tijd zijn hun kinderen meestal opgegroeid en volwassen geworden, hun man is het grootste deel van de dag naar zijn werk en zij brengen uren lang alleen in huis door, zonder iemand om zich heen te hebben.

En de gevoelens van minderwaardigheid, waarvan een depressie vaak vergezeld gaat? Ook dat kan vaak op verantwoording van de menselijke maatschappij worden geschreven. Dikwijls wordt kinderen al op jonge leeftijd het gevoel gegeven dat men ze niet mag. Hun klasgenootjes of straatvriendjes zullen hen misschien belachelijk maken wanneer ze niet iets kunnen wat de meerderheid als „in” beschouwt. Wanneer een jongere wat lomp en onhandig is, kunnen schoolkameraadjes of anderen hem het idee geven dat hij „toch niks kan”. Dit soort kinderen constateert dan vaak: „Het is niets leuk om niks te kunnen.” Zulke jongeren zijn waarschijnlijke kandidaten voor latere depressiviteit.

Biologische factoren

De afgelopen jaren is ook veel onderzoek gedaan naar lichamelijke oorzaken van depressiviteit, en daarbij is geconstateerd dat depressies waarschijnlijk in veel gevallen zijn terug te voeren op een fout in de chemische activiteit van de hersenen. Door de hersenen verspreid, en vooral in het binnengebied van de hersenen — dat veel te maken heeft met de emoties — zijn belangrijke „aminen” werkzaam. Geleerden hebben drie van deze aminen — dopamine, norepinefrine en serotonine — in verband gebracht met de overdracht van impulsen van de ene hersencel naar de andere.

Interessant is nu dat bij experimenten met zowel dieren als mensen is gebleken dat met geneesmiddelen die het gehalte aan deze aminen verlagen, depressies zijn te veroorzaken, en dat aan de andere kant, wanneer het aminenniveau van proefdieren wordt verhoogd, ze opmerkelijk levendig worden. De New York Times Magazine schreef:

„Een internationaal onderzoekteam van Britse en Amerikaanse geleerden heeft in 1968 nieuwe aanwijzingen voor de juistheid van de aminentheorie gevonden toen zij ontdekten dat de hersenen van patiënten die zelfmoord hadden gepleegd, tekenen van een verlaagd aminenniveau leken te vertonen. En een recent onderzoek van manisch-depressieven heeft nog een extra ondersteuning van deze theorie verschaft; zij constateerden namelijk dat de urine van manisch-depressieven tijdens het manische stadium een toegenomen hoeveelheid norepinefrine bevatte, en dat precies het tegenover gestelde het geval was nadat zij tot de normale of depressieve fase waren teruggekeerd.”

Lijdt ook u aan depressieverschijnselen? Wat kunt u doen om aan gevoelens van melancholie het hoofd te bieden? Deze vragen worden in het volgende artikel besproken.

[Inzet op blz. 6]

Depressiviteit is „een van de meest voorkomende van alle ernstige medische situaties”. Ze treft mensen van alle rassen, rangen en standen.

[Inzet op blz. 7]

’Depressies zijn waarschijnlijk in veel gevallen terug te voeren op een fout in de chemische activiteit van de hersenen.’