De problemen van de werkende vrouw

VAAK leest men in artikelen met grote koppen over vrouwen die een hoge en goed betaalde positie bekleden, welke vroeger alleen door mannen werd bezet. Sommigen worden president van hun land, kabinetslid, tv-programmaleidster, effectenmakelaar, enzovoorts. Toch kan dat het feit niet verdoezelen dat de overgrote meerderheid van de werkende vrouwen een slecht betaalde baan met weinig kans op promotie bezit.

Het arbeidsbeeld wordt er voor de vrouw ondanks wettelijke overwinningen, veeleer slechter dan beter op. „Vooruitgang? Wat vooruitgang?” verklaarde het afgelopen jaar de Amerikaanse Vrouwenorganisatie. „We zijn weer bezig terrein te verliezen. De situatie blijft niet eens zoals ze was.”

De kloof tussen het loon van de gemiddelde Amerikaanse man en gemiddelde Amerikaanse vrouw blijkt de afgelopen twintig jaar zelfs groter in plaats van kleiner te zijn geworden. Meer dan 80 percent van alle werkende vrouwen in de V.S. verdient minder dan $10.000 per jaar, terwijl 62 percent van de mannen daarboven zit. Volgens het Amerikaanse bureau voor de statistiek verdienen vrouwelijke afgestudeerden slechts 60 percent van wat hun mannelijke collega’s met dezelfde opleiding verdienen.

In 1974 was Nederland een van de laatste EG-landen, die de gelijke beloning van man en vrouw voor gelijke arbeid wettelijk regelde, maar volgens een recent onderzoek van de Loontechnische Dienst verschilt de beloning van man en vrouw nog altijd 2%. En bovendien beperkt ook hier het werk van vrouwen zich veelal tot dat van lagere administratieve functies, secretaresse en telefoniste. — Tijdschrift voor doelmatig bedrijfsbeheer, juli/aug. ’77.

En zo is de situatie in het algemeen in de geïndustrialiseerde landen. Dit alles maakt dat in deze landen het jaarsalaris van de vrouw gemiddeld 50 tot 80 percent bedraagt van dat van mannen die eenzelfde aantal uren werken, zo schrijft Drs. Marie-Louise den Bandt in het Winkler Prins’ jaarboek van ’76.

Dit alles betekent dus dat een vrouw die een opwindende baan hoopt te vinden met een voldoende hoog salaris om haar financieel onafhankelijk te maken, grote kans loopt dat haar een teleurstelling wacht. Niet alleen zal haar werk waarschijnlijk mechanisch en dienstverlenend van aard zijn, ze zal ook iemand moeten betalen om voor haar kinderen te zorgen terwijl ze weg is, en zal in dat geval weer met bijna niets eindigen, zo ze er al geen geld bij inschiet. Want meestal zijn er nog andere kosten: vervoer, de lunch buitenshuis, duurdere kant-en-klaar maaltijden, wasserijonkosten, bezoekjes aan de kapper — allemaal zaken die een grote aanslag op de portemonnaie kunnen vormen.

Problemen op het werk zelf

Verder kan ook het werk zelf veel van de zenuwen van een vrouw vergen. Velen houden niet van het geroddel, het ellebogenwerk, de wedijver op kantoor en soms ook de oneerlijkheid van de harde zakenwereld. Evenmin is het morele klimaat altijd even opbouwend. Veel vrouwen ervaren dat ze op hun werk door mannelijke collega’s en zelfs bazen lastiggevallen worden.

In Amerika werd hiernaar een onderzoek ingesteld, waarbij bleek dat 92 percent van de ondervraagde vrouwen vond dat op hun werk het lastigvallen van vrouwen een ernstig probleem vormde, en meer dan 70 percent verklaarde dat ze dit persoonlijk had ervaren. Bij het opinie-onderzoek bleek ook dat lastiggevallen worden — in de vorm van lonken, knijpen, duwen, strelen, dicht tegen vrouwen aan gaan staan, seksuele voorstellen onder bedekte bedreiging van verlies van betrekking, en in extreme gevallen zelfs gedwongen seksuele betrekkingen — in alle arbeidscategorieën, onder alle leeftijden, gehuwde of ongehuwde groepen en alle salarisklassen voorkwam.

En het huis?

Een ander probleem waar veel werkende moeders mee hebben te kampen, is dat hun werk hen uitput, en er wanneer ze thuis komen, nog zoveel dingen zijn waarvoor ze moeten zorgen. In veel gevallen is het niet zo dat hun extra baan buitenshuis hun man ertoe brengt in het huishouden bij te springen of meer te doen dan hij deed voordat zijn vrouw ging werken.

Neem bijvoorbeeld wat de resultaten waren van een onderzoek in 1976 onder vrouwelijke artsen in Detroit, in de Amerikaanse staat Michigan. Het bleek dat van deze vrouwen drie op de vier behalve dat ze een volledige werkkring als arts bezaten, ook nog alle gezinsmaaltijden bereidden, alle boodschappen deden, de kinderen verzorgden en het geld beheerden. Twee derde van hen had enige huishoudelijke hulp voor één of twee dagen in de week om te helpen bij het wassen en schoonmaken, maar het resterende derde deel deed ook al dit werk in het huishouden zelf.

Zo’n bovenmenselijke taak kan op de lange duur natuurlijk een zware belasting en een ernstig probleem voor een vrouw gaan vormen. Vrouwen die het proberen, geven dan ook ruiterlijk toe dat het huishouden er onvermijdelijk bij inschiet. Eén werkende moeder vertelde dat ze de handdoeken nu zonder te strijken of te vouwen uit de centrifuge in de kast werpt. Een ander vertelde dat haar man vroeger klaagde wanneer zijn zakdoeken niet gestreken waren; nu ze buitenshuis werkt, is hij al blij wanneer ze ze uit de centrifuge haalt en in zijn la legt.

Wat gebeurt er met de kinderen?

Hedendaagse echtgenoten mogen dan echter bereid zijn veel over het hoofd te zien, er is een ander karwei dat werkende moeders moeilijker „onder het karpet” kunnen vegen: de zorg voor hun kinderen. Zij zullen misschien redeneren dat het de kwaliteit en niet de duur van de tijd is die bij de omgang met kinderen telt, en daar zit natuurlijk iets in. Maar een werkende moeder kan zo uitgeput raken, dat zowel de kwaliteit als de kwantiteit van de momenten die zij met haar kinderen doorbrengt, eronder te lijden hebben.

In het besef van dit probleem, geven de schrijvers van een boek dat vrouwen aanmoedigt om te gaan werken, moeders die thuiskomen van hun werk, de volgende suggestie wanneer hun kinderen hen tegemoetstormen met de wens om hun alles te vertellen wat er die dag gebeurd is: „Vertel die aanbiddelijke snoetjes om hun lipjes één momentje op elkaar te doen tot mammie vijftien minuten alleen op haar kamer is geweest om over te schakelen, weer tot zichzelf te komen, andere kleren aan te trekken, en wellicht een vlugge martini te drinken. Sluit de deur als het moet, omdat dit, wat ons betreft, voor elke werkende vrouw een bijzonder belangrijk deel van de dag is.”

Het probleem met dit advies is echter dat het in de praktijk vaak niet toepasbaar blijkt; al menige werkende vrouw die het toepaste, is tot de ontdekking gekomen dat haar kinderen tegen de tijd dat ze klaar was met zichzelf, niet meer tot praten bereid waren en zich van haar hadden teruggetrokken. Hun kostbare verlangen om de belangrijke dingen in hun leven met hun moeder te delen, was verdwenen, en vervangen door een barrière van stille zwijgzaamheid.

Eén psychiater die zich heeft gespecialiseerd in de emotionele conflicten van carrière-makende vrouwen, stelde vast dat kinderen het niet leuk vinden, wanneer hun moeder werkt. „Hoewel de kinderen er zelden over zullen klagen dat vader van huis weg is, geven zij vrijelijk uiting aan hun boosheid wanneer hun moeder weg is”, zo stelt hij. „Moeder, zo vinden ze, moet er voor hen alleen zijn.”

Deze psychiater stelt verder dat carrière-makende vrouwen het door de vrouwenbeweging onverdraaglijk zijn gaan vinden dat enig kind van hen afhankelijk zou zijn. „Degenen die kinderen hebben, verwachten dat die peuters zodra ze geboren zijn, vanzelf zullen opgroeien. Ze willen dat hun kinderen meer op henzelf gaan lijken, onafhankelijk en in staat op eigen benen te staan. En de kinderen zijn hier niet op ingesteld.”

Niet alleen kleine kinderen vragen echter om aandacht; een huisvrouw met twee opgroeiende kinderen en een zestienjarige zoon die nog thuis is, vertelt: „Je moet kinderen aanporren, werkelijk tonen dat je belangstelling voor hen hebt, voor wat er die dag met hen is gebeurd. Ze zullen niet vrijwillig praten. En als je niet thuis bent om die dingen met hen te bespreken, gaan ze naar iemand anders om die in vertrouwen te nemen. En hoe weet je of dat niet iemand is met een onvolwassen en immorele kijk?”

Deze moeder vertelde ook nog: „Twee meisjes in de buurt, van wie de moeder werkt, komen hier na schooltijd vaak naar toe en blijven dan tot er iemand bij henzelf thuis is. Zij vertellen me dingen die ze nooit aan hun moeder zullen vertellen. Wanneer ik opper om dat wel te doen, krijg ik te horen dat hun moeders het te druk voor hen hebben.”

Het probleem van succes

Sommige vrouwen weten in de zakenwereld een werkelijk succesvolle carrière op te bouwen. Ze verdienen een hoop geld, oefenen grote invloed uit en worden door relaties en collega’s bijzonder gewaardeerd. Maar vaak vereist hun betrekking overwerk en soms veel reizen. Voor een moeder betekent dit niet alleen dat ze haar kinderen, maar eveneens haar man alleen moet laten. Aan de andere kant kan ze dit overwerk en reizen ook niet weigeren, want dat kan haar haar baan kosten.

Een vrouwelijk bestuurslid van de Amerikaanse effectenbeurs, een baan die tot voor kort als traditioneel ’alleen voor mannen’ werd beschouwd, moet meer dan 30 percent van haar tijd reizen. Ze heeft ook twee kleine dochtertjes, een tweeling. Haar oplossing? Ze heeft overdag een meisje voor hele dagen, en wanneer ze op reis is, is haar man babysit nadat hij van zijn werk thuiskomt. Wanneer ze moet reizen, loopt haar werkdag van 6 uur ’s ochtends tot 11 uur ’s avonds — een schema dat elke moederlijke zorg voor kinderen uitsluit.

Voor een echte „carrière-vrouw” moet dus het huis en het gezin op de tweede plaats komen, omdat, zoals de bekende antropologe Margaret Mead stelde „de continue zorg voor kleine kinderen, een man en een huishouden in de regel niet te combineren valt met het doelgerichte streven naar een carrière. De levensstijl van een goede vrouw en moeder staat in scherp contrast met die van de goede geleerde, kunstenaar of leidinggevende functionaris.”

Pogingen een carrière buitenshuis te combineren met een gezin, blijken vaak op een hopeloze mislukking uit te lopen. Een vrouw van wie het huwelijk strandde, merkte op: „Mijn werk is bijna mijn liefde geworden. Wanneer ik zeg dat mijn carrière bijzonder veel in mijn leven betekent, dan is dat omdat het mijn leven is.”

Ook vrouwen echter die niet zo naar een carrière streven, dienen te beseffen hoe diep een baan hun huwelijksverhouding kan beïnvloeden. Een vrouw die na twintig jaar huwelijk weer begon te werken, merkte op: „Ik denk dat Lew me thuis heel erg mist. . . . En nu raak ik geïrriteerd wanneer hij vraagt: ’Kom help me even met mijn tas inpakken.’ Ik denk dan: ’Pak je eigen tas in.’ En dat gevoel had ik vroeger nooit. Ik vond het altijd heerlijk om hem te helpen omdat ik meende dat dat mijn taak was.‛

En dat brengt ons terug tot de vraag: Wat is de plaats van de vrouw? Thuis? Werkend buitenshuis? Wat is haar juiste taak?