De VN — Heeft ze de naties verenigd?

„WIE zal den voortdurende vrede oprichten en wanneer?” Jehovah’s Getuigen stelden die vragen in de in 1942 gepubliceerde brochure Vrede — Is hij van blijvenden duur? Vanwege de Tweede Wereldoorlog bevond de Volkenbond zich in een schijndode toestand, of ’in de afgrond’ zoals de bijbel het zegt (Openbaring 17:8). Daarom werd ook de vraag opgeworpen, Zal de bond in de afgrond van inactiviteit blijven?

Zelfs op dat vroege uur vonden de Getuigen het antwoord in de bijbel. Midden in de Tweede Wereldoorlog voorspelden zij in hun Vrede-brochure: „De vereeniging van natiën zal terugkeren.” Kwam die voorspelling uit?

In april 1945 werd er in San Francisco (VS) een conferentie gehouden ten einde een handvest voor de Verenigde Naties aan te nemen. In het boek The Great Design beschrijft Cornelia Meigs wat er gebeurde voordat de vergadering zou worden geopend: „Er werd een grote en bezielende dienst gehouden in de Washington Cathedral, om Gods hulp af te smeken voor de nieuwe onderneming. . . . Het was opmerkelijk hoeveel belangrijke sprekers op de Conferentie zelf in hun begin- en slotwoorden de hulp van God inriepen voor datgene waar zij nu hun schouders onder zetten.”

Sommigen wilden dat er in het Handvest melding werd gemaakt van de Godheid. Anderen wilden dat niet. De naties bleken hierin niet verenigd, en dus werd „God” erbuiten gelaten. Dat meningsverschil had een tijdige waarschuwing moeten zijn voor wat er zou volgen. Niettemin tekenden de 51 bij de oprichting aanwezige naties het VN-Handvest en de ter ziele gegane Volkenbond verrees uit zijn as.

Hoe verschilde de VN van de Volkenbond? En heeft ze meer succes gehad in het bewaren van de vrede? Heeft de VN de naties werkelijk verenigd?

De secretaris-generaal

De basis voor een krachtiger en doeltreffender organisatie werd gelegd door Franklin D. Roosevelt, Winston Churchill en Josef Stalin met hun adviseurs. Deze mannen waren de vertegenwoordigers van de Grote Drie — de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en de Sovjet-Unie — bij de conferenties die werden gehouden in Moskou, Teheran, Jalta en Dumbarton Oaks (Washington D.C.). Het was overigens president Roosevelt die ten slotte de naam Verenigde Naties koos.

De Algemene Vergadering van de VN hield haar eerste zitting in januari 1946. Op 1 februari hadden de Verenigde Naties hun eerste secretaris-generaal benoemd, de Noor Trygve Lie. Hoe bezag hij zijn benoeming? „Mij werd van de ene op de andere dag het secretaris-generaalschap toevertrouwd van deze nieuwe internationale organisatie die de vrede moest bewaren en de vooruitgang bevorderen in een door onrust, armoede en grote machtsstrijd gekwelde wereld. Het was een uitdaging die mijn stoutste dromen overtrof; maar het was tevens een nachtmerrie. . . . Keer op keer vroeg ik mijzelf af, Waarom was deze ontzagwekkende taak op de schouders komen te rusten van een vakbondsadvocaat uit Noorwegen?”

Zoals met de oude Volkenbond het geval was, werd oorspronkelijk ook bij deze organisatie niet veel van de secretaris ervan verwacht. Volgens schrijver Andrew Boyd voorzagen de grondleggers van de VN niet hoe verstrekkend de macht van de secretaris-generaal zou zijn. In zijn boek Fifteen Men on a Powder Keg (Vijftien mannen op een kruitvat) verklaart Boyd: „Zij [de Grote Drie] hadden zelfs geen flauwe notie van de mogelijkheid dat het hoofd van de nieuwe wereldorganisatie leiding zou moeten geven aan de internationale strijdmachten ervan.” Hij voegt eraan toe: „Zij zagen hem als hun eigen werktuig, en bovendien een werktuig dat zich bescheiden op de achtergrond zou houden.”

Niettemin verklaarde artikel 99 van het VN-Handvest: „De secretaris-generaal kan elke zaak die naar zijn mening de handhaving van internationale vrede en veiligheid kan bedreigen, onder de aandacht brengen van de Veiligheidsraad.” (Wij cursiveren.) Trygve Lie schreef: „Dit artikel verleent aan de secretaris-generaal van de Verenigde Naties politieke verantwoordelijkheden van wereldformaat die geen enkel persoon, geen enkele vertegenwoordiger van een afzonderlijke natie ooit heeft gehad.” Daarom zou hij een macht blijken te zijn waarmee rekening moest worden gehouden.

De invloed van de secretaris-generaal als bemiddelaar in moeilijke situaties groeide zelfs zover uit dat Dag Hammarskjöld, de opvolger van Trygve Lie, tijdens de Congolese crisis in 1961 20.000 militairen en technici uit achttien landen mobiliseerde om te helpen dat conflict te beëindigen. In 1964 was Oe Thant, die toen die positie bekleedde, verantwoordelijk voor drie VN-vredesmachten die terzelfder tijd in actie waren.

De huidige secretaris-generaal, de Peruviaan Javier Perez de Cuéllar, heeft de zeggenschap over VN-strijdkrachten die nog steeds operationeel zijn in Cyprus en het Midden-Oosten. Hij is tevens het hoofd van het Secretariaat, dat nu bestaat uit ongeveer 7400 stafleden op het hoofdbureau van de VN in New York. Nog eens 19.000 werken onder auspiciën van de VN in andere landen. Doch is de VN met die grote hoeveelheid mensen die ze tot haar beschikking heeft, in staat geweest in de afgelopen 40 jaar oorlogen te voorkomen?

Ze blaft maar kan niet bijten

Het antwoord op die laatste vraag moet Ja en Nee luiden. Twintig jaar nadat de Volkenbond in 1919 was opgericht, ging hij met het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog zijn doodsstrijd in. Veertig jaar na haar oprichting staat de VN nog steeds overeind. Hoewel er nog geen derde wereldoorlog is uitgebroken, zijn er beslist vele verschrikkelijke oorlogen gestreden en hebben miljoenen mensen onder de gevolgen daarvan geleden. De oorlogen in Korea (1950-1953), het Midden-Oosten (1948-1949, 1967 en 1973) en Indo-China/Vietnam (1945-1954 en 1959-1975) zullen ons onmiddellijk in de gedachten komen. Het is logisch te vragen, Waarom heeft de VN deze oorlogen niet kunnen voorkomen?

Het antwoord van VN-functionarissen luidt dat de organisatie slechts zo doeltreffend kan zijn als haar leden zullen toestaan. Stefan Olszowski, de Poolse minister van Buitenlandse Zaken, verklaarde in een op 9 mei 1985 gedateerde brief: „Zelfs volmaakte beslissingen van de Organisatie kunnen niet de verwachte resultaten opleveren, tenzij en totdat ze weerklank en ondersteuning vinden in de politieke wil van de lid-staten. Ik vertrouw erop dat de mensheid erin zal slagen een halt toe te roepen aan en een keer te brengen in de zelfmoordkoers.”

Daarom kan de VN slechts een overredende macht zijn, geen politiemacht die de bevoegdheid heeft om de boosdoeners te arresteren. De organisatie is in werkelijkheid een wereldforum, een arena waarin debatten worden gevoerd en naties hun grieven naar voren brengen — als hun dat uitkomt. De voormalige secretaris-generaal Kurt Waldheim schreef daar het volgende over: „Als ze niet bereid zijn een probleem in de [Veiligheids]raad te brengen, kunnen de Verenigde Naties weinig hulp bieden . . . Het terzijde schuiven of negeren van de Veiligheidsraad ondermijnt het gezag ervan en verzwakt zijn positie . . . Naar mijn mening kan dit wel eens een van de gevaarlijkste tendensen in de geschiedenis van de Verenigde Naties worden.”

Maar als de naties met hun problemen wel naar de VN stappen, leidt dat vaak alleen maar tot beschuldigingen over en weer. De VN-organisatie wordt een forum waar men elkaar met politieke propaganda bestookt. Als dat zo is, vraagt u zich misschien af, ’Hoe kan de VN haar invloed voor vrede aanwenden?’

Het antwoord dat VN-stafleden geven, is dat de VN-organisatie belangrijke geschillen openbaar maakt en de wereldopinie tracht te beïnvloeden zodat regeringen gunstig zullen reageren. Maar de organisatie zelf kan geen enkele gewapende actie ondernemen om een oorlog te voorkomen of te verhinderen. Hoe staat het in dat geval dan met zijn eigen gewapende VN-strijdmacht?

Een VN-publikatie antwoordt: „Deze strijdkrachten [indien daartoe gemachtigd door de Veiligheidsraad of de Algemene Vergadering] dragen er gewoonlijk toe bij dat nieuwe gevechten worden voorkomen, de orde wordt hersteld en bewaard en een terugkeer naar normale omstandigheden wordt bevorderd. Te dien einde zijn de troepen van de vredesmacht gemachtigd naar behoeven gebruik te maken van onderhandelingen, overreding, observatie en het instellen van een onderzoek naar de feiten. . . . Hoewel ze zijn bewapend, mogen ze hun wapens alleen voor zelfverdediging gebruiken.” (Wij cursiveren.) Hun doel is dus anderen af te brengen van conflicten en die zelf te vermijden.

Wat is de VN dus in werkelijkheid? De organisatie wordt daardoor tot een waakhond die mag blaffen maar niet mag bijten. Maar een waakhond geeft ten minste een waarschuwingssignaal wanneer er gevaar dreigt. Waarom schijnt de VN dan toch zo ondoeltreffend te zijn?

Bij wie de werkelijke macht berust

Volgens Andrew Boyd werden de problemen van de VN door de Grote Drie in het Handvest ingebouwd. Hij legt uit: „Ze vertelden al die andere kleinere landjes onomwonden dat ze reeds besloten hadden tot een veiligheidsstructuur voor de VN die volkomen door de grote mogendheden zou worden beheerst. . . . Roosevelt, Churchill en Stalin waren het er volledig over eens geweest dat de voorgestelde organisatie der Verenigde Naties een instrument moest worden dat uitvoering zou geven aan gezamenlijk genomen beslissingen van de Grote Drie (met China en Frankrijk als hun bevoorrechte bondgenoten).”

Boyd vervolgt: „Het is duidelijk dat een systeem, geschapen door de Drie zelf, geen systeem zou zijn waarbij ze ook maar enig deel van hun enorme militaire macht zouden onderwerpen aan het gezag van het hele lichaam van kleinere staten; of aan het gezag van de secretaris-generaal van de VN . . . of aan het Internationale Gerechtshof of aan wie maar ook.” Hoe beschermden zij hun machts- en bestuursmonopolie?

Boyd verklaart: „De Drie vertrouwden elkaar niet. Het vetorecht zou hun bescherming vormen tegen elkaar maar ook tegen de macht van de numerieke meerderheid van de kleinere staten.” Wat is het vetorecht? Het is het recht een beslissing te blokkeren door tegen te stemmen. Het vetorecht is voorbehouden aan de vijf permanente leden (China, Frankrijk, de Sovjet-Unie, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten) van de uit vijftien leden bestaande Veiligheidsraad. Voor een belangrijke beslissing van de Raad moeten er dus op zijn minst negen stemmen voor zijn, de vóór-stemmen van de vijf daarbij inbegrepen. Een onthouding wordt echter niet als een veto gerekend.

Zo, met dat vetorecht erin, „weerspiegelde [het VN-Handvest] een verwachting dat de grote mogendheden waarschijnlijk onenigheid zouden hebben”. Met zo’n begin kregen de „verenigde” naties geen goede start.

Niettemin zijn wij inmiddels in 1985 aangeland en tot dusver heeft men een derde wereldoorlog weten te voorkomen. De VN speelt nog steeds een actieve rol in de wereldaangelegenheden. Is het daarom redelijk te geloven dat de VN wellicht toch Gods weg voor vrede is?

[Kader op blz. 6]

De secretaris-generaal van de VN en enkele van zijn problemen

[Illustratie op blz. 4]

Trygve Lie vroeg, ’Waarom is deze enorme taak op mijn schouders komen te rusten?’

[Verantwoording]

UN photo

[Illustratie op blz. 5]

Oe Thant voerde het bevel over drie VN-vredesmachten die terzelfder tijd in actie waren

[Verantwoording]

UN photo

[Illustratie op blz. 7]

Kurt Waldheim schreef over „een van de gevaarlijkste tendensen in de geschiedenis van de Verenigde Naties”

[Verantwoording]

UN photo

[Illustratie op blz. 7]

Javier Perez de Cuéllar staat aan het hoofd van een staf van ongeveer 26.000 personen

[Verantwoording]

UN photo