Pausbezoek aan Mexico — Zal het de Kerk baten?
Door Ontwaakt!-correspondent in Mexico
„DE ’Evangelisatiepelgrim’ doet Mexico aan” was het opschrift van het Engelstalige Vaticaanse weekblad L’Osservatore Romano van 7 mei 1990. In amper elf jaar tijd was dit het tweede bezoek van Johannes Paulus II aan Mexico. Welke boodschap bracht de paus? Welke verwachtingen koesterden het Mexicaanse volk en de Katholieke Kerk in Mexico? Welke voordelen zou het voor het Mexicaanse volk opleveren?
Volgens enkele persverslagen hoopten de miljoenen armen en onderdrukten dat de paus het geweten van de heersende klasse zou beïnvloeden en betere omstandigheden voor de werkende klasse zou bewerkstelligen. Een artikel in het Mexicaanse dagblad El Universal was getiteld: „Het christendom en de armen van Mexico”. Het maakte gewag van een open brief aan Johannes Paulus II van een omvangrijke en gevarieerde groep Mexicaanse katholieken. Gedeeltelijk luidde de brief: „Dit volk dat al veel heeft geleden en nu bezig is zich te organiseren en inspraak te verwerven, verwacht een woord van aanmoediging.” Ook bevatte de brief het dringende verzoek: „Wij vragen u om opnieuw ’de stem van hen zonder stem’ te zijn. . . . Verkondig de boodschap van hoop en leven en eis gerechtigheid, in het bijzonder voor de armen en onderdrukten.”
Hoe heeft de paus hierop gereageerd? Tijdens een massabijeenkomst, gehouden in de stad Chalco, aan de rand van Mexico-Stad, waar meer dan twee miljoen, voor het merendeel zeer arme, mensen bijeenkwamen om naar hem te luisteren, deed Johannes Paulus II deze oproep: „Daarom nodig ik christenen en alle mensen van goede wil in Mexico uit om hun maatschappelijke geweten in solidariteit te laten ontwaken; wij kunnen niet vredig leven en slapen terwijl het duizenden van onze broeders en zusters die ons zeer na staan, ontbreekt aan de noodzakelijke behoeften om een menswaardig bestaan te leiden.”
Niet alle katholieke media waren onder de indruk van zulke woorden. De Amerikaanse National Catholic Reporter droeg het opschrift: „Paus ging Mexicaanse armen voorbij met 50 km per uur”. Het blad beweerde dat „veel van de armen . . . uren in de regen hadden gestaan, om dan slechts een glimpje op te vangen van het pausmobiel dat met een snelheid van 50 kilometer per uur voorbijreed”. Een Mexicaans dagblad, La Jornada, vermeldde: „Binnen in de basiliek? Dure kostuums en japonnen. Buiten? Duizenden armen op hun knieën in de regen.” Anderen klaagden dat, terwijl de paus zich wel met politici en zakenmensen onderhield, er geen directe dialoog was met de arbeiders en campesinos.
Voornaamste doelstelling — herstel van kerkelijke macht
De voornaamste zorg van de Katholieke Kerk in Mexico is echter iets terug te winnen van de macht en het prestige die bijna 150 jaar geleden verloren gingen, toen Benito Juárez, een ontwikkelde Zapoteekse Indiaan die later president van Mexico werd, een liberale hervormingsbeweging leidde. Ook is de kerk niet gelukkig met bepaalde wetten uit die periode, de „Hervormingswetten”, bekrachtigd in de in 1917 aangenomen grondwet, die door de geestelijkheid als beperkend voor de werkzaamheid van de Katholieke Kerk bezien worden.
De geestelijken zijn niet ingenomen met artikel 3, dat iedere godsdienst, het katholicisme inbegrepen, buiten de openbare scholen houdt. Artikel 5 verbiedt het stichten van kloosterorden. Artikel 27 staat geen enkele religie toe om grond of gebouwen in eigendom te hebben; alle kerken zijn eigendom van de staat. Artikel 130 verklaart dat de wet geen enkele religieuze groep erkent, en religieuze voorgangers hebben voor de wet geen speciale status. Het is hun niet toegestaan in het openbaar of privé kritiek te uiten op de fundamentele wetten van de natie.
Met het oog op deze beperkingen wil de Katholieke Kerk dat de grondwet gewijzigd wordt om de kerk meer macht en bewegingsruimte te geven. Het bezoek van de paus moest dit streven dienen. Ondertussen kijken vanaf de zijlijn andere religies argwanend naar deze katholieke toenaderingspogingen, zich afvragend of meer vrijheid voor de Katholieke Kerk meer vrijheid voor alle religies in het land zal betekenen. Een regeringsfunctionaris, Fernando Gutiérrez Barrios, verklaarde in maart 1990 echter onomwonden, dat zowel de scheiding van Kerk en Staat als respect voor alle geloofsovertuigingen en zienswijzen zouden blijven bestaan.
Desalniettemin wordt het feit dat de paus door de president van Mexico, Carlos Salinas de Gortari, op de luchthaven werd verwelkomd en in zijn paleis werd uitgenodigd, door veel katholieken als een gunstig teken gezien. Zij zijn van mening dat zowel de aanwezigheid van de paus als de grootse openbare religieuze bijeenkomsten die gehouden mochten worden, erop leken te wijzen dat de autoriteiten de noodzaak van een verandering inzagen. Het Vaticaanse blad L’Osservatore Romano merkte op dat de aanwezigheid van de president van Mexico op de luchthaven „op welsprekende wijze [uiting gaf aan] de verbeterende betrekkingen tussen Kerk en Staat in Mexico”.
De geestelijken en katholieke propagandisten proberen munt te slaan uit deze publieke steun aan het bezoek van de paus. De heer Alamilla Arteaga, voorzitter van de Bisschoppelijke Commissie voor Sociale Communicatie, merkte op: „Deze gebeurtenis, het bezoek van de paus, is een nationaal plebisciet. En zo’n nationaal plebisciet houdt in een massale, spontane mobilisatie van menigten om een verlangen kracht bij te zetten . . ., het verlangen van een heel volk, want wij weten reeds dat de katholieke gemeenschap de meerderheidsgroep van de natie is.”
Evangelisatie en vrees voor sekten
Tijdens zijn verblijf in Mexico benadrukte de paus het thema evangelisatie. In feite was een van de doeleinden van zijn bezoek, de Mexicaanse kerk een hernieuwde stuwkracht te geven, „een wakker schudden op geestelijk niveau”, zoals door de pauselijke afgevaardigde, Girolamo Prigione uitgedrukt werd. Op 6 mei, de dag van zijn aankomst, zei Johannes Paulus II in zijn toespraak: „De Heer . . . heeft gewenst dat mijn pontificaat er een zou zijn van een pelgrimpaus van de evangelisatie, op weg in de wereld om alle gebieden de boodschap van redding te brengen. . . . Ik heb een beroep gedaan op alle Kerken welke zich op dit ’continent van hoop’ bevinden, om een Nieuwe Evangelisatie te ondernemen.”
Tevens waarschuwde hij zijn bisschoppen: „Ook mag u niet minder aandacht besteden aan het probleem van de ’nieuwe religieuze groeperingen’, die verwarring zaaien onder de gelovigen. . . . Hun methoden, hun financiële middelen en de vasthoudendheid in het maken van bekeerlingen, hebben vooral effect op degenen die van het platteland naar de stad trekken. Wij mogen echter niet vergeten dat ze hun succes vaak te danken hebben aan de lauwheid en onverschilligheid van de zonen en dochters van de Kerk die niet voldoende niveau hebben om zich te kwijten van de opdracht tot evangelisatie, gezien het zwakke getuigenis dat zij afleggen van een beginselvast christelijk bestaan.”
Hoe heeft de paus geprobeerd degenen die de kerk hadden verlaten terug te brengen? Was het door hen aan te moedigen de bijbel te bestuderen? In zijn toespraak te Villahermosa zei hij: „Keer terug tot het hart van de Kerk, uw Moeder! De Maagd van Guadalupe, met haar ’blik vol erbarmen’, heeft ernaar verlangd u aan haar Zoon aan te bieden.” In plaats van gebruik te maken van de aantrekkingskracht van Gods Woord, nam hij dus liever zijn toevlucht tot sentimentele religieuze emotie in een vergeefse poging verloren katholieken terug te winnen.
Aldus, zoals op bijna al zijn reizen, verviel Johannes Paulus II weer tot zijn op de Drieëenheid gebaseerde fixatie — de verering van Maria, de „Moeder van God”. Hij merkte in zijn openingstoespraak op: „De paus komt zich neerwerpen voor het wonderdadige kracht bezittende beeld van de Maagd van Guadalupe om een beroep te doen op haar moederlijke hulp en bescherming voor de pauselijke bediening zelf . . . en om de toekomst van de Latijnsamerikaanse evangelisatie in haar handen te leggen.”
Sommigen hebben zich echter afgevraagd of deze door de paus geuite boodschappen werkelijk bedoeld waren om de aandacht op de evangelisatie te richten. Toegegeven, sommigen werden door de aanwezigheid en de woorden van de paus in vervoering gebracht, maar anderen kregen de indruk dat de hoogste autoriteit van de kerk meer sprak over economie, politiek en mensenrechten en zeer weinig over Gods Woord. Misschien is dat de reden dat het dagblad El Universal van 8 mei 1990 opmerkte: „Denkende mensen vragen zich af of het Mexicaanse katholicisme de zeer rijke voordelen zal oogsten die het tweede bezoek van de paus zou kunnen opleveren” of dat zijn bezoek, zoals zijn eerste, de koers van het katholieke leven niet noemenswaard zal beïnvloeden.
Zullen de geestelijke behoeften van het volk worden bevredigd? Reeds honderdduizenden oprechte Mexicanen vinden geestelijke bevrediging door het evangelisatiewerk van Jehovah’s Getuigen. Om de bewoordingen van de paus te gebruiken, het „dorsten naar God” van het volk wordt bevredigd doordat zij uit de bijbel een nauwkeurige kennis van de ware God, Jehovah, en van zijn Zoon, Christus Jezus, verwerven. Verbonden met de meer dan 8000 gemeenten van Jehovah’s Getuigen in Mexico, stellen zij hun vertrouwen niet in de onware beloften van de mens, maar in Gods belofte van zijn Koninkrijksbestuur voor de mensheid op een paradijsaarde. — Mattheüs 6:9, 10; Johannes 17:3; Openbaring 21:1-4.
[Illustraties op blz. 15]
Paus Johannes Paulus II wordt verwelkomd door de Mexicaanse president Carlos Salinas de Gortari
Verkopers met „Paus Johannes Paulus II”-souvenirs