Kerstmis: Waarheden of mythen?

„ALS u trouwe katholieken vraagt waarom Kerstmis op 25 december wordt gevierd, zullen minstens negen van de tien, sommige verbaasd en andere geamuseerd, antwoorden: ’Nu, dat is de dag waarop Jezus is geboren!’ Vraagt u een van Jehovah’s Getuigen echter naar de reden waarom hij niet aan deze viering doet, dan zal hij onveranderlijk antwoorden: ’Omdat het niet in de Evangeliën staat.’”

Zo werd een artikel over Kerstmis ingeleid in Il Mattino, een dagblad uit het Italiaanse Napels. Maar welke zienswijze is de juiste? „Het enige wat u hoeft te doen,” vervolgde de krant, „is Mattheüs en Lukas doorbladeren (de enige twee evangelisten namelijk die over Jezus’ geboorte verhalen) en u zult ontdekken dat het tweede antwoord correct is.”

Dergelijke artikelen zijn niet ongebruikelijk meer. Nieuwsmedia stellen de ingeburgerde opvattingen over Kerstmis vaak als mythen aan de kaak. Zo stond in december 1990 in The Press uit Christchurch (Nieuw-Zeeland) het artikel „De zes kerstmythen”. Er werd in gezegd:

„MYTHE 1. De kerstman, die bij de noordpool woont, scheert op kerstavond de aarde rond om lieve meisjes en jongens cadeautjes te bezorgen. Nu, niemand wil spelbreker zijn, maar dat is toch gewoon niet waar? Zo veel huizen aandoen op die ene avond, zo veel voor hem klaargezette vruchtencake en port consumeren? En wat gebeurt er als er geen schoorsteen is? Nee, dat vertelsel klopt niet. . . .

MYTHE 2. Christus is op 25 december geboren. Beslist niet. In Lukas’ evangelie staat dat toen Jezus in Bethlehem werd geboren, de herders buiten verbleven en ’s nachts de wacht hielden bij hun kudden. In die streek van Palestina is de temperatuur in december overdag gemiddeld 7 °C en ’s nachts een stuk lager. Vaak valt er een koude regen en soms sneeuwt het in de hooglanden. De herders zouden daar zijn waar hun schapen in die tijd van het jaar altijd geweest zijn — in een omsloten en overdekte ruimte. . . .

MYTHE 3. Het eerste kerstfeest was in Bethlehem, toen Christus was geboren. In feite schijnt het zijn oorsprong in Rome te vinden en wordt er in 336 voor het eerst melding gemaakt van de viering ervan. Het verbreidde zich door Oost en West totdat het in het midden van de vijfde eeuw door de Kerk van Jeruzalem werd overgenomen.

In zekere zin heeft Kerstmis stukje bij beetje ingang gevonden en was het louter een kwestie van naamsverandering van de viering: eind december vonden al eeuwen vóór Christus identieke heidense brasserijen en feesten plaats als onderdeel van de viering van het wintersolstitium op het noordelijk halfrond . . .

De opname van Christus’ geboorte in deze braspartijen van heidense oorsprong stuitte kennelijk niet op verzet bij de kerkelijke leiders, die minder belang schenen te stellen in de waarheid of theologische zuiverheid dan in de kans hun kudde en bijgevolg hun eigen macht te vergroten. . . .

Geen wonder dat de puriteinen in Schotland, Engeland en New England Kerstmis in de zeventiende eeuw probeerden af te schaffen en het veroordeelden als een voortzetting van ’de ijdelheden en uitspattingen waaraan de heidenen zich overgeven’.

De jaarlijks opgaande stemmen om ’Christus terug te brengen in het kerstfeest’ klinken dan ook wel erg hol: de waarheid is dat hij er nooit iets mee te maken heeft gehad.

MYTHE 4. Het traditionele cadeautjes geven met Kerstmis is voortgekomen uit het feit dat Jezus geschenken kreeg in de vorm van goud, wierook en mirre. In feite wisselde men al eeuwen vóór Christus op 25 en 26 december geschenken uit als onderdeel van die solstitiumvieringen. De oude Romeinen wisselden geschenken uit in het kader van hun zonaanbiddingsfeest, de Saturnalia.

In elk geval gaven de Wijzen uit het Oosten geen geschenken aan elkaar maar aan Jezus, naar het toen heersende gebruik als men mensen van aanzien bezocht. Per slot van rekening blijkt uit Mattheüs’ evangelie dat hun belangstelling voor Jezus de toekomstige koning der joden gold.

MYTHE 5. De ’drie wijzen’ en de herders betoonden Jezus allemaal hulde toen hij in zijn kribbe lag. Al wie die schattige geboortetaferelen tekent met de herders en de wijzen samen in de stal, leest zijn bijbel niet zo goed.

In Mattheüs’ evangelie wordt duidelijk vermeld dat toen de ’wijzen’ Jezus eindelijk vonden, hij in een huis was — en dat was maar goed ook, daar er waarschijnlijk ruim twee jaren waren verstreken sinds zijn geboorte.

Bovendien duidt Mattheüs als hij het bezoek van de Wijzen uit het Oosten beschrijft, Jezus aan als een kind, niet als een baby. Hij was in die fase al lang uit de windsels en de herders waren al een hele tijd bij hun kudden terug.

Bedenk ook dat toen Herodes de Messias zocht te doden, hij gebruik maakte van de door de Wijzen genoemde datum en gebood alle mannelijke kinderen van twee jaar en jonger om het leven te brengen.

Zou hij zo’n afschuwelijk — en daarbij uitermate impopulair — bevel hebben uitgevaardigd als hij wist dat zijn beoogde slachtoffer maar een paar weken oud was? . . .

De bijbel geeft trouwens nergens te kennen hoeveel Wijzen er waren. Het Griekse woord in het evangelie is magoi, waarvan het woord ’magie’ is afgeleid. . . .

MYTHE 6. Kerstmis is een tijd voor vrede op aarde en goede wil jegens alle mensen. Beslist een nobele gedachte, maar het is niet wat de bijbel zegt. . . .

Interlineaire vertalingen van Lukas’ evangelie in het oorspronkelijke Grieks maken duidelijk dat wat de menigten engelen die aan de herders verschenen in feite zeiden, was: ’en op aarde vrede onder mensen van goede wil’.

En daarin steekt het verschil. Eén overgecommercialiseerde dag per jaar met een overdaad van voedsel en drank maakt iemand nog geen christen; vrede, zo zegt de bijbel, valt niet hun ten deel die een valse geboortedag van Jezus vieren, maar degenen die zich aan zijn leer houden — het hele jaar.”