Vrouwen — Thuis met respect behandeld?

„De een na de ander stierven de vrouwen een gruwelijke dood. . . . De manier waarop zij stierven mocht dan verschillen, de oorzakelijke omstandigheden verschilden niet: Volgens de politie van Quebec [Canada] werd elk van de vrouwen vermoord door een voormalige of huidige echtgenoot of minnaar. In totaal zijn er dit jaar [1990] 21 vrouwen in Quebec vermoord, slachtoffers van een toename van echtelijk geweld.” — Maclean’s, 22 oktober 1990.

HUISELIJK geweld, door sommigen „de donkere kant van het gezinsleven” genoemd, levert een oogst aan ontwrichte gezinnen op en kinderen met een verwrongen beeld van hoe huwelijksrelaties geacht worden te zijn. Kinderen worden wreed heen en weer geslingerd in hun loyaliteit aan hun ouders als zij proberen te begrijpen waarom pa ma toetakelt. (Minder vaak doet de vraag zich voor waarom ma zo gemeen is tegen pa.) Dikwijls zijn de vruchten van huiselijk geweld onder meer zonen die zelf opgroeien tot mannen die hun vrouw slaan. Het stempel dat hun vader op hen heeft gedrukt, heeft hun zowel ernstige psychische moeilijkheden als persoonlijkheidsproblemen bezorgd.

In de VN-publikatie The World’s Women — 1970–1990 wordt gezegd: „Men denkt dat de aanvallen van mannen op vrouwen bij hen thuis het minst worden aangegeven van alle misdaden — voor een deel omdat zulk geweld wordt gezien als een maatschappelijk euvel, niet als een misdrijf.”

Hoe erg is het met de partnermishandeling in de Verenigde Staten gesteld? In het in het vorige artikel geciteerde senaatsrapport wordt gezegd: „De term ’huiselijk geweld’ mag dan tam klinken, het gedrag dat daarmee wordt aangeduid, is allesbehalve zachtzinnig. Uit het afschuwelijke beeld dat de statistieken te zien geven, blijkt hoe ernstig — ja, zelfs dodelijk — partnermishandeling kan zijn. Jaarlijks sterven er 2000 à 4000 vrouwen door mishandeling. . . . In tegenstelling tot andere misdaden is partnermishandeling ’chronisch’ geweld. Het is aanhoudende intimidatie en herhaald lichamelijk letsel.”

In het blad World Health wordt gezegd: „Tegen vrouwen gericht geweld komt in elk land en in elke maatschappelijke en economische klasse voor. In veel culturen wordt het slaan van een vrouw beschouwd als iets waartoe haar man het recht heeft. Maar al te vaak wordt het uit gewoonte slaan en verkrachten van vrouwen en meisjes beschouwd als ’persoonlijke zaken’ die anderen — of dat nu wettelijke autoriteiten of medisch personeel betreft — niet aangaan.” Dit geweld in huis kan zich gemakkelijk uitbreiden tot het schoolmilieu.

Dit werd geïllustreerd door wat er in juli 1991 gebeurde op een gemengde kostschool in Kenia. The New York Times berichtte dat „71 schoolmeisjes in de tienerleeftijd werden verkracht door mannelijke leerlingen en 19 andere stierven in een nacht van geweld op de slaapzalen dat naar verluidt . . . voortduurde zonder dat de plaatselijke politie of leraren tussenbeide kwamen”. Hoe was dit uitzinnige seksuele geweld te verklaren? „Deze tragedie heeft het walglijke mannelijke chauvinisme onderstreept dat het maatschappelijk leven in Kenia beheerst”, schreef Hilary Ng’Weno, hoofdredacteur van The Weekly Review, Kenia’s meest gelezen blad. „Het lot van onze vrouwen en meisjes is betreurenswaardig. . . . Wij brengen onze jongens weinig of geen respect voor meisjes bij.”

Daarin ligt wereldwijd de kern van het probleem — jongens worden vaak grootgebracht met het idee dat meisjes en vrouwen inferieure, uit te buiten schepselen zijn. De vrouwen worden als kwetsbaar en makkelijk te overheersen beschouwd. Vandaar is het nog maar een kleine stap naar minachting voor de vrouw en uitgesproken mannelijk chauvinisme en een al even kleine stap naar verkrachting van een vrouw voor wie men een vertrouwde bekende is of met wie men een avondje uit is geweest. En vergeet ten aanzien van verkrachting niet dat „een aanranding in enkele ogenblikken voorbij kan zijn, maar een leven lang gevoeld wordt”. — Senaatsrapport.

Veel mannen kunnen, hoewel zij niet noodzakelijkerwijs lichamelijk geweld tegen vrouwen gebruiken, beschreven worden als ’subliminale misogynen’ of vrouwenhaters die zich dat eigenlijk niet bewust zijn. In plaats van lichamelijk geweld te gebruiken, mishandelen of slaan zij hun partner psychisch. In haar boek Men Who Hate Women & the Women Who Love Them zegt dr. Susan Forward: „Volgens de beschrijving van hun partners waren [deze mannen] vaak charmant en zelfs liefdevol, maar konden zij in een oogwenk overschakelen op wreed, kritisch en beledigend gedrag. Hun gedrag bestreek een breed gamma, van overduidelijke intimidatie en dreigementen tot meer subtiele, bedekte aanvallen die de vorm aannamen van voortdurende kleineringen of slopende kritiek. Wat hun stijl ook was, de gevolgen waren gelijk. De man kreeg de overhand door de vrouw langzaam maar zeker kapot te maken. Deze mannen weigerden ook enige verantwoordelijkheid op zich te nemen voor hoe het hun partner onder hun aanvallen te moede was.”

Jasoeko,a een tengere, nu vijftien jaar getrouwde Japanse, vertelde Ontwaakt! wat zij thuis meemaakte: „Mijn vader sloeg en mishandelde mijn moeder regelmatig. Hij schopte en stompte haar, sleurde haar mee aan haar haar en gooide haar zelfs met stenen. En weet u waarom? Omdat zij het lef had hem zijn ontrouw met een andere vrouw kwalijk te nemen. Weet u, in de Japanse cultuur werd het als heel normaal beschouwd dat sommige mannen een maîtresse hadden. Mijn moeder was haar tijd vooruit en weigerde dat te accepteren. Na zestien jaar huwelijk en vier kinderen scheidde zij van hem. Zij moest het zonder kinderalimentatie van mijn vader stellen.”

Toch heeft men zelfs als de mishandeling van een vrouw bij de autoriteiten aangegeven werd, vaak niet kunnen voorkomen dat een wraakzuchtige man zijn vrouw vermoordde. Bij veel gelegenheden, in landen zoals de Verenigde Staten, is de wet niet toereikend geweest om een bedreigde en geterroriseerde vrouw te beschermen. „Uit een studie is gebleken dat bij meer dan de helft van alle moorden op vrouwen door hun man, de politie in het jaar daarvoor vijfmaal naar de woning was geroepen om een klacht wegens huiselijk geweld te onderzoeken” (Senaatsrapport). In enkele extreme gevallen heeft de vrouw, om zich verdere mishandeling te besparen, haar man vermoord.

Huiselijk geweld, waarbij meestal de vrouw het slachtoffer is, manifesteert zich op veel verschillende manieren. In India is het gerapporteerde aantal zogenoemde bruidsschatdoden (waarbij mannen hun vrouw doden uit ontevredenheid over de bruidsschat die door de familie van de vrouw is betaald) gestegen van 2209 in 1988 tot 4835 in 1990. Deze cijfers mogen echter niet als volledig of nauwkeurig worden beschouwd, daar men de dood van een vrouw vaak laat doorgaan voor een huiselijk ongeval — meestal door opzettelijke verbranding met de petroleum die wordt gebruikt voor het koken. Daarbij komen nog de zelfmoorden van vrouwen die de ellende in huis niet langer aankunnen.

Als er gekozen moet worden tussen zonen en dochters

Vrouwen worden gediscrimineerd vanaf hun geboorte en zelfs vóór hun geboorte. Hoe dat zo? Ontwaakt! interviewde Madhu uit Bombay (India) en kreeg dit antwoord: „Als er in een Indiaas gezin een zoon wordt geboren, heerst er vreugde. De problemen van de moeder zijn voorbij. Nu hebben de ouders een zoon om voor hen te zorgen als zij oud zijn. Hun ’sociale zekerheid’ is gewaarborgd. Maar als zij het leven schenkt aan een dochter, wordt zij als een mislukkeling beschouwd. Het is alsof zij alleen een last te meer ter wereld heeft gebracht. De ouders zullen voor een dure bruidsschat moeten zorgen om haar getrouwd te krijgen. En als een moeder dochters blijft krijgen, is zij waardeloos.”b

In het blad Indian Express werd over meisjes in India geschreven: „Of zij in leven blijven wordt niet van wezenlijk belang voor de overleving van het gezin geacht.” Dezelfde bron citeert een in Bombay gehouden enquête waaruit „bleek dat van 8000 na geslachtsbepalingstests geaborteerde foetussen er 7999 vrouwelijk waren”.

Elisabeth Bumiller schrijft: „De situatie van sommige Indiase vrouwen is zo ellendig, dat als hun lot de aandacht kreeg die aan de situatie van etnische en raciale minderheden in andere delen van de wereld wordt besteed, hun zaak opgenomen zou worden door mensenrechtenorganisaties.” — May You Be the Mother of a Hundred Sons.

„Een vrouw is nooit klaar”

„Een vrouw is nooit klaar” mag dan een cliché lijken, het behelst een waarheid die mannen vaak over het hoofd zien. Een vrouw met kinderen kent niet de luxe van vaste werktijden, van half negen tot vijf, zoals mannen die vaak hebben. Als ’s nachts de baby huilt, wie reageert daar dan hoogstwaarschijnlijk op? Wie maakt er schoon, wast en strijkt? Wie maakt het eten klaar en zet het op tafel als de man uit zijn werk komt? Wie ruimt de boel na de maaltijd op en brengt dan de kinderen naar bed? En van wie wordt in veel landen, naast dit alles, verwacht dat zij water haalt en zelfs op het veld werkt met een baby op haar rug? Dat is meestal de moeder. Haar werktijden zijn niet slechts acht of negen uur per dag, maar vaak twaalf tot veertien of meer. Zij krijgt echter geen overwerk uitbetaald — en maar al te vaak kan er niet eens een bedankje af!

Volgens het blad World Health worden in Ethiopië veel „vrouwen geacht zestien tot achttien uur per dag te werken, [en] hun inkomenspeil is zo laag dat zij zichzelf en hun gezin niet kunnen onderhouden. . . . Honger is een dagelijks terugkerend verschijnsel; in de meeste gevallen krijgen zij [brandhoutsprokkelaarsters en -draagsters] slechts één onvolledig maal per dag en gewoonlijk gaan zij zonder ontbijt de deur uit.”

Sioe, oorspronkelijk afkomstig uit Hong Kong en nu twintig jaar getrouwd, vertelde: „In het Chinese milieu zijn mannen altijd geneigd geweest vrouwen te kleineren, hen óf als hulp in de huishouding en draagster van hun kinderen te bezien óf, in het andere uiterste, als idool, speelgoed of seksobject. Maar wat wij vrouwen werkelijk willen, is als intelligente schepselen behandeld worden. Wij willen dat mannen naar ons luisteren als wij spreken en niet gewoon doen alsof wij uilskuikens zijn!”

Geen wonder dat in het boek Men and Women wordt gezegd: „Overal, zelfs als vrouwen achting genieten, worden de activiteiten van mannen hoger aangeslagen dan die van vrouwen. Het doet er geen snars toe hoe een samenleving de rollen en taken tussen de seksen verdeelt; die welke door mannen vervuld worden, wegen onvermijdelijk zwaarder in de ogen van de hele gemeenschap.”

De werkelijkheid is dat de rol van de vrouw in het gezin gewoonlijk als vanzelfsprekend wordt beschouwd. Zo staat in het voorwoord van The World’s Women — 1970–1990: „De levensomstandigheden van vrouwen — en hun bijdrage tot het gezin, de economie en de huishouding — zijn over het algemeen onzichtbaar geweest. Veel statistieken zijn gesteld in termen die de omstandigheden en bijdragen van mannen weergeven, niet die van vrouwen, of die eenvoudig voorbijgaan aan het geslacht. . . . Veel van het werk dat vrouwen doen, wordt nog steeds niet beschouwd als van enige economische waarde — en wordt niet eens in cijfers uitgedrukt.”

In 1934 bracht de Noordamerikaanse schrijver Gerald W. Johnson de meningen over vrouwen op het werk onder woorden: „Een vrouw krijgt vaak een mannenbaan maar zelden een mannenloon. De reden is dat er geen vorm van dagelijks werk denkbaar is die niet beter door een man gedaan kan worden dan door een vrouw. De beste kleermakers en hoedenmakers zijn mannen . . . De grootste koks zijn onveranderlijk mannen. . . . Op dit moment is het zo dat elke werkgever bereid is een man meer geld te geven dan hij een vrouw voor hetzelfde werk geeft, omdat hij reden heeft om te geloven dat de man het beter zal doen.” Deze opmerking, die misschien ironisch bedoeld was, weerspiegelde de toenmalige vooroordelen, die in menig mannelijk brein nog steeds heersen.

Gebrek aan respect — een wereldomvattend probleem

Elke cultuur heeft haar opvattingen en vooroordelen ontwikkeld ten aanzien van de rol van de vrouw in de maatschappij. Maar de vraag waar het om gaat, is: Spreekt uit deze opvattingen een gepast respect voor de waardigheid van vrouwen? Of weerspiegelen ze veeleer de eeuwenoude mannelijke overheersing tengevolge van de gewoonlijk grotere lichaamskracht van de man? Indien vrouwen als slaven of als uit te buiten objecten worden behandeld, waar is dan het respect voor hun waardigheid? In de meeste culturen zijn de rol van de vrouw en haar gevoel van eigenwaarde in meerdere of mindere mate ondermijnd.

Eén voorbeeld uit de vele van over de hele wereld komt uit Afrika: „Joruba-vrouwen [Nigeria] moeten in het bijzijn van hun man voorgeven onwetend en inschikkelijk te zijn, en als zij de maaltijd opdienen, wordt er van hen verlangd dat zij aan de voeten van hun man neerknielen” (Men and Women). In andere delen van de wereld kan deze ondergeschiktheid op allerlei andere manieren tot uiting komen — een vrouw moet op een bepaalde afstand achter haar man lopen, of moet lopen terwijl hij op een paard of een muildier zit, of moet lasten dragen terwijl de man niets draagt, of moet afzonderlijk eten, enzovoort.

In zijn boek The Japanese schreef Edwin Reischauer, die in Japan geboren en getogen is: „Blijken van mannelijk chauvinisme schreeuwen je toe in Japan. . . . Een dubbele seksuele moraal, die de man vrij laat en de vrouw beperkingen oplegt, is nog heel gewoon. . . . Bovendien wordt van gehuwde vrouwen verlangd dat zij veel trouwer zijn dan mannen.”

Zoals in veel landen is ook in Japan seksuele overlast een probleem, vooral in de volle ondergrondse treinen in het spitsuur. Jasoeko, afkomstig uit Hino-Stad, een voorstad van Tokio, vertelde Ontwaakt!: „Als jonge vrouw pendelde ik altijd naar Tokio. Je voelde je zo opgelaten, want sommige mannen maakten van de situatie gebruik om te knijpen en betasten waar zij maar konden. Wat konden wij vrouwen eraan doen? Wij moesten het ons laten welgevallen. Maar het was beschamend. Tijdens de ochtendspits was er een apart rijtuig voor vrouwen, zodat op zijn minst sommigen die vernederingen konden ontlopen.”

Sue, die vroeger in Japan woonde, had haar eigen manier om zich van die attenties te verlossen. Ze zei dan met luide stem: „Foezakenai de koedasai!”, wat betekent „Hou op met die grappen!” Zij zegt: „Dat kreeg onmiddellijk de aandacht en het werkte. Niemand wilde ten overstaan van alle anderen zijn gezicht verliezen. Plotseling was er geen man meer die me nog aanraakte!”

Gebrek aan respect voor vrouwen in de huiselijke kring is kennelijk een wereldomvattend probleem. Maar hoe staat het met de rol van vrouwen op het werk? Krijgen zij daar meer respect en erkenning?

[Voetnoten]

[Kader op blz. 6]

Waardoor wordt het geslacht van een kind bepaald?

„Het geslacht van het ongeboren kind staat vast op het moment van bevruchting. De zaadcel van de vader is in deze beslissend. Elk eitje is in zoverre vrouwelijk dat het een X- of vrouwelijk geslachtschromosoom bevat. Van de zaadcellen draagt slechts de helft een X-chromosoom; de andere helft draagt een Y- of mannelijk geslachtschromosoom.” Verenigen zich twee X-chromosomen, dan zal het resultaat dus een meisje zijn; voegt zich bij het vrouwelijk X- een mannelijk Y-chromosoom, dan zal de baby een jongen zijn. Of een vrouw jongens of meisjes krijgt, wordt dan ook bepaald door de chromosoomfactor in het mannelijk zaad (ABC van het menselijk lichaam, een Reader’s Digest-uitgave). Het is onlogisch als een man het aan zijn vrouw wijt dat zij alleen meisjes ter wereld brengt. Het mag niemand verweten worden. Het is gewoon de loterij van de voortplanting.

[Kader/Illustratie op blz. 8]

Een tragedie van massale proporties

In haar boek Feminism Without Illusions schreef Elizabeth Fox-Genovese: „Er is alle reden om te geloven dat veel mannen . . . steeds meer in de verleiding komen [hun] kracht te gebruiken in de enige situatie waarin zij daarmee nog duidelijk in het voordeel zijn — hun persoonlijke relaties met vrouwen. Als ik het met dit vermoeden bij het rechte eind heb, hebben wij te maken met een tragedie van massale proporties.” En die tragedie van massale proporties treft de miljoenen vrouwen die dagelijks pijn wordt berokkend door een echtgenoot, een vader of een andere man die hen koeioneert — een man die zich niet stoort aan „de normen van gelijkheid en recht”.

„In dertig staten [van de Verenigde Staten] is het doorgaans nog steeds wettelijk toegestaan dat mannen hun vrouw verkrachten; en slechts tien staten hebben wetten die tot arrestatie wegens huiselijk geweld machtigen . . . Vrouwen die geen andere keus blijft dan te vluchten, merken dat ook dat geen echt alternatief is. . . . Een derde van de jaarlijks een miljoen mishandelde vrouwen die noodonderdak zoeken, vindt dat niet.” — Voorwoord bij Backlash — The Undeclared War Against American Women, door Susan Faludi.

[Illustratie]

Voor miljoenen is huiselijk geweld de donkere kant van het gezinsleven

[Illustratie op blz. 7]

Honderden miljoenen leven zonder stromend water, riolering of elektriciteit in hun huis — zo zij al een huis hebben