Jonge mensen vragen . . .

Is het verkeerd om te dagdromen?

Het laatste wat je je herinnert, is het geluid van je leraar die maar bleef doorzeuren over algebraïsche vergelijkingen, maar je bent niet meer in de klas; je geest is afgedwaald naar het strand waar jullie afgelopen zomer als gezin zijn geweest. Je kunt het hete zand en de warme zon voelen. Je kunt het geluid horen van de golven die op de kust slaan, het geluid van spelende kinderen, het geluid . . . van giechelende klasgenoten? Ja, je heerlijke droom is verdwenen en in plaats daarvan staat er een geïrriteerde leraar, die met zijn handen in zijn zij het antwoord verlangt op een vraag die je niet hebt gehoord.

DAGDROMEN — het is onder alle soorten mensen, jong en oud, zo gewoon dat een vooraanstaand onderzoeker het „een van de hoofdkenmerken van het menselijk leven” noemde. Sommigen geloven dat wij wel een derde van de tijd die wij wakker zijn, met een of andere vorm van dagdromen bezig zijn. Wetenschappers weten niet precies hoe en waarom deze vluchtige gedachten bij ons opkomen, en ook zijn zij het er niet allemaal over eens wat een dagdroom nu eigenlijk is. Eén woordenboek definieert een dagdroom als „een aangenaam, dromerig . . . produkt van de verbeelding”. Veel onderzoekers geven er echter een ruimere definitie aan, die vrijwel elke vorm van fantasie of elke onwillekeurige gedachte omvat die men heeft terwijl men wakker is — of dat nu een aangename of een onaangename is. In dit artikel zullen wij het woord gebruiken in zijn allerruimste betekenis, waaronder niet alleen onwillekeurige maar ook opzettelijker fantasieën vallen.

Niet alle dagdromen zijn dus uitzonderlijke, schitterende fantasieën. Vaak zijn het eenvoudig aangename uitstapjes naar het verleden. In een artikel in het tijdschrift Parents schrijft dr. James Comer over zijn eigen ervaring met dagdromen — wanneer hij na een zware dag op kantoor naar huis rijdt, kan het bijvoorbeeld zijn dat zijn gedachten afdwalen naar de herinnering aan het winnende punt dat hij als tiener tijdens een partijtje basketball op een speelplaats scoorde. „Volkomen onbelangrijk misschien, maar het geeft me nog steeds een fijn gevoel”, merkt hij op. Weer anderen gebruiken dagdromen als hulp om plannen te maken voor hun toekomst. „Ik dagdroomde er veel over een internationaal erkend musicus te worden”, vertelt een man die inderdaad een populair jazzmusicus en -componist is geworden.

De meeste dagdromen schijnen echter gericht te zijn op gewone alledaagse dingen — school, gezellige bijeenkomsten, huiswerk. Het komt voor dat mensen zulke gedachten expres oproepen om de verveling tijdens een saaie les op school of de eentonigheid van bepaald huishoudelijk werk te ontvluchten. Andere dagdromen komen spontaan op. Een woord, een geluid of iets wat zij zien, herinnert hen opeens aan iets wat op het moment speelt, iets leuks uit het verleden of iets wat zij in de toekomst gaan ondernemen, en hun geest begint af te dwalen. De bijbel zegt: „Want een droom komt stellig vanwege een overvloed aan bezigheid” (Prediker 5:3). Ja, iemand die in beslag wordt genomen door persoonlijke belangen en ambities kan bijna helemaal door materialistische dagdromen worden opgeslokt.

Maar hoe plezierig dagdromen ook kunnen zijn, ze kunnen je op christelijke vergaderingen, op school of op je werk ook uit je concentratie halen. Sommige fantasieën kunnen zelfs ongepast zijn — of schadelijk. Is dagdromen daarom een gewoonte waar je mee moet breken?

Gevaarlijk voor je geestelijke gezondheid?

In het verleden werd dagdromen door werkers in de geestelijke gezondheidszorg, artsen en opvoedkundigen als iets verachtelijks gezien. Een jonge man kreeg daarom van een psychotherapeut te horen: „We moeten je helpen met dagdromen te stoppen.” Volgens de onderzoeker dr. Eric Klinger was zulke raad over het algemeen gebaseerd op de theorieën van de zogeheten vader van de psychoanalyse, Sigmund Freud, die dagdromen als kinderachtig en neurotisch beschouwde. In een leerboek psychologie werd dan ook beweerd: „Dagdromen is vaak het gevolg van falen of van gebrek aan belangstelling voor iemands huidige omgeving en is zeker een zich terugtrekken uit de werkelijkheid.” Een hele generatie opvoedkundigen en werkers in de geestelijke gezondheidszorg werd geleerd dat al het dagdromen tegengegaan moest worden. Er werd beweerd dat overdadig dagdromen zelfs tot schizofrenie kon leiden.

Freudiaanse theorieën hebben echter moeten wijken voor harde wetenschappelijke feiten. Dr. Eric Klinger merkt in zijn boek Daydreaming op dat onderzoekers onder andere het volgende stellen:

Dagdromen is een veel voorkomende en normale activiteit.

Mensen die vaak dagdromen, zijn in doorsnee geestelijk net zo aangepast als degenen die dat niet doen.

Dagdromen leidt niet tot hallucineren.

Dagdromen leidt niet tot schizofrenie. Schizofrenen zijn niet meer geneigd tot dagdromen dan anderen.

Hoe je fantasie produktief te gebruiken

Het is dan ook niet verwonderlijk dat het heilzame gebruik van iemands fantasie nergens in de bijbel wordt veroordeeld. Ja, dat onze geest in staat is zich dingen voor te stellen en te fantaseren, is een bewijs dat wij, om het met de woorden van de psalmist te zeggen, ’wonderbaar zijn gemaakt’ (Psalm 139:14). Dit vermogen kan, wanneer het produktief wordt gebruikt, heel waardevol zijn. Christenen wordt gezegd dat zij hun „ogen niet gericht [moeten] houden op de dingen die men ziet, maar op de dingen die men niet ziet” (2 Korinthiërs 4:18). Zo zou je kunnen proberen je een beeld te vormen van Gods rechtvaardige nieuwe wereld. De bijbelse beschrijvingen van dit toekomstige wereldomvattende Paradijs nodigen ons uit ons voorstellingsvermogen op dat punt de vrije loop te laten! — Jesaja 35:5-7; 65:21-25; Openbaring 21:3, 4.

Je fantasie kan ook van nut blijken te zijn als je een moeilijke taak moet verrichten. Jongeren onder Jehovah’s Getuigen krijgen bijvoorbeeld vaak een toewijzing om op de theocratische bedieningsschool een mondelinge uiteenzetting te houden. Probeer zo’n uiteenzetting niet alleen hardop te oefenen, maar ze ook in je geest te repeteren. Maak je een voorstelling van de manier waarop het publiek op je inlichtingen en de wijze waarop je ze brengt, zal reageren. Dat kan je helpen de noodzakelijke veranderingen in je voordracht aan te brengen en je meer zelfvertrouwen geven.

Je kunt ook het aanpakken van moeilijke situaties in je geest repeteren. Misschien ben je je ervan bewust dat een medechristen iets tegen je heeft en wil je de zaak uitpraten (Mattheüs 5:23, 24). In plaats van de persoon in kwestie onvoorbereid te benaderen, kun je in je geest het draaiboek doornemen en verschillende manieren uitproberen om het probleem aan te pakken. Dat is in overeenstemming met het bijbelse beginsel: „Het hart van de rechtvaardige mediteert om te antwoorden.” — Spreuken 15:28.

Heeft iemand je beledigd of kwaad gemaakt? Let eens op de raad die in Psalm 4:4 wordt gegeven: „Raakt in beroering, maar zondigt niet. Zegt wat gij te zeggen hebt, in uw hart, op uw bed, en zwijgt.” Dat wil niet zeggen dat je pijnlijke voorvallen steeds weer in je geest de revue moet laten passeren, en evenmin dat je moet stilstaan bij levendige voorstellingen van de manier waarop je hem of haar wel eens stevig van repliek zult dienen. Jezus waarschuwde per slot van rekening dat „een ieder die toornig blijft op zijn broeder, rekenschap zal moeten afleggen”, evenals „wie zijn broeder met een verfoeilijk minachtend woord aanspreekt” (Mattheüs 5:22). Maar het in je geest uitproberen van je keuzemogelijkheden — met inbegrip van de mogelijkheid de overtreder eenvoudig te vergeven — kan je helpen de kwestie op een kalme, redelijke manier uit de wereld te helpen.

Dagdromen kan ook met recht een rol spelen bij het oplossen van problemen. Dr. Klinger zegt: „Dagdromen op zich is een manier om op creatieve oplossingen voor problemen te komen. Mensen die dagdromen, kunnen al fantaserend soms oplossingen vinden die niet in hun geest zouden opkomen als zij zich bewust met die problemen zouden bezighouden.”

Er zijn zelfs bewijzen dat dagdromen een hulp kan zijn om de manier waarop je lichamelijke bezigheden verricht te verbeteren. Een bepaalde skileraar bijvoorbeeld zegt tegen zijn leerlingen dat zij zich een beeld moeten vormen van een skitraject dat hun wacht en zich moeten voorstellen hoe zij elke bocht en helling van het traject nemen. Onderzoekers menen dat het deel van de hersenen dat de spieren beheerst hierdoor werkelijk wordt geactiveerd en gereedgemaakt voor actie. Natuurlijk kan niets het echte oefenen vervangen, maar in je geest oefenen kan een hulp zijn om je bekwaamheid in het bespelen van een muziekinstrument of in het typen te verbeteren. „Om kort te gaan,” aldus dr. James Comer, „dagdromen is geen tijdverspilling, maar eerder een noodzakelijk ontsnappingsmiddel waardoor wij worden geholpen beter te functioneren.”

De gevaren

Niettemin ’is er voor alles een vastgestelde tijd’ (Prediker 3:1). Hoewel dagdromen heerlijk kan zijn als je je in je kamer ontspant, zijn er gevallen waarin het onjuist of zelfs gevaarlijk zou zijn. Rijd je auto? Dan moet je extra voorzichtig en op gevaar bedacht zijn. En als je met een toets bezig bent of naar een bijbellezing luistert? Dan moet je beschikken over het „vermogen om helder te denken”. — 2 Petrus 3:1.

De bijbel waarschuwt ons ook, niet onnodig bij negatieve gedachten stil te blijven staan. Het is alleen maar normaal dat je wat nerveus bent als je voor een belangrijke toets of een sollicitatiegesprek staat, maar je bereikt er weinig mee als je het beangstigende beeld door je geest laat spoken dat het misgaat of dat je wordt afgewezen. (Vergelijk Prediker 11:4.) „Angstige bezorgdheid in het hart van een man zal het neerbuigen”, waarschuwt Spreuken 12:25. Jezus Christus gaf zijn toehoorders de raad: „Weest . . . nooit bezorgd voor de volgende dag, want de volgende dag zal zijn eigen zorgen hebben. Elke dag heeft genoeg aan zijn eigen kwaad.” — Mattheüs 6:34.

Het is interessant dat buitensporig of ongepast dagdromen nog andere gevaren met zich kan brengen. Sommige jongeren geven bijvoorbeeld voeding aan seksuele fantasieën. Anderen bemerken dat dagdromen hen belemmert bij hun concentratie. Ons volgende artikel in deze reeks zal wat suggesties bevatten om je te helpen met zulke problemen om te gaan.

[Illustraties op blz. 24]

In de geest repeteren kan iemands werkelijke voordracht verbeteren