De luipaard — Een gereserveerde kat
DOOR ONTWAAKT!-CORRESPONDENT IN KENIA
DE ZON ging onder. Wij hadden onze dag besteed aan het gadeslaan en fotograferen van het spectaculaire wild in het Masai Mara Reservaat in Kenia. Voordat wij ons terugtrokken voor de nacht, die wij in tenten in het reservaat zouden doorbrengen, zouden wij nog een opwindend schouwspel te zien krijgen. De voorbereidingen werden getroffen toen een van de mannen van het personeel op zijn gemak over een touwbrug over de rivier de Talek liep met een flinke geitebout over zijn schouder. Hij bond het vlees vast aan een gevorkte tak hoog in een acacia.
Terwijl de kleuren van de korte tropische schemering langzaam plaats maakten voor de duisternis, gleed een grote mannetjesluipaard stilletjes de boom in en begon aan het vlees te rukken en te trekken. Hij werd belicht door schijnwerpers vanaf het uitkijkterras. De luipaard was echter van plan zich zijn maaltijd goed te laten smaken en negeerde ons, terwijl wij vol ontzag en bewondering toekeken. Later werd ons verteld dat zijn avondbezoek aan de van lokaas voorziene boom een vaste gewoonte was, waaraan hij zich al een jaar of zes hield. De volgende avond werden wij dus op een herhalingsvoorstelling getrakteerd!
Wij konden heel goed begrijpen waarom de luipaard of panter is beschreven als „de meest volmaakte van de grote katten, prachtig van uiterlijk en gracieus in zijn bewegingen”. De luipaard weegt zestig kilo of meer en is een van de sterkstgespierde dieren. Gemiddeld heeft hij een schouderhoogte van ruim zestig centimeter en meet hij ongeveer twee meter van zijn neus tot het puntje van zijn staart. Turend naar de karakteristieke zwarte vlekken die in rozetten op zijn geelbruine vacht gerangschikt waren, moesten wij denken aan de vraag die de profeet Jeremia eens stelde: „Kan een Kuschiet zijn huid veranderen? of een luipaard zijn vlekken?” — Jeremia 13:23.
Bijzonder opvallend zijn de lichtende groene ogen. Ze zijn voorzien van een speciaal laagje cellen — het tapetum — dat hem in staat stelt ’s nachts bijzonder goed te zien. De luipaard kan zien bij een zesde van de lichtintensiteit die menselijke ogen nodig hebben. Dit laagje cellen, dat licht door het netvlies terugkaatst, creëert het oplichtende effect dat gezien wordt wanneer er ’s nachts een straal licht op zijn ogen valt.
Zou u de luipaard overdag in rust gadeslaan, dan zou het u opvallen dat hij hijgt alsof hij de uitputting nabij is. Zijn snelle ademhaling maakt echter deel uit van een efficiënt koelsysteem. Doordat hij wel 150 keer per minuut hijgt, kan er vocht verdampen van zijn tong en uit zijn bek en neusgangen.
Van de grote katten kunnen luipaarden zich het beste aanpassen en ze zijn te vinden in woestijnen en wouden, in bergen en op zeeniveau, in landen zo uiteenlopend als China, India en Kenia. Ondanks het feit dat de mens steeds meer beslag legt op het woongebied van de luipaard, schatten wetenschappers dat er alleen al in Afrika en Azië bijna een miljoen luipaarden leven. Toch heeft de luipaard eeuwenlang serieus wetenschappelijk onderzoek weten te ontlopen. Neem bijvoorbeeld de Sinaï-panter. Die werd lang als uitgestorven beschouwd, totdat hij onlangs weer in de wildernis van Judea ontdekt werd!
De solitaire kat
Hoe ontsnapt de luipaard aan menselijke waarneming? Door er voornamelijk ’s nachts op uit te trekken — en bovendien uiterst onopvallend en gereserveerd te werk te gaan. In gebieden waar de mens een bedreiging vormt, is de luipaard op zijn hoede en stil. Alleen als hij boos wordt, zal hij dreigende, leeuwachtige, grauwende en kuchende geluiden uitstoten. Onder normale omstandigheden is zijn stemgeluid veel minder intimiderend: een rauw raspend geluid — ongeveer als het geluid van een zaag die door hout gaat. Volgens het boek Animals of East Africa door C. T. Astley Maberly klinkt het als „Grunt-ha! Grunt-ha! Grunt-ha! Grunt-ha! — meestal eindigend met een rauwe zucht”. Conform zijn voorkeur voor heimelijkheid stoot de luipaard ook een verscheidenheid aan zwakke klanken uit, waarvan mensen de meeste niet kunnen horen.
Daarbij komt nog dat de luipaard, in tegenstelling tot de graag in gezelschap verkerende leeuw, geen sociale kat is. Hoewel er van tijd tot tijd paren worden gezien, zijn luipaarden solitaire jagers. Om het aantal onverwachte of vijandelijke ontmoetingen terug te brengen, bakent de luipaard een persoonlijk territorium af dat 25 tot 65 vierkante kilometer kan beslaan. Uit speciale klieren scheidt hij een spray af om de grenzen van zijn woongebied te markeren. Deze geurvlag kan andere luipaarden informeren over het geslacht, de leeftijd, de seksuele staat en mogelijk zelfs de identiteit van de „landeigenaar”.
De jacht vindt plaats met de kenmerkende behoedzaamheid van de luipaard. In bijbelse tijden stond hij erom bekend bij steden op de loer te liggen, klaar om zich met dodelijke snelheid op huisdieren te werpen (Jeremia 5:6; Hosea 13:7; Habakuk 1:8). Om zijn buit tegen aaseters als hyena’s en jakhalzen te beschermen, slaat hij zijn grotere prooien op in de oksel van een boom op zo’n negen tot twaalf meter boven de grond. Maar hoe slaagt hij erin het karkas van een antilope of een anderhalve meter lange babygiraf naar zulke hoogten te slepen? Dat is geen geheim dat de luipaard gemakkelijk prijsgeeft. Maar geduldige waarnemers beweren dat het met pure brute kracht wordt bereikt. Luipaarden geven er de voorkeur aan op hun gemak te dineren, met hun lichaam lui over boomtakken gedrapeerd, en in totale afzondering, gecamoufleerd door de takken en het gebladerte.
Als de luipaard niet wordt getart, heeft hij de neiging schuw en terughoudend te zijn en zal hij een confrontatie met mensen uit de weg gaan. Hoewel dus sommige luipaarden hun angst voor mensen verloren hebben en menseneters zijn geworden, vormen de meeste nauwelijks een bedreiging voor mensen. Is de luipaard echter gewond of wordt hij in een hoek gedreven, dan is er geen sprake van vrees voor zijn vijand. „Een boze luipaard”, schrijft Jonathan Scott in The Leopard’s Tale, „is de woestheid zelf, . . . in staat al zijn enorme energie te concentreren in een bliksemsnelle korte-afstandsaanval.”
Luipaardemoeders
Het behoeft ons dus niet te verbazen dat luipaarden ook hun welpen in relatieve afzondering grootbrengen. Pasgeboren welpen worden de eerste twee levensmaanden verborgen gehouden, vaak in een grot. Terwijl de vader niet meedoet aan het grootbrengen van de welpen, smeedt de moeder een nauwe band met ze door ze te voeden en schoon te maken en ze warm te houden. Het komt voor dat de moeder na verloop van tijd haar nest van twee of drie welpen naar een nieuw onderkomen overbrengt, waarbij ze de jongen in haar bek meedraagt als ze nog klein zijn of ze gewoon toeroept haar te volgen als ze wat groter zijn.
Een luipaardemoeder probeert haar welpen ook uit het gezicht van vijanden te houden, van bavianen bijvoorbeeld. Maar als bavianen haar welpen aanvallen, gaat ze erop los, daarbij zichzelf in gevaar brengend om haar welpen een kans te geven veilig te ontkomen. Ze neemt ook formidabele risico’s om haar welpen te voeden. De normaal terughoudende kat loopt dan door een kudde trompetterende olifanten om haar hongerige kroost vlees te bezorgen.
Interessant is dat het een poosje duurt voordat jonge luipaarden van hun onafhankelijke geest blijk geven. Welpen worden gespeend als ze een maand of zes zijn maar ze doden hun eigen prooi pas als ze een jaar oud zijn. Mannetjes worden pas solitaire volwassenen als ze zo’n twee en een half jaar oud zijn. Vrouwelijke welpen blijven soms als volwassenen het territorium van hun moeder delen.
De luipaard — Uiteindelijk in vrede?
Maar die schattige katjes groeien op tot killers. Het kan dan ook nauwelijks te geloven lijken dat de woorden van de profeet Jesaja ooit bewaarheid zullen worden: „De wolf zal werkelijk een poosje bij het mannetjeslam vertoeven, en bij het bokje zal de luipaard zelf zich neerleggen.” — Jesaja 11:6.
Recente pogingen om luipaarden te temmen zijn met slechts miniem succes bekroond. Sieuwke Bisleti van der Laan en haar man brachten een nest welpen groot op hun Afrikaanse farm. De welpen genoten „totale vrijheid” en werden vaak met de hand gevoed. Maar ze werden nooit echt tam. Sieuwke Bisleti schrijft: „Als een luipaard eenmaal volwassen is, gaat hij zijn eigen weg. Een leeuw zal altijd van je houden en je gehoorzamen; een luipaard zal je altijd herkennen maar bepaalt zelf hoe hij op een gegeven moment zal reageren.”
Uiteindelijk werd het gevaarlijk geacht de opgegroeide welpen vrij op de farm te laten rondzwerven. Besloten werd ze in het wild terug te zetten. Waren de jonge luipaarden bedorven doordat ze bij vriendelijke mensen waren grootgebracht? Beslist niet. Binnen drie dagen na hun vrijlating zag iemand het mannetje bij een door hem gedode waterbok zitten.
Toch wordt door zulk beperkt succes met het temmen van luipaarden Jesaja’s geïnspireerde profetie van vrede tussen luipaard en bok niet krachteloos gemaakt. Dat opzienbarende verschijnsel zal zich voordoen, niet door menselijke inspanningen maar door goddelijke tussenkomst. Gods heerschappij zal echter meer doen dan vrede in het dierenrijk brengen. „De aarde zal stellig vervuld zijn van de kennis van Jehovah”, voorzei Jesaja (Jesaja 11:1-9). Zelfs mensen zullen daarom het beestachtige gedrag laten varen dat tot oorlog en verdeeldheid heeft geleid. Tegelijkertijd zal ook de houding van de mens tegenover de dierenwereld veranderen. Geen enkel dier zal nog het slachtoffer worden van redeloze slachtpartijen. Evenmin zal de mens hun woongebied vernietigen of hun bestaan in gevaar brengen, omdat Jehovah ’degenen verdorven zal hebben die de aarde verderven’. — Openbaring 11:18.