Ontdek de hemel bij u thuis

Door Ontwaakt!-correspondent in Australië

MET het voortschrijden van de televisie is in vele delen der wereld de vreugde van het zelf scheppen, ontdekken of op avontuur gaan sterk afgenomen. Genoegens slokken een groot deel van de vrije tijd op waarover mensen beschikken. Toch zijn er tot nog toe altijd mensen geweest die er hun rijkdom en zelfs hun leven voor over hebben gehad de opwinding te kunnen smaken nieuwe kennis op te doen en de grenzen van het bekende te overschrijden.

Zou u graag op expeditie gaan naar de kraters en bergen van de maan of beter bekend willen raken met de planeten in ons zonnestelsel? Of zou u ons eigen melkwegstelsel beter willen leren kennen, of het grote Andromeda-stelsel, dat zich op de verbijsterende afstand van 1.500.000 lichtjaren van ons vandaan bevindt?a

Dit zijn slechts enkele van de opwindende de mogelijkheden die zijn opengegaan voor duizenden personen en gezinnen die er voor zichzelf de tijd voor hebben afgenomen met behulp van een verrekijker of een kleine telescoop de hemel af te speuren. Op die manier hebben ze al tienduizenden sterren meer gezien dan slechts de 2000 die men normaal met het blote oog op een heldere nacht kan waarnemen — en ook veel gedetailleerder! Wat voor het ongewapende oog slechts één ster lijkt, worden er in de kijker twee of meer. En ook allerlei andere details als maankraters, de ringen van Saturnus en talrijke sterrenhopen worden zichtbaar.

Het verkrijgen van een telescoop

Een eenvoudige verrekijker zal al veel bijzonderheden onthullen, maar als u verder onderzoek wilt doen, is een kleine telescoop onontbeerlijk. In de handel zijn in het algemeen twee typen beschikbaar: de lenzenkijkers of refractors met een middellijn van 5 tot 13 centimeter, en spiegeltelescopen of reflectors met een diameter van 10 tot 30 centimeter. Reflectors wegen minder dan een refractor met dezelfde diameter, zijn bovendien korter, gemakkelijker te dragen en op te bergen en in het algemeen minder kostbaar dan refractors.

Het doel van een telescoop is zoveel mogelijk licht op te vangen en het beeld te vergroten. Een telescoop met een opening van 5 centimeter brengt al ongeveer 60 maal zoveel licht naar het oog dan normaal door de pupil naar binnen valt. En een 7,6 cm-telescoop werpt al ongeveer 140-maal zoveel licht op het netvlies. Een grotere telescoop geeft een helderder beeld met meer details, maar is ook duurder. Zowel bij de aankoop van een nieuwe als een tweedehands telescoop is het altijd raadzaam hem eerst, indien mogelijk, enige tijd op proef te hebben.

Misschien geeft u er echter de voorkeur aan thuis uw eigen telescoop te bouwen. Dit kan zonder veel kosten en tijd worden gedaan. Iemand die hier belangstelling voor heeft, moet wel geschikte lenzen kopen, maar kan de rest improviseren. Telescopen zijn ook als bouwpakket verkrijgbaar, wat eveneens veel geld bespaart. En natuurlijk is een goed handboek over amateur-astronomie bij het bouwen en uittesten van de telescoop een niet te onderschatten hulp.

Een blik op de zon

Kunt u ook de zon met een telescoop bekijken? Jazeker! MAAR WEES VOORZICHTIG! Kijk nooit en te nimmer rechtstreeks door een telescoop of verrekijker naar de zon. Dat kan blijvende blindheid tot gevolg hebben! Wel is het mogelijk het beeld van de telescoop op een verduisterd scherm te projecteren. Op dit scherm kunt u dan het oppervlak van de zon bestuderen en al snel zult u interessante ontdekkingen doen. Het oppervlak van de zon zal niet gelijkmatig helder blijken! Er komen ook donkere vlekken op voor.

Dat zijn de zogenaamde „zonnevlekken”, sommige met een omtrek groter dan die van de aarde. Ze bestaan uit gas dat koeler is dan de rest van het zonne-oppervlak, hoewel dat „koel” betrekkelijk is, want ze hebben nog altijd een temperatuur van 4000 °C. Ze verschijnen en verdwijnen weer, soms na enige dagen, soms na enige maanden, veranderen ondertussen van vorm en schijnen zich over de zonneschijf te verplaatsen — dit laatste vanwege het feit dat de zon in iets minder dan een maand om zijn as roteert. Sommigen vinden het interessant de loop van de zonnevlekken op een kaart aan te tekenen.

Om de circa 11 jaar is er een periode van maximale zonnevlekken-activiteit. De volgende wordt in 1980 verwacht. Ja, er is veel te zien en te leren op de zon. Maar opnieuw: WEES VOORZICHTIG!

Onderzoek van de maan

Ongetwijfeld zult u het ook interessant vinden onze naaste buur, de maan, wat nader te bekijken. Goede tijden hiervoor zijn de periodes omstreeks eerste en laatste kwartier. Dan zijn er op het maanlandschap lange schaduwen, die veel details onthullen. Wanneer u door een telescoop blikt, zult u duidelijk hoge, ruige bergruggen onderscheiden, uitgestrekte vlakten (die men aanvankelijk voor zeeën hield), reusachtige kraters en allerlei andere bijzonderheden. Maar geen druppel water!

De mens heeft ook ontdekt dat de maanbodem dezelfde elementen als de aarde bevat, maar in afwijkende verhoudingen. En in tegenstelling tot wat algemeen wordt gedacht, heeft de maan een van de donkerste oppervlakken van alle lichamen in ons zonnestelsel; hij kaatst slechts 7 percent van het op hem vallende licht terug. Niettemin is dat voldoende voor een aangename, zachte nachtverlichting voor de aardbewoners. Dit beklemtoont zijn in de bijbel opgetekende doel om ’het kleinste hemellicht te zijn om te heersen over de nacht’. — Gen. 1:16.

Op naar de planeten!

Hoewel de planeten veel verder weg staan, is er ook in verband met deze hemellichamen veel te ontdekken.b Venus — vaak de morgen- of avond-„ster” genoemd — is een goed begin. Gedurende het grootste deel van het jaar kan men haar tijdens de late ochtend- en vroege avonduren waarnemen. Men zal dan bemerken dat ze net als onze maan schijngestalten vertoont.

Jupiter is na Venus meestal de helderste planeet, de grootste ook in ons zonnestelsel, met een middellijn van ongeveer 140.000 kilometer. Hij heeft, naar men tot dusver weet, 13 manen, waarvan er vier met een kleine telescoop zijn waar te nemen. Het is met die manen echter wel even zoeken geblazen, want door hun draaiing om de planeet verwisselen ze van positie, of verdwijnen ze achter de schijf van de planeet. U ziet misschien ook de gordels of banden van Jupiter en de mysterieuze rode vlek.

En dan is er natuurlijk ook Saturnus, een opwindend meesterwerk van Gods schepping, met zijn prachtige ringensysteem. De drie ringen met uiteenlopende helderheid zijn vermoedelijk opgebouwd uit miljoenen kleine deeltjes, die zich elk als een satelliet om de planeet bewegen. Ze bieden in elk geval een spectaculaire aanblik!

Ook de helderrode planeet Mars met zijn ijskappen is een fascinerend object. Maar met een kleine telescoop is hij slechts eenmaal in de twee jaar gedetailleerd te bestuderen, wanneer hij het dichtst bij de aarde staat. Als u Mars in 1977 hebt gemist, zult u tot 1979 moeten wachten.

Nog veel meer te zien

Na ons zonnestelsel te hebben onderzocht, kan iemand besluiten nog dieper het heelal in te duiken. De sterren! Wat zijn ze niet prachtig, zoals ze daar als glanzende juwelen tegen het donkere fluweel van de hemel schitteren! Bij sommige zult u ontdekken dat wat slechts één ster toescheen, er in werkelijkheid twee of meer zijn — dicht bij elkaar gelegen.

Alpha Crucis, de helderste ster van het Zuiderkruis, en Bèta Cygni in het sterrenbeeld de Zwaan, zijn daar voorbeelden van. De laatste bestaat uit een gele ster met een kleinere blauwe die daaromheen roteert. Wazige lichtvlekken aan het hemelgewelf blijken grote aantallen dicht opeengepakte sterren te zijn. En hoe opwindend is het niet de prachtige kleuren van deze hemellichamen waar te nemen, die variëren van helderrood tot goud, groen en blauw. Hoe waar zijn de woorden van een geïnspireerde bijbelschrijver, die zonder de hulp van een telescoop kon schrijven: „De ene ster verschilt in heerlijkheid van de andere.” — 1 Kor. 15:41.

Het is bovendien fascinerend te overdenken dat veel van de sterren die we zien, zich op duizenden lichtjaren afstand bevinden. Dat betekent dat we ze nu niet waarnemen zoals ze op het ogenblik zijn, maar zoals ze waren toen het licht ze lang geleden verliet. Toen bijvoorbeeld Chinese astronomen in 1054 van onze gewone tijdrekening een exploderende ster waarnamen in het sterrenbeeld de Stier (Taurus), zagen zij in feite een gebeurtenis die ongeveer in 3500 vóór de gewone tijdrekening plaatsvond, tijdens het leven van Adam. Tijd en afstand tarten uw bevattingsvermogen wanneer u het universum onderzoekt.

En beschouw nu eens het Andromeda-sterrenstelsel, dat bekendstaat als het verst verwijderde object in het heelal dat nog met het blote oog kan worden waargenomen. Het is zo’n 14.000.000.000.000.000.000 kilometer van ons verwijderd. En wanneer wij ’s avonds kijken naar die zwakke nevelachtige gloed in het sterrenbeeld Andromeda, dan wordt ons netvlies getroffen door een lichtschijnsel dat anderhalf miljoen jaar geleden aan zijn reis begon. Wat kan men op een heldere nacht ver zien! Het is een ontzaginboezemend besef, bijna alsof men een blik in de eeuwigheid werpt!

De onderzoekmogelijkheden zijn onbeperkt. Er is altijd de opwindende kans de „vuurbol” van een komeet met lichtgevende staart de hemel te zien oplichten of een „vallende ster” (meteoor) een vurig spoor door de duisternis te zien trekken. Men schat dat er tijdens een periode van 24 uur over de gehele aarde 90 miljoen meteoorstrepen zijn waar te nemen, vele echter maar gedurende enkele ogenblikken. ’s Morgens vroeg hebt u de meeste kans ze te zien, omdat dan het deel van de aarde waar u woont, in de richting is gekeerd waarin de aarde zich door de ruimte beweegt; u gaat dan als het ware rechtstreeks af op de meteoroïden of kleine vaste lichamen in de ruimte die het verschijnsel veroorzaken. Op bepaalde tijden van het jaar zijn er spectaculaire „sterrenregens” te zien wanneer de aarde zich door een stroom van meteoroïden heen beweegt die zelf rond de zon wentelen.

Zo af en toe zult u ook in de gelegenheid zijn een gedeeltelijke verduistering van de zon of de maan gade te slaan, of zult u misschien zelfs de zeldzame gebeurtenis van een totale verduistering kunnen meemaken, zoals in 1976 in Australië.c En vergeet ook de satellieten niet die door de menselijke technologie in een baan om de aarde zijn gebracht. In Sydney (Australië) kunnen elke week ongeveer 12 van deze satellieten met het blote oog worden waargenomen. Een verrekijker is het beste voor een wat nauwkeuriger waarneming.

Een onderzoek van de hemel thuis kan voor zowel jong als oud een groot genoegen zijn. En of iemand zijn waarneming nu verricht met het ongewapende oog of zich met een telescoop dieper het heelal in „waagt”. hij zal ongetwijfeld de woorden herhalen die staan opgetekend in Psalm 8:3, 4: „Wanneer ik uw hemel zie, het werk van uw vingers, de maan en de sterren die gij hebt bereid, wat is dan de sterfelijke mens dat gij aan hem denkt, en de zoon van de aardse mens, dat gij voor hem zorgt?”

[Voetnoten]