RAIBURARE Y'AHA INTANEETI eya Watchtower
Omunaara gw'Omurinzi
RAIBURARE Y'AHA INTANEETI
Runyankore
  • BAIBULI
  • EBITABO
  • ENTEERANE
  • w15 6/1 rup. 3-5
  • Oku Sayansi Erikukukwataho

Vidiyo ei waatoorana teriho.

Haine ekyashoba omu kutaho vidiyo.

  • Oku Sayansi Erikukukwataho
  • Omunaara gw’Omurinzi Ogurikuranga Obukama Bwa Yehova—2015
  • Emitwe Emikye
  • Ebirikushushana
  • OBUGARUKIRO BWA SAYANSI
  • Sayansi Eine Obugarukiro
    Omunaara gw’Omurinzi Ogurikuranga Obukama Bwa Yehova—2015
Omunaara gw’Omurinzi Ogurikuranga Obukama Bwa Yehova—2015
w15 6/1 rup. 3-5
Okutunguuka kwa sayansi kureetsireho emotoka, ebitangaazo, enyonyi, n’okuteera ebishushani omu bwongo

OMUTWE OGURI AHA MUNAARA | SAYANSI EIHIRE BAIBULI AHA MUREMBE?

Oku Sayansi Erikukukwataho

Kurugiirira ahari kashoboorozi emwe, sayansi nikimanyisa “okucondooza ebirikukwata aha biine amagara n’ebitaine magara.” Okukora ekyo n’omurimo gugumire kandi obumwe ogurikureeta amaganya. Abanyasayansi nibamara saabiiti nyingi, ameezi, nari obundi emyaka barikucondooza kandi barikugyeza ebi bacondoorize. Obumwe okucondooza kwabo tikurikurugamu karungi koona, kwonka obundi nikurugamu ebirikugasira abantu. Teekateeka aha by’okureeberaho ebi bikye.

Ekitongore kimwe kuruga Buraaya kikagaita pulasitika egumire n’obugyegyena kukora eky’okugyegyenesa amaizi kugira ngu abantu batarwara ahabw’okunywa amaizi garimu oburofa. Eby’okugyegyenesa amaizi nk’ebi nibikoresibwa habaho ekihikiirizi, nk’ekyabaireho omu 2010 omuri Haiti.

Ahaiguru omu mwanya, babaasize kutayo ebitangaazo ebirikutangaaza omu nsi yoona. Entebeekanisa egi neeyetwa Global Positioning System (GPS). Omu kubanza entebeekanisa egi ekaba eteereirweho amahe, kwonka hati neehwera abavugi b’emotoka, ab’enyonyi, ab’amaato, abahiigi n’abarambuzi kubaasa kumanya ei barikuza. Nitusiima abanyasayansi abaajumbwire entebeekanisa egi, erikubaasisa omuntu kuhika ei arikwenda kuza.

Nookoresa esimu, kompyuta, nari Intaneeti? Mbwenu shi obaasize kubaho gye nari kutambirwa ahabw’okutunguuka omu by’emibazi? Noogyendera omu nyonyi? Ku kiraabe nikwo kiri, nooba noogasirwa omu bintu ebi sayansi ekozire kuhwera abantu. Sayansi ekuhwereire omu miringo mingi.

OBUGARUKIRO BWA SAYANSI

Kubaasa kwongyera aha kumanya kwabo, abanyasayansi ab’obunaku obu nibacondooza munonga aha buhangwa bw’ebintu. Abarikucondooza aha butafaari bw’ebihangirwe nibeeyongyera kucondooza aha katafaari akarikukirayo obukye, kandi abarikucondooza aha by’omu iguru omu mwanya nibateeraho kumanya ebyabaireho obuhumbi bw’emyaka enyima kubaasa kumanya obukomooko bw’eiguru n’ensi. Abanyasayansi abamwe ku barikuba nibacondooza, nangwa n’omu bizinga ebitarikureebwa n’amaisho, nibateekateeka ngu Ruhanga orikugambwaho omu Baibuli ku araabe ahariho, bashemereire kumubona.

Abanyasayansi abarikumanywa munonga n’abanyabwengye nibakora ekirikukira ahari ekyo. Nibakora eki omuhandiiki wa sayansi orikwetwa Amir D. Aczel yaayetsire “okuhanuura kwa sayansi aha kubaho kwa Ruhanga.” Nk’eky’okureeberaho, omunyasayansi orikumanywa gye omu nsi yoona akagira ngu “okutabaho obuhame ngu Ruhanga aine eki arikukoraho omu nshonga z’ebihangirwe byona hatariho kubanganisa kwona nikyoreka gye ngu ruhanga nk’ogwo tariho.” Abamwe nibagira ngu ebi Ruhanga orikugambwaho omu Baibuli yaakozire, “n’emiguruko” nari “bikakorwa omu maani agatarikwetegyerezibwa.”a

Kwonka, ekibuuzo ekiine kubuuzibwa n’eki: Mbwenu shi abanyasayansi beegire bingi ebirikukwata aha bihangirwe kubaasa kuha obuhame obuhikire? Nitubaasa kugira ngu ngaaha. Sayansi ereetsireho entunguuka y’amaani, kwonka abanyasayansi baingi nibamanya ngu hakiriyo bingi ebi batarikumanya obundi ebi bataribaasa kumanya. “Titurikubaasa kwetegyereza obuhangwa,” nikwo Omunyasayansi orikwetwa Steven Weinberg yaagizire. Omuhangu Martin Rees ow’omuri Britain, akahandiika ati: “Nihabaasa kuba hariho ebintu ebi abantu bataribaasa kwetegyereza.” Amazima gari ngu, bingi ebirikukwata aha bihangirwe, kuruga aha katafaari akakye kuhika aha nsi yoona n’eiguru, abanyasayansi ab’obunaku obu tibarikubyetegyereza. Yetegyereze eby’okureeberaho ebi:

  • DNA

    Abanyasayansi tibarikwetegyereza gye byona ebirikuba nibikorwa omunda y’akatafaari. Oku obutafaari burikwakiira amaani g’eizooba, oku burikukora ebiriisa, n’oku burikwebaganisamu ebi n’ebibuuzo ebi sayansi etakagarukiremu.

  • Eiguru n’ensi

    Amaani agarikukurura ebintu kubigarura ahansi nigatukwataho akiire koona. Kwonka abanyasayansi tibarikwetegyereza gye oku garikukora. Tibarikumanya gye oku amaani ago garikukurura omuntu kumugarura ahansi yaaheza kuguruka nari oku garikuhwera okwezi kuguma nikwetoororera aha nsi.

  • Omwojo naatambika akapiira ahansi

    Abarikucondooza aha buhangwa bw’ebintu nibatebeereza ngu ebicweka 95 ahari 100 eby’ebintu ebiri omu nsi n’omu mwanya tibirikureebwa kandi n’abanyasayansi tibarikubaasa kubireeba barikukoresa ebyoma byabo. Eki nibakita omu bicweka bibiri ebi: Ekintu eki batakareebaga n’amaani agu batakareebaga. Omuringo gw’ebintu ebi byombi tigurikumanywa.

Hariho ebintu bingi ebitarikumanywa ebirikuteganisa abanyasayansi. Ahabw’enki eki ni kikuru? Omuhandiiki wa sayansi orikumanywa naagira ati: “Ebintu ebi tutarikumanya nibikira ebi turikumanya. Ahabwangye, sayansi eshemereire kureetera omuntu kutangaara kandi akeenda kwega bingi omu mwanya gw’okutafayo kucondooza.

N’ahabw’ekyo, ku oraabe nooteekateeka ngu sayansi eihire Baibuli aha murembe kandi okarekyera aho kwikiririza omuri Ruhanga, yebuuze oti: Abanyasayansi abanyabwengye abaine ebyoma by’amaani ku baraabe batarikumanya bingi ebirikukwata aha bihangirwe, nikiba kiri eky’obwengye kwanga kwikiriza kucondooza aha bintu ebi sayansi etarikubaasa kucondoozaho? Bwanyima y’okuhandiika bingi ebirikukwata aha byafaayo n’okwetegyereza ebiri omu mwanya, ekitabo Encyclopedia Britannica kikahendera kiti: “Bwanyima y’emyaka 4000 y’okucondooza aha by’omu mwanya, ebihangirwe tibirikwetegyerezibwa nk’oku Ababulooni baabaire batarikubyetegyereza gye.”

Abajurizi ba Yehova nibaha ekitiinisa obugabe bwa buri muntu obw’okucwamu omu nshonga egi. Nituteeraho kugyendera aha buhabuzi bwa Baibuli obu: “Okworoberana kwanyu kumanywe abantu boona.” (Abafilipi 4:5) Twine ekyo omu biteekateeko, nitukushaba kushwijuma oku sayansi erikuhikaana n’ebiri omu Baibuli.

a Abantu abamwe nibanga kwikiriza Baibuli ahabw’enyegyesa z’amakanisa aga ira n’ag’ebiro ebi, nk’enyikiriza erikugira ngu ensi niyo ntima y’ebintu byona nari ngu Ruhanga akahanga ebintu byona omu biro mukaaga eby’eshaaha 24.​—Reeba akabokisi “Baibuli Hamwe n’Ebya Sayansi Ebihikire.”

Baibuli Hamwe n’Ebya Sayansi Ebihikire

Baibuli terikwegambaho nk’ekitabo ekirimu obwengye bwa sayansi. Kwonka, abahandiiki bakyo haine ebi bahandiikire ebihikire ebirikubaasa kushemeza abanyasayansi ab’ebiro ebi. Aha hariho eby’okureeberaho.

  • Eby’omu mwanya

    Obwire obu eiguru n’ensi byamara

    Abanyasayansi nibatebeereza ngu ensi emazireho emyaka erikwingana nk’obuhumbi 4, kandi nibongyera bagira ngu eby’omu iguru bimazireho emyaka erikwingana nk’obuhumbi 13 kuhika ahari 14. Baibuli terikugamba omwaka obu ebintu byahangwa. Kandi terikworeka ngu ensi emazireho enkumi nkye z’emyaka. Ahabw’okuba omushororongo gw’okubanza omu Baibuli nigugira guti: “Omu kutandika Ruhanga akahanga eiguru n’ensi.” (Okutandika 1:1) Ebigambo ebyo nibibaasisa abanyasayansi kumanya obunaku obu ebintu ebirikureebwa bimazireho barikwihirira aha misingye ya sayansi.

  • Enshozi, ebimera, n’amaizi

    Okutebeekanisa ensi kutuurwamu abantu

    Okutandika eshuura 1 nihakoresa ekigambo “ekiro” kworeka oku ensi yaatebeekanisiibwe kubaasa kutuurwamu ebiine amagara. Ekyahereerukireyo omu birikugambwaho n’okubaho kw’abantu. Baibuli terikworeka oku “ebiro” mukaaga byabaire nibiingana. Omu mwanya gw’ekyo, neehwera abanyasayansi ab’obunaku obu kubicondoozaho bakamanya oku byabaire nibiingana. Nitumanya ngu ebiro by’okuhangwa kw’ebintu bikaba biri biraingwa kukira aha biro eby’eshaaha 24.

  • Ensi

    Oku ensi ehanikirwe

    Baibuli neeshoboorora ngu ensi ehanikire “ahari busha.” (Yobu 26:7) Baibuli terikugira ngu ensi ahanikire aha mabega nari omugongo gw’enjojo mpango, reero ngu enjojo ezo zemereire aha kanyankogote, nk’oku ebitebyo bya ira byabaire nibigira. Kureka, Baibuli neereka orwigi rwigwire kubaasisa abanyasayansi kucondooza. Ku haahingwireho obwire, Nicolaus Copernicus na Johannes Kepler bakashoboorora oku ebiri omu mwanya birikwetoroora aha izooba birikutwarwa amaani agatarikureebwa. Bwanyima, Isaac Newton akooreka oku amaani agarikukurura ebintu kubigarura ahansi garikutegyeka byona ebiri omu mwanya.

  • Obukooko oburikurwaza

    Obuhabuzi aha bwecumi n’okwerinda endwara

    Ekitabo ky’Abaleevi kirimu obuhabuzi obwahairwe Abaisraeli aha ku baabaire baine kwerinda endwara ezirikuturira, otwariiremu n’okushoroora abarwaire. Kandi aha bikwatiraine n’obwecumi, ekiragiro ekiri omu Eky’Ebiragiro 23:12, 13 kikaba nikiragiira Abaisraeli kuziika obubi bwabo omu mwanya ogwehereire aheeru y’ensiisira zaabo. Bakaba baine ‘kushweka’ obubi bwabo omu itaaka. Omu myaka nka 200 yonka nimwo abanyasayansi n’abashaho bamanyiire ngu nikyetengyesa kutaho emitindo nk’egyo.

Ebirikugambwaho omu Baibuli ebi waaheza kushoma bikahandiikwa ebyasha bingi enyima. Mbwenu shi abahandiiki bakabaasa bata kumanya ebintu ebyo kandi obwo abantu abeegire omu bunaku bwabo baabaire batarikubimanya? Owaahandiikiise Baibuli naagarukamu ati: “Nk’oku eiguru riri ahaiguru okukira ensi, nikwo n’emitwarize yangye eri ahaiguru okukira eyaanyu, n’ebiteekateeko byangye nikwo birikukira ebyanyu.”​—Isaaya 55:9.

    Ebitabo Ebiri omu Runyankore (1996-2025)
    Shohora
    Taahamu
    • Runyankore
    • Yoherereza ondiijjo
    • Ebi Orikukunda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ebiine Kukuratirwa
    • Okurinda Ebirikukukwataho
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Taahamu
    Yoherereza ondiijjo