Ebijuriziibwe omu Katabo k’Obuheereza Bwaitu n’Oku Turikutwaza
MAACI 2-8
EBY’OMUHENDO EBIRI OMU KIGAMBO KYA RUHANGA | OKUTANDIKA 22-23
“Ruhanga Okugyeza Abrahamu”
(Okutandika 22:1, 2) Bwanyima y’ebyo Ruhanga yaagyeza Abrahamu, yaamweta ati: Abrahamu! Yaamwetaba ati: Nyamuhanga! 2 Yaamugira ati: Twara omwana waawe omwe nyamunegyere Isaaka, ou okunda, oze omu nsi ya Moria, omutambire aha kibungo kimwe omu bibungo by’aho, eki ndaakugambire, kuba ekitambo ekyokize.
w12-E 1/1 23 kacw. 4-6
Ahabw’enki Ruhanga Yaagambire Abrahamu Kuhayo Omwana we nk’Ekitambo?
Yetegyereze ebigambo ebi Yehova yaagambiire Abrahamu ati: “Twara omwana waawe omwe nyamunegyere Isaaka, ou okunda . . . omutambire aha kibungo kimwe.” (Okutandika 22:2) Yetegyereze ngu Yehova akagamba ahari Isaaka nk’omwana “ou okunda.” Yehova akaba naamanya oku Isaaka yaabaire ari ow’omuhendo ahari Abrahamu. Kandi Ruhanga akaba naamanya oku yaabaire naayehurira ahabw’Omwana we, Yesu. Ahabw’okugira ngu Yehova akaba naakunda Yesu munonga, akagambira omu iguru emirundi ebiri, arikugamba ahari Yesu ati: “Ogu n’Omwana wangye ou nkunda.”—Mako 1:11; 9:7.
Yetegyereze ngu, omu New Word Translation, omu bi Yehova yaagambiire Abrahamu nihatwariramu ekigambo “nyabura ’we.” Omucondooza omwe wa Baibuli akagira ngu Ruhanga okukoresa ekigambo eki nikyoreka ngu “Mukama naasiima omuhendo gw’ekintu eki arikushaba.” Eki Ruhanga yaashabiire Abrahamu kikamureetera kugira amaganya; omu muringo nigwo gumwe, nitubaasa kuteekateeka aha busaasi obu Yehova yaagizire arikureeba Omwana we arikubonabonesibwa kandi akaitwa. Hatariho kubangaanisa obwo nibwo busaasi bw’amaani munonga obu Yehova aragizire.
N’obu turaabe nitubaasa kugira obwoba twateekateeka aha ki Yehova yaashabire Abrahamu kukora, n’eky’obwengye kwijuka ngu Yehova taraikiriize Abrahamu kuhayo Isaaka nk’ekitambo. Akakiza Abrahamu obusaasi bw’amaani obu omuzaire arikubaasa kugira; akarinda Isaaka tiyafa. Kwonka, Yehova taratwimire “Mwana we ahabwe, kureka akamuhayo ahabwaitu twena.” (Abarooma 8:32) Ahabw’enki Yehova yaikiriize kutunga obusaasi obwo? Akakora ekyo kwenda ngu “tube abahuriire.” (1 Yohaana 4:9) Buzima eki ka nikituhwera kumanya rukundo ei Yehova atwiniire! Mbwenu shi tikishemereire kutuhiga kworeka ngu nitumukunda?
(Okutandika 22:9-12) Ku baahikire omu mwanya ogu Ruhanga amugambiire, Abrahamu yaayombekayo eitambiro, yaariteekyeraho enku, yaaboha Isaaka omwana we, yaamugarika aha itambiro aha nku. 10 Abrahamu yaakununkirira omusyo kurezya omutabani. 11 Maraika wa Mukama yaayema omu iguru yaamweta ati: Abrahamu! Abrahamu! Yaayetaba ati: Nyamuhanga! 12 Yaamugira ati: Otakora ahari ogwo mwana, nari kugira eki waamwitsa; ahabw’okuba hati naamanya ku orikutiina Ruhanga ahabw’okutaanyima mwana waawe omwe nyamunegyere.
(Okutandika 22:15-18) Maraika wa Mukama yaagaruka yaayema omu iguru, yaayeta Abrahamu omurundi gwa kabiri, 16 yaamugira ati: Naayerahira, nikwo Mukama arikugira, ahabw’okukora eki, otanyime mwana waawe omwe nyamunegyere, 17 nti: Okukuha ndyakuha omugisha, kandi n’okukanyisa ndyakanyisa oruzaaro rwawe rube nk’enyonyoozi z’omu iguru, kandi nk’omusheenyi gw’aha rubaju rw’enyanja; n’oruzaaro rwawe ruryakubuura amarembo g’abazigu baarwo; 18 kandi omurirwo amahanga goona ag’omu nsi nimwo gariheerwa omugisha, ahabw’okuba oyorobeire eiraka ryangye.
w12-E 10/15 23 kacw. 6
Yorobera Ruhanga Ogasiirwe omu Bi Arikuraganisa
Ahabw’abantu abasiisi, Yehova Ruhanga akarahira arikukoresa ebigambo nka “Mukama Ruhanga naagira ati: Niinyerahira.” (Ezk. 17:16) Baibuli neegamba emirundi erikurenga omuri 40 obu Yehova Ruhanga yaarahira. Omurundi ogurikumanywa munonga n’obu Ruhanga yaagamba na Abrahamu. Okumara emyaka mingi, Yehova akakora endagaano nyingi na Abrahamu kugira ngu zoona waazigaita hamwe nizooreka ngu Oruzaaro orwaraganisiibwe rukaba nirwija kuruga omuri Abrahamu kurabira omu mwana we Isaaka. (Kut. 12:1-3, 7; 13:14-17; 15:5, 18; 21:12) Eizooba rimwe Yehova akagyeza Abrahamu, arikumugambira kuhayo omwana we omwe nk’ekitambo. Abrahamu akaikiriza kukora eki Ruhanga yaamugambiire kandi akaba ari haihi kuhayo Isaaka nk’ekitambo obu maraika wa Ruhanga yaamuzibira. Bwanyima Ruhanga akarahira naagira ati: “Naayerahira . . . ahabw’okukora eki otanyime mwana waawe omwe nyamunegyere, nti: Okukuha ndyakuha omugisha, kandi n’okukanyisa ndyakanyisa oruzaaro rwawe rube nk’enyonyoozi z’omu iguru, kandi nk’omusheenyi gw’aha rubaju rw’enyanja; n’oruzaaro rwawe ruryakubuura amarembo g’abazigu baarwo; kandi omurirwo amahanga goona ag’omu nsi nimwo gariheerwa omugisha, ahabw’okuba oyorobeire eiraka ryangye.”—Kut. 22:1-3, 9-12, 15-18.
Okwongyera Kucondooza aha Bi Turikwega
(Okutandika 22:5) Abrahamu yaagira abatsigazi be ati: Imwe mugume aha n’endogoya, nyowe n’omwojo tuze kuriya, turamye, haza tugarukye, tubashangye aha.
Yehova Akamweta “Munywani” We
Abrahamu n’omutabani batakataanire n’abaheereza abu baabaire baine, akagira ati: ‘Imwe mugume aha n’endogoya nyowe n’omwojo tuze kuriya, turamye, haza tugarukye, tubashangye aha.’ (Kut. 22:5) Abrahamu akaba naamanyisa ki? Mbwenu shi akaba naabeiha abaheereza be, kubagambira ngu naija kugaruka na Isaaka arikumanya ngu Isaaka naaza kuheebwayo? Ngaaha. Baibuli neetuhwera kwetegyereza eki Abrahamu yaabaire naateekateeka. (Shoma Abaheburaayo 11:19.) Abrahamu “akateekateeka ngu Ruhanga naabaasa kuzoora” Isaaka kuruga omu bafu. Buzima, Abrahamu akaba naikiriza ngu nihaija kubaho okuzooka. Akaba naamanya ngu Yehova akamubaasisa kugira amaani g’okuzaara n’obu we n’omukazi we Saara baabaire bakuzire munonga. (Heb. 11:11, 12, 18) Abrahamu akaba naamanya ngu tihaine ekitarikubaasika ahari Yehova. N’ahabw’ekyo, akaba naahamya ngu kyona ekiraabeho aha izooba eryo erigumire, omwana we omukundwa naija kuzooka, ebi Yehova yaabaire araganiise kubaasa kuhikiirira. Tikirikutangaaza kureeba ngu Abrahamu naayetwa “ishenkuru wa boona abaikiriza”!
(Okutandika 22:12) Yaamugira ati: Otakora ahari ogwo mwana, nari kugira eki waamwitsa; ahabw’okuba hati naamanya ku orikutiina Ruhanga ahabw’okutaanyima mwana waawe omwe nyamunegyere.
Ebibuuzo Kuruga Omu Bashomi
Yehova tarikucwamu kumanya kare buri kimwe ekiraatubeho. N’amazima Yehova naabaasa kumanya ekiraabeho omu biro by’omumaisho yaaba naayenda. (Isaaya 46:10) Kwonka Baibuli neeyoreka ngu tarikucwamu kumanya kare buri kimwe ekiraabeho. (Okutandika 18:20, 21; 22:12) Yehova aine rukundo kandi ahikiriire, n’ahabw’ekyo tarikutaahataaha omu bugabe bwaitu bw’okucwamu.—Eky’Ebiragiro 32:4; 2 Abakorinso 3:17.
MAACI 9-15
EBY’OMUHENDO EBIRI OMU KIGAMBO KYA RUHANGA | OKUTANDIKA 24
“Omukazi wa Isaaka”
(Okutandika 24:2-4) Abrahamu yaagambira omugaragwa we mukuru owaabaire naategyeka eby’omu ka ye byona, ati: Ija ote omukono gwawe ahansi y’ekibero kyangye; 3 nkurahize Mukama Ruhanga w’eiguru n’ensi, ku otarishwererera mwana wangye omuri bahara b’Abanyakanaani, abu ntwiremu; 4 kureka ku origyenda omu ihanga ryaitu, kandi omuri beene waitu, okaba niyo waashwererera omwana wangye Isaaka omukazi.
wp16.3-E 14 kacw. 3
“Niinyikiriza”
Abrahamu akarahiza Eliezeeri kutashwererera Isaaka omukazi omuri bahara b’Abanyakanaani. Ahabw’enki? Ahabw’okuba Abanyakanaani bakaba batarikuha Yehova ekitiinisa kandi batarikumuramya. Abrahamu akaba naamanya ngu Yehova naija kufubira abantu abo ahabw’ebikorwa byabo bibi. Abrahamu akaba atarikwenda omwana we Isaaka, akwataniise n’abantu abo kandi atooreze emicwe yaabo mibi. Kandi akaba naamanya ngu omwana we akaba aine obujunaanizibwa bukuru omu kuhikiiriza ebi Ruhanga yaaraganiise.—Okutandika 15:16; 17:19; 24:2-4.
(Okutandika 24:11-15) Yaateeza engamira ebikokora ahansi aheeru y’orurembo aha iziba ry’amaizi omu mwabazyo, ahu abakazi batahira amaizi. 12 Yaashaba ati: Ai Mukama, Ruhanga wa mukama wangye Abrahamu, ninkweshengyereza, mpa omugisha hati, ogirire mukama wangye Abrahamu embabazi. 13 Reeba, nyemereire aha aha iziba; kandi abaishiki b’abanyarurembo nibaija kutaha amaizi. 14 Mbwenu kibe kiti; omwishiki, ou ndaagire nti, Tuura orunywero rwawe, nnyweho, naakweshengyereza, nawe akagarukamu ati, Nywaho, kandi naaza kweshera n’engamira zaawe, abe ogwo ou waatooraniire omwiru waawe Isaaka; kandi aho niho ndaamanyire ku waagirira mukama wangye embabazi. 15 Ku yaabaire atakaherize kushaba, reeba, haashohora Rebeka, muhara wa Besueli, mutabani wa Milika, muka Nahori murumuna wa Abrahamu, aine orunywero rwe aha ibega.
wp16.3-E 14 kacw. 4
“Niinyikiriza”
Eliezeeri akagambira abaamuhaire oburaaro ngu ku yaahikire aha iziba haihi na Harani, akashaba Yehova Ruhanga. Ekirikumanyisa ngu akashaba Yehova kuba niwe yaatoorana omwishiki owaabaire naaza kutaaha omu bushwere na Isaaka. Ata? Eliezeeri akashaba Ruhanga kuhamya ngu omwishiki ou arikwenda ngu ataahe omu bushwere na Isaaka abaase kwija aha iziba. Ku araamushabe amaizi g’okunywa, agamuhe kandi ayeheyo n’okweshera engamira ze. (Okutandika 24:12-14) Mbwenu n’oha owaizire aha iziba kandi akakora ebyo byona? Rebeka! Teera akashushani oku arikubaasa kuba yaayehuriire ku yaahuriire Eliezeeri naagambira ab’omuka ye byona ebyabaho!
(Okutandika 24:58) Baayeta Rebeka, baamubuuza bati: Noikiriza kugyenda n’ogu mushaija? Yaagira ati: Niinyikiriza.
(Okutandika 24:67) Bwanyima Isaaka yaatwara Rebeka omu ihema rya Saara nyina, yaaba omukazi we yaamukunda, yaayebwa enaku z’okufa kwa nyina.
wp16.3-E 14 kacw. 6-7
“Niinyikiriza”
Esaabiiti nkye enyima, Eliezeeri akaba yaagambire na Abrahamu aha nshonga egyo kandi akamubuuza ati: Mbwenu shi omukazi ku yaakuba ataikiriize kwija naanye? Abrahamu akamugarukamu ati: “Torigira rubanja ahabw’endahiro egyo.” (Okutandika 24:39, 41) Omu ka ya Besueli, kikaba kiri kikuru kumanya eki omwishiki arikwenda. Eliezeeri akaba aine omuhimbo arikumanya ngu naija kuba omusinguzi, n’ahabw’ekyo akasheeshe akaakuratsireho, akabashaba ngu bamuhe Rebeka agaruke Kanaani. Kwonka, abazaire ba Rebeka bakaba nibenda ngu agume nabo kumara ebiro ebindi nka ikumi. Bwanyima bakacwamu kushoboorora enshonga egyo omu muringo ogu: “Ka twete omwishiki, tumubuuze, ayegambire.”—Okutandika 24:57.
Aha murundi ogu, Rebeka akaba aine kucwamu. Akaba naija kugamba ki? Mbwenu shi akaba naija kwekwatsa esaasi ezi ishe na munyaanya baamugiriire areka kuza ahu atarikumanya? Nari akaba naija kugureeba nk’omugisha kwejumba omu kigyendererwa kya Yehova? Ku yaagarukiremu, akooreka oku yaabaire naayehurira aha mpindahinduka egi eyabaireho ahonaaho. Akagarukamu ati: “Niinyikiriza.”—Okutandika 24:58.
Okwongyera Kucondooza aha Bi Turikwega
(Okutandika 24:19, 20) Ku yaaherize kumunywaisa, yaagira ati: Naaza kweshera n’engamira zaawe, nazo zinywe okuhitsya obu ziraakuukye. 20 Yaarahuka yaashuka amaizi omu bwato, yaagaruka omu iziba kutaha, yaayeshera engamira ze zoona.
wp16.3-E 12-13
“Niinyikiriza”
Omwabazyo gumwe, bwanyima y’okwijuza orunywero rwe, omugurusi akaimuka kumubugana. Akamugira ati: “Naakweshengyereza, mpa otwizi, nnywere aha runywero rwawe.” Buzima akamugambira omu muringo murungi! Rebeka akabaasa kwetegyereza ngu omugurusi ogwo akaba arugire hare. N’ahabw’ekyo ahonaaho akaiha orunywero rwe aha ibeega yaamunywaisa, kutari kumunywaisaho kakye, beitu kumunywaisiza kimwe amaizi marungi agu yaabaire naayenda. Akareeba ngu akaba aine n’engamira ikumi ezaabaire zihenzire enkokora haihi nawe kandi zikaba zitakanywire maizi. Rebeka akareeba omugurusi arikuteeraho kumwetegyereza, kandi akaba naayenda kumworeka obufura. N’ahabw’ekyo akamugira ati: “Naaza kweshera n’engamira zaawe, nazo zinywe okuhitsya obu ziraakuukye.”—Okutandika 24:17-19.
Yetegyereze ngu Rebeka taragizire ngu akaba naija kuha engamira amaizi makye kureka akagira ngu naija kuzeshera zinywe okuhitsya obu ziraahage. Engamira emwe yaaba eine iriho, neebaasa kunywa edomora nka itaano (95 L) ez’amaizi! N’ahabw’ekyo zoona ikumi ku ziraabe zaabaire ziine iriho, Rebeka akamara eshaaha nyingi arikutaha amaizi. Nikireebeka zikaba ziine iriho. Mbwenu shi obu Rebeka yaayehayo kuzeshera akaba naamanya ngu zoona ziine iriho? Ngaaha. Akeehayo ayekundiire, aine ekihika, kukora n’amaani kworeka omugurusi ou yaabaire atarikumanya obufura. Omugurusi akaikiriza. Reero akaguma naamureeba arikushuka amaizi omu bwato arikugaruka omu iziba kutaha amaizi kweshera engamira ze zoona.—Okutandika 24:20, 21.
wp16.3-E 13, obugambo obw’ahansi
“Niinyikiriza”
Bukaba buri omu mwabazyo. Baibuli terikworeka ngu Rebeka akamara eshaaha nyingi ari aha iziba. Terikworeka ngu ab’owaabo bakaba baabyamire ahu yaagire kugarukira omu ka nari shi ngu haine owaizire kumureeba aha iziba kumanya ahabw’enki yaamazireyo obwire bwingi.
(Okutandika 24:65) Yaabuuza omugaragwa ati: Omushaija oriya orikwija kutubugana n’oha? Omugaragwa yaagira ati: Niwe mukama wangye. Rebeka yaakwata omwenda gwe, yaagwetwekyerera.
wp16.3-E 15 kacw. 3
“Niinyikiriza”
Bwanyima, eizooba eritwatandika nitugambaho omu kicweka eki rikahika. Ku baabaire nibaraba omuri Negebu omu bwire bw’omwabazyo, Rebeka akareeba omushaija arikugyendagyenda omu misiri. Akaba naareebeka nk’oriyo naateekateeka munonga. Ahonaaho ‘akaruga aha ngamira,’ nikireebeka tarategyereize n’engamira kuhenda enkokora—reero yaabuuza omugaragwa ati: “Omushaija oriya orikwija kutubugana n’oha?” Ku yaamanyire ngu akaba ari Isaaka, akakwata omwenda gwe yaagwetwekyerera. (Okutandika 24:62-65) Ahabw’enki? Eki kikaba nikyoreka ngu akaba n’aha ou yaabaire naaza kutaaha nawe omu bushwere ekitiinisa. Okworoba nk’okwo abamwe omu bunaku obu nibabaasa kugira ngu kukahwa aha murembe. Kwonka, abashaija n’abakazi nibabaasa kwegyera ahari Rebeka omu kuba abacureezi, ahakuba n’oha omuriitwe otarikwenda kugira omutwarize murungi nk’ogwo?
MAACI 16-22
EBY’OMUHENDO EBIRI OMU KIGAMBO KYA RUHANGA | OKUTANDIKA 25-26
“Esau Okuguza Obukuru Bwe”
(Okutandika 25:27, 28) Abo boojo baakura; Esau yaaba omuhiigi w’obwengye ruraaramahamba; Yakobo yaaba omucureezi yaaguma omuka. 28 Kandi Isaaka akaba naakunda Esau, ahabw’okuba akaba arya aha nyama z’enyamaishwa ezi yaabaire ahiiga; kwonka Rebeka akaba akunda Yakobo.
it-1-E 1242
Yakobo
Okutaana ahari Esau ou ishe yaabaire naakunda munonga, owaabaire ari omuhiigi, arikukora munonga, Yakobo naagambwaho ‘nk’omucureezi [Heb., tam], owaabaire aguma omuka,’ akaba ari omuriisa kandi bakaba nibamwesiga omu kureeberera amatungo, kandi nyina akaba naamukunda munonga. (Kut 25:27, 28) Ekigambo ky’Oruheburaayo tam nikikoresibwa ahandi kushoboorora abarikusiimwa Ruhanga. Nk’eky’okureeberaho, “abakunda kwitana banga otaine kamogo,” kwonka Yehova naatuhamiza ngu “omuheru gw’omuntu ogwo [otaine kamogo] n’obusingye.” (Enf 29:10; Zab 37:37) Yobu owaabaire ari omwesigwa “akaba ari omuntu otaine kabara, [Heb., tam] kandi ohikiriire.”—Yobu 1:1, 8; 2:3.
(Okutandika 25:29, 30) Eizooba rimwe Yakobo akaba ateekire ekicumbe; Esau yaija naaruga kuhiiga, naakooza aine enjara. 30 Esau yaagira Yakobo ati: Mpa ekyo kicumbe ekirikutukura, ndyeho; ahakuba naaza kugwa enshazi. (Eiziina rye nikyo ryayeteirwe Edomu.)
(Okutandika 25:31-34) Yakobo yaamugira ati: Kureka obanze onguze obukuru bwawe. 32 Esau yaagira ati: Ndi haihi kwefeera. Eby’obukuru shi biryangasira ki? 33 Yakobo yaagira ati: Banza ondahire. Esau yaamurahira, yaamuguza obukuru bwe. 34 Bwanyima Yakobo yaaha Esau omugaati n’ekicumbe ky’ebihimba; yaarya, yaanywa, yaimuka, yaayegyendera. Okwo nikwo Esau yaagayire obukuru bwe.
Ahabw’enki Twine Kworeka ngu Nitusiima?
Eky’obusaasi, abamwe abarikugambwaho omu Baibuli bakooreka ngu n’entasiima. Nk’eky’okureeberaho, n’obu Esau araabe yaayoroirwe abazaire abarikukunda Yehova kandi abarikumutiina, akaba atarikusiima ebintu ebirikwera kandi ebikuru. (Shoma Abaheburaayo 12:16.) Obutasiima bwe bukeeyoreka buta? Esau akarahukiiriza kuguza obuhunguzi bwe, omurumuna yaamuhamu eby’okurya. (Kut. 25:30-34) Bwanyima, Esau akeefuuza ahabw’okucwamu atyo. Kwonka akooreka ngu tarikusiima eki yaabaire aine, n’ahabw’ekyo akaba ataine ah’okwihirira kwetomboita ahabw’okutatunga omugisha gw’obuhunguzi bwe nk’omujigaijo.
it-1-E 835
Omujigaijo
Omu bwire bwa ira omwojo owaabaire abanza kuzaarwa niwe yaabaire aheebwa omwanya mukuru omuka kandi niwe yaabaire ahunguurira omutwe gw’eka. Akaba aheebwa emigabo ebiri aha bintu bya ishe. (Bir 21:17) Yosefu akabanza kushutamisa Reubeeni ahabw’okugira ngu akaba ari omujigaijo. (Kut 43:33) Kwonka Baibuli obumwe terikuha emijigaijo ekitiinisa erikubagambaho nk’oku barikukuratana. Obwire obwingi omwanya gw’okubanza neeguha abarikumanywa gye nari abeesigwa omu mwanya gw’omujigaijo.—Kut 6:10; 1Bus 1:28; gyeragyeranisa Kut 11:26, 32; 12:4; reeba OBUKURU; OBUHUNGUZI.
Okwongyera Kucondooza aha Bi Turikwega
(Okutandika 25:31-34) Yakobo yaamugira ati: Kureka obanze onguze obukuru bwawe. 32 Esau yaagira ati: Ndi haihi kwefeera. Eby’obukuru shi biryangasira ki? 33 Yakobo yaagira ati: Banza ondahire. Esau yaamurahira, yaamuguza obukuru bwe. 34 Bwanyima Yakobo yaaha Esau omugaati n’ekicumbe ky’ebihimba; yaarya, yaanywa, yaimuka, yaayegyendera. Okwo nikwo Esau yaagayire obukuru bwe.
(Abaheburaayo 12:16) Kandi hatabaho omushambani weena, nari otarikweta aha bya Ruhanga nka Esau owaagurize obuhunguzi bwe bw’omujigaijo akaihuro k’eby’okurya.
Ebibuuzo Kuruga Omu Bashomi
Mbwenu shi, entumwa Paulo akaba naashoboorora nshonga ki nkuru omu Abaheburaayo 12:16? Nihagira hati: “Hatabaho omushambani weena, nari otarikweta aha bya Ruhanga nka Esau owaagurize obuhunguzi bwe bw’omujigaijo akaihuro k’eby’okurya.”
Paulo akaba atarikugamba ahari baishenkuru Mesia. Beitu akaba naarabura Abakristaayo. Akabagira ati: “Mucwere ebigyere byanyu emihanda eshororokire” kugira ngu “hatagira omuntu owaagwa akaruga omu mbabazi za Ruhanga.” Eky’obusaasi, eki nikibaasa kubaho omuntu yaikiriza kugwa omu bushambani. (Abaheburaayo 12:12-16) Omu muringo ogu, bakaba nibaija kushushana nka Esau, owaabaire ‘atarikweta aha bya Ruhanga,’ beitu owaayenzire kwigutsya ekyetengo kye.
Obumwe Esau aine kuba yaabaire naahayo ebitambo ahari Yehova nk’oku omucwe gw’obwire obwo gwabaire guri. (Okutandika 8:20, 21; 12:7, 8; Yobu 1:4, 5) Kwonka Esau akaba ataire omutima aha byetengo bye kandi kikamurugiramu okuguza obuhunguzi bwe ahabw’akaihuro k’eby’okurya. Obundi Esau akaba naayenda kwetantara okubonabona oku Yehova yaagizire ngu abaijukuru ba Abrahamu nibaija kuhikwaho. (Okutandika 15:13) Kandi akooreka ngu tarikweta aha bya Ruhanga obu yaashwera abakazi babiri b’abanyamahanga, ekintu ekyareeteire abazaire be obusaasi bwingi. (Okutandika 26:34, 35) Kwonka Yakobo taratwarize atyo, akahamya ngu yaataaha omu bushwere n’omuheereza wa Yehova!—Okutandika 28:6, 7; 29:10-12, 18.
(Okutandika 26:7) Abantu baayo baamubuuza eby’omukazi we, yaabagarukamu ati: Ni munyaanyazi; ahakuba akatiina kugira ati, N’omukazi wangye, yaateekateeka ngu abashaija b’omuri ogwo mwanya nibaija kumwita azire Rebeka, ahakuba akaba ari murungi munonga orikureebwa.
it-2-E 245 kacw. 6
Ekishuba
N’obu Baibuli eraabe etarikushagika okubeiha, ekyo tikirikumanyisa ngu omuntu aine kugambira abantu amazima abatashemereire kugamanya. Yesu Kristo akaha obuhabuzi ati: “Mutariha embwa ekintu ekirikwera, nari okutambikira empunu eruuru zaanyu, zitakaaziribata, zikabahindukana, zikabarya.” (Mat 7:6) Niyo nshonga ahabw’enki obumwe Yesu yaabaire atarikugarukamu ebibuuzo omu bwijwire ku yaabaire amanya ngu nikibaasa kumurugiramu akabi. (Mat 15:1-6; 21:23-27; Yoh 7:3-10) Eki nikyo kimwe eki abaheereza ba Ruhanga nka Abrahamu, Isaaka, Rahabu, na Elisa baakozire obu baayanga kugambira abaabaire batari baheereza ba Yehova amazima agaijwire.—Kut 12:10-19; eshu 20; 26:1-10; Yos 2:1-6; Yak 2:25; 2Bag 6:11-23.
MAACI 23-29
EBY’OMUHENDO EBIRI OMU KIGAMBO KYA RUHANGA | OKUTANDIKA 27-28
“Yakobo Okutunga Omugisha Ogumushemereire”
(Okutandika 27:6-10) Rebeka yaagambira omutabani Yakobo ati: Naahurira sho naagambira mukuru waawe Esau ati: 7 Gyenda onyitire enyamaishwa, onteekyere enyama, ozirungye, ndye, nkushabire omugisha omu maisho ga Mukama ntakafiire. 8 Mbwenu nu, mwana wangye, nyorobera okore eki ndikukuragiira; 9 Irooko oze omu busyo bw’embuzi, onyihireyo ebyagazi bibiri bito birungi, naanye nteekyere sho enyama, ngirungye nk’oku akunda; 10 haza ogimutwarire, arye, akushabire omugisha atakafiire.
w04-E 4/15 11 kacw. 4-5
Rebeka—Omukazi Owaabaire Naatiina Ruhanga
Baibuli terikworeka yaaba Isaaka yaabaire naamanya ngu Esau naaza kuheereza Yakobo. Kwonka, Rebeka na Yakobo bakaba nibamanya ngu niwe yaabaire ashemereire kutunga omugisha. Rebeka akagira eki yaakora ku yaamanyire ngu Isaaka akaba naaza kuha Esau omugisha bwanyima y’okumutwarira enyama. Akaba naarahuka kucwamu kandi ari omweziriki nk’oku yaabaire ari omu bunyeeto. Akaragiira Yakobo kugyenda akareeta ebyagazi bibiri by’embuzi. Reero yaateekyera iba enyama nk’oku yaabaire naakunda. Kandi akaragiira Yakobo kweshushaniiriza na Esau kubaasa kutunga omugisha. Yakobo akabanza yaayanga. Yakobo akatiina ngu ishe ku yaakukimanya, akaba naabaasa kumucyena omu mwanya gw’okumuha omugisha. Rebeka akamugira ati: “Omukyeeno gwawe gube niinye gwazaho, mwana wangye.” Atyo yaateeka enyama, yaagirunga, nk’oku iba yaabaire naakunda, yaajweka Yakobo ebijwaro bya Esau, atyo yaamwoheereza owa ishe.—Okutandika 27:1-17.
Enshonga ahabw’enki Rebeka yaatwarize omu muringo ogu terikugambwaho. Abaingi nibajumirira eki yaakozire, kwonka Baibuli terikukijumirira, na Isaaka tarakijumiriire ku yaamanyire ngu Yakobo yaatunga omugisha. Kureka, Isaaka akakisiima. (Okutandika 27:29; 28:3, 4) Rebeka akaba naamanya ebi Yehova yaagambire ebyabaire nibikwata aha baana be. N’ahabw’ekyo akateeraho kureeba ngu Yakobo yaatunga omugisha ogwabaire gumushemereire. Buzima eki kikaba nikihikaana n’ekigyendererwa kya Yehova.—Abarooma 9:6-13.
(Okutandika 27:18, 19) Yakobo yaija ahari ishe, yaagira ati: Taata! Onu ati: Ndi aha; ori oha, mwana wangye? 19 Yakobo yaagarukamu ishe ati: Niinye Esau kakuru omwana waawe; naakora nk’oku wandagiira; mbwenu imuka oshutame, orye aha nyama ei naakureetera, obone kunshabira omugisha.
w07-E 10/1 31 kacw. 2-3
Ebibuuzo Kuruga omu Bashomi
Baibuli terikworeka enshonga zoona ahabw’enki Rebeka na Yakobo baatwarize batyo, kwonka neeyoreka ngu embeera egi ekabaho ahonaaho. Twine kumanya ngu Ekigambo kya Ruhanga tikirikushagika kandi tikirikuhakanisa eki Rebeka na Yakobo baakozire, kutaho omusingye gw’okubeiha. Kwonka Baibuli neetuhwera kumanya ebyabaireho.
Eky’okubanza, ebyabaireho nibyoreka ngu Yakobo niwe yaabaire ashemereire kutunga omugisha kuruga ahari ishe atari Esau. Omu kubanza Yakobo akaba yaaguzire obukuru ahari mukuru we owaabaire atarikusiima, owabumugurize ahabw’eby’okurya. Esau ‘akanga obukuru bwe.’ (Okutandika 25:29-34) N’ahabw’ekyo obu Yakobo yaaza owa ishe, akaba naayenda kutunga omugisha ogwabaire gumushemereire.
(Okutandika 27:27-29) Yaamwirira haihi, yaamunywegyera. Isaaka yaahurira omugaju gw’ebijwaro bye, yaamushabira omugisha, naagira ati: Reeba, okutaamirana kw’omugaju gw’omwana wangye nikushusha nk’okw’eishwa, eri Mukama ahaire omugisha. 28 Kandi Ruhanga akuhe aha rume orurikuruga omu iguru, n’aha mweru gw’ensi, n’engano nyingi na viinyo nyingi. 29 Enganda z’abantu zikuheereze, n’amahanga gakwinamire; otegyekye beene sho n’abaana ba nyoko bakwinamire. Weena orikukyeena, akyeenwe; kandi weena orikushabira omugisha, nawe aheebwe omugisha.
it-1-E 341 kacw. 6
Omugisha
Omu bwire bwa ira nyine eka akaba aha abatabani omugisha yaaba ari haihi kufa. Egi ekaba eri enshonga nkuru kandi erikutwarwa nk’ey’omuhendo. N’ahabw’ekyo Isaaka akaha Yakobo omugisha arikuteekateeka ngu akaba ari Esau owaabaire ari omujigaijo. Isaaka akaha Yakobo omugisha gw’obutungi n’okusiimwa okukira Esau, obwo arikushaba Yehova kuhikiiriza omugisha ogwo, Isaaka akaba akuzire kandi ahumire kandi akuzire. (Kut 27:1-4, 23-29; 28:1, 6; Heb 11:20; 12:16, 17) Bwanyima Isaaka akoongyera aha mugisha ogu yaabaire ahaire Yakobo. (Kut 28:1-4) Yakobo atakafiire, akabanza yaaha batabani ba Yosefu babiri omugisha, reero yaakuratsaho abatabani. (Kut 48:9, 20; 49:1-28; Heb 11:21) Nikyo kimwe, Musa atakafiire akaha eihanga rya Israeli ryona omugisha. (Bir 33:1) Embeera ezo zoona zikooreka ngu bukaba buri obunabi. Omu mbeera ezimwe, ku baabaire baba nibaha emigisha, owaabaire aba naaha omugisha akaba ata omukono gwe aha mutwe gw’ou arikuha omugisha.—Kut 48:13, 14.
Okwongyera Kucondooza aha Bi Turikwega
(Okutandika 27:46–28:2) Rebeka yaagira Isaaka ati: Amagara gangye garuhire n’abahara ba Heesi; Yakobo ku arishwera omwishiki omuri bahara ba Heesi, ori nk’aba ab’omu nsi egi, kiryagasira ki amagara gangye?
28 Isaaka yaayeta Yakobo, yaamushabira omugisha yaamwehanangiriza ati: Otarishwera omu Bakanaanikazi. 2 Imuka oze Padanaramu owa Besueli shwenkuru, oshwereyo omukazi omuri bahara ba Labaani nyokoromi.
w06-E 4/15 6 kacw. 3-4
Oku Orikubaasa Kugaaniira n’Ou Ori Nawe omu Bushwere
Mbwenu shi Isaaka na Rebeka bakabaasa kugira omuringo murungi gw’okugaaniira? Bwanyima ya mutabani waabo Esau kushwera bahara ba Heesi babiri, hakabaho oburemeezi bw’amaani omuka. Rebeka akagira Isaaka ati: “Amagara gangye garuhire n’abahara ba Heesi. Yakobo ku arishwera omwishiki omuri bahara ba Heesi, . . . , kiryagasira ki amagara gangye?” (Okutandika 26:34; 27:46) Buzima, akagamba oburemeezi bwe omu muringo murungi.
Isaaka akagambira Yakobo murumuna wa Esau kutashwera omukazi omuri bahara b’Abanyakanaani. (Okutandika 28:1, 2) Rebeka akashoboorora gye enshonga ye. Isaaka na Rebeka bakagaaniira omu muringo murungi aha nshonga eyaabaire neekwata aha ka yaabo, kandi baatuteeraho eky’okureeberaho kirungi. Kwonka shi omushaija n’omukazi ku baakuba bataikirizaine? Nibabaasa kukora ki?
(Okutandika 28:12, 13) Yaaroota, naareeba amatembero gatsimbire ahansi, omutwe gwago guhikire omu iguru, baamaraika ba Ruhanga nibagatemberaho, kandi nibagatemburukiraho. 13 Kandi reeba, Mukama akaba ayemereire ahaiguru yaago, naagira ati: Ndi Mukama, Ruhanga wa Abrahamu shwenkuru, kandi Ruhanga wa Isaaka; ensi egi ei obyamiho ndyagikuha n’oruzaaro rwawe.
w04-E 1/15 28 kacw. 6
Ebi Turikwega omu Kitabo kya Okutandika—II
28:12, 13—Ekirooto kya Yakobo eky’amatembero kiine makuru ki? Amatembero aga gaakoreka ngu hariho empurizana ahagati ya Ruhanga n’abantu. Baamaraika ba Ruhanga kutemba kandi bakashuuma nikyoreka oku baamaraika barikuheereza omu muringo gw’omutaano ahagati ya Ruhanga n’abantu abu arikusiima.—Yohaana 1:51.
MAACI 30–APURI 5
EBY’OMUHENDO EBIRI OMU KIGAMBO KYA RUHANGA | OKUTANDIKA 29-30
“Yakobo Okutaaha omu Bushwere”
(Okutandika 29:18-20) N’ahabw’ekyo Yakobo akakunda Rakeeli. Yakobo nikwo kugarukamu Labaani ati: Niinyija kukukorera emyaka mushanju, ompingire Rakeeli muhara waawe omuto. 19 Labaani yaamugarukamu ati: Ni kirungi okumukuha okukira okumuha ondiijo muntu weena. Guma naanye. 20 Atyo Yakobo yaakora emyaka mushanju ahabwa Rakeeli; kandi egyo myaka yaamubeera nk’ebiro bikye, ahabw’okukunda oku yaabaire naamukunda.
w03-E 10/15 29 kacw. 6
Yakobo Okusiima eby’Omwoyo
Endagano y’obushwere ekaba ehamibwa okutwara enjugano omuka y’omwishiki. Bwanyima Ebiragiro bya Musa bikooreka ngu omushaija ku arishendashenda omwishiki oshugaine akabyama nawe ogwo mushaija obyamire nawe aryariha ishe w’omwishiki shekeli 50 z’efeeza. Omucondooza Gordon Wenham akaba naikiriza ngu eki “kikaba kiri ekiconco eki baabaire bahayo kutaha omu bushwere ekyabaire nikikirayo” kwonka ebindi bikaba biri “bikye ahari ekyo.” (Eky’Ebiragiro 22:28, 29) Yakobo akaba atatebeekaniise kushashura. Akeehayo kukorera Labaani emyaka mushanju. “Obu omu bwire bw’Abababulooni abakozi baabaire bashashurwa shekeli emwe n’ekicweka buri kwezi (kuruga shekeli 42 kuhika 84 omu myaka mushanju), Wenham akagumizamu yaagira ati: “Yakobo akaha Labaani ekiconco kihango kubaasa kutaha na Rakeeli omu bushwere.” Labaani akaikiriza.—Okutandika 29:19.
(Okutandika 29:21-26) Bwanyima Yakobo yaagira Labaani ati: Mpingira omukazi wangye, mmushwere, ahabw’okuba mpikize ebiro byangye. 22 Labaani yaateeka obugyenyi, yaayeta abantu boona ab’omuri ogwo mwanya. 23 Omu mwabazyo yaareeta muhara we Lea, yaamuhingira Yakobo, yaamushwera. 24 Kandi Labaani yaaha muhara we Lea omuzaana we Zilupa kuba omuzaana we. 25 Omu kasheeshe Yakobo yaashanga ari Lea; yaayetomboitera Labaani, naagira ati: Beitu shi, ongizire ota? Tindakukoreire ahabwa Rakeeli? Mbwenu ongobereize ki? 26 Labaani yaagira ati: Owaitu tikwo tugira, okuhingira omuto omukuru atakashweirwe.
w07-E 10/1 8-9
Abakazi Enyineemwe Abaabaire Baine Amaganya Abayombekire ‘Enju ya Israeli’
Mbwenu shi Lea akatebeekanisa kubeiha Yakobo? Nari akaba naayenda kworobera ishe? Rakeeli shi akaba arahi? Akaba naamanya ekyabaire kiriyo nikikorwa? Ku araabe yaabaire naakimanya akeehurira ata? Mbwenu shi akaba naabaasa kuremesa ekigyendererwa kya ishe? Baibuli terikutuha by’okugarukamu by’ebibuuzo ebi. Titurikumanya eki Rakeeli na Lea baateekateekire aha nshonga egi, kwonka kikatiinisa Yakobo. Akaba ari Labaani, owaakozire entebeekanisa egi, batari bahara, Yakobo akamwetomboitera naagira ati: “Tindakukoreire ahabwa Rakeeli? Mbwenu ongobereize ki?” Labaani akagarukamu ki? “Owaitu tikwo tugira . . . okuhingira omuto omukuru atakashweirwe. Banza omare saabiiti n’ogwo, haza tukuhingire n’ogu, ogarukye onkorere endiijo myaka mushanju.” (Okutandika 29:25-27) N’ahabw’ekyo akareetera Yakobo kutwara abakazi babiri ekyareeteire haabaho eihari ry’amaani.
it-2-E 341 kacw. 3
Obushwere
Omukoro. N’obu haraabe haabaire hatabaho emikoro aha kugaitwa, hakaba habaho okushemererwa aha bugyenyi bw’okugaitwa omuri Israeli. Aha izooba ry’okugaitwa, omwishiki akaba atebeekanisa kukora ebintu bingi owaabo. Akaba abanza kunaaba n’okweboneza arikwesiga amajuta g’omugaju. (Gyeragyeranisa Rus 3:3; Ezk 23:40.) Obumwe akaba ahwerwa abazaana, kujwara eky’okwetwekyerera kye ekirikwera, ekyabaire kiba kikozire gye kurugiirira aha sente z’omuntu. (Yer 2:32; Kush 19:7, 8; Zab 45:13, 14) Akaba ayehunda n’amahunde, ku yaabaire aba againe (Isa 49:18; 61:10; Kush 21:2), reero ayetwekyerera n’omwenda gworobi, guri nk’eky’okwetwekyerera, ogwabaire guba niguruga aha mutwe kuhika aha bigyere. (Isa 3:19, 23) Eki nikishoboorora ahabw’enki Labaani yaabaasize kubeiha Yakobo akaremwa kumanya ngu baamuha Lea omu mwanya gwa Rakeeli. (Kut 29:23, 25) Rebeka akeetwekyerera obu yaabaire ari haihi kubugana Isaaka. (Kut 24:65) Aka kakaba kari akamanyiso k’okworeka ngu naaza kuha ekitiinisa omushaija we—n’obushoboorozi bwe.—1Kori 11:5, 10.
(Okutandika 29:27, 28) Banza omare saabiiti n’ogwo, haza tukuhingire n’ogu, ogarukye onkorere endiijo myaka mushanju. 28 Yakobo yaakora atyo; yaamara saabiiti na Lea; bwanyima Labaani yaamuhingira Rakeeli muhara we.
Okwongyera Kucondooza aha Bi Turikwega
(Okutandika 30:3) Yaamugarukamu ati: Reeba omuzaana wangye Biliha, omushwere, abone kuzaarira aha maju gangye, naanye mmubonereho abaana.
it-1-E 50
Okureeberera Omwana Atari Waawe
Bombi Rakeeli na Lea bakaba nibatwara abaana abu abazaana baabo baazaire nk’abaabo. (Kut 30:3-8, 12, 13, 24) Abaana aba n’abaana abu Yakobo yaazaire aha bakazi be bakatunga obuhunguzi. Bakaba bari abaana ba Yakobo, kandi obu abazaana baabaire bari aba bakazi, Rakeeli na Lea bakaba nibabatwara nk’abaana baabo.
(Okutandika 30:14, 15) Omu igyesha ry’engano Reubeeni yaaza omu ishwa, yaagwa aha madudaimu, yaagareetera Lea nyina. Rakeeli yaashaba Lea ati: Ninkweshengyereza, mpa aha madudaimu ga mutabani waawe. 15 Lea yaamugarukamu ati: Iwe okyetsire ekigambo kikye okuncwa aha mushaija wangye; mbwenu nooyenda kutwara n’amadudaimu g’omwana wangye? Rakeeli yaagira ati: Mbwenu ku orampe amadudaimu g’omwana waawe, baro naija kukuraarira.
w04-E 1/15 28 kacw. 7
Ebi Turikwega omu Kitabo kya Okutandika—II
30:14, 15—Niki ekirikubaasa kuba kyareetaire Rakeeli kuhaanisa omugisha gwe gw’okuraara na iba ahabw’amadudaimu? Omu bwire bwa ira, ebijuma by’omuti gw’amadudaimu bikaba nibikoresibwa nk’omubazi omu miringo etari emwe. Ebijuma by’amadudaimu bikaba nibiteekateekwaho kwimutsya ekyetengo ky’okwenda kuteerana n’okureeta oruzaaro. (Kyesh 7:13) N’obu Baibuli eraabe etarikworeka ekigyendererwa eki Rakeeli yaabaire aine, naabaasa kuba yaateekateekire ngu amadudaimu gakaba nigabaasa kumuhwera kutwara enda reero akire okujumwa ahabw’okuba engumba. Kwonka, hakahinguraho emyaka mingi Yehova yaamubaasisa kugira enda.—Okutandika 30:22-24.