Ebijuriziibwe omu Katabo k’Obuheereza Bwaitu n’Oku Turikutwaza
GYUNI 1-7
EBY’OMUHENDO EBIRI OMU KIGAMBO KYA RUHANGA | OKUTANDIKA 44-45
“Yosefu Okusaasira Beene Ishe”
w15-E 5/1 14-15
“Niinye Waata omu Mwanya gwa Ruhanga?”
Yosefu akatega omutego gwe. Akaragiira ngu bakuratire beene ishe, babakwate, kandi babateho orubanja rw’okwiba ekikopo. Ku baashangire ekikopo omu nshaho ya Benyamiini, boona bakagarurwa owa Yosefu. Yosefu akatunga omugisha gw’okumanya beene ishe ni bantu ba muringo ki. Yuda akakora nk’omugambirizi waabo. Akeeshengyereza ngu babagirire embabazi, yaayoreka ngu boona 11 beteekateekire kuba abahuuku omuri Misri. Yosefu akagira ngu Benyamiini abe niwe yaatsigara omuri Misri nk’omuhuuku kwonka ngu abandi bakaba baine kugyenda.—Okutandika 44:2-17.
Ekyo kikareetera Yuda kugarukamu n’obusaasi ati: “Niwe atsigaireho omu nda ya nyina, kandi ishe naamukunda.” Yosefu aine kuba yaakwatsirweho ebigambo ebyo, ahakuba akaba ari mutabani wa Rakeeli omukuru, omukazi ou Yakobo yaabaire naakunda munonga, owaafiire arikuzaara Benyamiini. Nka ishe, Yosefu nawe akaba naijuka ebirikukwata ahari Rakeeli. Obundi ekyo nikibaasa kuba kyamureetaire kwongyera kukunda Benyamiini.—Okutandika 35:18-20; 44:20.
Yuda akeeshengyereza Yosefu kutahindura Benyamiini omuhuuku. Akeehayo kuba niwe yaaba omuhuuku omu mwanya gwa Benyamiini. Akagaruka yaayeshengyereza ati: “Mbwenu nimbaasa nta kugaruka ahari tata, ntaine ogu mwojo? Nintiina kureeba akabi akarihika ahari tata.” (Okutandika 44:18-34) Obu bukaba buri obuhame oburikworeka ngu akaba ahindukire. Akooreka ngu akaba ayeteisize kandi aine omutima gw’esaasi, n’okufayo aha bandi.
Yosefu akaba atakibaasa kugumisiriza. Akaba aine kworeka oku yaabaire naayehurira. Akashohoza abaheereza be boona, yaarira naaborooga munonga n’ab’omu kikaari kya Faraho baamuhurira. Reero yaabagira ati: “Niinye Yosefu murumuna waanyu.” Akagwa beene ishe omu kifuba yaababumbatira kandi yaabasaasira byona ebi baamukozire. (Okutandika 45:1-15) N’ahabw’ekyo akatooreza Yehova, orikurahuka kusaasira. (Zaaburi 86:5) Mbwenu shi naitwe nitukora tutyo?
Okwongyera Kucondooza aha Bi Turikwega
it-2-E 813
Okutaagura Ebijwaro
Kakaba kari akamanyiso k’okuganya aha Bayudaaya n’abaabaire nibatuura omuri burugwa-izooba bwa Asia, bwanyima y’okumanya ngu omunyabuzaare waabo yaafa. Omu mbeera enyingi bakaba bataagura ekijwaro omu maisho aha kifuba, n’ahabw’ekyo bakaba batataagura ekijwaro kyona kugira ngu kitagaruka kujwarwa.
Omurundi gw’okubanza ahu Baibuli erikugamba aha nshonga egi n’obu Reubeeni, mutabani wa Yakobo ow’okubanza, bwanyima y’okugaruka aha kiina akashanga Yosefu atarimu, akataagura ebijwaro bye yaagira ati: “Omwana tariyo; mbwenu ntoore hi?” Ahabw’okugira ngu Reubeeni akaba ari omujigaijo, akaba aine obujunaanizibwa aha murumuna. Ku baagambiire ishe Yakobo aha kufa kw’omwana we, nawe akataagura ebijwaro bye kandi akeezirika ekiguniya yaamara ebiro bingi arikucurira omwana we (Kut 37:29, 30, 34), kandi n’omuri Misri, beene ishe Yosefu bakooreka amaganya gaabo barikutaagura ebijwaro byabo, obu baagira ngu Benyamiini akaba aibire ekikopo.—Kut 44:13.
w04-E 8/15 15 kacw. 15
Okwangwa Hatariho Nshonga
15 Niki ekirikubaasa kutuhwera kutagirira abarikutwanga hatariho nshonga ekiniga? Ijuka ngu abazigu baitu abakuru ni Sitaane na baadaimoni. (Abaefeso 6:12) N’obu abantu abamwe baraabe nibatuhiiganisa bakigyendereire, baingi abarikuhiiganisa abaheereza ba Ruhanga nibakikora ahabw’obutamanya nari nibakoresibwa abandi. (Danieli 6:4-16; 1 Timoseo 1:12, 13) Yehova naayenda ngu “abantu boona” batunge omugisha ‘gw’okujunwa, bamanyire kimwe amazima.’ (1 Timoseo 2:4) Bamwe aha baabaire nibatuhiiganisa hati n’ab’eishe-emwe bagyenzi baitu bwanyima y’okureeba emitwarize yaitu mirungi. (1 Petero 2:12) Kandi, nitubaasa kugira eki twayegyera ahari Yosefu mutabani wa Yakobo. N’obu Yosefu araabe yaabonaboine ahabwa bakuru be, tarabagiriire enziika. Ahabw’enki? Ahakuba akeetegyereza ngu Yehova akaba naamuhwera, kugira ngu ahikiirize ekigyendererwa kye. (Okutandika 45:4-8) Nikyo kimwe, Yehova naabaasa kwikiriza tuhikweho okubonabona kugira ngu eiziina rye rihimbisibwe.—1 Petero 4:16.
GYUNI 8-14
EBY’OMUHENDO EBIRI OMU KIGAMBO KYA RUHANGA | OKUTANDIKA 46-47
“Eby’okurya omu Bwire bw’Ekyanda”
w87-E 5/1 15 kacw. 2
Okukiza Amagara omu Bwire bw’Enjara
2 Emyaka mushanju y’eby’okurya ekahwa, kandi hakabaho enjara nk’oku Yehova yaabaire yaagambire ngu hakaba nihaija kubaho enjara omu ‘nsi yoona’ beitu hatari omuri Misri honka. Abantu abaabaire bateirwe enjara omuri Misri ku batandikire kuza owa Faraho ngu abahe eby’okurya, Faraho akabagira ati: “Muze owa Yosefu; eki araabagambire kyona, mukikore.” Yosefu akaguza Abanyamisri eby’okurya okuhitsya obu esente zaabo zabahweireho. Akatandika kwakiira amatungo gaabo arikubaguza eby’okurya. Bwanyima, abantu bakatandika kwija ahari Yosefu barikumugira bati: “Otugure n’ebibanja byaitu, otuhe eby’okurya; haza itwe turyaba abahuuku ba Faraho.” N’ahabw’ekyo Yosefu akagurira Faraho ebibanja byona eby’Abanyamisri.—Okutandika 41:53-57; 47:13-20.
kr-E 234-235 kacw. 11-12
Obukama Nibuhikiiriza Ekigyendererwa kya Ruhanga omu Nsi
11 Omu bwingi. Ensi eine enjara y’eby’okurya by’omwoyo. Baibuli ekarabura eti: “Mukama Ruhanga naagira ati: Reeba, obunaku nibwija kuhika, obu nditeeza ensi enjara, etari njara ey’eby’okurya, nari eiriho ry’eby’okunywa, kureka enjara y’okuhurira ekigambo kya Mukama.” (Amosi 8:11) Mbwenu shi abatuuzi b’Obukama bwa Ruhanga nabo baine enjara? Yehova akagamba aha ntaaniso eyaabaire neija kuba ahagati y’abaheereza be n’abazigu be arikugira ati: “Reeba, abaheereza bangye baryarya, kwonka imwe mugume n’enjara; Reeba, abaheereza bangye baryanywa, kwonka imwe mugume mwine eiriho; Reeba abaheereza bangye baryashemererwa, kwonka imwe mwitwe enshoni.” (Isa. 65:13) Waareebire ebigambo ebi nibihikiirira?
12 Nitutunga eby’okurya bingi by’omwoyo ebiri nk’omugyera ogurikweyongyera kuba muhango kandi muraingwa ahansi. Ebitabo byaitu, ebikwatsirwe omu maraka na vidiyo, enteerane zaitu n’enteerane empango, n’ebindi ebiri aha mukura gwaitu—ebi byona n’eby’okurya ebi turikutunga omu nsi egi eteirwe enjara. (Ezk. 47:1-12; Yoel 3:18) Mbwenu shi torikushemererwa kureeba Yehova naahikiiriza ebi yaaraganiise arikukuha eby’okurya by’omwoyo omu bwingi? Nooteeraho buri izooba kuriira aha meeza ya Yehova?
Okwongyera Kucondooza aha Bi Turikwega
it-1-E 220 kacw. 1
Emitwarize n’Okukoresa Ebicweka by’Omubiri
Okukwata ahamaisho g’omufu. Obu Yehova yaagambira Yakobo ngu, “Yosefu niwe arikukwata ahamaisho nookaba” (Kut 46:4), akaba naamanyisa ngu Yosefu niwe yaabaire naija kuhinya Yakobo amaisho yaaheza kufa, obwabaire buri obujunaanizibwa bw’omujigaijo. N’ahabw’ekyo nikireebeka ngu Yehova akaba naayoreka ngu Yosefu niwe yaabaire ashemereire kutwara obukuru bw’okuba omwana w’omujigaijo.—1Bus 5:2.
Ebigambo by’okwegaho omu Byak 7:14
Boona bakaba bari 75: Stefano naabaasa kuba ataine runyiriri oru yaagambireho omu Byahandiikirwe eby’Oruheburaayo obu yaayoreka ngu omubaro gwona ogw’ab’eka ya Yakobo omuri Misri bakaba bari 75. Omubaro ogu tiguri omu bihandiiko bya Masoreti eby’Oruheburaayo. Ebiri omu Okutandika 46:26 nibigira biti: “Abantu boona ab’omu nda ya Yakobo abaagyenzire nawe Misri, otabariiremu bakaamwana be, bakaba bari makumi mukaaga na mukaaga.” Orunyiriri 27 nirwongyera rugira ruti: “Abantu boona ab’omu ka ya Yakobo abaagiire Misri bakaba bari makumi mushanju.” Aha abantu nibabarwa omu miringo ebiri, nikireebeka omubaro gw’okubanza gukaba guri ogw’ab’omu ka ye bonka kandi ogwa kabiri gukaba gurimu boona abaagiire Misri. Omubaro gw’abaijukuru ba Yakobo nigugambwaho n’omu Kur 1:5 na Bir 10:22, aharikworeka ngu bakaba bari “70.” Nikireebeka Stefano akaha omubaro gwa kashatu ogwabaire nigutwariramu n’abanyabuzaare b’eka ya Yakobo. Abamwe nibagira ngu nigutwariramu batabani ba Yosefu Manaase na Efuraimu n’abaijukuru baabo, abarikugambwaho omu nvunuura eya Septuagint eya Kut 46:20. Abandi nibagira ngu nigutwariramu n’abakaamwana ba Yakobo, abatarikugambwaho omu mubaro oguri omu Kut 46:26. N’ahabw’ekyo omubaro gwabo boona nibabaasa kuba baabaire bari “75.” Kwonka nikireebeka haine ahu barikubaasa kuba baihiriire omu Byahandiikirwe by’Oruheburaayo, ebyabaire biriho omu kyasha ky’okubanza Y.A.K. Kumara emyaka mingi, abacondooza batwire nibamanya ngu “75” nigwo mubaro ogurikworekwa omu Kut 46:27 na Kur 1:5 omu nvunuura eya septuagint ey’Orugriika. Okwongyera ahari ekyo, omu kyasha kya 20, bakashanga ebicweka bibiri by’emizingo eya Dead Sea eya Kur 1:5 omu Ruheburaayo, kandi nabyo bikaba nibyoreka ngu omubaro ni “75.” Stefano naabaasa kuba yaagambire aha mubaro ogu arikwihirira aha bihandiiko ebyo ebya ira. Enshonga enkuru eri ngu, omubaro ogu Stefano yaagambireho nigworeka omuringo ogundi ogw’okubara boona ab’omu ka ya Yakobo.
GYUNI 15-21
EBY’OMUHENDO EBIRI OMU KIGAMBO KYA RUHANGA | OKUTANDIKA 48-50
“Abakuzire Baine Bingi Ebi Barikubaasa Kutwegyesa”
it-1-E 1246 kacw. 8
Yakobo
Yakobo obu yaabaire ari haihi kufa, akaha baijukuru be, batabani ba Yosefu omugisha, kandi arikugyendera aha buhabuzi bwa Ruhanga, akata Efuraimu omuto omu mwanya gwa Manaase omukuru. Bwanyima Yakobo akagambira Yosefu owaabaire naija kutunga emigabo ebiri ey’obuhunguzi nk’omujaigajo, arikumugira ati: “Naakuha omugabo gumwe okweshumba beene sho, ogu naanyagire Abamoori na rurara yangye n’obuta bwangye.” (Kut 48:1-22; 1Bus 5:1) Ahabw’okugira ngu Yakobo akaba aguzire ekibanja ahari batabani ba Hamori haihi na Shekemu (Kut 33:19, 20), nikireebeka ngu okuraganisa Yosefu eki kikaba nikyoreka okwikiriza kwa Yakobo, arikugamba obunabi obw’omu biro by’omumaisho obu baijukuru be baabaire nibaija kusingura Kanaani nk’eki yaabaire yaaherize kuhikiiriza. (Reeba AMORITE.) Emigabo ebiri ei Yosefu yaatungire aha kibanja ekyo ekaba erimu ebicweka bibiri ebyahairwe oruganda rwa Efuraimu na Manaase.
it-2-E 206 kacw. 1
Ebiro by’Emperu
Obunabi obu Yakobo Yaagambire ari Haihi Kufa. Obu Yakobo yaagambira batabani be ati: “Mweteerane hamwe, mbahanuurire ebiribabaho omu biro by’omumaisho” nari “omu biro ebiriija” (AT), akaba naamanyisa omu bwire obu ebigambo bye byabaire nibaija kuhikiirira. (Kut 49:1) Ebyasha bibiri enyima Yehova akaba yaagambiire Abramu (Abrahamu) ishenkuru Yakobo ngu oruzaaro rwe rukaba nirwija kubonabona kumara emyaka 400. (Kut 15:13) N’ahabw’ekyo, omu nshonga egi, ebiro by’emperu ebi Yakobo yaagambireho “nk’ebiro by’omumaisho” bikaba bitarikubaasa kutandika okuhitsya emyaka 400 yaahendera. (Okumanya ebirikukiraho ebirikukwata aha biri omu Okutandika 49, reeba ebicweka ebirikukwata ahari batabani ba Yakobo kurugiirira aha maziina gaabo.) Kandi obunabi bukaba nibwija n’okuhikiirira aha ‘Israeli ya Ruhanga’ ey’omwoyo.—Gal 6:16; Rom 9:6.
w07-E 6/1 28 kacw. 10
Abakuzire—Omugisha aha Bato
10 Abakuzire nibabaasa kuhiga ab’eishe-emwe bagyenzi baabo. Obu Yakobo yaabaire akuzire, omutabani Yosefu akakora ekikorwa ky’okwikiriza ekyakwatsire aha baheereza ba Ruhanga baingi abaatwireho emyaka eyaakuratsireho. Yakobo akaba aine emyaka 110 obu ‘yaabaragiira eby’okuziikwa kwe,’ kugira ngu Abaisraeli ku bariba nibaruga Misri, bakaba baine kutwara amagufa ge. (Abaheburaayo 11:22; Okutandika 50:25) Ekiragiro ekyo kikahwera Abaisraeli kugira amatsiko emyaka yoona ei baamazire bari abahuuku bwanyima ya Yosefu kufa, baine obuhame ngu bakaba nibaija kucungurwa.
Okwongyera Kucondooza aha Bi Turikwega
w04-E 6/1 15 kacw. 4-5
Baine Omugisha Abarikuha Ruhanga Ekitiinisa
4 Abaisraeli ab’oruganda rwa Gaadi obu baabaire batakataahire omu Nsi Eyaraganisiibwe, bakashaba ngu baikirizibwe kutuura omu burugwa izooba bwa Yorudaani. (Okubara 32:1-5) Bakaba nibaija kutunga oburemeezi bw’amaani barikutuurayo. Enganda za burengyerwa izooba zikaba niziija kugira oburinzi bw’Omugyera Yorudani ogwabaire niguremesa amahe kubataahirira. (Yoshua 3:13-17) Kwonka, ebirikukwata aha bicweka by’oburugwa izooba bwa Yorudani, ekitabo The Historical Geography of the Holy Land, ekya George Adam Smith, kikagira kiti: “Ebicweka ebyo bikaba biri omu ruhita kandi hakaba hatariho ekirikuremesa abazigu kubataahirira. N’ahabw’ekyo bakaba nibabaasa kutaahirirwa abandi, kandi abamwe bakaba babataahirira buri mwaka barikusherurira amatungo gaabo obunyaatsi.”
5 Mbwenu shi ab’oruganda rwa Gaadi bakaba nibaija kutwaza bata omu kugyemeserezibwa kw’amaani okwo? Ebyasha bingi enyima, omu bunabi obu Yakobo yaagambire ari haihi kufa, akagira ati: “Gaadi ababisha baryamuteera, kwonka aryababinga abahambize.” (Okutandika 49:19) Omu kubanza, ebigambo ebyo nibibaasa kuba byareebekire nk’ebitari birungi. Kwonka, bikaba nibihiga Abagaadi kwerwanaho. Yakobo akabahamiza ngu baakora ekyo, abarikubarwanisa bakaba nibaija kuhemuka bahunge, Abagaadi barikubabinga bahambize.
it-1-E 289 kacw. 2
Benyamiini
Omuringo ogu baijukuru ba Benyamiini baabaire nibarwanamu gukagambwaho omu bunabi obu Yakobo yaagambire ari haihi kufa obu yaagamba aha mutabani ati: “Benyamiini n’omushega ogurikutaanyagura; omu kasheeshe gurya eki gwitsire, omu mwabazyo gubagana eminyago.” (Kut 49:27) Ababenyamiini abarwani bakaba nibamanywa ahabw’okurwanisa enjungu, barikukoresa omukono gwa buryo nari ogwa bumosho kurekyeza enjungu amabaare ‘n’akashokye bakateera, batahembye.’ (Bar 20:16; 1Bus 12:2) Omuramuzi Ehudi owaabaire naakoresa omukono gwa bumosho, owaitsire Omugabe Egulooni, akaba ari Omubenyamiini. (Bar 3:15-21) Kandi twine kwijuka ngu “omu kasheeshe” k’obugabe bwa Israeli, nari obwire bukye obugabe obwo butairweho, oruganda rwa Benyamiini n’obu ruraabe rwabaire ruri “oruganda orurikukira obukye,” rukarugamu omugabe w’okubanza wa Israeli, Saulo mutabani wa Kiishi, owaahindukire omurwani rugambwa aha Bafilistia. (1Sam 9:15-17, 21) Nikyo kimwe “omu mwabazyo” gw’obugabe obwo, oruganda rwa Benyamiini rukarugamu Omwigarire Esteeri na Morodekai abahwereire omu kucungura Abaisraeli kutacwekyerezibwa obugabe bwa Buperesi.—Est 2:5-7.
GYUNI 22-28
EBY’OMUHENDO EBIRI OMU KIGAMBO KYA RUHANGA | OKURUGA 1-3
“Ndi Mbaho [Ninyija Kuba Kyona Eki Ndikwenda Kuba]”
w13-E 3/15 25 kacw. 4
Ha Eiziina rya Ruhanga Ekitiinisa
4 Shoma Okuruga 3:10-15. Musa ku yaabaire aine emyaka 80, Ruhanga akamuha ekiragiro eki: “Oihe abantu bangye Abaisraeli omuri Misri.” Omu muringo gw’obucureezi Musa akagarukamu arikubuuza ekibuuzo ekyabaire kiri kikuru. Musa akabuuza ati: ‘Eiziina ryawe ni riiha?’ Mbwenu shi obu eiziina rya Ruhanga ryabaire nirimanywa okwiha ira, ahabw’enki Musa yaabuurize? Akaba naayenda kwongyera kumanya ebirikukwata ahari mukama w’eiziina, ekyabaire nikiija kuhamiza abaheereza ba Ruhanga ngu buzima akaba naija kubacungura. Musa akaba ahikire kubuuza, ahakuba Abaisraeli bakaba bamazire obwire buraingwa bari abahuuku. Bakaba nibaija kwerarikirira yaaba Ruhanga wa baishenkurubo yaabaire naabaasa kubacungura. Abaisraeli abamwe bakaba batandikire kuramya baaruhanga ba Misri—Ezk. 20:7, 8.
kr-E 43, akabokusi
AMAKURU G’EIZIINA RYA RUHANGA
Eiziina Yehova niriruga omu kigambo ky’Oruheburaayo ekirikumanyisa “okuba.” Abacondooza abamwe nibaikiriza ngu ekigambo ekyo nikyoreka amakuru g’okureetera ekintu kubaho. N’ahabw’ekyo baingi nibaikiriza ngu amakuru g’eiziina rya Ruhanga ni “Naabaasisa Kuba.” Amakuru aga nigahikaana gye n’omurimo ogu Yehova yaakozire ogw’okuhanga ebintu byona. Akabaasisa ensi na iguru n’abantu kubaho kandi naagumizamu arikubaasisa ekigyendererwa kye kuhikiirira.
Mbwenu shi, tushemereire kwetegyereza tuta ebi Yehova yaagambiire Musa ebiri omu Okuruga 3:13, 14? Musa akabuuza ati: “Ku ndihika Abaisraeli, naabagira nti: Ruhanga wa baashwenkuriimwe abantumireho; bambuuza bati: Eiziina rye n’oha? ndyabagarukamu nta?” Yehova akagarukamu ati: “Ndi Mbaho [Ninyija Kuba Kyona Eki Ndikwenda Kuba]”
Yetegyereze ngu Musa akaba atarikubuuza Yehova ngu amugambire eiziina rye. Musa n’Abaisraeli bakaba nimmanya gye eiziina rya Ruhanga. Musa akaba naayenda ngu Yehova amugambire ekiraamuhwere kuhamya okwikiriza kwe omuri We, ekirikubaasa n’okworekwa omu makuru g’eiziina rye. N’ahabw’ekyo Yehova okugarukamu ngu, “Ndi Mbaho [Ninyija Kuba Kyona Eki Ndikwenda Kuba],” akaba naayoreka ekintu kikuru ahari We: Omu mbeera zoona, naaba kyona eki arikwenda kuba kubaasa kuhikiiriza ekigyendererwa kye. Nk’eky’okureeberaho, ahari Musa n’Abaisraeli, Yehova akaba Omucunguzi, Omutegyeki waabo, Orikubaha ebirungi—n’ebindi bingi. N’ahabw’ekyo, Yehova naaba kyona eki arikwenda kubaasa kuhikiiriza ebi arikuraganisa abantu. Kwonka, n’obu eiziina Yehova riraabe ririmu amakuru ago, tiririkumanyisa ngu naaba eki arikwenda kuba kyonka. Beitu amakuru gaaryo nigatwariramu n’eki arikubaasisa kubaho aha bikwatiraine n’ebihangirwe bye n’okuhikiiriza ekigyendererwa kye.
Okwongyera Kucondooza aha Bi Turikwega
g04-E 4/8 6 kacw. 5
Musa—Akabaho Nari n’Ekitebyo?
Mbwenu shi kigumire kwikiriza ngu omunyiginyakazi wa Misri akaba naabaasa kutwara omwana nk’ogwo? Ngaaha, ahakuba ediini ya Misri ekaba neeyegyesa ngu ebikorwa by’embabazi bikaba nibibaasisa omuntu kuza omu iguru. Aha bikwatiraine n’okworora omwana otari waawe, Joyce Tyldesley orikushwijuma ebizoirwe omu itaka akagira ati: “Abakazi Abanyamisri bakaba baine obugabe nk’obw’abashaija Abanyamisri. Bakaba batunga obugabe nibwo bumwe n’omu by’entaatsya n’ebindi . . . abakazi bakaba nibaikirizibwa kworora abaana batari baabo.” Ekihandiiko ekya ira ekirikukwata aha kworora abaana kikagamba aha mukazi omwe Omunyamisri owaabaire areeberera abahuuku be nk’abaana be. Aha bikwatiraine n’okuha nyina wa Musa obujunaanizibwa bw’okureeberera Musa, ekitabo The Anchor Bible Dictionary kikagira kiti: “Okushashura nyina wa Musa ngu amureeberere . . . nikyoreka entebeekanisa eyaabaire neeshushana n’ei Abamesopotamia babiri baine.”
w04-E 3/15 24 kacw. 4
Ebi Turikwega omu Kitabo kya Okuruga
3:1—Yesero akaba ari omunyamurwa wa muringo ki? Omu bwire bwa ira omutwe gw’eka akaba aheereza nk’omunyamurwa w’eka ye. Yesero akaba ari omutwe gw’oruganda rw’Abamidiani. Obu Abamidiani baabaire bari baijukuru ba Abrahamu kurabira omuri Ketura, obundi nibabaasa kuba baabaire nibaramya Yehova.—Okutandika 25:1, 2.
GYUNI 29–GYURAAYI 5
EBY’OMUHENDO EBIRI OMU KIGAMBO KYA RUHANGA | OKURUGA 4-5
“Ninyija Kuba Ndi Hamwe Naiwe Waaba Noogamba”
w10-E 10/15 13-14
Okwekwatsakwatsa—Yehova Naakureeba Ata?
“Tindikubaasa.” Noobaasa kwehurira ngu tohikire kubuurira amakuru marungi. Bamwe aha baheereza ba Yehova abeesigwa aba ira bakeehurira nk’abatarikubaasa kuhikiiriza obujunaanizibwa obu Yehova yaabaire abahaire. Nk’eky’okureeberaho, teekateeka ahari Musa. Yehova ku yaamugambiire eki yaabaire naayenda ngu akore, Musa akagira ati: “Mukama wangye, na ira ryona omwiru waawe nshangwa ntaba mugambi murungi, nangwa n’ahu waatandikira kugamba naanye, ahabw’okuba nyetwara omu kugamba, n’orurimi rwangye runaamuuka.” N’obu Yehova araabe yaamuhaire obuhame, Musa akagarukamu ati: “Mukama wangye, ninkweshengyereza, ou orikwenda kutuma, mutume.” (Kur. 4:10-13) Yehova akatwaza ata?
Nooreeba “Ogwo Otareebwa”?
5 Musa atakagarukire Misri, Ruhanga akamwegyesa omusingye mukuru, ogu Musa bwanyima yaahandiikire omu kitabo kya Yobu ngu okutiina Yehova “nibwo bwengye.” (Yob. 28:28) Yehova kubaasa kuhwera Musa kugira okutiina nk’okwo kandi akacwamu gye, akamworeka entaaniso eri ahagati y’abantu na Ruhanga ow’Obushoboorozi Bwona. Akamubuuza ati: “N’oha owaahangire akanwa k’omuntu? Nari n’oha ohindura omuntu ekiteta, nari ekifamatu, nari shi n’oha omureebesa, nari omuhumya? Tiinye” Yehova?—Kur. 4:11.
6 Musa akaba aine kwega ki? Akaba atashemereire kutiina. Yehova niwe yaabaire atumire Musa kandi akaba naija kumubaasisa kugambira Faraho obutumwa obu yaabaire amutumireho. Kandi Faraho akaba atarikubaasa kusingura Yehova. Ahabw’okuba ogwo gukaba gutari murundi gw’okubanza Abaheereza ba Ruhanga kuba omu kabi omuri Misri. Musa naabaasa kuba yaateekateekire aha ku Yehova yaamurinzire kutaitwa abagabe ba Misri ab’enyima n’oku yaarinzire Abrahamu na Yosefu. (Kut. 12:17-19; 41:14, 39-41; Kur. 1:22–2:10) Ahabw’okwikiririza omuri Yehova, “Ogwo otareebwa,” Musa akagira obumanzi yaagambira Faraho obutumwa obu Yehova yaamutumire.
w10-E 10/15 14
Okwekwatsakwatsa—Yehova Naakureeba Ata?
Yehova tariihire ahari Musa obujunaanizibwa obu yaabaire amuhaire. Kwonka, Yehova akatoorana Arooni kuhwera Musa kuhikiiriza obujunaanizibwa bwe. (Kur. 4:14-17) Kandi, emyaka eyaakuratsireho, Yehova akaguma na Musa kandi akamuha buri kimwe ekyabaire nikyetengyesa kuba omusinguzi omu kuhikiiriza obujunaanizibwa obu yaabaire amuhaire. N’omu bunaku obu, noobaasa kugira obwesigye ngu Yehova naija kuhiga ab’eishe-emwe bagyenzi baawe kukuhwera omu kuhikiiriza obuheereza bwawe. Ekirikukirayo, Ekigambo kya Ruhanga nikituhamiza ngu Yehova naija kutuhwera kukora omurimo ogu atuhaire kukora.—2 Kor. 3:5; Reeba akabokusi “The Happiest Years of My Life.”
Okwongyera Kucondooza aha Bi Turikwega
w04-E 3/15 28 kacw. 4
Ebibuuzo Kuruga omu Bashomi
Ebigambo ebi Zipora yaagambire ngu “ori omugore orikujwisa eshagama” bikaba bitari bya butoosha. Ekyo nikyoreka ki ahari Zipora? Zipora okwikiriza kukuratira ebirikukwata aha ndagaano y’okushara, akaba naayorobera endagaano y’okugira omukago murungi na Yehova. Kurugiirira aha ndagaano y’Ebiragiro ei Ruhanga yaakozire n’Abaisraeli, Yehova akaba ari nk’omushaija kandi bo bari nk’omukazi. (Yeremia 31:32) N’ahabw’ekyo Zipora okugamba ahari Yehova, (kurabira omuri maraika) ‘nk’omugore orikujwisa eshagama,’ akaba naayoreka ngu naamanya ngu aine kworobera ebyabaire biri omu ndagaano egyo. Okaba nooshusha ngu akaikiriza omwanya gw’omukazi omu ndagaano y’okushara, kandi Yehova Ruhanga akaba ari nk’omushaija. Omu mbeera yoona, ahabw’okugira ngu akacwamu kworobera Ruhanga, amagara g’omwana we gakaba g’atakiri mu kabi.
it-2-E 12 kacw. 5
Yehova
“Okumanya,” tikirikumanyisa ngu noomanya gye ebirikukwata aha kintu nari omuntu. Nabali omushema akaba naamanya eiziina rya Daudi kwonka nabwo akabuuza ati: “Daudi n’oha?” arikuteeraho kumanyisa ngu, “Daudi ni muntu wa muringo ki?” (1Sam 25:9-11; gyeragyeranisa 2Sam 8:13.) Nikyo kimwe, Faraho akabuuza Musa ati: “Mukama [Yehova] niwe oha, ou nyowe nshemereire kuhurira, nkarekura Abaisraeli bakagyenda? Mukama [Yehova] ogwo tindikumumanya; kandi n’ekindi tindikwija kubarekura, bakagyenda.” (Kur 5:1, 2) Faraho okugamba atyo akaba naayoreka ngu akaba atarikumanya ngu Yehova ni Ruhanga omwe ow’amazima nari ngu akaba aine obushoboorozi aha mugabe wa Misri na byona ebi yaabaire naakora, nari ngu akaba aine amaani kuhikiiriza ekigyendererwa kye eki Musa na Arooni baabaire nibagambaho. Kwonka Faraho, Abanyamisri boona, n’Abaisraeli, bakaba nibiija kumanya wenyine owaabaire naajwekyerwa eiziina eryo. Nk’oku Yehova yaabaire yaagambiire Musa, akaba naija kukikora arikuhikiiriza ekigyendererwa eki yaabaire ainiire Abaisraeli, abacungure, arikubaha Ensi Eyaraganisiibwe, ahikiirize endagaano ei yaaragaine na baishenkurubo. Omu muringo ogu, nk’oku Ruhanga yaabaire yaagambire, “Aho niho murimanyira ku ndi Yehova Ruhanga waanyu.”—Kur 6:4-8; Reeba ALMIGHTY.