“Bwerani ku Masedoniya Kuno”

1-3. (a) Kodi mzimu wakucena udatsogolera tani Paulo na Anzace? (b) Kodi tin’cezerana ciyani mu nkhaniyi?

THIMU linango la akazi lidacoka mu mzinda wa Filipi ku Masedoniya ndipo pomwe padapita nthawe pang’ono lidafika ku mkulo ung’ono wakucemeredwa Gangitesi. Ninga mwa cizolowezi iwo adakhala mphepete mwa mkuloyo aciyamba kupemba kwa Mulungu wa Ajirayeri. Ndipo Yahova akhawawona. — 2 Nkha. 16:9; Sal. 65:2.

² Pa nthawe ibodzi-bodziyi thimu linango la amuna likhacoka mu mzinda wa Listra, komwe ni ku suli kwa Galatiya licifamba mtantho wa makilometro 800 kuyenda kumabvadzuwa kwa Filipi. Pomwe padapita ntsiku, iwo adafika mu mseu wabwino kwene-kwene wa ku Roma, omwe ukhayenda kumadokero komwe kukhana cigawo ca Aziya comwe cikhana wanthu azinji. Amuna amwewa omwe akhali Paulo, Sila na Timotio akhafunisisa kupita na mseu umweyu kuti akazungire wanthu wa ku Efezo na wanthu wa m’madera manango omwe akhafuna kubva mafala yabwino yakulewa bza Kristu. Tsono pomwe akhanati kuyamba ulendobo, mzimu wakucena udawaletsa kuti apitirize na ulendobo ndipo Bibliya limbalewa lini momwe iwo adaletsedwera. Iwo adaletsedwa kukapalizira ku Aziya. Thangwe ranyi? Jezu, mwakuphatisa basa mzimu wa Mulungu, akhafuna kutsogolera thimu la Paulo kupita na ku Ásia Menor, ku Nyanza ya Egeu mpaka kukafika mphepete mwa mkulo ung’ono wakucemeredwa Gangitesi.

³ Ntsiku zino timbapfunza nfundo zakufunika kwene-kwene na momwe Jezu adatsogolerera Paulo pabodzi na anzace pa ulendo bwakuyenda ku Masedoniya. Tenepo, mbatiwoneni bzinthu bzinango bzomwe bzidacitika pa ulendo bwaciwiri bwa umisiyonario bwa Paulo bomwe budayamba m’magole ya 49 EC.

“Mulungu Akhadaticemera” (Mabasa 16:6-15)

4, 5. (a) Kodi n’ciyani comwe cidacitikira thimu la Paulo pomwe akhadasala pang’ono kufika ku Bitiniya? (b) Kodi n’cakusankhula ciponi comwe anyakupfunza adacita ndipo bzakutewera bzace bzidakhala bziponi?

⁴ Pomwe adaletsedwa kukapalizira ku Aziya, Paulo pabodzi na anzace adaphata njira yakuyenda ku Norte kuti akapalizire m’mizinda ya Bitiniya. Pinango iwo adafamba ntsiku zizinji m’miseu ya mataka kuti afike kumweko ndipo adapita na m’bzigawo bza Frijiya na Galatiya bzomwe bzikhalibe wanthu azinji. Koma pomwe akhadasala pang’ono kufika ku Bitiniya, Jezu mwakuphatisa basa mzimu wakucena adawaletsa pomwe. (Mab. 16:6, 7) Pa nthawe imweyi, pinango-pentse amunawa adakhala wakusokonezeka, thangwe akhadziwa bzomwe angadapalizira na momwe angadapalizirira tsono akhadziwa lini komwe angadakapalizira. Tingalewe kuti akhadamenya msuwo omwe ukhapita mu Aziya koma adandomenya fovolo. Ndipo adamenyambo msuwo omwe ukhapita mu Bitiniya, tsono adamenya pomwe fovolo. Napo bzikhali tenepo, Paulo akhadatsimikiza kupitiriza kumenya misuwo mpaka kugumana msuwo omwe ungadafunguka. Tenepo, amuna wale adacita cakusankhula comwe cikhawoneka ninga kuti n’cabwino lini: Adayenda kumadokero ndipo adafamba mtantho wa makilometro 550 acipita na m’mizinda mizinji mpaka kukafika ku mbuto yakuimira naviyo ya ku Trowa, komwe adakapakira aciyenda ku Masedoniya. (Mab. 16:8) Ku Trowa ni komwe Paulo adakamenya msuwo wacitatu ndipo ulendo buno msuwoyo udafunguka.

⁵ Luka omwe adanemba bukhu la m’Bibliya lomwe limbadziwika na dzina lace adaphatana na thimu la Paulo ku Trowa. Iye adanemba bzomwe bzidacitika kuti: “Usiku Paulo adawona masomphenya, ndipo m’masomphenyamo iye adawona mwamuna munango omwe akhadaima ndipo akhamukumbira kuti: ‘Bwerani ku Masedoniya kuno kuti mudzatithandize.’ Pomwe iye adandomala kuwona masomphenyayo, ifepano tidayenda ku Masedoniya thangwe tikhadatsimikiza kuti ni Mulungu omwe akhadaticemera kuti tikapalizire mafala yabwino kwa iwo.”a (Mab. 16:9, 10) Tsapano Paulo adadziwa komwe angadakapalizira. Mwakusaya kupenukira iye adakomedwa kwene-kwene thangwe ra kuleka kubwerera pa njira. Mwakusaya kucedwa amuna anai wale adacita ulendo bwa m’madzi bwakuyenda ku Masedoniya.

6, 7. (a) Kodi tikupfunza ciyani na bzomwe bzidacitikira Paulo pa ulendo bwace? (b) Kodi ciratizo ca Paulo cikutitsimikizira bzinthu bziponi?

⁶ Kodi tikupfunza ciyani na nkhani imweyi? Onani nfundo zitatuzi: Cakuyamba, mzimu wa Mulungu udatsogolera Paulo pomwe iye akhadayamba kale ulendo bwace bwakuyenda ku Aziya; caciwiri, Jezu adatsogolera Paulo pomwe iye akhadasala pang’ono kufika ku Bitiniya; ndipo cacitatu, Jezu adauza Paulo kuti ayende ku Masedoniya pomwe iye akhadafika kale ku Trowa. Jezu omwe ni msolo wa gwere ambatitsogolerambo ntsiku zino mu njira ibodzi-bodziyi. (Akol. 1:18) Mwa ciratizo, pinango kwa nthawe itali takhala tikukumbukira bzakucita upainiya ayai kuyenda ku mbuto komwe kukufunikira apalizi azinji wa Umambo. Tsono pinango-pentse Jezu angatitsogolere mwakuphatisa basa mzimu wa Mulungu pokha-pokha tikakhala kuti tayamba kale kucita bzinthu bzomwe bzingatithandize kuti tikwanirise cakulinga cathuco. N’thangwe ranyi? Kumbukirani ciratizoci: Motorista angakwanise kugonyolesa karo kumadidi ayai kumadzere pokha-pokha ikakhala kuti karoyo ikufamba. Mwa njira ibodzi-bodziyi pakulewa bza kuthumizira utumiki bwathu, Jezu ambatitsogolera pokha-pokha tikakhala tikucita ciri-centse kuti tikwanirise utumikibo.

⁷ Tsono, tani penu tikuwona lini phindu la nyongo yomwe tikucita? Kodi tin’funika kubwerera m’mbuyo, pakukumbuka kuti mzimu wa Mulungu ukutitsogolera lini? Ne. Kumbukirani kuti bzidakhalambo bzakunesa kuti Paulo akwanirise cakulinga cace. Napo bzikhali tenepo, iye adapitiriza kugogodza misuwo mpaka pomwe msuwo ubodzi udafunguka. Tingakhale na citsimikizo cakuti kupirira kwathu pa kunyang’ana ‘msuwo ukulu kuti ticite utumiki bwathu’ kun’dzasimbidwa. — 1 Ako. 16:9.

8. (a) Kodi mzinda wa Filipi ukhali tani? (b) Kodi n’ciyani comwe cidacitika pomwe Paulo adapalizira “ku mbuto yakucitira mpembo”?

⁸ Pomwe adafika m’cigawo ca Masedoniya, thimu la Paulo lidacita ulendo kuyenda ku Filipi, mzinda omwe wanthu akhasamwa thangwe ra kukhala nzika za Roma. Bzinthu bzizinji bzomwe bzikhacitika ku Filipi, bzikhandendemerana na bza ku Roma thangwe wanthu azinji omwe akhadasiya basa la ucikunda ku Roma, akhakhala ku Filipiko. Kunja kwa msuwo wa m’mzindayo, mphepete mwa mkulo, amisiyonario wale adagumana mbuto yomwe ikhali ninga “mbuto yakucitira mpembo.”b Pa Sabudu, iwo adayenda ku mbuto imweyire ndipo adagumana akazi azinji omwe akhadatsonkhana kuti anamate Mulungu. Amisiyonariowo adakhala acilewalewa nawo. M’bodzi wa iwo omwe akhacemeredwa Lidiya “akhatetekera ndipo Yahova adafungula kwene-kwene mtima wace.” Lidiya adatokonyedwa na bzomwe adapfunza na amisiyonariowo ndipo iye pabodzi na wanthu wa pa mui pace adabatizidwa. Patsogolo pace, iye adangingimira kuti Paulo na anzace ayende ku mui kwace.c — Mab. 16:13-15.

9. Kodi wanthu azinji ntsiku zino ambatewezera tani ciratizo ca Paulo ndipo ni bzisimbo bziponi bzomwe ambatambira?

⁹ Kumbukirani cikondweso comwe cidabwera thangwe ra kubatizidwa kwa Lidiya! Pinango-pentse, Paulo adakhala wakukondwa kwene-kwene thangwe ra kubvuma mcemo wakuti “ayende ku Masedoniya” nakuti Yahova adamuphatisa basa pabodzi na anzace kuti atawire mipembo ya akazi wale omwe akhagopa Mulungu! Ntsiku zino, abale azinji omwe ni maswaka, nkhalamba, wakulowola na wakusaya kulowola ambafulukirambo ku mbuto zomwe zikufunikira apalizi azinji wa Umambo. N’cadidi kuti iwo ambagumana na mabvuto, tsono bzimwebzi bzimbaposa lini cikondweso comwe ambakhala naco akagumana wanthu ninga Lidiya omwe ambabvuma cadidi ca m’Bibliya. Kodi imwepo mungacinje bzinthu bzinango pa moyo wanu kuti muyende ku mbuto komwe kukufunikira thandizo? Mukacita bzimwebzi mun’dzatambira bzisimbo bzizinji. Onani ciratizo ca Aaron, m’bale munango omwe ana magole yakupitirira 20 omwe adafulukira ku dziko la América Central. Mafala yace yakulatiza momwe abale azinji ambabvera, iye adalewa kuti: “Kutumikira ku dziko linango, kwandithandiza kuti ndikule mwauzimu na kupitiriza kufendererana na Yahova. Basa lakupalizira likudekeza kwene-kwene ndipo ndikucitisa mapfunziro ya Bibliya yakukwana 8!”

“Thimu Lentse la Wanthu Lidalewalewa na Ciya” (Mabasa 16:16-24)

10. Kodi madimonyo yadacita tani mbali pa kutsutsidwa kwa Paulo pabodzi na anzace?

¹⁰ Bzikuwonekeratu kuti Sathani adakalipa kwene-kwene thangwe ra mafala yabwino yomwe yadapaliziridwa ku mbuto komwe pafupi-fupi wanthu wentse akhacita kufuna kwa Sathaniyo na madimonyo yace. Mpsakudabwisa lini kuti madimonyo yakhacitambo mbali pa kutsutsidwa kwa Paulo pabodzi na anzace wale! Pomwe iwo adayenda ku mbuto yakucitira mpembo, nyabasa munango wacikazi omwe akhana ciwanda ndipo akhagumanira kobiri zizinji azimbuya wace thangwe ra kulewa bza kutsogolo, adayamba kutewera thimu la Paulo. Iye akhambakuwa kuti: “Amuna amwewa mbakapolo wa Mulungu Mkululetu ndipo akupalizira kwa imwepo bza njira yacipulumuso.” Pinango ciwandaco cidacitisa kuti mtsikanayo alewe mafala yamweya kuti acitise wanthu kuwona ninga kuti bzomwe iye akhacita na bzomwe Paulo akhapfunzisa bzikhacokera kwa Mulungu. Mwa njira imweyi, angadacitisa wanthu wa kumweko kufuna kutetekera mtsikanayo m’mbuto mwa kumbatetekera ateweri wacadidi wa Kristu. Tsono Paulo adatsimula mtsikanayo ndipo adacosa ciwandaco. — Mab. 16:16-18.

11. N’ciyani cidacitikira Paulo na Sila pambuyo pa Paulo kucosa ciwanda ca mtsikana ule?

¹¹ Pomwe azimbuya wace adawona kuti bzinthu bzomwe bzikhawabweresera kobiri bzamala, adakalipa kwene-kwene. Iwo adaphata Paulo na Sila aciwakwekwetera ku msika komwe kukhana akulu-akulu omwe akhaimira boma la Roma omwe akhatonga mirandu. Akulu-akuluwo akhali wa tsankhulo ndipo akhafunisisa dziko lawo. Ndipopa azimbuyawo adaphatisa basa bzimwebzi kuti awapumpse mwakulewa kuti: ‘Adjudawa akuyambisa phiringu mu mzinda mwathu muno mwakupfunzisa bzinthu bzomwe ifepano Aromafe timbabzikhulupira lini.’ Pomwe adandomala kulewa bzimwebzi, “thimu lentse la wanthu [mu msikamo] lidalewalewa na ciya kwa Paulo na Sila ndipo akulu-akulu wa boma adatonga kuti iwo . . . apfumbulidwe na mitcamu.” Patsogolo pace, Paulo na Sila adayenda kukafungiridwa m’kawoko. Nyakunyang’anira m’kawokoyo adawatenga aciwaikha m’kawoko ya mkati ndipo adamangirira minyendo yawo pa citabwa. (Mab. 16:19-24) Pomwe nyakunyang’anira m’kawokoyo adafunga msuwo, mkati mule mudakhala na cin’dima cikulu mwakuti Paulo na Sila akhakwanisa lini kuwonana. Tsono, Yahova akhawona bzentse. — Sal. 139:12.

12. (a) Kodi anyakupfunza wa Kristu adawona tani nkhani ya kuzunzidwa ndipo thangwe ranyi? (b) Kodi ni njira ziponi zomwe Sathani na atumiki wace akupitiriza kuziphatisa basa ntsiku zino?

¹² Pakhadapita magole yakucepa kucokera pomwe Jezu akhadauza ateweri wace kuti “angadadzazunzidwa.” (Juw. 15:20) Ndipopa, pomwe thimu la Paulo lidafika ku Masedoniya, likhadziwa kuti lingadazunzidwa. Pomwe cizunzo cidayamba, m’mbuto mwakukumbuka kuti Yahova akhadasiya kuwathandiza, iwo adawona cizunzoco ninga cizindikiro ca ukali bwa Sathani. Ntsiku zino, wanthu omwe ambaphatisidwa basa na Sathani, akupitiriza kuphatisa basa njira zomwe zidaphatisidwa basa ku Filipi. Ku xikola na ku basa, anyakutitsutsa angatinamizire bzinthu kuti wanthu winango atiwone kuipa. M’madziko manango, atsogoleri wa m’magereja ambanamizira Mboni za Yahova m’matribunale mwa kulewa kuti: ‘Mboni za Yahovazi, zikuyambisa phiringu mwakupfunzisa bzinthu bzomwe ifepano timbabzikhulupira lini.’ Ndipo ku mbuto zinango, abale wathu ambamenyedwa aciikhidwa m’kawoko. Napo bziri tenepo, Yahova akuwona bzentse. — 1 Ped. 3:12.

“Adabatizidwa Mwakusaya Kucedwa” (Mabasa 16:25-34)

13. Kodi n’ciyani cidacitisa nyakunyang’anira m’kawoko ule kubvunza kuti: “Kodi ningacite ciyani kuti ndidzapulumuke?”

¹³ Pinango Paulo na Sila adafunikira nthawe kuti akhale pomwe na mphanvu thangwe ra bzinthu bzakuipa bzomwe bzidawacitikira m’ntsiku imweyire. Pakati pa usiku, iwo adakhala na mphanvu pang’ono za kukwanisa ‘kupemba na kutumbiza Mulungu mwa kuimba nyimbo.’ Mwadzidzidzi citeketeke camphanvu cidatekenyesa kawokoyo. Nyakunyang’anira m’kawoko ule adamuka, ndipo pakuwona kuti misuwo ya m’kawokomo idafunguka, iye adacita mantha mwakukumbuka kuti anyam’kawokowo akhadathawa. Pakuti akhadziwa kuti angadalangidwa thangwe ra kulekerera wanthuwo kuthawa, iye “adasolola xipada yace kuti abziphe.” Tsono Paulo adakuwa kuti: “Leka kubzipha thangwe tentse tiripo!” Nyakunyang’anira m’kawokoyo adabvunza kuti: “Amunamwe, kodi ningacite ciyani kuti ndidzapulumusidwe?” Paulo na Sila angadamupulumusa lini, koma Jezu yekha. Iwo adati: “Khulupira Mbuya Jezu ndipo un’dzapulumuka iwepo pabodzi na wanthu wa pamui pako.” — Mab. 16:25-31.

14. (a) Kodi Paulo na Sila adathandiza tani nyakunyang’anira m’kawoko ule? (b) Kodi Paulo na Sila adasimbidwa tani thangwe ra kupirira mazunzo mwakukondwa?

¹⁴ Kodi pamwepa, nyakunyang’anira m’kawokoyo akhafunisisadi kudziwa? Bzikuwoneka kuti inde, thangwe Paulo akhana citsimikizo centse cakuti mwamunayo akhafunisisadi kudziwa. Nyakunyang’anira m’kawokoyo akhali lini Mdjuda, ndipo iye akhadziwa lini bzinembo. Akanati kukhala Mkristau, iye akhafunika kuyamba kupfunza na kubvuma cadidi cakuyambirira ca m’Bibliya. Ndipo Paulo na Sila adapambula nthawe kuti aceze naye “mafala ya Yahova.” Paulo na Sila adatanganidwa na kupfunzisa ndipo pinango bzimwebzi bzidawacitisa kuyebwa kuti akhadamenyedwa. Tsono nyakunyang’anira m’kawoko ule, adawona bzironda bzomwe akhanabzo ndipo adawatsuka. Tenepo, iye pabodzi na wanthu wa pa mui pace “adabatizidwa mwakusaya kucedwa.” Paulo na Sila adasimbidwa thangwe ra kupirira mazunzo mwakukondwa! — Mab. 16:32-34.

15. (a) Kodi Mboni za Yahova zizinji ntsiku zino, zimbatewezera tani ciratizo ca Paulo na Sila? (b) N’thangwe ranyi tin’funika kupitiriza kumbazungira wanthu omwe timbawapalizira m’gawo lathu?

¹⁵ Ninga Paulo na Sila, Mboni za Yahova zizinji ntsiku zino zimbapalizira mafala yabwino napo kuti ziri m’kawoko thangwe ra cikhulupiro cawo ndipo zimbakhala na bzakutewera bzabwino. Mwa ciratizo, mu dziko linango lomwe basa lathu likhadaletsedwa, bzidawoneka kuti pa nthawe inango, metade ya Mboni za Yahova za m’dzikolo zidapfunza cadidi m’kawoko! (Zai. 54:17) Onani kuti nyakunyang’anira m’kawoko ule adakumbira thandizo pambuyo pa citeketeke. Mu njira ibodzi-bodziyi ntsiku zino, wanthu winango omwe ambalamba kutetekera mafala yabwino ya Umambo ambadzabvuma cadidi akakhala kuti agumana na mabvuto. Tikapitiriza kuzungira na kumbacita ulendo bwakubwereza kwa wanthu omwe timbawapalizira m’gawo lathu, tin’dzalatiza kuti ndife wakukonzeka kuwathandiza.

“Tsapano Akuticosa Mwakabise-bise?” (Mabasa 16:35-40)

16. Kodi nkhani idacinja tani mangwana ya ntsiku yomwe Paulo na Sila adapfumbulidwa?

¹⁶ Pomwe Paulo na Sila adapfumbulidwa, mangwana yace kumacibese akulu-akulu adatonga kuti atsudzulidwe. Tsono Paulo adalewa kuti: “Iwo atipfumbula pamaso pa wanthu uko tikhanati kutongedwa acitiikha m’kawoko, napo kuti ndife Aroma, tsapano akuticosa mwakabise-bise? Ne, abwere iwo adzaticose okha.” Pomwe akulu-akulu adadziwa kuti amuna awiri wale akhali nzika za Roma iwo “adabva mantha” thangwe akhadadzonga ufulu bwa anyakupfunzawo.d Tsapano nkhani idadzacinja. Anyakupfunza wale adapfumbulidwa pamaso pa wanthu azinji, ndipopa akulu-akuluwo akhafunikambo kukumbira kuti alekereredwe pamaso pa wanthu azinji. Iwo adadandaulira Paulo na Sila kuti acoke ku Filipi. Amuna awiriwo adabvuma bzimwebzi koma, adayamba kulimbikisa kathimu ka anyakupfunza komwe kakhapita patsogolo. Pomwe adamala kucita bzimwebzi, iwo adacoka aciyenda.

17. Kodi ni nfundo iponi yakufunika kwene-kwene yomwe anyakupfunza apsa wale adapfunza thangwe ra kupirira kwa Paulo na Sila?

¹⁷ Bzingadakhala kuti ufulu bwa Paulo na Sila ninga nzika za Roma budalemekezedwa pakuyamba pale, pinango iwo angadapfumbulidwa lini. (Mab. 22:25, 26) Tsono bzimwebzi bzingadacitika, anyakupfunza wa ku Filipi angadakumbuka kuti Paulo na Sila aphatisa basa ufulu bwawo bwakukhala nzika za Roma kuti aleke kuboneresedwa thangwe ra mafala yabwino. Kodi bzimwebzi bzingadatokonya tani nyakupfunza omwe akhali lini nzika ya Roma? Lamuloli lingadawakhotcerera lini kuti aleke kupfumbulidwa. Tenepo, pomwe adapirira cizunzo cire, Paulo na Sila adalatiza anyakupfunza apsa kuti ateweri wa Kristu angakwanise kupirira akaboneresedwa. Kuthumizira bzimwebzi, mwakubzidziwikisa kuti akhali nzika za Roma, Paulo na Sila adacitisa kuti akulu-akulu abvume pamaso pa wanthu kuti acita bzinthu mwakupitana na malamulo. Bzimwebzi bzingadacitisa kuti kutsogolo akulu-akuluwo ayambe kukumbukira malamulo pomwe akanati kuboneresa Akristau bzomwe bzingadakhotcerera Akristauwo kuti aleke kumenyedwa ninga momwe bzidacitikiramu.

18. (a) Kodi anyakunyang’anira gwere lacikristau ntsiku zino ambatewezera tani Paulo? (b) Kodi ntsiku zino, ‘timbakhotcerera tani na kukhazikisa mwa lamulo mafala yabwino’?

¹⁸ Ntsiku zino anyakunyang’anira ambatsogolera gwere lacikristau mwakukhala ciratizo cabwino. Ali wakukonzeka kucita bzomwe Akristau anzawo ambacita. Ninga Paulo, ifepano timbawona bwino nthawe na momwe tingaphatisire basa ufulu bwathu mwakubverana na malamulo kuti tikhale wakukhotcerereka. Ndipo bzikafunikira timbayenda ku nyumba za mphala zomwe ziri komwe timbakhala za m’dziko lathu ayai za m’madziko ya kunja kuti tikhale na ufulu bwa kunamata mwakutsudzuka. Cakulinga cathu ni kucinja lini malamulo ya m’dzikolo, koma ‘kukhotcerera na kukhazikisa mwa lamulo mafala yabwino’ ninga momwe Paulo adanembera gwere la ku Filipi. Pa nthawe imweyi, pakhadapita magole pafupi-fupi 10 kucokera pomwe iye adacosedwa m’kawoko kumweko. (Afi. 1:7) Tenepo, bziribe basa bzomwe nyumba ya mphala ingalewe. Ninga Paulo na anzace, ifepano tiri wakutsimikiza kupitiriza ‘kupalizira mafala yabwino’ kuli-kwentse komwe mzimu wa Mulungu ungatitsogolere kucita bzimwebzi. — Mab. 16:10