Kɛ̄ pya ue ale bu Kpa Enɔānu I Tɔɔ̄dum Pya Nɛɛ Kraist Le I Tam Zue Ue lu esu aā
LOP LE BAƐ ENƆƆ̄ 3-9
PYA ZƆ A AABU MUƐ̄ UE BARI | DOONU PYA NƐƐ-LƐƐRATAM 9-11
“Nɛɛ Tɛ̄ŋaloo Bee Sikɛ̄ Lu Nɛɛ A Su Mɛm Zuema Ue”
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 9:1, 2) Mɛ Sɔɔl kɛ̄ a sere piogi bɔɔ le fɛfɛ lo edoo pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Nɛɛ-a-i-ɛrɛ, si loo nɛɛ-tɛsī ewɔp 2 sa ye bara kpa lo esiā tɔ bɔŋanaloo li Damaskɔs, lokwa lo a le a gbī ɛrɛgeba nɛɛ muɛ̄ a le lo Dee a, pya nɛɛdam ale pya nɛɛwa, a bɔbee wa nua Jerusalɛm.
bt 60 ¶1-2
Lo Bɔŋanaloo bee “Yii bu Efɛɛloo”
Pya pɔrɔ nɛɛ ama esaa e ina Damaskɔs, kɛ̄ ba gaa bee kii wee doo bag dogo. Ba ekpo pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs lɛɛ wa be, wa su nu bɔma, bog, sa wa zui kuma Jerusalɛm kɛ̄sī pya Sanhedrin.
2 Wa nɛɛ zaāsī a kura Sɔɔl ebee fɛ gbɛnɛ-edo nɛɛ lɛɛ a gae lu lo sɔ̄. Sii binia a bee yere kpotɛ̄ kɔ a lu etobo dɛm Stivɛn, lo a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs. (Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 7:57–8:1) E’agaba dogo lo Sɔɔl bee doo loo pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs bie Jerusalɛm naa bee ye gbɔɛ̄loo, a bee ɛrɛ ebɛa miā saŋ sa wa agɛrɛba tɛ̄ŋaloo. A bee gbī efɛ ɛrɛgeba nɛɛ a le “Lo Dee A.”—Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 9:1, 2; buū ekpo “Saul’s Mandate in Damascus,” a le 61 naɛsī.
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 9:15, 16) mɛ Nɛɛ-a-i-ɛrɛ kɔ ye nɛ, “Kii, nyɔnɛbee a ebee lu esagɛ ye nua nu tam mɛ nɛ, lo edana na bee kɛ sī pya dɔɔ̄na buɛ̄, le pya mɛnɛ-buɛ̄, le pya miɔŋɔ Izrɛl. 16 nyɔnɛbee m gaa le tɔgɛ ye kuma kɛ̄ a ɛrɛ emuɛ̄ pɔrɔ doo nyɔɔ na bee.”
w16.06 7 ¶4
Tɔtɔgɛ Nia Loo Jɛhova Doodoo I Nɛɛ Dɛdɛm
4 Sɔ̄ Jɛhova ɛp miɔŋɔ nɛɛ, naa ɛp kɛ̄ wa mɛā le doo, a ɛp wa beenyiɛ, taɛ nɛɛ ba lu. (Buū 1 Samuel 16:7b.) Ue ama bee sirapie leere sɔ̄ Bari bee yere bɔŋanaloo pya Nɛɛ Kraist. A zuura pya nɛɛ pya dɔɔ̄na naa ɛp yere dɛɛ̄ nu waɛma loo ye le ye Nwiī. (Jɔn 6:44) Ziī nɛɛ a le doowo na nɛɛ Farisii a kura Sɔɔl—“nɛɛ kɔ gbee, nɛɛ tɛ̄ŋaloo nɛɛ le nɛɛ gbee bee nɛɛ.” (1 Tim 1:13) Kɛādoo, “Nɛɛ a wee ɛp beenyiɛ nɛɛ,” naa bee muɛ̄ Sɔɔl doodoo baɛ̄ a naale edapna lu esu daā nu. (Kam 17:3) Taāwo, Bari bee muɛ̄ kɔ a dabe ye kwa nua nutam a lee—bu kaka, “nua nutam a lu esagɛ” lo eyira ekeebee “nɛ pya dɔɔ̄na buɛ̄ le pya mɛnɛ-buɛ̄, le pya miɔŋɔ Izrɛl.” (Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 9:15) Pya dɔɔ̄na nɛɛ lo Bari bee ɛp nua pya a lee, sa “bɔloo esu siā le tam” na pya nɛɛ sɔ̄ a kii adumɛ ba bee lu pya ɔ̄ mii tɛɛā dɛɛ̄, pya kunagā, le pya biu. (Rom 9:21; 1 Kɔr 6:9-11) Kuma sɔ̄ ba suā pya nu a le bu Muɛ̄ Ue Bari sa ɛrɛ yira a, ba aaloo Jɛhova kɔ a dɛm e wa.
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 9:20-22) E aba sɔ̄ bu tɔ bɔŋanaloo a zue Jizɔs, kɔmɛ, “alɛ na Nwiī-nɛɛdam Bari.” 21 E dɛ̄dɛɛ̄ pya a ye dā bee ɛrɛ mma dɛɛ̄, sa kɔ, “Naale nɛɛ ama na a bee gbee pya a bee kue lo bee ama li Jerusalem a? E a elua a kɛ̄ ama nyɔɔ aba nu ama, lokwa a wa bɔp kuma kɛ̄sī pya tɛ sī ewɔp.” 22 Mɛ Sɔɔl bee sinagekɛ̄ yii loo bu e’agaloo sa ɔbɛ pya Ju ba tɔɔ̄ bu Damaskɔs, tɛ̄maloo tɔtɔgɛ kɔmɛ Jizɔs na Kraist a.
bt 64 ¶15
Lo Bɔŋanaloo bee “Yii bu Efɛɛloo”
15 O dapge muɛ̄ kɛ̄ a bee lu nyɛŋia loo gbɛnɛkpo nɛɛ a sa wa biirebu doo sɔ̄ ba bee muɛ̄ kɔ Sɔɔl ebɔātɛ̄ gaa zue nu akiiloo Jizɔs bie tɔkaɛ ni? Ba bee bip kɔ: “Naale nɛɛ a bee gbeesī pya nɛɛ a le Jerusalɛm lo ba bee kɔ ue akiiloo bee ama na ayah ni?” (Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 9:21) Sɔ̄ Sɔɔl gaa kɔ nu a bee doo kɔ a nyaana nyiɛ ye kumaloo Jizɔs, a bee “tɔgɛ kɔ Jizɔs na Kraist a.” (Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 9:22) Ye ekɔaue ama naa bee lu lo a lee eera. Naale edap nyaana ekɛɛrɛ ebee lu e’aa agɛrɛ tɛ̄maloo doonu wa barasī ale beenyiɛ a eeloo nɛ nyɔɔ. Kerewo, Sɔɔl naa bee pee beenyiɛ.
Gbitɛ̄ Suā Pya Nu A Kuī Akiiloo Bari
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 9:4) E a wɛɛadɔ kɛnɛkɛ̄ sa dā ziī muɛ̄ a ye kɔ nɛ, “Sɔɔl, Sɔɔl, e na a nua o tɛ̄ŋa mɛ loo a?”
bt 60-61 ¶5-6
Lo Bɔŋanaloo Bee “Yii bu Efɛɛloo”
5 Sɔ̄ Jizɔs bee muɛ̄ Sɔɔl bie nyɔɔ dee Damaskɔs, a naa bee ye bip kɔ: “Ena anua o gaa tɛ̄ŋaloo pya a wee mɛ nyɔɔnɛ dumɛ a?” Dookɛ̄ a bee lu ekɔ deenyɔɔ li doo, a bee kɔ: “Ena anua o tɛ̄ŋa mɛ loo a?” (Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 9:4) Aiī, Jizɔs bee ɛrɛ ekiɛ̄nu loo taāŋa pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ bee tɛɛ̄ bu.—Mat 25:34-40, 45.
6 Lo a le a lu ebii a nɛ kɛ̄ nyɔɔbee yira o ɛrɛ bu Kraist, suā leere kɔ Jɛhova le Jizɔs suā nu akiiloo bui kɛ̄tɔɔ̄. (Mat 10:22, 28-31) Naale elu elɛɛ i taāŋa anyaawo. Nyɛŋiabu kɔ, Jizɔs bee muɛ̄ kɔ Sɔɔl bee le loo pya a bee fɛ Stifɛn, e a bee muɛ̄nage sɔ̄ Sɔɔl gaa kpo pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs lɛɛ wa be bie Jerusalɛm. (Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 8:3) Kerewo, Jizɔs naa bee obara kpɛ taɛ lo sɔ̄. Kɛādoo, Jɛhova tɛ̄maloo Jizɔs bee nɛ e’agaloo Stifɛn le pya dɔɔ̄na nɛɛ a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs lokwa ba dap yira agɛrɛ.
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 10:6) a le etɔɔ̄ doodoo saanɛɛ loo Saimon nɛɛ a wee kwa kpa nam, lo ye tɔ le barakpaɛ̄ gbɛnɛ pɛnɛ.”
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Doonu 10:6
Saimon, nɛɛ kwa kpanam: Nɛɛ kwa kpanam wee su kpanam kwaā nu, sa a wee su nu a kura lime solution lɛma ɛrɛgeba nu alu yɔɛ le lɛk bu. Lɛɛ a su e’aga mii loŋa lokwa a dap su kwaā kpanam. Lo kpanam wee sī piya nuloo sɔ̄ aa lu ekwa nyɔɔwo a gbī gbɛnɛ-edo maā, dap lu nu anua sa Saimon bee tɔɔ̄ kpaɛ̄ pɛnɛ lo, naa daba kpaɛ̄ pɛnɛ Jɔppa. Dookɛ̄ lok Mozis kɔ doo, nɛɛ a wee su kpanam daānu wee lu e’ɛp ye nua nɛɛ a naa ɛɛ. (Lev 5:2; 11:39) Nyɔɔwo, gbɛnɛ-edo pya Ju wee ɛp pya a a wee kwa kpanam kuma kɛ̄ sa ba naa wee gbī etɔɔ̄ wa tɔ. Kerewo, e’ɛma nu pya Ju kɔ tam kwa kpanam kiikɛ̄ ee nɛɛ a bɔŋɛnɛloo bi nam. Kerewo, Pita naa bee lɛɛbaloo kɔ dogo baaloo a doo kɔ aa tɔɔ̄ tɔ Saimon. Le dogo a bee ɛrɛ bee doo kɔ a suā kɛ̄ e aabaloo dɔɔ̄na tam a bee lu enɛ ye doo, lo a le siloo pya wuga a lu dɔɔ̄na buɛ̄. Pio pya nɔ kpa bee kɔ bee ue Grik a kura “nɛɛ kwa nam” (byr·seusʹ) na bee tɛ Saimon a.
Buū Baibol
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 9:10-22) Mɛ ziī nɛɛ a wee nyɔnɛ dumɛ Jizɔs bee le Damaskɔs, ye bee kura Ananaias. Nɛɛ-a-i-ɛrɛ bee ye kɔ nɛ bu muɛ̄ nu, “Ananaias.” E a kɔ ye nɛ, “Ɛp, am na ama, Nɛɛ-a-i-ɛrɛ.” 11 E Nɛɛ-ɛ-i-ɛrɛ kɔ ye nɛ, “Aakɛ̄ sa kii ina loo dee a kura Lerah, sa gbī butɔ Judas, nɛ Tasɔs ye bee kura Sɔɔl, m nyɔnɛbee ɛp, a gaa taāŋa, 12 sa a emɔna ziī nɛɛ ye bee kura Ananaias, yii bu sa ye dɛrɛ bah nyɔɔ, lokwa a sinagekɛ̄ muɛ̄ nu.” 13 Mɛ Ananaias ture sa kɔ, “Nɛɛ-a-i-ɛrɛ, m edaā aā nu booboo nɛɛ akiiloo nɛɛ ama, kuma edo pɔrɔ a edoora loo pya o kaɛ li Jerusalɛm; 14 E kɛ̄ ama na a ɛrɛ koi aā bah pya tɛ-sī ewɔp, loo ebɔp dɛ̄dɛɛ̄ pya a kue nyɔɔ o bee.” 15 Mɛ Nɛɛ-a-i-ɛrɛ kɔ ye nɛ, “Kii, nyɔnɛbee a ebee lu esagɛ ye nua nu tam mɛ nɛ, lo edana na bee kɛ̄ sī pya dɔɔ̄na buɛ̄, le pya mɛnɛ-buɛ̄, le pya miɔŋɔ Izrɛl; 16 Nyɔnɛbee m gaa le tɔgɛ ye kuma kɛ̄ a ɛrɛ emuɛ̄ pɔrɔ doo nyɔɔ na bee.” 17 Nyɔɔwo Ananaias aa, sa yii tɔ a. E a dɛrɛ ye baɛ bah nyɔɔ sa kɔ, “Wuga Sɔɔl, Nɛɛ-a-i-ɛrɛ Jizɔs, lo a bee a sira loo nyɔɔ dee o bee tɛ̄ma lu a, eyere mɛ kɔmɛ o sikɛ̄ ɛrɛ o muɛ̄ nu, sa Kaɛ Edɔɔ̄ mma a loo.” 18 E aba sɔ̄ a ziī nu a doodoo kɔ̄-bari dɔ ye aa dɛɛ̄ sa a muɛ̄ nu. Lo sɔ̄ a aakɛ̄ sa a lu edoo ye baptism loo, 19 sa a su nuede, e loo ye aga. Mɛ a bee le loo pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ pio dee li Damaskɔs, 20 E aba sɔ̄ bu tɔ bɔŋanaloo a zue Jizɔs, kɔmɛ, “Alɛ na Nwiī nɛɛdam Bari.” 21 E dɛ̄dɛɛ̄ pya a ye dā bee ɛrɛ mma dɛɛ̄, sa kɔ, “Naale nɛɛ ama na a bee gbee pya a bee kue lo bee ama li Jerusalɛm a? E a elua a kɛ̄ ama nyɔɔ aba nu ama, lokwa a wa bɔp kuma kɛ̄ sī pya tɛ sī ewɔp.” 22 Mɛ Sɔɔl bee sinagekɛ̄ yii loo bu e’agaloo sa ɔbɛ pya Ju ba tɔɔ̄ bu Damaskɔs, tɛ̄maloo tɔtɔgɛ kumɛ Jizɔs na Kraist a.
LOP LE BAƐ ENƆƆ̄ 10-16
PYA ZƆ A AABU MUƐ̄ UE BARI | DOONU PYA NƐƐ-LƐƐRATAM 12-14
“Banabas le Pɔɔl Bee Zue Ue Pya Kɛ̄ A Binia”
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 13:2, 3) Sɔ̄ ba gaa bee si tam nɛ Nɛɛ-a-i-ɛrɛ sa kaɛ nuede, Kaɛ Edɔɔ̄ bee kɔ, “Sereaa Banabas le Sɔɔl kee mɛ nɛ, loo lo tam m bee wa kue.” 3 Lo sɔ̄ sɔ̄ ba ekara nuede sa yere kara sah, ba dɛrɛ wa bah nyɔɔ sa wa yere ture.
bt 86 ¶4
“M-mma Tɛ̄maloo Ɛɛbu le Kaɛ Edɔɔ̄”
4 Mɛ e na anua kaɛ edɔɔ̄ bee kɔ alu esere taɛtaɛ Banabas le Sɔɔl nua kee loo “tam” a bee lu enɛ ani? (Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 13:2) Baibol naa kɔ. I suā kɔ kaɛ edɔɔ̄ bee yerebah doo kɔ a dap lu esagɛ pya nɛɛ ama. Lɔgɔ nu a tɔgɛ kɔ pya nɛɛ zue ue le pya tɔgɛnu a le Antiɔk bee gbī kɔ a lu enɛe wa lo dɔ naale. Taāwo, ba bee yerekpotɛ̄ lo nɔɔ̄nɔɔ̄ nu aābu wa beenyiɛ. Naa kɛɛrɛ kɛ̄ a bee tɔɔ̄loo Banabas le Sɔɔl doo sɔ̄ pya wa wuga bu yira bee lɛa emaanyiɛ bu “yere kara sa wa dɛrɛ bah nyɔɔ sa wa yere ture.” (Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 13:3) Ili yere nage kpotɛ̄ pya a gaa si tam nɛ Bari, gbaāloo pya nɛɛ a lu etubobaloo kɔ ba a kuūdɛɛ̄loo bɔŋanaloo. Taā i manyiɛ pya a ɛrɛ dɔ tam ama, i “ɛp wa gbɛnɛ emanyɔɔ bu wereloo nyɔɔ wa tam.”—1 Tɛs 5:13.
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 13:12) Lo sɔ̄ nɛɛbee a yira, sɔ̄ a emɔna nu a sira, nyɔnɛbee gbɛnɛ nyɛŋia bee ye aa, loo tɔgɛ nu Nɛɛ-a-i-ɛrɛ.
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 13:48) Sɔ̄ pya dɔɔ̄na buɛ̄ edaā lo nu ama, ba ɛrɛ ɛɛbu sa nɛ ka ue Bari, e kuma pya a bee yira bee lu esere wa loo dum a naa tah.
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 14:1) Mɛ bu Aikɔniɔm ba bee gbaa yii bu tɔ bɔŋanaloo pya Ju, sa kɔ ue sīdee lo gbɛnɛkpo nɛɛ lo pya Ju le pya Grik bee yira.
bt 95 ¶5
“Su E’agaloo Kɔā Ue Tɛ̄maloo Ekpo Jɛhova”
5 Tua sɔ̄, Pɔɔl le Banabas bee yira Aikɔniɔm, ziī gbɛnɛ buɛ̄ Rom a le barasī Galetia. Gbɛnɛkpo pya Ju le pya dɔɔ̄na buɛ̄ wee tɔɔ̄ bu buɛ̄ ama. Dookɛ̄ wa doonu le doo, Pɔɔl le Banabas bee yii bu tɔkaɛ sa bɔātɛ̄ zue ue. (Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 13:5, 14) Ba bee “kɔ ue bu sīdee lo pya gbɛnɛkpo nɛɛ lo pya Ju le pya Grik bee yira.”—Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 14:1.
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 14:21, 22) E sɔ̄ ba ezora le yereue nɛ buɛ̄ a sah, sa doo kɔ booboo nɛɛ a nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs, ba obia kii Listra, le Aikɔniɔm le Antiɔk, 22 Sa agɛrɛ beenyiɛ pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs, wa bara kɔ ba a tɔɔ̄ bu yira dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄, le kɔ i ɛrɛ etɛ̄ma bu booboo etɛɛrɛ yii bu Buɛ̄-mɛnɛ Bari.
w14 9/15 13 ¶4-5
Si tam nɛ Bari Bu Bɔloo Ture Nyiɛ Loo Kaɛlɛɛ “Booboo Etɛɛrɛ”
4 Sɔ̄ Pɔɔl le Sailas e aara Dabe, ba bee “obia kii Listra, le Aikoniɔm le Antiɔk. Sa agɛrɛ beenyiɛ pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs, wa bara kɔ ba a tɔɔ̄ bu yira dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄, le kɔ: ‘I ɛrɛ etɛ̄ma bu booboo etɛɛrɛ yii bu Buɛ̄-mɛnɛ Bari.’ ” (Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 14:21, 22) Tua sɔ̄, etaāue ama naa waɛ edābeeloo. Nu anua na bee, tɛɛ̄ bu “booboo etɛɛrɛ” naa wee agɛrɛloo nɛɛ mɛ a wee bii nɛɛ nɛ kɛ̄. Lo a lu wo, bu mɛ sīdee na Pɔɔl le Banabas bee “agɛrɛ beenyiɛ pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs” sa wa kɔ nɛ kɔ ba ɛrɛ etɛɛ̄ bu etɛɛrɛ a?
5 I dap muɛ̄ ye ture lo a le i nɔ pya ue Pɔɔl leere. A naa bee aadee kɔ: “I ɛrɛ e egerebu booboo etɛɛrɛ.” Taāwo a kɔ: “i ɛrɛ etɛ̄ma bu booboo etɛɛrɛ yii bu Buɛ̄-mɛnɛ Bari.” Nyɔɔwo, Pɔɔl bee agɛrɛ loo pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs tɛ̄maloo ebaatɛ̄ pya leelee ba e ɛrɛ lo ba yira agɛrɛ lo. Lo ekpɛanu naale nu a naale edooa. Bu kaka, Jizɔs bee kɔ: “Mɛ nɛɛ a egerebu mmɛ kuma na elu ekpɔā a.”—Mat 10:22.
Gbitɛ̄ Suā Pya Nu A Kuī Akiiloo Bari
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 12:21-23) Nyɔɔ dee a bee lu esere, Hɛrod bee yaa ye bɛloo mɛnɛ, sa ɛŋɛtɛ̄ nyɔɔ kasi biaɛ, sa wa kɔ ue nɛ. 22 E pya nɛɛ bee wiikpā, “Muɛ̄ bari, e a naale lo nɛɛ!” 23 Aba sɔ̄ a ɛnjɛl Nɛɛ-a-i-ɛrɛ gaa ye zip, nyɔnɛbee a naa bee nɛ ka Bari; e fɛ bee ye ba sa a u.
w08 5/15 32 ¶7
Tɛɛ̄nyɔɔ Nu A Le Bu Kpa Doonu pya Nɛɛ-lɛɛratam
12:21-23; 14:14-18. Hɛrod bee su ka ebee kuu aba Bari. Lo ama bee lu kaāna kee loo dogo Pɔɔl le Banabas, nyɔɔbee ba naa bee su ka le enwadɛɛ̄ a naa kuu wa. Ii le egbī kɔ a lu eka i loo ɛrɛgeba tam i si nɛ Jɛhova.
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 13:9) Mɛ Sɔɔl, lo a lunage, ekue Pɔɔl, kɛ̄ Kaɛ Edɔɔ̄ ye mma loo doo, ɛma ye dɛɛ̄ nyɔɔ
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Doonu 13:9
Sɔɔl, lo a lunage ekue Pɔɔl: Aā lo sɔ̄ kiisī, Sɔɔl bee sikɛ̄ lu ekue ye Pɔɔl. Nɛɛ-lɛɛratam Pɔɔl bee mɛā sa lu nɛɛ Hibru, lo a kura kɔ alu nwiī kɛ̄ buɛ̄ Rom. (Doonu 22:27, 28; Fil 3:5) A lu kaka kɔ aā sɔ̄ a bee le nwiī, a bee ɛrɛ bee bu Hibru lo a le Sɔɔl le bee bu Rom lo a le Pɔɔl. Naa bee aadee lu nu a boa kɛ̄ kɔ pya nɛɛ a yiga baɛ ka bee, eetɔɔ̄ na pya nɛɛ a naale pya Izrɛl. (Doonu 12:12; 13:1) Pio pya wuga Pɔɔl bee ɛrɛ nage bee bu muɛ̄ ue Rom le Grik. (Rom 16:7, 21) Doodoo “nɛɛ lɛɛratam nɛ pya dɔɔ̄na buɛ̄,” bee lu enɛ tam Pɔɔl kɔ a zue le yereue nɛ pya a le dɔɔ̄na buɛ̄. (Rom 11:13) A bee biaɛfii lo eyiga bee Rom; e bee dap kɛɛrɛ kɔ pya nɛɛ naale ekue e ye lo bee. (Doonu 9:15; Gal 2:7, 8) Pio nɛɛ kɔ a bee yiga bee pya Rom ama lo enɛ ka Sergius Pɔlɔs, e a naa bee wo, nyɔɔbee a kiisī lo eyiga lo bee mmɛ sɔ̄ a aa Cyprus. Pya dɔɔ̄na kɔ Pɔɔl naa gbī eyiga ye bee a bee lu ekure ye bu Hibru nyɔɔbee kɛ̄ alu ekue doo bu Grik kiiloo sɔ̄ nɛɛ (ale nam) gaāŋa sɔ̄ a gaa kiā.—Buū nu esu nɔā nu nyɔɔ Doonu 7:58.
Pɔɔl: Bu naɛsī Kpa Kaɛ a bee lu e’ɛm Bu Muɛ̄ Ue Grik, bee a kura Pauʹlos, a aaloo bee ue Latin Paulus, lo a kura “Nwīgbagbara; Nu a Tera,” lu esu kɔā ue 157 sɔ̄ sɔ̄ a gaa lu ekɔ ue kumaloo nɛɛ lɛɛratam Pɔɔl le ziī sɔ̄ sɔ̄ a gaa lu ekɔ nu akiiloo mɛnɛ Sergiɔs Pɔɔlɔs.—Doonu 13:7.
Buū Baibol
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 12:1-17) Mɛ gbo dee a Hɛrod mɛnɛ-buɛ̄ bee su bah dɛrɛ nyɔɔ pio pya ba le nɛ bɔŋanaloo Kraist lo edoo wa pɔrɔ. 2 E a bee su gɛ̄ nɔ̄ fɛā Jemes wuga Jɔn. 3 E sɔ̄ a emɔna kɔ a nia pya Ju, a kii sī loo e’aanage Pita. Lo ba ama bee sira bu gbo dee Fituru-a-naa-muū. 4 E sɔ̄ a e’ara ye, a su ye yere bu tɔ kpɔgɔrɔ, sa ye yere kɛ̄ bah lop le ini’i pya nɔ̄, kɔ nia nia aba a ɛp ye, kɛɛrɛbu kɔ sɔ̄ Tɛɛ̄-yee etɛ̄na elu esu ye lɛa bah nɛ pya nɛɛ. 5 Nyɔɔwo bee lu ebaɛ lo Pita leere bu tɔ kpɔgɔrɔ; mɛ yere kara agɛrɛ ye nyɔɔ nɛ Bari bee lu edoo tɛ̄mabah bɔŋanaloo Kraist. 6 Mɛ sɔ̄ Hɛrod ebee ina loo esu ye lɛɛ bu, bu aba edɛɛ̄ a, Pita bee le daa taɛ yɛɛ baɛ nɛɛ nɔ̄, a lu esu baɛ kpɔgɔrɔ ye bɔma, e pya baɛ loo bee le nudee gaa baɛ loo tɔ kpɔgɔrɔ. 7 E ɛp, ɛnjɛl lo Nɛɛ-a-i-ɛrɛ bee sira, e ɛɛdee mɔ bu tɔ kpɔgɔrɔ; e a kporaloo Pita sa ye lobara, sa kɔ, “Nwaaba aakɛ̄,” e ye kpɔgɔrɔ dɔ ye aa baɛ bah. 8 E ɛnjɛl kɔ ye nɛ, Sima nu nu kɛ̄ tɛ̄ a, sa yaa o sandal.” E a bee doo wo. E a kɔ ye nɛ, “Uuwa o gbɛnɛ bɛloo loo a sa mɛ nyɔɔnɛ.” 9 E a kii ee sa ye nyɔɔnɛ; e a naa suā kɔmɛ nu a bee lu edoo tɛ̄mabah ɛnjɛl a lu kaka, mɛ a bee kɛɛrɛ kɔ a muɛ̄ muɛ̄nu. 10 Sɔ̄ ba etɛ̄na loo lo tuatua le eree baɛ pya baɛ lo, ba lu ina loo nudee buɛ̄. A kpaā wa nɛ alɛɛ loo, e ba tɛɛ̄ nyɔɔ ziī dee buɛ̄; e aba sɔ̄ a ɛnjɛl aa ye loo. 11 Sɔ̄ Pita esuā loo ye a kɔ, “Nyaawo, m suā bu kaaka kɔmɛ Nɛɛ-a-i-ɛrɛ bee yere ye ɛnjɛl sa mɛ kpɔā lɛɛ kɛ̄ bah Hɛrod le aā bah dɛ̄dɛɛ̄ kɛ̄ pya Ju gaa bee ɛmadɛɛ̄ doo.” 12 Sɔ̄ a esuā lo ba ama a lu ina tɔ Meri ka Jɔn lo a kura Maak, kɛ̄ booboo nɛɛ bee le ebɔŋanaloo sa gaa yere kara. 13 E sɔ̄ a etɔābaloo bū loo nudee, nwī emuā, ye bee kura Roda, lu wee yira kue. 14 E sɔ̄ a esuāloo muɛ̄ Pita, bu ye ɛɛbu a naa kpaāna bū a, mɛ a teera yii bu sa kɔ, “Pita le eyira loo nudee. 15 Ba kɔ ye nɛ, “O bɔ daa.” Mɛ a kɔ agɛrɛ kɔmɛ a le doo wo. E ba kɔ, “Lege ye ɛnjɛl!” 16 Mɛ Pita bee kii sī loo kpoga bū; e sɔ̄ ba ekpaāna ba muɛ̄ ye sa nyɛŋia yii wa loo. 17 Mɛ a su bah wa kɔā nɛ kɔ ba a ubepiī, a kɔ wa nɛ kɛ̄ Nɛɛ-a-i-ɛrɛ bee ye ture aā bu tɔ kpɔgɔrɔ doo. E a kɔ, “Kɔaa pya lo nu ama nɛ Jemes le pya wuga.” Lo sɔ̄ a aa wa loo sa kii dɔɔ̄na kɛ̄.
LOP LE BAƐ ENƆƆ̄ 17-23
PYA ZƆ A AABU MUƐ̄ UE BARI | DOONU PYA NƐƐ-LƐƐRATAM 15-16
“Ziī Biaɛfii A Dɛɛa Nyɔɔ Muɛ̄ Ue Bari”
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 15:1, 2) E pio nɛɛ bee sira kɛ̄ aa Judia sa tɔgɛ pya wuga kɔ, Kɛɛrɛ kɔ bui kooa doodoo kɛ̄ dogo Mozis le doo, naale elu ekpɔā i.” 2 Mɛ sɔ̄ popooa le bip ebip a naa lu nwī gbagbara le nɛ Pɔɔl le Banabas wa pima, ba sere kɔ Pɔɔ le Banabas le pio pya a wa aa yɛɛ a dɛɛ̄ kii Jerusalɛm pii pya nɛɛ lɛɛratam le pya ka nɛɛ kumaloo ebip ama.
bt 102-103 ¶8
“Ebip A Naa Lu Nwī Gbagbara Bee Aakɛ̄”
8 Luk bee kiisī lo ekɔ: “Mɛ sɔ̄ popooa le bip ebip a naa lu nwī gbagbara le nɛ Pɔɔl le Banabas wa pima [“pio nɛɛ a wa le yɛɛ”], ba [pya kanɛɛ] sere kɔ Pɔɔl le Banabas le pio pya a wa aa yɛɛ a dɛɛ̄ kii Jerusalem pii pya wa nɛɛ lɛɛratam le pya ka nɛɛ kumaloo ebip ama.” (Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 15:2) Lo “bip ebip le popooa” tɔgɛ dua ekɛɛrɛ baɛ eku nɛɛ ama ɛrɛ le nu ba yiga, e bɔŋanaloo a bee le Antiɔk naa bee dap kwa lo taāŋa. Nyɔɔbee ba bee gbī kɔ efɛɛloo le gbaaloo a le wa yɛɛ a, lo bɔŋanaloo bee nɔɔ lo e dɛɛ̄ “kii Jerusalem pii pya wa nɛɛ lɛɛratam le pya ka nɛɛ,” lo ba nuuna eku a baɛbee. E na i dap nɔ aāloo pya kanɛɛ a bee le Antiɔk ani?
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 15:13-20) Sɔ̄ ba ekɔa ue sah, Jemes bee ture sa kɔ, “Pya wuga, gbanaa mɛ tɔ̄ loo. 14 Simeon bee nɛ kpɛa kɛ̄ Bari bee dasī si loo pya dɔɔ̄na buɛ̄ doo, lo esu wa aā yɛɛ ziī eku pya nɛɛ a le nɛ ye bee. 15 E tɛ̄maloo lo ba ama dɛ̄dɛɛ̄ ue pya zue ue bee gbaa loo ziī, dookɛ̄ a bee lu e’ɛm doo, 16 ‘Sɔ̄ lo ba ama etɛ̄na m gaa le obia lu, e m gaa le obia wu tɔ kpo Devid, lo a bee dɔ, e m gaa le obia wu dɛ̄dɛɛ̄ ye kɛ̄ a bee lu efee, sa m gaa le doo kɔ a yira yah, 17 lokwa pya nɛɛ a siga egbī Nɛɛ-a-a-ɛrɛ, le dɛ̄dɛɛ̄ pya dɔɔ̄na buɛ̄ pya a lu ekue loo na bee, 18 kɛ̄ Nɛɛ-a-i-ɛrɛ kɔ doolo, lo a edoora kɔ pya lo nu ama a lu esuā aā bɔātɛ̄.’ 19 Nyɔɔbee wo mdaa biaɛ na ama kɔ ii le enɛ etɛɛrɛloo pya dɔɔ̄na buɛ̄, pya ba kiiya pii Bari, 20 mɛ i yere kpa wa ma kɔ ba a aaloo doo gbee lo dɛ̄dɛɛ̄ yɔ, le aaloo kunagā, le aaloo nu a lu e’igara oo, le aaloo miī.
w12 1/15 5 ¶6-7
Pya Kaka Nɛɛ Kraist Wee Nwadɛɛ̄ Muɛ̄ Ue Bari
6 Dɔ Baibol a bee yerebah sere bee loo lo ue na kpa Amos 9:11, 12. Dookɛ̄ alu ekɔ doo bu kpa Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 15:16, 17, a kɔ: “Sɔ lo ba ama etɛ̄na m gaa le obia lu, e m gaa le obia wu tɔkpo Devid, lo a bee dɔ, e m gaa le obia wu dɛ̄dɛɛ̄ ye kɛ̄ a bee lu efee, sa m gaa le doo kɔ a yira yah, lokwa pya nɛɛ a siga egbī Nɛɛ-a-i-ɛrɛ, le dɛ̄dɛɛ̄ pya dɔɔ̄na buɛ̄ pya alu ekue loo na bee, kɛ̄ Nɛɛ-a-i-ɛrɛ kɔ doolo.”
7 ‘Naa yira e,’ pio nɛɛ dap kɔ, ‘etaā ue ama naa kɔ a lu ebɛɛ̄ kɔ pya dɔɔ̄na buɛ̄ ba yira a kooa.’ Lo ama lu kaka; kerewo, pya Ju ba lu Nɛɛ Kraist ebee dap dābeeloo. Ba naa bee ɛp pya dɔɔ̄na buɛ̄ ba kooa nua ‘pya edonyɔɔ’ mɛ nua pya wuga. (A’aa 12:48, 49) Bu edoba, bu tatap Baibol a kura Septuagint loo Bagster, Esta 8:17 buū kɔ: “Booboo pya Dɔɔ̄na Buɛ̄ bee kooa sa alu esu wa nua pya Ju.” Nyɔɔwo, sɔ̄ Kpa Kaɛ kɔ pya a bia loo tɔ Izrɛl (pya Ju le pya dɔɔ̄na buɛ̄ ba kooa sa sikɛ̄ gbaaloo pya Ju) gbaāloo pya “saanɛɛ” (Pya Saanɛɛ a naa kooa piī) ba egbaa le nɛ Bari, bee lu edābeeloo lo ue leere. Naa bee lu ebɛɛ̄ kɔ pya Dɔɔ̄na Buɛ̄ a dasī kooa lɛɛ ba gae lu Nɛɛ Kraist.
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 15:28, 29) Nyɔnɛbee a ebee nia Kaɛ Edɔɔ̄ le ili kɔ ii le bee su lɔgɔ dumɛ to a ee pya lo ba ama i dɛrɛ nyɔɔ: 29 kɔ bui aaloo nu a bee lu esu wuma zɔɔ nɛ yɔ, le aaloo miī, le aaloo nu a bee lu e’igara oo, le aaloo kunagā. Lo a le bui sere bui loo lɛɛ loo pya lo nu ama, bui doo leere. Agɛrɛaaloo.”
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 16:4, 5) Sɔ̄ ba gaa tɛɛ̄ bu dɛ̄dɛɛ̄ buɛ̄, ba nɛ wa lok lo esere lo pya nɛɛ lɛɛratam le pya ka nɛɛ ba le Jerusalɛm ebee nɛ. 5 Nyɔɔwo dɛ̄dɛɛ̄ bɔŋanaloo Kraist bee agaloo bu yira, sa ba yii loo bu buā dɛ̄dɛɛ̄ dee.
bt 123 ¶18
“Yere Mɛm Loo Bɔŋanaloo”
18 Pɔɔl le Timoti bee gbaa si tam bu gbɛnɛkpo zua. Doodoo pya nɛɛ a gaa si tam zue ue aa ziī edo yii ziī, ba bee si gbɛnɛ-edo tam lo eyerebah nɛ eku a baɛbee. Baibol kɔ: “Sɔ̄ ba gaa tɛɛ̄ bu dɛ̄dɛɛ̄ buɛ̄, ba nɛ wa lok lo esere lo pya nɛɛ-lɛɛratam le pya kanɛɛ ba le Jerusalɛm ebee nɛ.” (Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 16:4) Bu kaka, bɔŋanaloo bee nyɔɔnɛ tɔgɛdee a aabah pya nɛɛ lɛɛratam le pya kanɛɛ ba le Jerusalɛm. Wa gbaɛ̄tɔ̄loo bee doo kɔ, “dɛ̄dɛɛ̄ bɔŋanaloo Kraist a agaloo bu yira, sa yii loo bu buā dɛ̄dɛɛ̄ dee.”—Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 16:5.
Gbitɛ̄ Suā Pya Nu A Kuī Akiiloo Bari
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 16:6-9) E ba tɛɛ̄ barasīloo Frigia le Galetia, kɛ̄ Kaɛ Edɔɔ̄ bee wa kpaɛ̄ lo ekɔ ue bu Esia. 7 E sɔ̄ ba elua ina mmsī Misia, ba doo lo ekii bu Bitinia, mɛ Edɔɔ̄ lo Jizɔs naa bee wa yira nɛ; 8 Nyɔɔwo ba tɛɛ̄ Misia sa sirakɛ̄ kii Troas. 9 E a bee lu edoo kɔ Pɔɔl a muɛ̄ muɛ̄nu bu edɛɛ̄ a; ziī nɛɛdam Masɛdonia bee le eyira, ye bara sa kɔ, “Lu lo sī Masɛdonia ama wee yerebah i enɛ.”
w12 1/15 10 ¶8
Nɔ Tɔɔ̄ Yeere Aābah Pya A Wee Nyɔɔnɛ Dumɛ Jizɔs
8 E na i dap nɔ aāloo e’ɛma ama ani? Suā kɔ aba sɔ̄ Pɔɔl e bee kpɛ̄naloo ekii Asia na Bari bee yere ye kaɛ edɔɔ̄ nua a. Le kɔ, aba sɔ̄ Pɔɔl bee waɛ kpaɛ̄ Bitinia na Jizɔs bee wa kpaɛ̄ a. E bu kpɛdumɛ, aba sɔ̄ Pɔɔl bee ina Troas na Jizɔs bee ye kɔ nɛ kɔ a kii Masɛdonia a. Doodoo ekobee loo bɔŋanaloo, Jizɔs dap i aara bu aba sīdee ama. (Kɔl 1:18) Bu edoba, o e bee dap kɛɛrɛbu loo si tam doodoo nɛɛ sɛmdee ale kii kɛ̄ ebɛɛ̄ pya zue ue Buɛ̄-mɛnɛ le. Mɛ aba sɔ̄ o doo nu o bee seea sī ama na Jizɔs etɔgɛ a dee tɛ̄maloo kaɛ edɔɔ̄ Bari a. Lo enɛ edoba: Aba sɔ̄ fah gaa teera na nɛɛ a gaa ɔp edap kiira kuma bale ale bakie a. Bu aba lo sīdee, Jizɔs dap i yerebah nɛ kɔ i nyimɛ i esiatam zue ue mɛ aba lo a ɛrɛ nu i gaa doo, lo a le i piiga lo edoo nu i seea sī.
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 16:37) Mɛ Pɔɔl bee wa kɔ nɛ, “Ba eziba i kɛ̄ sī pya nɛɛ, e a naa lu ebiaɛ i ue loo, pya nɛɛ a lu nwī esaā Rom, sa ba etoba i tɛrɛ bu tɔ kpɔgɔrɔ; e nyaawo ba gaa i kpo bu gɔā lɛɛ ni? Eeye! Mɛ alaba a lu alaba loo sa i ture lɛɛ.”
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Doonu 16:37
ii pya Rom: Lo a le, pya nwiī esaā Rom. Pɔɔl le Sailas bee le miɔŋɔ esaā Rom. Lok pya Rom kɔ aa lu edoo lɔgɔ pɔrɔ nu loo nwī kɛ̄ buɛ̄ e aa lu ekāmɛnɛ ye bie kɛ̄ pya nɛɛ mma lo a sii lu ebiaɛ ye lo. Nwiī kɛ̄ buɛ̄ Rom ɛrɛ bah ekpo le pya dee a ye kpaānɛ ɛrɛgeba kɛ̄ a ina bu wa barasī. Nɛɛ a lu nwiī kɛ̄ buɛ̄ Rom wee ɛrɛ esere lok pya Rom, naale lok pya dɔɔ̄na buɛ̄ a wa tɛɛ̄ ɛŋɛnɛ. Sɔ̄ alu edɛrɛ ye ue, wee lu ebiaɛ ye ue loo dookɛ̄ lok kɔ doo, sa a wee lege gaa ɛrɛ lok pya Rom a ye baɛloo nyɔɔ kɛ̄ ba e aara ye doo. Lo ue a lu edɛrɛ ye lu gbɛnɛ, a ɛrɛ bah ekpo lo esu lo ue kuma kɛ̄sī nɛɛ a gaa bɛɛ. Nɛɛ lɛɛratam Pɔɔl bee zue ue mmɛ gbɛnɛ-edo kɛ̄ bu Buɛ̄ Rom. Taa sɔ̄ a bee su ekpo a ɛrɛ doodoo nwiī kɛ̄ buɛ̄ daānu. Lo tua sɔ̄ na sɔ̄ a bee le Filipai sa a bee kɔ nɛ pya biaɛ a le lo buɛ̄ kɔ ba edoora nu alu kiiya sī loo dɔ a ye le bah doodoo nwiī kɛ̄ buɛ̄ tɛ̄maloo ezip ye.—Lo esuā baɛ dɔɔ̄na sɔ̄ a bee doo wo, buū nu esu nɔā nu nyɔɔ Doonu 22:25; 25:11.
Buū Baibol
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 16:25-40) Mɛ sɔ̄ a e’ina loo taɛ pie edɛɛ̄, Pɔɔl le Sailas gaa bee yere kara, sa uɛ yɔɔ nɛ Bari, e pya kpɔgɔrɔ gaa bee wa gbaɛ̄tɔ̄, 26 E bu bugia gbɛnɛ nyɔŋa kɛnɛkɛ̄ bee le, lo a doo kɔ ekatɛ̄ tɔ kpɔgɔrɔ a nyɔŋa, e aba sɔ̄ a dɛ̄dɛɛ̄ bū bee kpaā e dɛ̄dɛɛ̄ nu a bee lu ebɔma pya kpɔgɔrɔ bee yɔbia. 27 Sɔ̄ nɛɛ baɛloo tɔ kpɔgɔrɔ elobia sa muɛ̄ kɔmɛ dɛ̄dɛɛ̄ nudee tɔ kpɔgɔrɔ le yeea, a zuura ye gɛ̄ nɔ̄ sa ina loo efɛ aba ɛɛ, kɛɛrɛ kɔmɛ dɛ̄dɛɛ̄ pya kpɔgɔrɔ eteera kii. 28 Mɛ Pɔɔl bee su gbɛnɛ muɛ̄ wimakpā, “O a doo lɔgɔ piya nu loo aba ɔɔ, nyɔnɛbee dɛ̄dɛɛ̄ i le a kɛ̄ ama.” 29 E a bara kɔ a lu esu miā nua, sa teera yii bu, sa nyɔŋa bu aabɔɔ, a dɔ kɛ̄ sī Pɔɔl le Sailas. 30 E a su wa nua ee sa kɔ, “Pya-a-i-ɛrɛ, e na m doo lokwa a lu ekpɔā mɛ a?” 31 E ba kɔ, “Yira lo Nɛɛ-a-i-ɛrɛ Jizɔs, e a elu ekpɔā a, olo le pya o tɔ.” 32 E ba kɔ ue Nɛɛ-a-i-ɛrɛ ye nɛ, le dɛ̄dɛɛ̄ pya a le ye tɔ. 33 E a su wa aba sɔ̄ awa bu edɛɛ̄ a, sa log dɛ̄dɛɛ̄ wa muū, e a bee lu edoo ye baptism loo aba sɔ̄ a, gbaāloo dɛ̄dɛɛ̄ pya ye be. 34 Lo sɔ̄ a su wa nua ye tɔ, sa wa sere nuede kɛ̄ sī; e a ɛɛŋa gbaāloo dɛ̄dɛɛ̄ pya ye tɔ kɔmɛ a eyirae loo Bari. 35 Sɔ̄ dee eyira, pya biaɛ yere pya aara ekɛɛ̄-te, sa kɔ, “Lɛraabaloo pya lo nɛɛ ama kɔ ba a kii.” 36 E nɛɛ baɛloo tɔ kpɔgɔrɔ nɛ kpɛa dɛ̄dɛɛ̄ ue ama Pɔɔl, sa kɔ, “Pya biaɛ yere sa kɔ bui kii; Nyɔɔwo nyaawo luaa aa bu sa kii bu efɛɛloo.” 37 Mɛ Pɔɔl bee wa kɔ nɛ, “Ba eziba i kɛ̄ sī pya nɛɛ, e a naa lu ebiaɛ i ue loo, pya nɛɛ a lu nwī-esaā Rom, sa ba etoba i tɛrɛ bu tɔ kpɔgɔrɔ; e nyaawo ba gaa i kpo bu gɔā lɛɛ ni? Eeye! Mɛ alaba a lu alaba loo sa i ture lɛɛ.” 38 Mɛ pya aara ekɛɛ̄-te a kpɛa dɛ̄dɛɛ̄ ue a nɛ pya biaɛ, e bɔɔ bee wa aa sɔ̄ ba edaā kɔmɛ ba lu pya nwī-esaā Rom. 39 Nyɔɔwo ba lu sa wa taaŋaba. E ba ture wa aā sa wa bara kɔ ba a aa wa gbɛnɛ buɛ̄. 40 Nyɔɔwo ba aa bu tɔ kpɔgɔrɔ a, sa ina tɔ Lidia; e sɔ̄ ba emɔna pya wuga, ba agɛrɛ wa beenyiɛ sa aa.
LOP LE BAƐ ENƆƆ̄ 24-30
PYA ZƆ A AABU MUƐ̄ UE BARI | DOONU PYA NƐƐ-LƐƐRATAM 17-18
“Nɔ Edoba Nɛɛ Lɛɛratam Pɔɔl Bu Zue Ue Le Tɔgɛnu”
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 17:2, 3) E Pɔɔl yii bu, dookɛ̄ ye dogo wee le doo, nyɔɔ taa dee fɛɛrɛloo a yɔ wa anna anna aā bu Kpa Kaɛ, 3 a kɔ siā sa wa bɛɛ kɛ̄ sī kɔmɛ Kraist ɛrɛ emuɛ̄ pɔrɔ, sa aakɛ̄ yɛɛ pya a e’ua, sa kɔmɛ, “Lo Jizɔs ama, lo mda gaa i zue nɛ, na Kraist a.”
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Doonu 17:2, 3
Ɛrɛ Ekɛɛrɛ Nyɔɔ: Naale aba ezue le yereue wa nɛ na Pɔɔl bee doo a. A bee baatɛ̄ leere sa tɔgɛ aābu Kpa Kaɛ, lo a kura kɔ, a doo wo aābu naɛsī Kpa Kaɛ Hibru. Naale aba bee a bee buū mɛ a bee ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ nu a buū, sa nyɔɔnɛ pya a ye gbaɛ̄tɔ̄ kɔnia ue nyɔɔ. Bee ue Grik a kura di·a·leʹgo·mai elua ekɔ baatɛ̄ kɔ alu “sɔ̄ pya nɛɛ gbaa kɔnia ue; lo ekɔnia sɔh; ale kɔ sɔh.” A tɔgɛ kɔ o gaa nyɔɔnɛ nɛɛ kɔnia ue. Lu nage esu bee ue Grik ama kɔā ue bu kpa Doonu 17:17; 18:4, 19; 19:8, 9; 20:7, 9.
kɔ siā sa wa bɛɛ kɛ̄ sī: Nu bee ue Grik ama kura na “lo esu gbaloo (sere bara kpaɛ̄).” Lo ama dap kura kɔ Pɔɔl bee su pya ue mɔmanudɛɛ̄ a bee lu ekɔ kumaloo Mɛsaia bu naɛsī Kpa Kaɛ Hibru dooreloo pya nu a bee sira bu dum Jizɔs a kɛnɛkɛ̄, lo a tɔgɛ kɛ̄ Jizɔs doo gbɔmɛɛ̄ pya lo mɔmanudɛɛ̄ doo.
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 17:17) Nyɔɔwo a yɔ pya Ju anna anna bu tɔ bɔŋanaloo le pya nɛɛ a ɛrɛ enwadɛɛ̄ loo Bari, le bu kɛ̄ du dɛ̄dɛɛ̄ dee pya a wee ye zɔŋia.
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Doonu 17:17
kɛ̄ du: Du Atɛns (Greek, a·go·raʹ) le Deenyɔɔ kɛ̄ enaani wee dɛp kii loo barasī Akropolis, e lo du bɛɛage lu 5 ha (12 ac) ale eewo. Naale aba oo nu le yaɛ nu na ba wee doo bie lo du a. A bee lu kɛ̄ ba wee tɔɔ̄ doo gbora, bira bɛbɛɛ, le wa doonu kɛnɛkɛ̄. Wee nia pya nɛɛ a bee le Atɛns e bɔŋana kɛ̄ a lu bɛɛa sī kɔnia ue.
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 17:22, 23) E Pɔɔl bee yira taɛ yɛɛ Arɛɔpagɔs, sa kɔ, “Pya nɛɛdam Atɛns, m muɛ̄ kɔmɛ bu dɛ̄dɛɛ̄ nu bui nwadɛɛ̄ pya bui edɔɔ̄ gbɛnɛ. 23 Nyɔnɛbee kuma sɔ̄ m tɛɛ̄, m bee muɛ̄ keekee bee nu bui taāŋaloo, m muɛ̄nage ziī kɛ̄ ewɔp zɔɔ le nu a lu e’ɛm nyɔɔ, ‘Lo bari a naa lu esuā loo.’ Nyɔɔbee wo nu bui taāŋaba, a naa lu esuāloo, alɛ ama na m i zue nɛ a.
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Doonu 17:22, 23
Bari a naa lu esuāloo: Bee ue Grik a kura A·gnoʹstoi the·oiʹ bee le yɛɛ nu a bee lu e’ɛm nyɔɔ da wɔp zɔɔ nyɔɔ li Atɛns. Pya Atɛns bee tɔgɛ kɛ̄ bɔɔ wa aa loo pya wa nwī bari doo tɛ̄maloo ewu tɔkaɛ le da wɔp zɔɔ nyɔɔ, sa wu nage da wɔp zɔɔ nɛ nu a naale nɛɛ, doodoo Siā bee, Kumalookɛ̄, Mɛm, Zū nɛɛ, le Toesaɛ̄. Bɔɔ bee wa aa kɔ ba dabe ibere e’ɛm bee ziī bari sa ba peere e ewonu a aaba lo bari, nyɔɔwo, ba bee wu da wɔp zɔɔ nɛ “Lo Bari A Naa Lu Esuāloo.” Tɛ̄maloo lo da wɔp zɔɔ, pya lo nɛɛ bee yiga kɔ a ɛrɛ Bari a le lo ba naa suā lɔgɔ nu a ye kiiloo. Pɔɔl bee bɔātɛ̄ zue ue aāloo lo da wɔp zɔɔ sa kɔ nu akiiloo lo Bari, lo kaka Bari ba sii bee suā loo.
Gbitɛ̄ Suā Pya Nu A Kuī Akiiloo Bari
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 18:18) Pɔɔl bee sikɛ̄ tɔɔ̄ booboo dee, e lo sɔ̄ a kana kpɛdumɛ kana muɛ̄ pya wuga, sa yii fah kii Siria, e Prisila le Akwila bee ye le loo. E a bee kpɔa bee ye li Kɛnkria, nyɔnɛbee a bee yira yii.
w08 5/15 32 ¶5
Tɛɛ̄nyɔɔ Nu A Le Bu Kpa Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam
18:18—Amunu yii na Pɔɔl bee yira a? Pio pya enɔā kpa kɔ Pɔɔl bee yira yii lo elu nɛɛ Nazarait. (Buā 6:1-21) Kerewo, Baibol naa kɔ dua yii Pɔɔl bee yira. Gbaāloo wo, Baibol naa kɔ sɛh Pɔɔl bee yira lo yii lɛɛ agae lu Nɛɛ Kraist ale sɔ̄ a elua Nɛɛ Kraist sah ale kɔ sɔ̄ a gaa bee bɔātɛ̄ lo yii ale ye kuma lo. Kaɛlɛɛ ɛrɛgebah kɛ̄ a le doo, yira yii a le doo wo naa bee piya.
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 18:21) Mɛ sɔ̄ a ekɔa kɔ ba a tɔɔ̄ leere, a kɔ, “M obia i lu loo, lo a nia Bari,” e a yii fah aa Ɛfɛsɔs
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Doonu 18:21
lo a nia Bari: Ue ama tɔgɛ kɛ̄ alu ebɛɛ̄ doo lo esu nu alu ekɛɛrɛ Bari seea bu sɔ̄ i gaa doo ziī nu ale sɔ̄ i gaa nɔɔ nu i doo. Nɛɛ lɛɛratam Pɔɔl bee su ue ama seea nyiɛ ye dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄. (1 Kɔr 4:19; 16:7; Hib 6:3) Nɛɛ lɛɛratam Jems bee yere nage mɛm loo pya nɛɛ kɔ ba a kɔ: “Lo a le Nɛɛ-a-i-ɛrɛ gbī, i ɛrɛ etɔɔ̄dum sa doolo na ama ale lo ba ri ma.” (Jem 4:15) Dua ue a le doo wo aa lu ekɔ nua kunɛ ue; ɛrɛgeba nɛɛ a kɔ “lo a le Nɛɛ-a-i-ɛrɛ gbī” ɛrɛ epiiga lo edoo nu dookɛ̄ Jɛhova gbī doo. Naa lu ebɛɛ̄ kɔ a wee lu ekɔ ue ama siā nyɔɔ, mɛ a lu ekɔ bie bu nyiɛ.—Buū nu esu nɔā nu nyɔɔ Doonu 21:14; 1 Kɔr 4:19; Jem 4:15 le App. C
Buū Baibol
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 17:1-15) Mɛ sɔ̄ ba etɛ̄na Amfipɔlos, le Apɔlonia, ba lu ina Tɛsalɔnaika, kɛ̄ tɔ bɔŋanaloo pya Ju bee le. 2 E Pɔɔl yii bu, dookɛ̄ ye dogo wee le doo, nyɔɔ taa dee fɛɛrɛloo a yɔ wa anna anna aā bu kpa kaɛ, 3 a kɔ siā sa wa bɛɛ kɛ̄ sī kɔmɛ Kraist ɛrɛ emuɛ̄ pɔrɔ, sa aakɛ̄ yɛɛ pya a e’ua, sa kɔmɛ, Lo Jizɔs ama, lo mda gaa i zue nɛ, na Kraist a.” 4 E pio aba bee yira, sa gbaaloo Pɔɔl le Sailas; le gbɛnɛ-edo yɛɛ pya Grik, pya a ɛrɛ bɔɔ loo Bari, e pya zaasī gbobia, a naa lu nwī epoo, a wa le loo. 5 Mɛ pya Ju, kɛ̄ ba ɛrɛ wiibu doo, bee su pio pya pɔrɔ ekobee a bee le eyira kɛ̄ du wa gbaāloo, sa gbɛnɛkpo nɛɛ bee bɔŋanaloo, yere gbɛnɛ kɔma bu gbɛnɛ buɛ̄ a, sa dɔ nyɔɔ tɔ Jesin, gbī dee lo esu wa aā bu, nua kɛ̄ sī pya nɛɛ. 6 E sɔ̄ ba naa dap wa gbī muɛ̄, ba bee zuura Jesin le pio pya wuga kuma kɛ̄ sī pya tɛsī buɛ̄, wiikpā, “Pya lo ba ama lu pya a kiira sī nyɔuwe uu kɛ̄ e ba elunage a kɛ̄ ama, 7 e Jesin esua wa; e dɛ̄dɛɛ̄ aba gaa doo dogo pima dɛ̄dɛɛ̄ lok Siza, sa kɔ ziī dɔɔ̄na mɛnɛ le, lo a le Jizɔs.” 8 E a bee lu enɛ etɛɛrɛ beenyiɛ gbɛnɛkpo nɛɛ a, le pya tɛsī buɛ̄ sɔ̄ ba edā pya lo nu ama; 9 E sɔ̄ ba esua aabah loo Jesin le pya a siga, ba lɛɛ wa baloo kɔ ba a kii. 10 Aba sɔ̄ a pya wuga yere Pɔɔl le Sailas bu edɛɛ̄ ture Beria; e sɔ̄ ba e ina, ba kiā kii bu tɔ bɔŋanaloo pya Ju. 11 Mɛ pya lo Ju ama bee lee bu beenyiɛ ee pya lo ba le bu Tɛsalɔnaika, nyɔnɛbee ba su beenyiɛ a bɛā miā suā ue a, sa ɛp nu a le bu kpa kaɛ leere dɛ̄dɛɛ̄ dee, lo a le pya lo nu ama lege doo wo. 12 Nyɔɔbee wo booboo aba bee yira, e pya gbobia pya Grik a ɛrɛ enwadɛɛ̄ le pio pya nɛɛdam naa bee lu nwī epoo. 13 Mɛ sɔ̄ pya Ju loo Tɛsalɔnaika esuā kɔmɛ ue Bari elua ezue tɛ̄ma nu Pɔɔl li Beria, ba lunge a kɛ̄ ama, zū pya nɛɛ sa doo kɔ beenyiɛ wa a nyɔŋa. 14 Lo sɔ̄ a pya wuga bee yere Pɔɔl aba sɔ̄ nyɔɔ ye dee ture loo gbɛnɛ pɛnɛ, mɛ Sailas le Timɔti bee tɔɔ̄ a kɛ̄ ama. 15 Mɛ pya a bee ture Pɔɔl bee ye ture mmɛ Atɛns; e kɛ̄ ba esua lok lo enɛ Sailas le Timɔti kɔ ba a lu ye loo bu nwanwaba ba kii.
LOP LE BAƐ ENƆƆ̄ 31–TUA ENƆƆ̄ 6
PYA ZƆ A AABU MUƐ̄ UE BARI | DOONU PYA NƐƐ-LƐƐRATAM 19-20
“Ɛbaa Bui Loo Leere Le Dɛ̄dɛɛ̄ Eku Naana Pee”
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 20:28) Ɛbaa bui loo leere le dɛ̄dɛɛ̄ eku naana pee, bu lo Kaɛ Edɔɔ̄ edoora kɔ bui lu pya baɛ loo, lo enɛ nuede bɔŋanaloo Kraist lo Nɛɛ-a-i-ɛrɛ, lo a bee ɛrɛ nɛ ye loo tɛ̄maloo ye miī.
w11 6/15 20-21 ¶5
“Ɛbaa Dɛ̄dɛɛ̄ Eku Naana Pee Bari A I Le Kɛ̄bah Leere”
5 Lo nɛɛ lɛɛratam bee ɛm ma pya nama nɛɛ kɔ ba a ‘ɛp dɛ̄dɛɛ̄ eku naana pee Bari a wa le kɛ̄bah leere.’ A lu ebɛɛ̄ kɔ ba a suā kɔ Jɛhova le Jizɔs Kriast na a ɛrɛ loo gbo naana a. Pya kanɛɛ ɛrɛ ekɔ nɛ Jɛhova kɛ̄ ba kuūdɛɛ̄loo ye gbo naana doo. Naa su kɔ ziī o gbo kɔ o kuūdɛɛ̄loo pya ye miɔŋɔ sɔ̄ a si kiā. Oo le ekuū wa dɛɛ̄loo sa wa nɛ nuede leere ni? Lo loo ziī ka lo nwiī dumɛ, oo le emuɛ̄ kɔ a lu edoo ye pie loo dookɛ̄ a bɔloo doo ni? Bu aba lo sīdee, pya kanɛɛ a le bu bɔŋanaloo e ‘ɛp dɛ̄dɛɛ̄ eku naana pee Bari, lo a bee yaɛ tɛ̄maloo miī ye Nwiīnɛɛdam.’ (Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 20:28) Ba nyɛŋiabu kɔ a bee lu eyaɛ ziī ziī lo naana tɛ̄maloo miī Jizɔs Kraist a si gbɛnɛ du. Susuā kɔ alu toh a wa le bee, pya kanɛɛ nɛ nuede, kpega, sa kuūdɛɛ̄loo lo gbo naana pee.
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 20:31) “Nyɔɔbee wo tɔɔ̄naa baɛ, kɛɛrɛaa bu kɔmɛ nyɔɔ taa dua mm bee aaloo esu maa to zuura bahtɔ̄ dɛ̄dɛɛ̄ nɛɛ edɛɛ̄ le pie.
w13 1/15 31 ¶15
Pya Kanɛɛ Bu Bɔŋanaloo—‘Pya Le Ii Gbaa Si Tam Loo I Ɛɛbu’
15 Tam kuūdɛɛ̄loo gbo naana pee aga. Pio sɔ̄, pya kanɛɛ wee kaɛ daa sa yere kara bee gbo naana pee Bari ale yerebah nɛ nɛɛ loo ye ɔ bu edɔɔ̄. (2 Kɔr 11:27, 28) Kerewo, pya kanɛɛ wee le gaa si wa tam leere bu ɛɛbu, dookɛ̄ Pɔɔl bee doo. A bee ɛm ma pya a bee le Kɔrint kɔ: “Nia mɛ ereloo epe sa bee pe nyɔɔ bɔɔlo piogi.” (2 Kɔr 12:15) Bu kaka, wereloo Pɔɔl ɛrɛ bee doo kɔ a su ye sɔ̄ nɛ nyɔɔ pya ye wuga sa wa yere mɛm loo. (Buū 2 Pya Kɔrint 2:4; Fil 2:17; 1 Tɛs 2:8) Kɛ̄ a doo a lo sa pya wuga bee wereloo Pɔɔl kaāna!—Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 20:31-38.
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 20:35) Bu dɛ̄dɛɛ̄ nu m etɔgɛ i kɔmɛ tɛ̄maloo epiaga doo wo ama bui ɛrɛ eyerebah nɛ pya loo ɔ, kɛɛrɛbu loo dɛ̄dɛɛ̄ ue lo Nɛɛ-a-i-ɛrɛ Jizɔs, kɛ̄ a bee kɔ doo, ‘Lu le eenyɔɔ lo enɛ ee susu.’ ”
bt 172 ¶20
“M Ɛɛ Loo Miī Lo Dɛ̄dɛɛ̄ Bui”
20 Dogo Pɔɔl bee lu kaāna kee loo lo pya nɛɛ a bee ye za nyɔɔnɛ lo sɔ̄ a esaa ba bee bii gbo naana pee a bee wa le kɛ̄bah kumakɛ̄. A bee si tam lo eyerebah nɛ ye loo lokwa a naa su dɔnia toh yere bee bɔŋanaloo. Tam a si nɛ pya wuga naa bee le lo e ɛā biī nɛ ye loo. Pɔɔl bee yere mɛm loo pya kanɛɛ a le Ɛfɛsɔs kɔ ba a ɛrɛ edɔɔ̄ suloo nwaana zɔɔ sɔ̄ a kɔ: “Bui ɛrɛ e yerebah nɛ pya loo ɔ,” a kɔ nage kɔ, “kɛɛrɛbu loo dɛ̄dɛɛ̄ ue lo Nɛɛ-a-i-ɛrɛ Jizɔs, kɛ̄ a bee kɔ doo, ‘Lu le eenyɔɔ lo enɛ ee susu.’ ”—Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 20:35.
Gbitɛ̄ Suā Pya Nu A Kuī Akiiloo Bari
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 19:9) mɛ sɔ̄ pio aba bee ɛrɛ e’aga beenyiɛ sa naa yira, kɔ pɔrɔ kumaloo Dee a kɛ̄ sī gbo nɛɛ, a zuura loo ye wa lɛɛ loo su pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs yaa loo ye, sa kɔ ue ziī ziī dee bu tɔ nɔ nu Tiranɔs.
bt 161 ¶11
“Nyim sa Agaloo” Kaɛlɛɛ Gbanasī
11 Naa daba Pɔɔl bee zue ue bu gɔh tɔkpa aā 11 eleke lɔɔrɛ mmɛ 4 elekɛ̄ loo uunɛ. (Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 19:9.) Sɔ̄ ama bee le sɔ̄ dɛ̄dɛɛ̄ kɛ̄ wee ɔp mɛ a wee aga nyɔɔbee a bee le sɔ̄ a ara miā gbɛnɛ sa pya nɛɛ wee de nu sa seea. Su doo wo kɔ Pɔɔl bee doo wo bu baɛ zua, ekura kɔ esua nu a eeloo 3,000 awa tɔŋɛnu. Lo ama na dɔɔ̄na nu anua ue Jɛhova kiisī lo enyim sa agaloo a. Pɔɔl wee para zue ue sa dap nyaana baloo ye sīdee zue ue. A wee kwabaloo ye sīdee zue ue lokwa a dap kɔ ue nɛ pya nɛɛ a le bu lo buɛ̄. E na a bee sira aabu ani? “Dɛ̄dɛɛ̄ pya a tɔɔ̄ bu Esia bee dā ue Nɛɛ-a-i-ɛrɛ, pya Ju le pya Grik.” (Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 19:10) Ɛp kɛ̄ a bee yira ekeebee agɛrɛ doo a!
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 19:19) e gbɛnɛ-edo pya a wee doo edonu bee bɔŋɛnɛloo dɛ̄dɛɛ̄ wa kpa sa ɔp kɛ̄sī dɛ̄dɛɛ̄ aba; e ba buū wa du, e ba gbī muɛ̄ kɔ a lu baɛ tup le lop sɔ̄ baɛ boo le lop tup kpugī silva.
bt 162-163 ¶15
“Nyim sa Agaloo” Kaɛlɛɛ Gbanasī
15 Kɛ̄ alu esu miɔŋɔ nɛɛdam Sceva kumakɛ̄ doo bee doo kɔ gbɛnɛkpo nɛɛ a ɛrɛ bɔɔ loo Bari, lo a bee doo kɔ gbɛnɛ-edo nɛɛ a lɛɛbaloo wa dogo doo edɔɔ̄. Gbɛnɛ-edo nɛɛ wee doo edɔɔ̄ bu buɛ̄ Ɛfɛsɔs. Doo pie le doo edonu bee lu nu a eeloo kɛ̄, dookɛ̄ kɔ kara le lo alu e’ɛm bu kpa bee le nage doo. Nu pya a bee le buɛ̄ Ɛfɛsɔs bee dā bee wa zū kɔ ba a bɔŋɛnɛloo dɛ̄dɛɛ̄ wa kpa daā edonu sa ɔp dɛ̄dɛɛ̄ ɛɛ—kere a si gbɛnɛ-edo kpugi dɔla sɔ̄ alu ekiira ture bu ilii dee ama. Luk ɛm kɔ: “Nyɔɔwo ekpo Nɛɛ-a-i-ɛrɛ bee nyim sa agaloo.” (Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 19:17-20) Naa ɛp kɛ̄ kaka ue be eeba ekwɔ tɔgɛnu le doo edɔɔ̄ doo a! Pya nɛɛ a bɔ ture nyiɛ loo ama bee i sere le edoba bie kɛ̄ nɛ. Doo edɔɔ̄ eenage loo kɛ̄ bu ilii sɔ̄ ama. Lo i muɛ̄ kɔ a ɛrɛ ziī nu akiiloo doo edɔɔ̄ a i le bah, i doo dookɛ̄ pya a bee le Ɛfɛsɔs bee doo—nwaaba lɛa dɛ̄dɛɛ̄ ɛɛ bah! Dooraa i kpooraloo aaloo pya saāŋa nu a le doo wo, kaɛlɛɛ ɛrɛgeba nu esu i bah.
Buū Baibol
(Doonu pya nɛɛ-lɛɛratam 19:1-20) Mɛ sɔ̄ Apɔlɔs bee le Kɔrint, Pɔɔl bee tɛɛ̄ buɛ̄ a le mmnyɔɔ sa lu ina Ɛfɛsɔs. Kɛ̄ a na a muɛ̄ pio pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs. 2 E a kɔ wa nɛ, “Bui bee suge Kaɛ Edɔɔ̄ sɔ̄ bui bee yira?” E ba kɔ, “Eeye, kunɛ edā, i sii bee dā kɔmɛ Kaɛ Edɔɔ̄ le.” 3 E a kɔ, “Lo sɔ̄ bu e na a bee lu edoo i baptism a?” Ba kɔ, “Bu baptism lo Jɔn.” 4 E Pɔɔl kɔ, “Jɔn bee doo baptism loo kikiya, kɔgara nɛ pya nɛɛ kɔ ba a yira bu nɛɛ a gaa ye lue dumɛ, lo na Jizɔs.” 5 Sɔ̄ ba edaa lo ba ama bee lu edoo wa baptism loo bu bee Nɛɛ-a-i-ɛrɛ Jizɔs. 6 E sɔ̄ Pɔɔl edɛrɛ wa bah nyɔɔ sah, Kaɛ Edɔɔ̄ dɔ wa nyɔɔ; e ba kɔ ue bu keeke edɛm sa zue. 7 E dɛ̄dɛɛ̄ aba bee le nu a lu lop le baɛ nɛɛdam. 8 E a yii tɔ bɔŋanaloo a su e’agaloo kɔā ue bu taa enɔɔ̄, kɔnia ue sa zū pya nɛɛ bu nu akiiloo buɛ̄-mɛnɛ Bari; 9 Mɛ sɔ̄ pio aba bee ɛrɛ e’aga beenyiɛ sa naa yira, kɔ pɔrɔ kumaloo Dee a kɛ̄ sī gbo nɛɛ, a zuura loo ye wa lɛɛ loo su pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs yaa loo ye, sa kɔ ue ziī ziī dee bu tɔ nɔ nu Tiranɔs. 10 Alɛ ama bee dooa bu baɛ dua, nyɔɔwo dɛ̄dɛɛ̄ pya a tɔɔ̄ bu Esia bee dā ue Nɛɛ-a-i-ɛrɛ, pya Ju le pya Grik. 11 Bari bee si nyɛŋia tam a kuī eenyɔɔ dɛ̄dɛɛ̄ tam tɛ̄ma bah Pɔɔl, 12 Lo a doo ba a su bɛ siŋa sī, le apron lo a bee daaloo ekpaloo Pɔɔl, bee lu esu ma pya loo naa nwaɛ̄, sa dɛ̄dɛɛ wa dumɛnu aa wa loo, e booboo pɔrɔ edɔɔ̄ aa wa bu sira. 13 Mɛ pio pya Ju a kiaŋa, pya a wee kpo pɔrɔ edɔɔ̄, bee su bee Nɛɛ-a-i-ɛrɛ Jizɔs kue loo pya a ɛrɛ pɔrɔ edɔɔ̄ sa kɔ, “M su bee Jizɔs lo Pɔɔl gaa zue i nyia yii nɛ.” 14 Ɛrɛba miɔŋɔ nɛɛdam lo ziī nɛɛ Ju a kura Skiva lo a lu nɛɛ tɛ̄ sī ewɔp, gaa bee doo wo. 15 Mɛ pɔrɔ edɔɔ̄ ture wa nɛ, “m suāloo Jizɔs, e m suāloo Pɔɔl; mɛ bɔɔlo mɛɛ?” 16 E nɛɛ pɔrɔ edɔɔ̄ bee le bu a pɛɛ wa dɔ nyɔɔ, ee wa nyɔɔ dɛ̄dɛɛ̄ aba, sa wa ɛrɛ ekpo ee, nyɔɔwo ba teā ekotɛ̄ aa bu tɔ a sa muū yii wa loo. 17 Bee lu edoo kɔ dɛ̄dɛɛ̄ pya a tɔɔ̄ Ɛfɛsɔs, pya Ju le pya Grik a suā lo nu ama; e bɔɔ bee dɔ nyɔɔ dɛ̄dɛɛ̄ aba; e a bee lu edoo kɔ bee Nɛɛ-a-i-ɛrɛ Jizɔs a lu gbɛnɛ. 18 Booboo pya a bee yira bee lunage, kɔ dɛ̄dɛɛ̄ wa pɔrɔ siā le dɛ̄dɛɛ̄ wa dogo. 19 E gbɛnɛ-edo pya a wee do edonu bee bɔŋɛnɛloo dɛ̄dɛɛ̄ wa kpa sa wa ɔp kɛ̄ sī dɛ̄dɛɛ̄ aba; e ba buū wa du, e ba gbī muɛ̄ kɔ a lu baɛ tup le lop sɔ̄ baɛ boo le lop tup kpugi silva. 20 Nyɔɔwo ekpo ue Nɛɛ-a-i-ɛrɛ bee nyim sa agaloo.