Waraannii fi Walitti Buʼiinsi Miidhaa Akkamii Nurraan Geessisa?
“Waraanni Addunyaa Lammaffaa erga geggeeffamee booda, walitti buʼiinsi akka yeroo ammaa addunyaa maratti baayʼatee hin beeku. Namoonni biliyoona lama taʼan, jechuunis uummata addunyaa keessaa harka 25 kan taʼan naannoo walitti buʼiinsi jiru keessa jiraatu.”
Itti Aantuu Barreessaa Dhaabbata Mootummoota Gamtoomanii, Amiinaa Mohaammad, Amajjii 26, 2023.
Waraannii fi walitti buʼiinsi bakka yeroo ammaatti nagaa taʼettillee akka tasaa jalqabuu dandaʼa. Namoonni bakka waraanichi itti hin geggeeffamne jiraatanillee sababa waraanichaatiin miidhamuu dandaʼu. Kana malees, waraanichi erga dhaabbatee booda miidhaan inni geessisu itti fufa. Mee fakkeenyota muraasa haa ilaallu:
Hanqina nyaataa. Akka Sagantaan Nyaataa Addunyaa gabaasetti walitti buʼiinsi ammas beelaaf sababa guddaa taʼee itti fufeera. Namoota beelaan miidhaman keessaa dhibbeentaa 70 kan taʼan kan jiraatan bakka waraannii fi jeequmsi jiru keessadha.”
Miidhaa qaamaa fi miidhaa sammuu. Namoonni waraanni ni kaʼa jedhanii sodaachuunsaanii garmalee akka yaaddaʼanii fi akka dhiphatan godha. Namoonni naannoo walitti buʼiinsi jiru keessa jiraatan miidhaa qaamaaf qofa utuu hin taʼin dhibee sammuutiif saaxilamuu dandaʼu. Taʼus, namoonni kun yeroo baayʼee gargaarsa yaalii fayyaa hin argatan.
Qeʼee ofiirraa buqqaʼuu. Dhaabbata Mootummoota Gamtoomaniitti Komishinarri Olaanaan Baqattootaa akka jedhanitti hanga Fulbaana 2023tti addunyaa maratti namoonni miliyoona 114 ol taʼan qeʼee isaanii dhiisanii baqachuuf dirqamaniiru. Rakkina kanaaf sababni guddaan waraanaa fi walitti buʼiinsadha.
Rakkina diinagdee. Namoonni yeroo baayʼee rakkina diinagdee sababa waraanaatiin uumamu kan akka qaalaʼiinsa jireenyaa wajjin walʼaansoo godhu. Mootummaan maallaqa tajaajila fayyaa fi barumsaaf oolchuu qabu yommuu waraanaaf baasu namoonni ni rakkatu. Kana malees waraanni erga geggeeffamee booda waan hundumaa iddootti deebisuuf baasiin barbaachisu baayʼee guddaadha.
Miidhaa naannoorra gaʼu. Namoonni yommuu naannoon isaan keessa jiraatan mancaafamu ni rakkatu. Bishaan, qilleensii fi biyyoon faalame yeroo booda rakkina dhibee fayyaa fiduu dandaʼa. Waraanichi erga dhaabbatee boodallee namoonni fanjii awwaalameen miidhamuu dandaʼu.
Waraanni miidhaa cimaa akka geessisuu fi baasii hedduu akka baasisu ifadha.