Ӕз федтон, рӕстдзинадӕн цы тых ис, уый
Радзырдта йӕ Вито Фраазе
ТРЕНТИНАРӔ кӕм ис, уый, ӕвӕццӕгӕн, зонгӕ дӕр нӕ кӕнут. Уый у гыццыл горӕт Италийы, ис Неаполӕн хуссары ’рдыгӕй. Трентинарӕйы райгуырдысты мӕ ныййарджытӕ ӕмӕ мӕ хистӕр ӕфсымӕр Анджело. Анджело куы райгуырд, уӕд мӕ ныййарджытӕ алыгъдысты Иугонд Штаттӕм ӕмӕ ӕрцардысты Рочестеры (штат Нью-Йорк). Ӕз райгуырдтӕн Рочестеры 1926 азы. 1922 азы мӕ фыд фыццаг хатт фембӕлд Библииртасджытимӕ, уыцы рӕстӕг Йегъовӕйы Ӕвдисӕнтӕ афтӕ хуындысты. Гыццыл фӕстӕдӕр мӕ фыд ӕмӕ мӕ мад систы Библииртасджытӕ.
Мӕ фыд уыд сабыр ӕмӕ уӕзбын адӕймаг, фӕлӕ-иу ӕнӕрастдзинад куы уыдта, уӕд-иу мӕстӕй рафыхт. Сауджынтӕ адӕмы кӕй ницӕмӕ дардтой, уымӕй зындӕр ын ницы уыди, ӕмӕ уымӕ гӕсгӕ алы фадатӕй дӕр пайда кодта, цӕмӕй-иу Библийы тыххӕй алкӕмӕндӕр радзырдтаид. Пенсийы куы рацыд, уӕд райдыдта ӕххӕстрӕстӕг лӕггад кӕнын ӕмӕ фӕлӕггад кодта 74 азы онг. Йе ’нӕниздзинад кӕй фӕцудыдта, стӕй уазал зымӕгтӕ кӕй уыд, уымӕ гӕсгӕ йӕ бон нал уыди ӕххӕстрӕстӕг лӕггад кӕнын. Фӕлӕ-иу алы мӕй дӕр 40–60 сахаты бӕрц хъусын кодта, суанг ыл 90 азы куы цыд, уӕд дӕр. Мӕ фыд афтӕ зынгзӕрдӕ кӕй уыд, уый мыл тынг фӕзынд. Кӕд хъазӕн ныхӕстӕ кӕнын уарзта, уӕддӕр уӕззаузонд уыд ӕмӕ-иу арӕх афтӕ дзырдта: «Рӕстдзинадмӕ уӕлӕнгай цӕстӕй кӕсӕн нӕй».
Мӕ ныййарджытӕ зӕрдиагӕй архайдтой, цӕмӕй сӕ фондз сывӕллонӕн Хуыцауы Ныхас бауарзын кодтаиккой. Ӕз донаргъуыд райстон 1943 азы 23 августы, пионерӕй лӕггад кӕнын та райдыдтон 1944 азы июны. Мӕ хистӕр хо Кармелӕ йе ’мбал Фернимӕ пионертӕй лӕггад кодтой Женевӕйы (штат Нью-Йорк). Ферн уыди диссаджы хъӕлдзӕг адӕймаг. Куы йӕ федтон, уӕд бамбӕрстон, йемӕ мӕ кӕй фӕнды мӕ царды бонтӕ арвитын. Ӕмӕ 1946 азы августы нӕ цард баиу кодтам.
Лӕггад кӕнӕм миссионертӕй
Фыццаг нӕ снысан кодтой сӕрмагонд пионертӕй Женевӕ ӕмӕ Норвичмӕ (штат Нью-Йорк). 1948 азы августы нӕм стыр кад ӕрхауд – фӕхуыдтой нӕ Галаады скъоламӕ, 12-ӕм къласмӕ. Каст ӕй куы фестӕм, уӕд нӕ арвыстой Неапольмӕ, Италимӕ. Немӕ ма уырдӕм ноджы миссионертӕй арвыстой иу къайы, Карл ӕмӕ Джоанн Риджуэййы. Уыцы рӕстӕг хӕсты фӕстӕ Неаполь уыди тынг мӕгуыр уавӕры. Фатер ссарын дзы ӕнцон нӕ уыди, ӕмӕ цалдӕр мӕйы цардыстӕм, дыууӕ гыццыл къуым кӕм уыди, ахӕм хӕдзары.
Мӕ ныййарджытӕ дзырдтой неополитайнаг диалектыл ӕмӕ мын кӕд америкаг акцент уыди, уӕддӕр-иу италиагау куы дзырдтон, уӕд-иу мӕ адӕм ӕмбӕрстой. Фернӕн италиаг ӕвзагыл фыццаг зын уыди дзурын. Фӕлӕ фӕстӕдӕр мӕнӕй хуыздӕр дзурын райдыдта.
Неаполы рӕстдзинад фыццаг чи базыдта, уыдон уыдысты цыппар адӕймаджы, иу бинонтӕ. Уыдон сусӕгӕй уӕй кодтой тамако. Уыцы бинонтӕй иу, Терезӕ, зӕгъгӕ, йӕ хуыз алы бон дӕр ивта. Райсомӕй иу уыди нард – йӕ ибкӕйыл мидӕгӕй уыди дзыппытӕ, ӕмӕ-иу дзы тамакотӕ ныннадта. Изӕры та-иу хъӕдуры хъилы хуызӕн сси. Ацы бинонтӕ рӕстдзинад куы базыдтой, уӕд къӕссафӕлдӕхт фесты. Ӕппынфӕстаг сӕ 16 адӕймаджы систы Ӕвдисӕнтӕ. Абон Неаполы ис иу-3 700 Ӕвдисӕны.
Хъусын кӕнын нӕ нӕ уадзынц
Неаполы фараст мӕйы куы фестӕм, уӕд нӕ хицауад, цыппар миссионеры, горӕтӕй рарвыста. Иу мӕйы бӕрц фестӕм Швейцарийы, уый фӕстӕ райстам туристты визӕ ӕмӕ Италимӕ ӕрбаздӕхтыстӕм. Фернимӕ нӕ снысан кодтой Туринмӕ. Уым иу сылгоймагмӕ баххуырстам иу къомнӕт, фӕлӕ нын къухни ӕмӕ ваннӕ уыдысты иумӕйаг. Риджуэйтӕ Туринмӕ куы ӕрцыдысты, уӕд фатер иумӕ баххуырстам. Фӕстагмӕ дзы ӕрцардыстӕм 10 миссионерӕй.
1955 азы нӕ Турины хицауад горӕтӕй куы рарвыстой, уӕдмӕ уым фӕзынд цыппар ӕмбырды. Фӕлӕ нӕ ацыды фӕстӕ ӕмбырдтӕм сӕ хъус дарын райдыдтой бынӕттон фӕлтӕрд ӕфсымӕртӕ. Хицӕуттӕ нын загътой: «Сымах, америкӕгтӕ, куы ацӕуат, уӕд уӕ хъуыддаг фехӕлдзӕн». Фӕлӕ ӕмбырдтӕ кӕй фӕфылдӕр сты, уымӕй бӕрӕг уыди, уыцы хъуыддаг Хуыцауӕй кӕнгӕ кӕй у, уый. Абон Турины ис 4 600 фылдӕр Ӕвдисӕны ӕмӕ 56 ӕмбырды.
Флоренци – диссаджы рӕсугъд горӕт
Уый фӕстӕ нӕ снысан кодтой Флоренцимӕ. Ацы горӕты тыххӕй арӕх хъуыстам, уымӕн ӕмӕ мӕ хо Кармелӕ ӕмӕ йӕ лӕг Мерлин Хартзлер уым лӕггад кодтой миссионертӕй. Уӕ цӕстытыл-ма ауайын кӕнут ацы бынӕттӕ – Пьяцца делла Синьория, Понте Веккио, Микеланджелойы фӕз, Палаццо Питти! Флоренци хъуыстгонд у ацы бынӕттӕй! Тынг ӕхсызгон нын уыди, горӕты цӕрджытӕ хорз хабар сӕ зӕрдӕмӕ кӕй истой, уый.
Флоренцийы иу бинонтимӕ Библи ахуыр кӕнын райдыдтам, ӕмӕ ныййарджытӕ донаргъуыд райстой. Фӕлӕ лӕг тамако дымдта. 1973 азы журнал «Хъахъхъӕнӕн мӕсыг»-ы фыст уыди, зӕгъгӕ, Хуыцау тамако дымын нымайы чъизи хъуыддагыл, ӕмӕ хорз уаид, чи дымы, уый йӕ тамако куы ныууадзид. Хистӕр лӕппу ӕмӕ-иу хистӕр чызг сӕ фыдӕн лӕгъстӕ кодтой, цӕмӕй мауал дымдтаид. Уый сын-иу дзырд радта, фӕлӕ-иу уӕддӕр бадымдта. Иу изӕр мад йӕ дыууӕ фаззон лӕппуйӕн (цыди сыл 9 азтӕ) загъта, цӕмӕй сӕхӕдӕг фынӕй кӕнынмӕ ацыдаиккой ӕмӕ сӕхӕдӕг скуывтаиккой. Гыццыл фӕстӕдӕр мад йӕхи цыдӕр ӕвзӕр фӕхатыд ӕмӕ сӕ уатмӕ бацыд. Уыдон уӕдмӕ сӕхӕдӕг Йегъовӕмӕ скуывтой. «Цӕй тыххӕй куывтат?» – бафарста сӕ мад. «Йегъовӕ, лӕгъстӕ дын кӕнӕм, баххуыс-ма кӕн папӕйӕн, цӕмӕй тамако мауал дыма»,– загътой лӕппутӕ. Уӕд ус йӕ лӕгмӕ фӕдзырдта: «Рацу-ма ӕмӕ байхъус, дӕ сывӕллӕттӕ цӕй тыххӕй кувынц, уымӕ». Куы ӕрбацыд, уӕд йӕ зӕрдӕ суынгӕг ӕмӕ загъта: «Ӕз ма кӕд тамако бадымон!» Лӕг йӕ ныхасӕн хицау разынд, ӕмӕ ныр сӕ бинонтӕй 15 адӕймагӕй фылдӕр сты Ӕвдисӕнтӕ.
Лӕггад кӕнӕм Африкӕйы
1959 азы нӕ арвыстой Сомалимӕ, горӕт Могадишомӕ. Немӕ ма нын арвыстой ноджы дыууӕ миссионеры, Артуро Леверисы ӕмӕ ме ’фсымӕр Анджелойы. Куы ӕрцыдыстӕм, уӕд дзы политикон уавӕр уыди тынг ӕвзӕр. Италийы хицауад Сомалийӕн ӕххуыс кодта, цӕмӕй хӕдбар паддзахад суыдаид, ӕмӕ йын Иугонд Нациты Организаци мандат радтаид. Фӕлӕ уавӕр ноджы фӕфыддӕр. Италиӕгтӕй Библи кӕимӕ ахуыр кодтам, уыдоны бахъуыди уырдыгӕй ацӕуын, ӕмӕ дзы фадат нал уыд ӕмбырд скӕнынӕн.
Уыцы рӕстӕджы мын зоналон цӕстдарӕг загъта, цӕмӕй йын ӕххуыс кодтаин. Ӕмӕ мах дӕр райдыдтам бӕрӕг кӕнын хӕстӕг бӕстӕтӕ. Библи кӕимӕ ахуыр кодтам ӕмӕ рӕстдзинад йӕ зӕрдӕмӕ кӕмӕн хъардта, уыдонӕй бирӕтӕ сӕ бӕстӕйӕ алыгъдысты, сӕ ныхмӕ кӕй цыдысты, уый тыххӕй. Иннӕтӕ та уым баззадысты, кӕд сӕм бирӕ дудгӕбӕттӕ ӕнхъӕлмӕ каст, уӕд дӕрa. Йегъовӕйы тынг кӕй уарзтой ӕмӕ стыр хъизӕмӕрттӕ кӕй бавзӕрстой, ууыл куы фӕхъуыды кӕнӕм, уӕд нӕ зӕрдӕ суынгӕг вӕййы.
Сомали ӕмӕ Эритреяйы хур афтӕ сыгъта, стӕй-иу дзы уӕлдӕфы уымӕлад афтӕ бӕрзонд уыд, ӕмӕ-иу адӕймаг йӕхи цы фӕкодтаид, уый нӕ зыдта. Фӕлӕ сӕ хӕринӕгтӕй бирӕтӕ ноджы тынгдӕр сыгътой. Сӕ хӕринӕгтӕй сын фыццаг хатт бахордтам нӕ ахуыргӕнинӕгтӕй иумӕ. Мӕ ус ма хынджылӕггӕнгӕ дӕр загъта, зӕгъгӕ, дам, ацы хӕринаг ахӕм судзаг у, ӕмӕ мӕ хъустӕй дӕр фӕздӕг ракалд.
Анджело ӕмӕ Артуройы ӕндӕр ранмӕ куы арвыстой, уӕд мах иунӕгӕй баззадыстӕм. Ӕнцон нын нӕ уыди, иу зӕрдӕфидаргӕнӕн ныхас дӕр кӕй никӕмӕйуал хъуыстам, уый тыххӕй. Фӕлӕ ахӕм уавӕры кӕй уыдыстӕм, уый фӕрцы Йегъовӕмӕ ноджы баввахсдӕр стӕм ӕмӕ йыл нӕ ныфс тынгдӕр дарын райдыдтам. Нӕ хъуыддаг нын цы бӕстӕты нӕ уагътой, уырдӕм-иу куы ацыдыстӕм, уӕд-иу тынг бафидар стӕм.
Сомалийы бирӕ зындзинӕдтыл сӕмбӕлдыстӕм. Холодильник нӕм кӕй нӕ уыди, уый тыххӕй-иу нӕ хъуыди хӕринӕгтӕ ӕлхӕнын ӕрмӕстдӕр иу боны фаг. Балхӕдтам-иу акула-молоты дзидза ӕмӕ алыхуызон дыргътӕ: манготӕ, папайятӕ, грейпфруттӕ, кокостӕ ӕмӕ банантӕ. Уынгӕджы бон ныл уыди, тӕхгӕ чи кодта, уыцы хъӕндилтимӕ. Библи-иу куы ахуыр кодтам, уӕд-иу нын нӕ бӕрзӕйтыл абадтысты. Фӕстӕдӕр мотоцикл балхӕдтам, ӕмӕ-иу нӕ судзгӕ хуры къахӕй цӕуын нал хъуыди.
Фӕстӕмӕ Италимӕ
Не ’мбӕлттӕ нӕм ӕхцайӕ кӕй фӕкастысты, уый фӕрцы нӕ бон сси 1961 азы Туринмӕ ӕхсӕнадӕмон конгресмӕ ацӕуын. Цӕугӕ та акодтам банантӕласӕн науыл. Конгрессы базыдтам, ӕндӕр ранмӕ нӕ кӕй ӕрвитынц. 1962 азы сентябры фӕстӕмӕ Италимӕ ӕрцыдыстӕм, ӕмӕ райдыдтон районон цӕстдарӕгӕй лӕггад кӕнын. Нӕхицӕн гыццыл машинӕ балхӕдтам, ӕмӕ йыл фондз азы мидӕг дыууӕ районы бӕрӕг кодтам.
Африкӕйы тӕвдӕй мардыстӕм, ныр та хъуамӕ сахуыр уыдаиккам уазалыл. Фыццаг зымӕджы бӕрӕг кодтам Альпӕты иу ӕмбырд. Ӕхсӕв фынӕй кодтам уазал уаты, хъӕмпыл. Афтӕ уазал уыди, ӕмӕ ӕд палтотӕ схуыссыдыстӕм. Уыцы ӕхсӕв нӕ сыхӕгтӕн уазалӕй амард цыппар карчы ӕмӕ дыууӕ куыдзы!
Фӕстӕдӕр райдыдтон облӕстон цӕстдарӕгӕй лӕггад кӕнын. Уыцы азты ӕрзылдыстӕм ӕгас Италийыл. Бирӕ хатт уыдыстӕм Калабри ӕмӕ Сицилийы дӕр. Мах ӕрыгӕтты разӕнгард кодтам сӕ уырнындзинад фидар кӕнынмӕ ӕмӕ сӕ разы нысӕнттӕ ӕвӕрынмӕ, цӕмӕй фидӕны сӕ бон суыдаид лӕггад кӕнын ӕмбырды хистӕр нӕлгоймӕгтӕй, цӕугӕ цӕстдарджытӕй йе та вефилӕгтӕй.
Йегъовӕйӕн ӕппӕт зӕрдӕйӕ чи лӕггад кодта, уыцы иузӕрдион ӕмбӕлттӕй мах бирӕ цӕуылдӕртыл сахуыр стӕм. Тынг сын аргъ кӕнӕм сӕ миниуджыты тыххӕй, зӕгъӕм, сӕ ныфс ӕгасӕйдӕр Йегъовӕйыл кӕй дарынц, рӕдау кӕй сты, се ’фсымӕрты кӕй уарзынц, цыфӕнды уавӕртыл дӕр кӕй сахуыр вӕййынц ӕмӕ удуӕлдай кӕй сты. Не ’мчырыстӕттӕ ма-иу нӕ фӕхуыдтой Паддзахады залтӕм чындзӕхсӕвтӕм. Ӕмӕ-иу, закъонмӕ гӕсгӕ дины кусджытыл нымад чи ӕрцыд, уыцы ӕфсымӕртӕ уыцы чындзӕхсӕвты усгур ӕмӕ чындзӕн регистраци скодтой. Ууыл адӕймаг цалдӕр азы размӕ хъуыды дӕр нӕ акодтаид. Ӕфсымӕртӕ сӕ фембӕлдтӕ къухниты фӕйнӕджытыл бадгӕйӕ нал уагътой, раздӕр Турины куыд уыди, афтӕ. Италийы ӕмбырдтӕн сӕ фылдӕр фембӕлдтӕ уадзынц Паддзахады залты. Уыцы залтӕ Йегъовӕйӕн кад хӕссынц. Нӕ конгресстӕ дӕр кӕлӕддзаг театрты нал уадзӕм, фӕлӕ стыр Конгрессты залты. Махӕн стыр циндзинад хӕссы, хъусынгӕнджыты нымӕц 243 000 кӕй ахызт, уый. Италимӕ куы ӕрцыдыстӕм, уӕд дзы уыди ӕрмӕст 490 хъусынгӕнӕджы.
Раст уынаффӕтӕ рахастам
Фыдбылызтӕй дӕр цух нӕ уыдыстӕм, стӕй мысыдыстӕм нӕ райгуырӕн бӕстӕ ӕмӕ рынчынтӕ дӕр кодтам. Ферн-иу денджыз куы федта, уӕд-иу алы хатт дӕр хӕдзар ӕрымысыд, ӕмӕ-иу ӕрӕнкъард. Ӕртӕ хатт ын уӕззау операци скодтой. Иухатт Ферн кӕмӕдӕр Библи ахуыр кӕнынмӕ куы фӕцӕйцыд, уӕд дзы иу лӕг сагой ныссагъта, ӕмӕ уый тыххӕй Ферн рынчындонмӕ бахауд.
Кӕд-иу нӕм хатт ӕрхӕндӕг хъуыдытӕ фӕзынд, уӕддӕр мах Йегъовӕмӕ ӕнхъӕлмӕ кастыстӕм, Йеремийы хъарӕджы 3:24 куыд фыст ис, афтӕ. Уый у удӕнцойдӕттӕг Хуыцау. Иухатт, нӕ ныфс бынтон куы асаст, уӕд Ферн райста диссаджы фыстӕг ӕфсымӕр Нейтан Норрӕй. Норр ныффыста, зӕгъгӕ, хорз зонын, пенсильваниаг сылгоймӕгтӕ дӕу хуызӕн фидар ӕмӕ хъӕддых кӕй сты. Норр дӕр райгуырд Вифлеемы цур (штат Пенсильвани), Ферн пионерӕй лӕггад кӕнын кӕм райдыдта, уым. Ӕмӕ рӕстытӕ дзырдта. Бирӕ азты дӕргъы-иу мах зӕрдӕфидаргӕнӕн ныхӕстӕ фехъуыстам бирӕ адӕмӕй.
Кӕд зындзинӕдтыл ӕмбӕлдыстӕм, уӕддӕр нӕ зӕрдӕйы зынг мынӕг кӕнын никуы бауагътам. Ферн зынгзӕрдӕдзинад абарста италиаг сыр-сыргӕнаг сӕн «Ламбрускоимӕ». Ферн хъазгӕйӕ афтӕ фӕдзуры: «Сӕнау мах дӕр хъуамӕ ӕппынӕдзух „сыр-сыр кӕнӕм“». Районон ӕмӕ облӕстон цӕстдарӕгӕй фӕлӕггад кодтон дыууиссӕдз азӕй фылдӕр. Ныр та нӕм ӕрхауд ӕндӕр кад – бӕрӕг кӕнӕм ӕмӕ аразӕм къордтӕ ӕмӕ ӕмбырдтӕ ӕндӕр ӕвзӕгтыл. Уыцы къордтӕ хъусын кӕнынц Бангладеш, Ганӕ, Инди, Китай, Нигери, Филиппинтӕ, Шри-Ланкӕ, Эритрея, Эфиопи ӕмӕ ӕндӕр бӕстӕтӕй ӕрцӕуӕг адӕмӕн. Мах федтам, рӕстдзинадӕн цы тых ис, уый. Рӕстдзинады ӕмӕ Йегъовӕйы фӕлмӕнзӕрдӕдзинады фӕрцы цал ӕмӕ цал адӕймаджы фӕивтой сӕ цард, уыдон куы фыссай, уӕд иу чиныджы дӕр нӕ бацӕудзысты (Мих. 7:18, 19).
Мах алы бон дӕр Йегъовӕйӕ фӕкурӕм тых, цӕмӕй йын нӕ бон дарддӕр дӕр лӕггад кӕнын уа. Хуыцау цы циндзинад дӕтты, уый нын нӕ хъарутыл хъарутӕ ӕфтауы. Уый фӕрцы нӕ зӕрдӕтӕ сты рухс ӕмӕ йӕ фидарӕй зонӕм, рӕстдзинад хъусынгӕнгӕйӕ нӕ царды цы ивындзинӕдтӕ скодтам, уыдон раст кӕй уыдысты (Еф. 3:7; Кол. 1:29).
[Фиппаинаг]
a Кӕс «Йегъовӕйы Ӕвдисӕнты ӕрвылазон чиныг 1992 азӕн», 95–184 фӕрстӕ (англ.).
[Таблицӕ/Нывтӕ 27–29 фӕрстыл]
(Мыхуыры куыд рацыд, уый фенӕн ис публикацийы)
Мӕ мад ӕмӕ мӕ фыд Рочестеры, штат Нью-Йорк
1948
Саут-Лансингы, Галаады 12-ӕм къласы куы ахуыр кодтон
1949
Фернимӕ Италимӕ куы нӕма ацыдыстӕм, уӕд
Каприйы, Итали
1952
Иннӕ миссионертимӕ Турин ӕмӕ Неаполы
1963
Ферн йӕ ахуыргӕнинӕгтимӕ
«Сӕнау мах дӕр хъуамӕ ӕппынӕдзух „сыр-сыр кӕнӕм“»